'Mensen
kennen
is ze
waarderen'
Alleen voor een ontbijt blijf ik erin
Kookboek van
Claudia Roden
standaardwerk
over de joodse keuken
Meer dan gefilte fisch,
goldene yoich en matse
Cursus laminaat leggen voorziet in behoefte
SURPLUS
Irthiici tunc |(Q|^
Naakt
>vt in Rusland
Koosjer
Cultuur
Prins Bernhard
cauto in Engeland
irfietsen in Autotron
Smaakvol boek over matineuze culinaire verwennerij in bed
met airbag
4 NOVEMBER 1997
VRIJDAG 14 NOVEMBER 1997
FN-l biedt een blik op het Ja.
or. De enorme vloeistofgekoel
van 1500 cm1.
n Honda stond op de kortgeleden
pronken: buitengewoon expres-
|/an vormgeving, maar in de ogen
en van de motor van de toekomst
Be lengte gemonteerd. Een opval-
|7peeld door de wielen en het uit-,
lt de motor een prachtige nieuwe
e motor heet in Japan FN-l. Een
,r 2000 jaarlijks 120.000 Renaults
lt en de burgemeester van Mo;
11st getekend. De auto's worden ge-
naar ook in bestaande gebouwen
aar voertuigen voor de Russische
:nd jaar starten met de productie
it er nog een tweede model bij. Re-
.9 kennis te leveren aan Moskvich,
i productiekwaliteit van het merk
Meer dan vijftien jaar werkte Claudia Roden aan
een boek dat nu al een standaardwerk wordt
genoemd: 'De joodse keuken'. Een kookboek en een
historisch boek in één: 800 recepten, maar ook
verhalen, confidenties, anekdotes en zelfs moppen.
Wat eten joden nog meer behalve gefilte fisch, goldene yoich en matse
(gevulde vis, kippensoep en brood)? Die vraag werd Claudia Roden
herhaaldelijk gesteld. Uiteindelijk verzamelde ze 800 recepten, heel
simpele maar ook duizelingwekkend ingewikkelde. Veel van die laat
ste dateren uit de Middeleeuwen, zegt ze. Toen dacht men: als je wei
nig tijd besteedt aan de maaltijd, is dat een belediging voor je gasten.
Maar eenvoudig en snel klaar betekent niet dat een gerecht minder is,
vindt ze. Soms twijfelde ze of ze die bewerkelijke recepten wel in het
boek zou opnemen. Maar ze deed het uiteindelijk wel. Want al worden
ze maar één keer per jaar klaargemaakt, voor een speciale gelegen
heid, ze behoren tot de joodse keukentraditie.
Behalve over koken gaat De joodse keuken ook over geschiedenis.
Helder beschrijft Claudia Roden hoe de joden over de wereld werden
verspreid. Stuk voor stuk komen streken en steden in beeld waar veel
joden wonen of woonden. Soms tref je voor een kookboek heel vreem
de pasages aan, zoals uitweidingen over familie en bekenden. Dan
schrijft ze bijvoorbeeld in een klein hoofdstuk over specerijen in
smaakwaters: De ouderen in mijn familie roken naar rozen omdat ze
zich met rozenwater wasten. Daarom vonden we het ook zo fijn ze te
kussen.
Dan nu een recept, afkomstig uit Marokko, dat goed past bij het weer
van deze dagen: potakhe.
Dat is bonen- of kikkererwtensoep met spinazie.
NODIG:
200 gram gedroogde witte bonen of kikkererwten, minimaal 2
uur geweekt,
zout en peper
4-5 tenen knoflook, geperst of fijngehakt
4 eetlepels olijfolie (extra virgin)
1 kilo verse of diepvries-spinazie
sap van 1 citroen
Kook de bonen of kikkererwten 90 minuten in 2,5 liter water tot ze
heel zacht zijn. Voeg pas na 45 minuten peper en zout toe. Bak de
knoflook goudbruin in de olijfolie en roer de knoflook en alle olie door
de soep. Voeg zo nodig nog wat water toe. Was de spinazie en verwij
der de harde stelen. Doe de spinazie met het citroensap bij de soep.
Leg het deksel op de pan en laat de spinazie in een paar minuten slin
ken. Roer alles goed door en dien de soep heet op.
tuinbonen voordat ze het land
goed en wel verlaten hadden.
Maar de allerbelangrijkste oor
zaak voor de duurzaamheid van
hun keuken is de diaspora. Joden
zijn in de loop van hun geschie
denis van hot naar her getrokken.
Vervolgd, verjaagd, verbannen.
Veel moesten ze achterlaten,
maar culturele bagage ging altijd
mee. Die weegt immers niets. Ze
kwamen terecht in vreemde cul
turen, waar ze zo veel mogelijk
probeerden zichzelf te blijven.
Dat kon ook niet anders. Joodse
maaltijden moeten aan verschil
lende religieuze eisen voldoen.
Het moet koosjer zijn. Dat heeft
zowel te maken met de keuze
(geen varkensvlees bijvoorbeeld)
als met de bereiding (zoals: geen
zuivelprodukten en vlees bij el
kaar). Het betekent ook dat een
jood geen eten mag gebruiken dat
niet door een jood is klaarge
maakt. Dan kom je dus alleen
maar bij gelijkgezinden over de
vloer.
De verspreiding van de joden
over de wereld - ze zitten zelfs in
India en China - heeft er ook voor
gezorgd dat DE joodse keuken
niet bestaat. In elk land waar ze
zich vestigden, moesten ze het
doen met de produkten die daar
verkrijgbaar waren. Bovendien
eigenden ze zich recepten van de
autochtonen toe en pasten die
aan de eigen smaak en de spijs
wetten aan. Die mondiale va
riëteit aan recepten zorgde voor
nogal wat verwarring toen joden
van verschillende nationaliteiten
zich in Israël vestigden. Ging ie
mand gezellig bij zijn buren eten,
kwam hij er tot zijn verbazing
achter dat hij vreemd voedsel
kreeg voorgezet. En vroeg zich af:
'Zijn dat wel joden, die mensen
bij ons naast?'
Het kookboek van Claudia Ro
den, een complete inventaris van
die verspreide joodse keuken,
speelt nu een beetje de functie
van tolk. Zij verbindt hier alle
culturen met elkaar, en geeft
daarmee de joden in Israel op cu
linair gebied weer één identiteit.
Toen ze jaren geleden vertelde
dat ze dit boek aan het maken
was, zei iedereen: je vergist je, het
voedsel van de joden is bij ande
ren niet in trek. Nu het boek uit
is, blijkt iedereeen geïnteres
seerd. ttaet alleen in het eten,
maar ook in de joden zelf. Ieder
een wil opeens weten wie de jo
den zijn en wat hun cultuur is.
Zelfs joden die him eigen achter
grond niet meer kennen, zegt
Claudia Roden. Die gaan aan de
hand van dit boek hun eigen cul
tuur en die van andere joden ont
dekken en waarderen. Want
mensen kennen is ze waarderen,
zo heeft de schrijfster ervaren. Ze
geeft een mooi voorbeeld. De jo
den uit Oost-Europa hebben al
tijd neergekeken op de joden
rond de Middellandse Zee. Nu
gaan ze opeens hun exotische ge
rechten waarderen. En ze vinden
zelfs hun meisjes mooi.
I Claudia Roden - 'De joodse keuken'.
Uitgeverij Bzztöh, 688 blz, geïll. met
historische foto's. Prijs tot 1 januari
59,50, daarna 69,50.
Laminaat is gemakkelijk
zelf te leggen. Tenminste
dat zeggen de verkopers
van deze gewilde vloer
bedekking. Voor minder
doorgewinterde klussers
is er een Leg-Het-Zelf
cursus.
Door Anja Sparidaans
Laminaat is een populaire vloer
bedekking. Het is gemaakt van
geperste houtvezels en kunst-
harslijm. Het lijkt op hout, maar
het is veel harder. Laminaat heeft
een aantal voordelen: het is
warm, praktisch, gemakkelijk in
onderhoud en duurzaam.
Maar het feit dat laminaat zelf te
leggen is, is wellicht het meest
doorslaggevend voor de aan
schaf. Onderzoeken brengen im
mers aan het licht dat Nederlan
ders veel en graag klussen in hun
vrije tijd. En een laminaatvloer is
een van de weinige vloeren die ei
genhandig te leggen is.
Op deze tendens speelt Saffier
Flooring in Asten handig in. Zij
verkopen diverse houten vloeren,
waaronder laminaat. Maar sinds
kort organiseren ze ook maande
lijks een ééndaagse laminaat leg-
cursus voor doe-het-zelvers in
Motel Nuland. Deze Leg-Het-
Zelf cursus (deelname kost 97,50
gulden) slaat enorm aan.
„We organiseren ze om de kwali
teit van de laminaatvloer te
waarborgen en om doe-het-zel
vers tegemoet te komen," vertelt
instructeur Arnoud Kuyper.
„Daar komt bij dat een slecht ge
legde laminaatvloer onherroepe
lijk tot klachten leidt en dat is
schadelijk voor het imago van de
ze vloeren."
Volgens hem kunnen cursisten na
de cursus alsnog besluiten om de
vloer zelf te leggen of om het kar
wei juist uit te besteden aan de
vakman. „Maar de meesten gaan
zelf aan de slag. We pretenderen
dat we een product verkopen dat
gemakkelijk zelf te leggen is en
deze cursus bewijst dat."
De ochtend staat in het teken van
de theorie. De ongeveer twaalf
deelnemers worden door de in
structeur ingewijd in de gehei
men van het laminaat leggen. De
belangrijkste tips: rondom moet
tien millimeter ruimte worden
vrijgehouden en het paneel moet
in de gehele groef goed verlijmd
worden. Is de vloer bestemd voor
nieuwbouw of voor de beneden
verdieping dan moet er altijd on-
dervloer-isolatie-folie gebruikt
worden en het laminaat moet
tenminste twee etmalen acclima-
reenkomst met Lada voor de pro-
1 autohistoricus noemt, heeft een
Jjbielen die Prins Bernhard in bijna
ïg heeft gehad. De Prins heeft een
frijaldenhoven sprak met hem ovei
over samen. Met veel foto's en zelfs
et boek kost 52,50 gulden en wordl
iquariaat Blassekyn in Bleskens-
47.
ruimtewagen van Opel, de Sintra
aar. Getest werd een Sintra met 3.(
rolgend voorjaar ook met een 2.2 li-
ïdse verkiezing van de Trekauto van
mzinemotor) in zijn categorie vorij M
assat 18Algemeen winnaar van di „jd
Scènic.
Indaag tot en met zondag in het Ros
wordt door de organisatie de groot
I iet draait om veel eigenbouw-moto-
Ijpers en zogenaamde streetfighters
I aren zelf bedacht zijn. Maar ook af-
Idie door de eigenaren zo gemodifi-
Iir bijna een ton kosten,
louwers, maar ook motorrijders dif
lurtje danig verbouwd hebben. Verdei
II en kinderen kunnen zich vermaken
I )e show is vandaag open van 14.00 tol
ag van 10.00 tot 17.00 uur. De entra
lor Peter Janssen
tg zo'n bijwerking van de pil,
mouw: de zondagse soep ver-
ijnt. Net als de Hollandse pot.
elk jaar een kind. U werkt
litenshuis en u wenst niet meer
de keuken te staan. Sinds
geëmancipeerd bent, kookt uw
an weieens. Maar die maakt al-
Bi gerechten die eindigen op
i: nassi, bami, macaroni, spa-
IettL
ilgens Claudia Roden gaat het
vooral in landen die hun eigen
ikkunst nooit erg serieus heb-
s genomen. Daar vinden ze het
erg om traditionele eetge-
inten los te laten. Niemand
;t er nog automatisch het-
Ifde potje als moeder of groot-
ieder. Behalve de emancipatie
er nog wel een paar redenen
die teloorgang, zegt ze. Ge
makzucht is er een. En tijdnood.
Maar ook de globalisering van de
cultuur. We halen recepten van
over de hele wereld uit kranten
en tijdschriften. Door onze reis-
gewoonten zijn we veel ontvan
kelijker geworden voor eten uit
den vreemde. De belangstelling
voor koken en buitenlands eten
neemt overal sterk toe, vooral on
der jonge mensen. In Engeland,
een land waar praten over eten
lange tijd zowat taboe was, zeg
gen ze zelfs al dat koken sexy is.
Maar dat geldt niet voor streekei
gen gerechten. Een krant wilde
een serie maken over de regionale
keuken in Engeland. Wat een sof.
Niemand te vinden die wel eens
streekeigen gerechten kookte.
Zelfs niemand die maar een paar
regionale gerechten kon noemen.
Hoe is het dan mogelijk dat de jo-
Claudia Roden werkte ruim vijftien jaar aan 'De joodse keuken'.
FOTO JACQUES PEETERS
den een kooktraditie hebben die
al honderden of zelfs duizenden
jaren stand houdt? Voor een deel
omdat joden met een maaltijd
soms een historische gebeurtenis
herdenken. Als ze tuinbonen
eten, denken ze bijvoorbeeld aan
de uittocht uit Egypte. Toen ze
daar als slaven zaten, hoorden
tuinbonen bij het dagelijkse
voedsel. En tot hun eigen verba
zing kregen ze al heimwee naar
flensjes met gerookte
zalm en dille-sjalotten-
saus. Of toch maar
Keioen met ham,
overgoten met een
scheut champagne. Van
het boek 'Breakfast in
Bed' loopt het water in
ie mond.
»r Johan van Grinsven
fct een beetje mazzel krijgt el-
Nederlandse moeder één keer
>ïr jaar ontbijt op bed. Juist,
wt moederdag. Eitje, croissant-
f van gisteren, kopje thee,
pasje jus en dat was het weer.
kruimels die onder het dek-
I zijn gevlucht, moet ze later
weer opruimen, want er zijn
atuurlijk grenzen aan wat kin-
en vader voor moederlief
Ben.
Werlanders ontbijten zelden
'nooit in de slaapkamer. Maar
het nieuwe boek Breakfast
van de Amerikaanse Jes-
Aff Cool bekijkt, krijgt de
vgende aandrang zich dage-
-1 «n 1 averte geven aan matineu-
fingen door de gordel voorkome e culinaire verwennerij. Want
„ei ij'lseen fraai uitgevoerd boek,
veiligheid van auto's is nog altijd 01 smakelijke recepten en foto's
Jiels. Maar ze kunnen ook pijnüJK J ®e de speekselklieren overwerk
In air belt ontwikkeld, een gordel'sm «zorgen,
joort buisvormige airbag heeft. Me °et droombeeld vormt zich met-
oblaassysteem. Zodra een botsing g sen in het hoofd van de lezer:
allon zich op. .4 'j® st«ig op de rem trappen,
omdat het de werking van de g jachtige leven tot stilstand
derekof speling in de gordel wor «gen en uitgebreid ontbijten
|d. Bewegingen van hoofd en nek w p bed. Met bijvoorbeeld een
1 elt als kussen dient. elet met basilicum, tomaten
It ook heel geschikt is voor montag avocado op vers brood. Een
[m beschikbaar komt, weet Honda M Grieks taartje,
dt de reactie. ,ts<: aardbeien met crème
Wafels met stroop en
m van vrij Flens». Bananen"Pancakes.
rer de grens bij Arnhem, wordt jes met gerookte zalm en
iet zondag 7 december weer de p -sjalottensaus. Fruitpizza.
'over achttien hallen van de Mes g JKake met gorgonzola-
eel Europa, maar ook uit Japan en kaas er overheen. Of toch
>tor Show. -voort »ot meloenmethamovergoten
voo <jhet een scheut champagne.
ow in Essen laat auto's zien, maar
'bedrijven, exclusieve motoren, e
:rs en raceauto's met o.a. de gesc1
)aaraa Pas douchen, aankleden
zijn er dragsters met raketaandrijw^ j^fden
me ontwerpen en studies op basia t^i ja_e e wereld aan. Zomaar een
kt door Pininfarina, ontwerpstudie 8ineens ee
'elijks open van 10.00 tot 18.00 u geworden.
9.00 tot 18.00 uur.
een heel bijzondere
-.r
s alleen één probleem: wie
De deelnemers aan de Leg-Het-Zelf cursus maken de klassieke fouten,
te leermeester,stelt cursusleider Arnoud Kuypers.
,Maar de praktijk is de bes-
FOTO MARC BOLSIUS
tiseren. Er vallen de nodige vak
termen, maar de deelnemers zijn
blijkbaar doorgewinterde doe-
het-zelvers, want er komen nau
welijks vragen. „Ik heb al heel
wat zelf geklust," zo bevestigt
Gerard Bosman uit Den Haag.
„Maar ik kom hier voor de fijne
kneepjes van het vak."
Johan Rosman en zijn vriendin
Margreet Burghus uit Rijssen
hebben ingeschreven op de cur
sus, omdat ze half december sa
men gaan wonen. Er moet een la
minaatvloer komen in de woon
kamer.
„Het is een oud huis met veel
schuine muren, dus we kunnen
wel wat advies gebruiken," denkt
hij. „Bovendien bespaar je veel
als je zelf de vloer kunt leggen."
Inderdaad; een professionele wo
ninginrichter berekent zo'n twin
tig gulden per vierkante meter.
Yvonne Hrelja uit Geleen heeft al
alles gelezen over het leggen van
een laminaatvloer. Tijdens het
theoretische gedeelte heeft ze dan
ook weinig nieuws gehoord. „Ik
moet het maar gewoon doen, dan
merk ik vanzelf of het lukt," stelt
ze.
„De praktijk is de beste leer
meester," bevestigt Kuyper. Om
die reden wordt er die middag ge
oefend met het leggen van een
vloer.
De deelnemers werken in groe
pen en om en om proberen ze de
techniek in de vingers te krijgen.
Alles komt aan bod: voorbewer
king, leggen, lijmen en het uit
voeren van kleine reparaties.
De gereedschappen zijn door de
instructeurs meegebracht. „Het
goede gereedschap is het halve
werk," stelt Kuyper. Duimstok,
hobbymes, hamer, decoupeer-
zaag, nadenlijm en potlood zijn
onontbeerlijk. Een aanslagijzer,
een aanslagblok en een afstands
houder zijn handige hulpmidde
len.
De eerste drie banen zijn het be
langrijkste. „Liggen die eenmaal
goed, dan fiets je de rest er een
voudig in," stelt Kuyper. Er wor
den de nodige fouten gemaakt,
'de klassieke fouten' volgens Ar
noud Kuyper. Zo gaan de meeste
deelnemers de mist in bij het af
tekenen en zagen van het lami
naat en bij het in elkaar schuiven
van de panelen. De instructeur
laat ze eerst fouten maken, 'want
van je fouten leer je' en laat ver
volgens zien hoe het wel moet.
Deze middag zit de sfeer er goed
in.
Tussen de groepjes ontstaat
spontaan een competitie. Het
gaat er om wie de mooiste vloer
kan leggen. Maar er wordt wel
degelijk erg serieus gewerkt.
Na afloop wordt er klassikaal een
rondje gemaakt langs alle vloer
tjes en overal worden op- en aan
merkingen gemaakt. „Erg leer
zaam," vindt Henk Rijpkema uit
Amersfoort. „Je leert ook van el-
kaars fouten."
Dat geldt ook voor het gedeelte
erna, waarin voor iedere deelne
mer gelegenheid is om de platte
grond te bespreken van de ruimte
waar het laminaat in de woning
moet komen. Problemen en knel
punten worden zoveel mogelijk
in kaart gebracht, bijvoorbeeld
erkers, convectorputten, leidin
gen en schuine wanden.
Kuyper geeft bij elke plattegrond
nuttige tips en adviezen. Tot slot
krijgt de cursist een handleiding
mee naar huis, waarin die alle
adviezen en tips die in de cursus
ter sprake zijn gekomen nog eens
kan nalezen.
De meeste cursisten zijn moe,
maar voldaan. Er is slechts een
deelnemer die is gaan twijfelen of
hij de vloer wel zelf zal gaan leg
gen, omdat zijn ruimte zowat alle
knelpunten heeft. Maar de mees
ten zijn vastbesloten om de klus
te gaan klaren.
„Wij gaan de vloer zeker leggen
en ik zou het na deze cursus zelfs
in mijn eentje aandurven," stelt
Margreet Burghus. „Na zo'n cur
sus voel je je zekerder van je
zaak," vindt haar partner Johan
Rosman. „Alle beginnersfouten
heb je nu in elk geval al een keer
gemaakt. De cursus is een steun
tje in de rug."
Ook Henk Rijpkema is dik tevre
den. „Ik heb flink wat fouten ge
maakt, maar al doende ging het
beter. Zo'n cursus is een prachti
ge training en ik weet nu dat ik
het gemakkelijk aankan."
Aanmelden kan via Saffier (Astrid Hyl-
kema): 0493 - 671161. Er is ook een
video-instructieband Leg-Het-Zelf La
minaat verkrijgbaar voor 35 gulden.
Eetgenot in de ochtend: illustratie uit het nieuwe boek 'Breakfast in Bed'.
zet dit dienblad vol culinair ge
not op je bed? Als je dat zelf
moet doen en je dus eerst drie
kwartier in de keuken moet
rommelen om deze ochtend-
gastronomie te verwezenlijken,
dan is de magie van het verwen
moment al lang doorbroken.
Jesse Ziff Cool voorzag het pro
bleem en probeert het te onder
vangen door steeds aan te geven
wat je vooraf kunt doen en hoe
veel tijd het dan nog 's ochtends
kost om het ontbijt af te maken.
Daardoor kunnen sommige och
tendmaaltijden al in vijf minu
ten op het dienblad staan. Haar
motto is trouwens: 'wie een lief
devol ontbijt voor geliefde, kind
of ouder maakt, pleziert daar
mee ook zichzelf'.
Breakfast in Bed is zo'n boek
dat vooral op hoogtijdagen uit
de kast zal komen.
Het dagelijkse ontbijtritueel van
de Nederlander verandert er
heus niet door. Dat neemt alleen
maar af de laatste jaren, weet
onderzoeksbureau GFK. Óp een
doorsneedag ontbijt een op de
acht Nederlanders niet eens fat
soenlijk.
Nuchter de deur uit, of hoog
stens met een paar happen yog
hurt of een kop koffie in de
maag. Vooral jongeren tussen 15
en 30 jaar behoren tot de och
tendlijke geheelonthouders.
Vanwege de groeiende tegenzin
tegen het ontbijt moet ook de
opkomst worden gezien van
vloeibare slok-slik-weg-ontbij-
ten als Wake Up en Goedemor
gen. Alleen in het weekeinde
willen Nederlanders nog wel
wat meer werk maken van het
onbijt, alleen is het dan vanwege
het late tijdstip geen ontbijt
meer, maar brunch of lunch.
Jesse Ziff Cool, nu eigenares van
Flea St. Café in Menlo Park,
Californië, maar begonnen als
serveerster in de 'ochtend
dienst': 'Bedenk dat een ontbijt
op bed ook even simpel kan zijn
als een pot versgezette thee en
een sappige, verse perzik mooi
op een bordje opgediend'.
'Breakfast in Bed', door Jesse Ziff
Cool, uitgeverij HarperCollins, impor
teur: Ntlsson Lamm, Engelstalig,
I5BN 0-00-225098-5, prijs: 50,25.
