Als moeder zegt: Ik ga> 'Antwoorden' in boek 'De oorsprong van de moraal' Vetzucht neemt toe: wéér een dieetboek Pil tegen kaalheid Automutilatie ESTEM LIJF LEVEN E2 Eenzaam Vervreemding Presteren WOENSDAG 26 NOVEMBER 1997 peter Janssen s,„,„ zijn mensen aardig te- elkaar ook als het veel voor eer is onaardig te zijn? Daar- probeert het boek De oor- -g van de moraal een ant- rd te geven. Dertien hoofd en, 271 bladzijden en hon- theorieën lang weet je het woord, maar als je het daags ,moet formuleren kom je niet 'er dan gestamel. Dat is het je van wetenschap, jaar mits goed verpakt kan we gschap bij iedereen een Aha- lebnis oproepen, ook als het moraal gaat. -r opera-liefhebbers nemen Josca als voorbeeld, de dra- tische opera van Puccini. Poli- ef Scarpia heeft Tosca's ge- Cavaradossi ter dood ver- veld. Scarpia heeft een oogje Tosca en hij doet haar een voorstel: als jij met mij naar >aat, geef ik het vuurpeloton ..acht niet met scherp te eten. Tosca zegt ja. Ondertus- neemt ze zich voor om Scar- dood te steken, nadat hij op- ht heeft gegeven losse flod- te gebruiken. Maar Scarpia die opdracht helemaal niet. van het lied: Cavaradossi en Scarpia dood. De diep- «Iroefde Tosca pleegt zelf- toord. fear u houdt niet van opera, u een fanatiek jager. Ander oorbeeld dan. Een groep primi tive mannen gaat in een bos op ïrtenjacht. Ze vormen samen heel grote cirkel om de plek raar ze een ree weten. Die kring oze steeds kleiner. Dan op- op een moment dat de ja- p nog geen oogcontact met el- raar hebben, ziet één van hen een aas opduiken. Een prachtige, itte haas. De jager bedenkt zich iet. Hij verlaat de kring en gaat schter de haas aan. Het hert ziet lat er een bres in het kordon is en iucht weg. Alle jagers lijden anger, behalve eentje. Ie twee voorbeelden uit de ope- awereld en de jacht illustreren beroemd wetenschappelijk robleem dat bekend staat als het risoner's dilemma. Twee gevan- enen die samen een karwei heb- opgeknapt, krijgen allebei iet voorstel hun compaan te ver in ruil voor strafverminde- ing. Als geen van beiden de an- verraadt, kan de rechter hen hts voor een klein, vergrijp sroordelen. Als ze allebei ver laad plegen, krijgen ze beiden de straf. Ze zijn dus allebei tier af als ze hun mond houden, Waarom zij n wij zo aardig voor elkaar? maar ieder afzonderlijk is beter af als hij de ander verraadt. Het prisoner's dilemma is de spil van het boek De oorsprong van de moraal. Het is geschreven door Matt Ridley, die als wetenschaps journalist werkte voor The Eco nomist. Zijn vorige boek, The Red Queen, werd genomineerd voor de Rhöne-Poulenc-prijs voor po pulaire wetenschap en voor de Writers Guild Award voor non fictie. Het prisoner's dilemma laat zien dat het in veel gevallen heel voor delig is om de zaak te belazeren. Egoïsten hebben de halve wereld. Hoe komt het dan dat onze maat schappij redelijk gedijt, zonder dat we elkaar continu de loef af steken? In het geval van de jagers kan dat makkelijk worden ver duidelijkt. Jagers in een primitie ve samenleving gaan niet maar één keertje op jacht. Als ze dat wél deden, was de zelfzuchtige Jagers in een primitieve samenleving moeten samenwerken om te overleven. actie van die ene jager natuurlijk heel voordelig. Maar als ze nog een tweede keer op jacht gaan, zeggen ze tegen die ene egoïst: blijf jij maar fijn thuis. En hij deelt ook niet in de buit, hij krijgt niks te eten. Dan haalt hij het bij de derde jacht niet meer in zijn hoofd om alleen voor zijn eigen maag te zorgen. En dan nu even naar het woord moraal van de boektitel. De jager die altijd netjes samenwerkt met zijn collega's, is dat een egoïst of een altruïst? Ridley maakt aan de hand van vele voorbeelden dui delijk dat daar soms nauwelijks verschil tussen zit. De ene keer zijn we aardig voor anderen om dat dat gunstig is voor onszelf. De andere keer zijn we hartstikke egoïstisch omdat het gunstiger is dan samenwerken, en omdat het onze reputatie in dat speciale ge val toch niet schaadt. Dat wist u eigenlijk al allemaal? Zeker. Maar biologen en econo men hebben van het prisoner's dilemma een computerspelletje gemaakt en dat steeds meer ver fijnd. Want zo simpel als het hier wordt voorgesteld is het al lang niet meer. We zitten niet meer met vijftien man in berenvellen om het kampvuur en iedereen heeft een kring van bekenden die groter is dan de cast van Tosca. Maar één ding is duidelijk: onze moraal zit ingebakken in onze genen en dient uitsluitend onszelf en daarmee ons nageslacht. Ridley - niet Ridley zelf natuur lijk, hij citeert een ontelbaar aan tal wetenschappers - verzuimt het gelukkig niet om ook bij die ren te gaan buurten. Bij bijen en mieren bijvoorbeeld, met hun veelgeroemde sociale samenle vingen. Maar daar maakt hij kor te metten mee. Als je de macht van zo'n koningin beziet in haar bijenkorf, en als je nagaat hoe de rechten van de bijen afzonderlijk verdeeld zijn - daar kan geen Stalin tegenop. Ridley rekent en passant nog even af met de mythe van de bij na goddelijk goede dolfijnen. Hij neemt als voorbeeld een intensief bestudeerde soort, de botskop- pen. Houd u vast als u dolfijnen beschouwt als de edelmoedigste diersoort die de aarde bevolkt. Want dat is me een stelletje ver krachters, die botskoppen. Vol wassen botskoppen zwemmen rond in gangs van twee of drie ge zworen kameraden. Als ze een vruchtbaar vrouwtje tegenkomen bij een andere groep dolfijnen, kidnappen ze haar. Lukt ze dat niet, dan roepen ze vaak een an der vriendenclubje te hulp. Als ze een vrouwtje te pakken hebben, duwen ze haar de richting uit die zij bepalen. Ze bijten haar en slaan haar met hun staart. Ze maken onderweg soms dolkomi sche buitelingen, zoals ze dat ook in het dolfinarium doen. En dan paren ze met haar, meestal om beurten maar soms ook gelijktij dig. De moraal van dit verhaal? De moraal is dat samenwerking bij mens en dier weliswaar bestaat, maar dat ze zich niet uitstrekt over de hele soort. Net als mensen sluiten dolfijnen allianties om hun doel te bereiken. Net als mensen hebben ze soms ruzie met andere groepen. En nog iets: pure onbaatzuchtigheid bestaat niet. Niet bij dolfijnen, niet bij men sen. De oorsprong van de moraal, Matt Ridley, Uitgeverij Contact, 271 blz. prijs 49,90. Prauwen nemen bijna altijd liet initiatief om te scheiden, paar zelden het besluit de anderen achter te laten bij de ader. De maatschappij rekent ïamelijk keihard af met moe- Iers die hun kinderen losla- en. Een serie over trouwen en jcheiden in Nederland. Van- laag deel 6 (slot): Als moeder Ik ga kor Ron Buitenhuis rij zal wel om z'n moeder hebben ge spen Dat doet toch ieder mens in Md." De vader van een van de omgeko men muzikanten bij de Herculesramp op •liegveld Eindhoven raakte in een tv-in- jerview een oervrees van de mens: veria- worden door je moeder. De navel- ®g tussen moeder en kind mag dan J werlijk zijn doorgeknipt, figuurlijk nujft hij levenslang bestaan. Ondanks deze diepgewortelde emotie, a)n er vrouwen die na een echtscheiding Mt alleen huis en haard, maar ook hun ®deren achterlaten. Een besluit dat, afgewogen ook, nauwelijks op be- Pp van de samenleving kan rekenen, ■erker nog, vrouwen die hun gezin ver tel, wacht veelal een keiharde veroor- ™Mg, tot aan verstoting toe: 'Gevoello- ;e> egoïstische wezens zijn het, waar- pijnlijk nog lesbisch ook'. Terwijl de aders die de opvoeding op zich nemen, ,j^om waardering en hulp ontmoe- Toch knap, zo'nunan alleen met drie onderen'. haar boek IK GA beschrijft de peda- dge Liesbeth van Hennik de strijd van Wntig vrouwen die zich na hun echt- eiding aan de morele plicht - een °wer hoort bij haar kinderen - durf- R te onttrekken. Op indringende wijze gnaleert de schrijfster de diepe veront- aardiging, de bittere hoon en de pijnlij- reacties van familie, vrienden en ken- Ussen. n Pschokte maatschappij meet bij eur met twee maten: Een vader g zijn gezin verlaten, een moeder niet. ®oeder die weggaat, haalt namelijk lou verdrongen angsten naar boven. Ll de achterblijvende kinderen et fundament van hun bestaan zien UJseizen; als bij de vrouwen zelf, die ft k zijn met de overtuiging dat int,, !f) genetische plicht' is de gezonde )org van kinderen te waar- Zelfs 'topvrouwen' blijft geen lijdensweg bespaard. Toen de actrice Ingrid Berg man in de jaren vijftig haar man en dochtertje Pia verliet voor de Italiaanse regisseur Roberto Rossellini, werd ze door Amerikaanse senatoren tot schizo freen gebrandmerkt. Als 'duivels voor beeld' voor de samenleving werd haar zelfs een tijd lang de toegang tot de VS geweigerd. Inez, nu 48, verliet elf jaar geleden haar man en drie kinderen (toen 13, 11 en 8) om een eigen leven op te bouwen. Na zes tien jaar huwelijk, en zeker vijf jaar in nerlijke strijd, durfde ze de stap te zet ten. In IK GA vertelt ze (ingekorte ver sie): 'Mijn man was tandarts in een klein dorp. Ik was full time huisvrouw. Mijn man was en is geen vervelende man, maar zijn behoeften en zijn werk ston den altijd centraal. Het moederschap viel me zwaar en ik voelde me vaak een zaam. Dan dacht ik: Wat doe ik hier ei genlijk? De wereld moet toch groter zijn dan dit huis en deze praktijk. Toen ik vanwege een heupoperatie waarschijn lijk een half jaar op bed moest liggen, vroegen familie en kennissen: 'Inez, hoe moet dat dan met je man en kinderen?' Niemand vroeg: 'En hoe gaat het nu met jou?'. In die tijd dacht ik voor het eerst aan scheiden. We zijn na mijn herstel nog in relatietherapie geweest, maar mijn man vond gewoon dat ik moeilijk deed. Alles was altijd mijn schuld. Drie jaar ben ik bezig geweest met afwegen: de kinderen meenemen of alleen weggaan? Ondanks de diepe pijn, koos ik voor het laatste. Enerzijds om vrij te zijn, om echt hele maal opnieuw te kunnen beginnen. An derzijds om mijn man en kinderen in de hun vertrouwde omgeving te laten. Bo vendien hadden de kinderen bij mijn man een betere financiële toekomst. We troffen uiteindelijk een goede omgangs regeling, die hij gelukkig altijd nageko men is. Na mijn vertrek had ik diepe schuldgevoelens naar m'n kinderen. Het is toch heilig dat een moeder bij de kin deren blijft. Maar tegelijkertijd wist ik dat mijn stap absoluut noodzakelijk was. Dat gaf veel verwarring. Mijn ouders wilden zeker een jaar lang niets meer van me weten en ik verloor bijna al m'n vrienden. Er waren veel negatieve reac ties: 'Inez gaat de pubertijd overdoen' en 'Ze zal wel ergens een vriendje hebben'. Niemand stond er bij stil waaróm ik weg ging en hoe zeer ik geworsteld had. Ik ben nog steeds venijnig over alle zorg en aandacht die mijn man ten deel vielen. Iedereen had opeens respect voor hem. Hij haalde een huishoudster in huis en werd van alle kanten ondersteund. Een gescheiden moeder met kinderen en werk buitenshuis moet maar zien hoe ze zich redt. Die krijgt van de thuiszorg geen hulp. Achteraf is mijn weggaan voor iedereen positief geweest. Voor m'n kinderen, voor mij én voor m'n man. Hij heeft wat hij wil: een nieuwe vrouw, een goed con tact met z'n kinderen en z'n praktijk flo reert. Zelf heb ik carrière gemaakt in de horecabranche. Ik ben van niets opge klommen tot een onafhankelijk mens. Toen m'n twee dochters ouder waren, zeiden ze ooit: 'Mam, je hebt groot gelijk gehad dat je weg bent gegaan'. Een uniek moment. Het voelde alsof alles op z'n plaats viel. Ik had nooit zo'n goed con tact met m'n kinderen kunnen hebben als ik was gebleven.' De twintig moeders die in IK GA aan het woord komen, verlieten hun gezin niet alleen om reden van vrijheidsdrang en zelfontplooiing. Sommigen werden mis handeld, anderen konden de opvoeding van de kinderen niet aan, hadden man nen met geestelijke problemen of werden seksueel misbruikt. Opmerkelijk genoeg ging geen van de moeders weg omdat er een andere man in het spel was. Ook be leefden lang niet alle vrouwen het rela- Een van de verschijnselen waarbij de hulpverlening met de handen in het haar zit, is dat van de automutilatie. Automu tilatie betekent letterlijk zoiets als 'zelfbeschadiging', 'jezelf verwonden'. Het gaat hierbij om mensen (zowel kinderen als vol wassenen) die een dwangmatige behoefte hebben zichzelf op de een of andere manier lichame lijk letsel toe te brengen. Veel voorkomende manieren zijn het snijden in armen en benen met een (scheer)mes, of een stuk glas, of het slaan met het hoofd tegen de muur. De theorievorming omtrent dit eigenaardige gedrag is erg on duidelijk. Volgens sommige on derzoekers wordt dit gedrag aangestuurd door een agressie ve impuls. Oorspronkelijk is die agressie gericht tegenover ie mand anders, maar kan niet op een afdoende manier geuit wor den. Vandaar dat de agressie, bij gebrek aan beter, dan maar op de eigen persoon gericht wordt. Het is overigens ook denkbaar dat de agressie wel degelijk tegen de eigen persoon gericht is: in dat geval staat au tomutilatie gelijk aan een vorm van zelfvernietiging en is een uiting van zelfhaat. Volgens een andere theorie heb ben mensen die automutilatief gedrag vertonen een onbeheers bare behoefte om pijn te voelen. Dat zou dan komen doordat ze eigenlijk niet in staat zijn om bij gewone pijnprikkels voldoende pijn te voelen. Het ervaren van pijn vormt voor deze mensen, dan een 'bewijs' dat ze bestaan, dat ze leven. De ellende hierbij is overigens het gegeven dat je went aan pijn. Je hebt dus steeds sterkere prikkels nodig, met alle gevolgen van dien. Een derde theorie gaat ervan uit dat automutilatie te maken heeft met het vragen om aandacht. Voor de volledigheid vermeld ik hier dat dit gedrag ook wel eens wordt waargenomen bij diep- zwakzinnige kinderen. Sommi gen van hen hebben de neiging om keihard met hun hoofd te gen een muur te bonken, zo hard dat het noodzakelijk is ze een helm te laten dragen. Bij al deze theorieën blijft on duidelijk waarom bepaalde mensen tot dit extreme gedrag zijn gekomen, terwijl andere mensen andere manieren heb ben om hun agressie af te reage ren, om te beseffen dat ze leven of om aandacht te vragen. Omdat een goede, verklarende theorie (nog) niet voorhanden is, blijft het een moeilijke zaak om deze mensen van hun pro bleem af te helpen. Bij de zo juist genoemde zwakzinnige kinderen heeft men geprobeerd dit gedrag te stoppen door ze te bestraffen met een elektrische schok. Een eigenaardige aan pak, zeker als je bedenkt dat dergelijke kinderen dit gedrag misschien vertonen met het doel om pijn te voelen. De bestraf fing is in dat geval juist een be loning. Bij volwassenen lukt deze aan pak niet, alleen al niet om prak tische redenen. Dus blijft er niets anders over dan stap voor stap proberen te achterhalen welk motief er achter dit gedrag schuilgaat. Afgaande op de praktijk durf ik te veronderstellen dat het in de meeste gevallen gaat om men sen die een zwaar onverwerkt verdriet met zich meedragen. Dat is echter nog niet alles: in de meeste gevallen is er ook sprake van een allesoverheer send schuldgevoel. Het lijkt erop dat veel mensen met automutilatief gedrag zich zelf moeten bestraffen voor iets wat in het verleden is gebeurd, bijvoorbeeld het overlijden van een dierbaar persoon. In be paalde andere gevallen gaat de ze redenering niet op, en hebben we te maken met een diepge wortelde zelfhaat. In alle geval len is duidelijk dat deze mensen geholpen moeten worden: ze le ven in een hel. Een moeder die weggaat, haalt diep verdrongen angsten naar boven. ILLUSTRATIE RENE VAN MEGEN tieve, maar bevredigende 'happy end' van Inez. Sommige moeders zien hun kinderen nooit meer, anderen kregen pas na tien, vijftien jaar weer contact. Maar dan was er doorgaans sprake van weder zijdse 'vervreemding'. Uit IK GA blijkt dat een blijvend contact tussen moeder en kind van eminent be lang is voor de verwerking van de schei ding en het gezond volwassen worden van de achtergebleven kinderen. Maar dat geldt uiteraard ook als de vader het gezin verlaat. Veel hangt af van het feit of de ouders de omgangsregeling nako men en positief over elkaar blijven pra ten na de scheiding. Elkaar zwart maken is funest voor kinderen. De Nederlandse samenleving is steeds minder tolerant over echtscheidingen, zeker als er kinderen zijn. Scheiden wordt steeds meer als the easy way out gezien, de makkelijkste oplossing. Des kundigen signaleren dat het anno 1997 op de huwelijksmarkt juist weer in is om bij elkaar te blijven. Want dat toont aan dat man en vrouw genoeg moed, incasse ringsvermogen en verantwoordelijk heidsbesef in huis hebben, om zoiets veeleisends als een relatie in stand te houden. Op het eind van haar boek haalt Lies beth van Hennik onderzoek van het Ko- hnstamm Instituut aan. Daaruit blijkt dat kinderen met één ouder niet minder gelukkig zijn. Opvallend is wel dat 'scheidingskinderen' later zelf dubbel zo vaak scheiden dan kinderen die in een éénoudergezin opgroeiden omdat bij voorbeeld de vader was overleden. Ver der blijken kinderen die na een scheiding bij hun moeder achterblijven iets minder te presteren op school. Volgens de onder zoekers komt dat door het negatieve beeld dat de samenleving heeft over ge scheiden, alleenstaande moeders. Die worden veel kritischer en afstandelijker bejegend dan alleenstaande vaders, die juist door hun omgeving gewaardeerd en gesterkt worden. Dat positieve beeld over de vaders heeft een goede uitwer king op de ontwikkeling van de kinde ren. Tot slot beschikken alleenstaande vaders vaker over meer financiële middelen dan alleenstaande moeders. Van de geschei den vaders leeft slechts tien procent op bijstandsniveau, van de moeders zestig procent. Geld maakt het leven makkelij ker, ook voor kinderen van gescheiden ouders. Liesbeth van Hennik, 'Ik qa - Moeders die hun gezin verlaten'. Uitgeverij Scheffers, 29,90. Door Jan Ligthart De Weight Watchers zijn failliet, maar Montignac is in Nederland bijna heilig verklaard. Afslanken is in. Dat merkten ze ook bij uitge verij Strengholt. En dus werd rap een diëtiste gezocht om er een boekje over vol te schrijven: De 10 Populairste Werelddiëten. Nu verkrijgbaar. „Want de feestda gen komen er aan, hè. En direct daarna willen mensen gaan lij nen." Nee, bij Strengholt hebben ze er alle vertrouwen in. „De vetzucht is in Nederland flink toegeno men," aldus een opgetogen woordvoerster van de uitgeverij. „Iedereen maakt zich druk om zijn gewicht, toch zeker vrou wen." De 10 Populairste Werelddiëten is geschreven door Katinka Huis kamp (36). Summier geeft ze weer waar elk dieet uit bestaat, wat het kost en voor wie het geschikt is. Uiteraard ontbreekt de methode Montignac niet; dit dieet blijkt een kwestie van de juiste 'combi's' kiezen. De Juicing Detox Diet, de sappenkuur, is een echte 'bescher mingsbooster' voor je lichaam. Een van de basisingrediënten van The Zone is 'Basta met Pasta'. En voor Het Nieuwe Beverly Hills Dieet schijnt te pleiten dat 'groot heden als Jack Nicholson, Jodie Foster en Liza Minelli je al zijn voorgegaan'. Beetje 'popi' allemaal. Maar dat kun je tegenwoordig van het hele verschijnsel afslanken zeggen. Ui teraard is Katinka het daar niet mee eens. „Er zijn echt niet meer diëtisten bijgekomen." Maar ze hebben wel meer werk gekregen, geeft ze toe. „Toch is het geen mo degril. We gaan in Nederland en België echt de kant van Amerika uit." Daar heeft liefst 75 procent van de bevolking een vetprobleem. Zo'n vaart loopt het toch niet in de lage landen? „Pas maar op," zegt de schrijfster/diëtiste. „Want ook hier kampt tussen de 35 en 45 pro cent van de mensen met vet zucht." Een probleem dat uit luxe is ont staan, zo meent Katinka. „We ko men tegenwoordig te vaak en te veel in contact met de verleidin gen van lekker eten." Dat is nieuw. Tot voor kort heette het dat met name in de lagere inko mensgroepen mensen ongezond aten, omdat ze het geld niet had den om gezond eten te kopen. Maar dat is volgens Katinka te wijten aan een 'opvoedingspro bleem': „Ook voor weinig geld kun je een gezonde maaltijd op ta fel zetten." Een gezonde maaltijd waar je bo vendien overtollig gewicht mee kwijtraakt, is volgens haar boekje persoonsgebonden. „Nu 'Mon- tignact' iedereen, terwijl dat dieet voor een heleboel mensen hele maal niet geschikt is. Als je niet van vlees en vis houdt, moet je het bijvoorbeeld al niet volgen." Want waar het ene dieet meer is toegesneden op de carnivoren on der ons, is een ander meer ge schikt voor mensen met 'groene' papillen. „Vrijwel alles kan," meent Huiskamp. Mooi. Koeken, chocolade, ijs,Ho, zegt Katinka: „Als je een zoetekauw bent, heb je wel een probleem. Fruit kan, maar geraffineerde suiker niet. Vanwe ge je bloedspiegel." „Je moet luisteren naar je eigen instincten. Behoefte aan nicotine en cafeïne zijn valse signalen. Ne geer die en vergeet ook alles wat je via reclames en de pers wordt ver teld. Dan kom je er vanzelf achter wat je natuurlijke behoeftes zijn." En om nog even op de Montignac- rage terug te komen: volgens Ka tinka is die volgend jaar alweer over. „Er komt een nieuwe rage: natuurvoeding. Mensen willen binnenkort minder vlees en meer onbespoten groenten." De uitgevers vinden het allemaal prachtig. De Strengholt-dame: „Of er nog meer dieetboeken op de rol staan? Daar gaan we wel van uit, ja." Er is nieuwe hoop voor kalende mannen. Een van oorsprong tegen prostaatvergroting bedoeld medicijn blijkt een probaat middel om een wijkende haargrens of keppelachtige kruinen een halt toe te roepen. Dat meldt een Amerikaanse adviescommissie van de Food and Drug Administration FDA na wereldwijd onderzoek. Aan de testen namen 1879 proefpersonen deel. Nederlandse ziekenhuizen in Zwijndrecht en Vlissingen hebben meegedaan. Van Vlissingse zijde was dat dr. Prens uit Brielle. Hij verwacht dat de antikaalheidspil volgend jaar in ons land beschikbaar kan zijn, afhankelijk van de registratie. De pil is Propecia genaamd en bevat één milligram 'finasteride'. Gebruikers moeten het middel dagelijks innemen. „Hoeveel hij gaat kosten kan ik niet zeggen, maar de pil met 5 milligram finasteride die wordt voorge schreven tegen prostaatvergroting, kost ongeveer 80 gulden," zegt de dermatoloog, (anp)

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1997 | | pagina 25