Weekend
Nel Benschop, meest gelezen schrijfster van Nederland
'Alles moet wijken voor de haven, voor de economie'
Aan mijn lijf
geen mayonaise
O.S.M.
DE STEM
Haar gedichten zijn eerlijk,
recht uit het hart, eenvoudig en
spreken daarom volgens haar
zelf zo veel mensen aan. Als me
dium geneest ze geen zieken zo
als Jomanda, maar ze biedt met
haar gedichten wel troost aan
hen die troost zoeken. Haar ge
dichten over geloof, hoop en
liefde, lijden, sterven, oorlog en
het leven zelf hebben een groot
lezerspubliek. Dertig jaar gele
den verscheen Nel Benschops
eerste bundel 'Gouddraad uit
vlas' bij uitgeverij Kok in Kam
pen. Sinsdien zijn er bijna drie
miljoen exemplaren van haar
bundels over de toonbank ge
gaan. Daarmee is ze Nederlands
meest gelezen schrijfster en een
goudmijn voor de uitgever. Die
zag brood in een nieuwe bundel
verzamelde gedichten 'De stem
uit de wolk', met zestien nieuwe
gedichten.
DOEL EEN
LEEFBAAR DORP in
doel
tweede lu
DE STEM
11
ZATERDAG 8 NOVEMBER 1997 E2
Door Dirk Vellenga
Als u toevallig eens een boekwinkel binnen
stapt, loopt u dan voor de aardigheid even naar
de afdeling eten en drinken, oftewel diëten en
afvallen. Dat zijn behoorlijke afdelingen tegen
woordig, dus u kunt het niet missen. U ziet daar
ai die boekjes van meneer Michel Montignac,
en de boekjes van mensen die zijn theorietjes
uitleggen en dan nog de werkjes die koks
schreven op basis van de boekjes van meneer
Montignac.
Daar zult u mijn boek vinden. Het heet 'Aan
mijn lijf geen mayonaise'. Ja, dat vonden mijn
uitgever en ik ook wel een leuke, prikkelende
titel. U moet niet denken dat het alleen maar
over mayonaise gaat. Het gaat over slankheid,
of liever over gezondheid in de ruimste zin van
het woord.
Ik was laatst in 'Ontbijt-tv'. Ik had Dieuwertje
Blok.
Ze vroeg: „Wat hebt u nog toe te voegen aan
Montignac en al die andere boeken?"
„Die andere diëten zijn tijdelijk," zei ik op be
sliste toon. „Na drie maanden succes en trots,
ga je weer voor de bijl en zit alles er direct weer
aan. Dan begin je met de volgende wonder-
kuur. Bij mij werkt het door. Ook na drie maan
den, na drie jaar, na dertig jaar."
„Moetje er veel voor laten?" vroeg Dieuwertje.
„Nee," zei ik. „Je hoeft maar één ding te laten.
Veel eten."
Ik was onlangs in 'Middageditie'. Ik had Harm
ke Pijpers.
Ze vroeg: „Nederlanders zijn te dik, heeft een
onderzoek uitgewezen. Veertig procent van de
mannen heeft overgewicht, terwijl bijna ieder
een thuis toch het boekje 'Ik ben slank want ik
eet' van Montignac heeft liggen."
„Is dat wei een vraag?" vroeg ik.
„Kunt u daar op reageren?" vroeg Harmke en
nam de luisterhouding aan.
„We moeten onze manier van leven grondig
veranderen. Het is niet een kwestie van een
paar weken weinig eten en kilootjes verliezen.
Bij mijn methode moetje geduld hebben. Maar
het werkt op de lange duur. Gegarandeerd."
„U schrijft dat u de mensen hongerig maakt,"
zei Harmke.
„Ik geef ze honger. Leeshonger."
ik zat niet zo lang geleden in de '5 uur show'. Ik
had Viola Holt.
Ze vroeg: „We eten te veel tussendoortjes, we
zitten niet meer lekker aan tafel. Kunt u daar
iets aan doen?"
Ik zei: „Ja, u moet mijn boek kopen en verder
gewoon eten. Drie keer per dag."
„Uw boek is wel een beetje aan de prijzige
kant," zei Viola. Ze had vantevoren al gezegd
dat ze één pittige vraag zou stellen.
„Het is maar net hoe je het bekijkt."
„Nou, het kost 25.000 gulden."
„Niet helemaal. De prijs is 24.999,90."
„Dat is voor veel mensen een heel bedrag."
„Het is een uitgave voor je hele leven. Een in
vestering die zichzelf terugbetaalt. Het geld
dat je voor dit boek op tafel legt, kun je niet
meer uitgeven aan vuile hapjes en ongezond
snoep. Mensen besteden per jaar duizend gul
den uit aan die smerigheid. Je hebt deze inves
tering er dus in 25 jaar helemaal uit. Daarna be
gint de winst te komen."
We moesten eruit voor het nieuws. Viola nam
een saucijzenbroodje.
Ik was deze week de gast in 'Nova'. Ik had
Maartje van Weegen.
Ze vroeg: „In de studio zit de schrijver van 'Aan
mijn lijf geen mayonaise'. Welkom. U zet de
mensen een héééle dik pil voor. Moet je dit
boek echt helemaal lezen?"
Ik hoefde niet na te denken. „Van deze dikke
pil word je op den duur slank. En van die dunne
boekjes van meneer Montignac word je na een
tijdje weer net zo dik als vroeger."
„Maar het is een pil van drieduizend bladzij
den."
„Nou, niet helemaal. Tweeduizend negenhon
derd-negentig bladzijden. Maar heel dik be
drukt, dat wel."
„Het kost wel erg veel tijd om die allemaal door
te worstelen," zei Maartje met een scheef lach
je.
„Ja, maar dit is dan ook het definitieve boek.
Het boek dat alle andere slank-boeken overbo
dig maakt. Want wat is het effect? Als je leest,
kun je niet naar de muur om er een kroket of
een bamihap uit te rukken. Je hebt je beide
handen echt nodig. Het is onmogelijk om met
een pizza in je linkerhand dit boekwerk te le
zen. Lezen komt gewoon in de plaats van snoe
pen. Of 'grazen', zoals ze het tegenwoordig
noemen."
Het gaat zo goed met mijn boek 'Aan mijn lijf
geen mayonaise' dat mijn uitgever en ik heb
ben besloten met een goedkope uitgave te ko
men. Die kost slechts 12.499,90 en krijgt de ti
tel 'Aan mijn lijf geen halvanaise'.
'Dichten is een
cadeautje van God'
Door Ido Broersma
In januari wordt ze tachtig en eigenlijk
is het haar niet aan te zien. Alleen haar
benen willen niet meer zo als ze zouden
moeten. Nel Benschop heeft een krachtige,
welluidende stem, sprekende ogen en wit en
gelenhaar. Ze dost zich graag met oorhangers
uit en haar lippen zijn licht gestift. De al
sinds 1961 in Schaarsbergen bij Arnhem wo
nende schrijfster is ondanks haar leeftijd nog
steeds een innemende, ontwapenende ver
schijning.
Toen ze van uitgeverij Kok vernam dat die
een bundel met verzameld werk wilde uitge
ven was ze verbaasd. „Een bundel met verza
meld werk? Kom, dat doe je toch als ik dood
ben. Willen jullie me dood hebben? Nou, die
bundel wordt een flop hoor," had ze gezegd.
In het schrijverswereldje hoort ze er helemaal
bij. De orale poëet Simon Vinkenoog sloeg
vaderlijk z'n arm om haar heen. En journalist
Willem Oltmans wilde wel haar zaakwaarne
mer worden. Ze doet Oltmans stem en uit
spraak exact na, want stemmen imiteren kan
ze. Ze is in Den Haag geboren. Het Haagse ac
cent heeft ze nog beschikbaar: 'O, o Den
Haag, mooie stad achter de duine'.
Nel Benschop had actrice of zangeres, in ie
der geval podiumkunstenares kunnen zijn.
Enthousiast vertelt ze dat ze op haar vijftien
de zangles van een musicus had kunnen krij
gen. Haar vader was werkzaam bij de Haagse
plantsoenendienst en was als gereformeerde
voorman één van de medeoprichters van het
Christelijk Nationaal Vakverbond. „Het was
niet het gereformeerde gezin van Maarten 't
Hart," zegt ze. „De strenge opvoeding heeft
me niet gekweld."
Ze ging naar de kweekschool, kwam bij een
oratoriumvereniging zingen. Ze beschikte
over een sopraan. Ze kwam bij het onderwijs
terecht, in de Haagse hoerenbuurt en, groen
als ze was, zwaaide ze naar de vrouwen ach
ter de ramen. Ze verdiende 25 per maand.
Ze zong op een ouderavond.
Gijsbrecht
Zangles kon Nel Benschop niet betalen. Ze
besloot spraak- en declamatielessen te ne
men, maar ze had een hekel aan toneelspelers
die declameerden. Terwijl ze dit vertelt staat
ze op, gaat in positie staan en declameert met
veel verve en arm- en schouderbewegingen
een aantal strofen uit Vondels Gijsbrecht van
Aemstel. „Dat wilde ik dus niet," zegt Nel
Benschop.
Bij Lily van Hagen, de eerste vrouw van
Alexander Pola, lukte het om declamatieles te
krijgen. Eens in de veertien dagen, een half
uur, dat kon ze net betalen. „Ik brouwde een
beetje en had een rare o. Ik moest ademha
lingsoefeningen doen en voor de spiegel oefe
nen." De oorlog lang heeft ze lessen gehad.
„Lily van Hagen kon me niets meer leren. Ze
heeft me al die jaren gevolgd. Dit jaar is ze op
92-jarige leeftijd overleden."
Ze ging later gedichtjes maken, eerst op ver
zoek van het gereformeerd kerkblad. Er was
veel vraag naar haar prille werk. Een Arn
hemse boekhandelaar vond dat er een boekje
met gedichten van haar moest uitkomen. Hij
wilde wel voor tweehonderd exemplaren ga
rant staan. In 1967 verscheen bij uitgeverij
Kok de eerste bundel, Gouddraad uit vlas.
Het werd het begin van een zeer succesvolle
serie.
Liefdesgedichten
Nel Benschop is nooit getrouwd. Twee keer
werd ze verliefd op een man en beide keren
was hij getrouwd. Vanuit haar godsdienstige
overtuiging had ze het er moeilijk mee. Ze
vond beide keren dat ze er mee moest kappen.
Dat deed ze ook en ze vond troost in het ma
ken van liefdesgedichten. „Ik ben veeleisend:
het is alles of niets. Ik heb me bewust veel
ontzegd."
Achteraf is ze er blij om, want anders had ze
mensen in dezelfde omstandigheden nooit zo
kunnen helpen als ze nu doet. De liefdesge
dichten zijn nooit gepubliceerd. Na haar dood
mogen ze alsnog worden uitgegeven. Haar
pleegzoon, die in Oosterbeek woont, mag
daar dan over beslissen.
Met hem deed ze allerlei studies en ze ging
zelfs naar dansles. „Ik leerde er de cha-cha-
cha dansen, maar dat vond ik vreselijk." In
1981 ging ze als leerkracht in de vut. Ze was
het laatst als docente verbonden aan het
Christelijk Lyceum in Veenendaal.
Thema's voor gedichten komen zo ineens bij
haar op. Dat kan ook tijdens een preek in de
kerk van de Samen op weg-gemeente in
Schaarsbergen gebeuren. „Dan hoor ik iets
dat me treft. Ik hoor daarna niets meer van de
preek. Er komt vaak wat anders uit dan ik
eerder dacht," vertelt ze. Pen, potlood en pa-
pier liggen niet klaar op haar nachtkastje
voor als ze een inval krijgt: ,,'s Nachts slaap
ik."
Inspiratie krijgt ze ook uit de natuur. Ze is
gek op zonsondergangen, die met van die 'Je-
zus-luchten'. „Ik wil dan uitdrukken wat ik
beleef." Ze haalt er een stapeltje door haar
gemaakte foto's van zulke luchten bij. Twee
ervan zijn in de nieuwe bundel terecht geko
men.
Eigen smaak
Nel Benschop let er in haar gedichten wel o
dat rijm en ritme kloppen. „Een sonnet ma
ken vind ik een uitdaging. Dat is veel moeilij
ker." Van slechte kritieken trekt ze zich niets
aan. Ze gunt iedereen een eigen smaak, maar
spotten moeten de criticasters niet over haar
gedichten, zeker als ze zelf niets presteren,
vindt ze. De dichteres heeft nog nooit op een
goede of een slechte recensie op een nieuwe
bundel gereageerd.
Met haar gedichten geeft ze veel mensen
troost. Mensen die haar schrijven probeert»
met een passend gedicht op te beuren. Zelf
vind ze geen troost in haar gedichten. „Als ik
echt troost zoek dan vind ik dat in de bijbel,
Dat is de vrucht van mijn gereformeerde op
voeding. Ik ken hele stukken uit de bijbel uit
m'n hoofd."
Ze heeft een hekel aan het preken, het beke
ren van mensen met haar gedichten. Ze weet
dat ze geliefd is in rooms-katholieke kringen,
van licht tot zwaar.
Vroeger werd ze wat zwaarmoedig gevonden,
maar de laatste tijd is ze een stuk milder ge
worden. „Ik denk dat het de wijsheid van het
ouder worden is. Ik moet niet meer achterom
kijken."
Een tv-toestel heeft ze niet. Ze leest liever een
goed boek. Van schrijvers als Carl Friedman,
Leo Pleysier of Hermans. „Hermans is een
ontzettend goede schrijver, maar zijn werk is
vaak zo zuur. Ik kan niet tegen mensen die er
gens zuur over oordelen," stelt Nel Benschop.
Ze leest wel gedichten, maar van werk van de
Vijftigers moet ze niets hebben. Gedichten
van Ida Gerhardt, Henriëtte Roland Holst en
Martinus Nijhoff leest ze daarentegen graag.
In haar laatste bundel verzameld werk zijn
zestien nieuwe gedichten opgenomen, die ze
de laatste jaren heeft gemaakt. Het tempo
waarin ze de gedichten maakt lijkt wat lager
te zijn geworden. Regelmatig spreekt ze nog
op avonden en leest ze voor uit eigen werk. Ze
komt ook op avonden van 'neutrale' huis
vrouwenverenigingen. Dit onder de voor
waarde dat ze niet haar mond over haar ge
loof hoeft te houden.
Inspiratie
Komt er ooit nog eens een bundel uit? „Dat
weet je nooit," zegt Nel Benschop. „Ik weet
niet wanneer ik daar inspiratie voor krijg. Ik
heb nu alles gezegd wat ik wilde zeggen." Het
hangt er ook vanaf of anderen haar vragen
om woorden van troost. „Maar het gaat heus
niet altijd om mijn eigen ervaringen, hoor,"
zegt ze. Ondanks dat ze erg vief is heeft ze
haar overlijdensadvertentie al opgesteld en
zijn allerlei zaken geregeld. In de overlijdens
advertentie komt niet een eigen gedicht te
staan. Het worden de eerste vier regels van
Psalm 4, in de oude berijming, die ze gebor
duurd in de gang heeft hangen. Het is een ge
ruststelling voor haar dat haar pleegzoon zich
er niet mee bezig hoeft te houden.
Een deel van haar verdiensten gaat al jaren
lang naar goede doelen en een deel naar c
kerk. „Dat doe ik omdat dichten gewoon een
cadeautje van God is en daar wil ik anderen
in mee laten delen."
Nel Benschop, 'De stem uit de wolk'. Kampen,
Uitgeverij Kok, 39,90.
VERVOLG VAN WEEKEND 1
„Wij willen ook geen uitsterfbeleid. Zo van,
dat huis komt leeg, afbreken maar. Ze moeten
in Doel wel beseffen dat het er aiLders wordt.
Men had er gehoopt dat de koeien altijd tot
aan de voordeur zouden staan. Dat kan dus
niet. Men wist dat dit kon gebeuren en wij
van de gemeente beseffen dat uibreiding van
de haven economisch voor het land van groot
belang is."
De gemeente zelf kan niet zoveel doen, be
weert de burgemeester. „Administratief
moeilijk doen bij het afgeven van de vergun
ningen. Meer niet. Want wij beslissen niet
over de haven, dat doet het Vlaams Gewest.
Wat wij wel willen, is dat we mee kunnen
praten."
Roger Mussche gelooft niet meer in praten.
Onteigenen, is zijn devies. „Maar dat zal ook
veel problemen opleveren. Hier in België gaat
dat als volgt, u krijgt de verkoopwaarde van
uw huis. Prima, maar ze hebben hier wel der
tig jaar de verkoopwaarde naar beneden ge
trokken."
„Hier staan huisjes die misschien twee mil
joen franken opleveren. Een ton ongeveer.
Daar kun je elders toch niet veel mee doen.
Wij willen daarom een toezegging dat er ein
delijk eens gezegd wordt wat er met Doel ge-
Burgemeester Francois Smet: "Wij willen
Doel op een goede manier bewaren.'
beurt. Dat er een goede regeling komt en dat
we kunnen bouwen in een andere landelijke
gemeente en niet gedumpt worden op de
Markt in Beveren."
De burgemeester knikt triomfantelijk. „Aha,
daar kan ik het volgende over zeggen. Stel dat
Doel blijft, dan zijn er wellicht toch mensen
die zeggen, nee, hier wil ik niet meer wonen.
Dan moet er een mogelijkheid zijn tot ontei
gening en een goede schadeloosstelling. Voila,
één van onze voorwaarden!
Toch geen beter bewijs te leveren dat Beveren
Doel niet laat vallen? Claire Gillis vindt dat
ook. „Het dorp leeft. Ooit zaten er 23 kinde
ren op school. Nu zitten er 86. Dat is toch ook
een groot bewijs dat het dorp jong is? Natuur
lijk is er voor de moment veel onrust. Daarom
vinden wij ook dat er snel een besluit moet
vallen. Die onzekerheid knaagt bij velen."
Niet meer bij Roger Mussche. „Heel dat ge
bied tot aan de Nederlandse grens, tot aan
Zeeuws-Vlaanderen, gaat er op termijn aan.
Kieldrechtdok is ook al getekend en over dat
fameuze Baalhoekkanaal wordt weer ge
praat. Ik zeg u, ze gaan tot op 500 meter van
de grens. Op den duur moet er alles wijken
voor de haven, voor de economie. Die keus is
al gemaakt."
De burgemeester: „Akkoord, dat Kieldrecht
dok is getekend. Maar u ziet, dat is nog ge
makkelijk om te keren. Kom, Kieldrecht zul
len we zeker beschermen en als we dat doen,
beschermen we ook Nieuw-Namen aan de an
dere kant van de grens. Ze kunnen daar ge
rust zijn."
Nel Benschop: 'Als ik echt troost zoek dan vind ik dat in de bijbel.
Roger Mussche bij zijn protest in de voortuin. 'Doel moet leefbaar blijven.
Eigen volk eerst, mag niet en toch leeft iedi
een ernaar. De farmaceutische multinatior
die met feest en muziek zijn eerste ankerpla;
op het Noord-Europese vasteland in bedr
stelt, nodigt vanzelfsprekend de eigen mee
werkers uit, enige profijtelijke zakenrelati
de plaatselijke burgemeester, de collegae i
de Kamer van Koophandel en wat spraakrr
kend los volk.
In het theater blijkt er voor de buitenstaand
onverwacht veel van over de grens gesprok
te worden, maar niet door gasten uit het b
endende asielzoekerscentrum. Het zijn de it
vliegtuigladingen tegelijk aangevoerde mee
werkers van het Amerikaanse hoofdkantoor
het even blank georiënteerde salariaat van
Spaanse zustervestiging.
In het programma wordt tot verbazing en c
genoegen van de meisjes van de postkamer u
voerig rekening gehouden met het niveau
de bijbehorende smaak der internationale c
nodigden. Een keurig concertje klassieke rr
ziek met een weemoedig zingende cello en e
hevig uithalende Koningin van de Nacht. I
president-directeur denkt blijkbaar dat
slechts feestviert met zijns gelijken.
Dat wil iedereen het liefste. Toen majesteit ni
sportief, jong en onbezonnen was, vergalc
peerde ze zich eens na terugkeer van een mei
terraan zeiltochtje met soortgenoten van
zelfde bloede. Het was zo heerlijk gewee
eens onder elkaar te zijn, was haar geruchtm
kend commentaar in de pers. O.S.M., Ons Soc
Mensen, is het gezelschap dat de voorkeur vi
dient. Voor alle rangen en standen.
Op het Rotary-gala reageert het gemiddeld
hoogst verward als hij bemerkt dat een zijr
clubgenoten in de primarius van de ingehuur
zigeunerkapel een uit het oog verloren vrief
herkent. Hoe kan zo'n keurig in black tie gehi
de middelbare heer ooit warme relaties ondf
houden hebben met een langharig, donk
knoflooktype? Of is de vriendschap misschi
een restant uit wildere studentendagen, vero
derstélfen nieuwsgierige inner wheel echte
noten. Dat er meteen een afspraak voor een
quise maaitijd een paar dagen later gemaa
wordt, verbijstert nog het meest. Een zake
man met zelfrespect wil toch niet in publi
met een tweedehands autofiguur gezien g
worden.
Maar het zijn niet uitsluitend autoriteiten, m
nagers en goed gesitueerden die zich het lie
onder soortgenoten ophouden. De openii
van een regionale heren- en damessociët
verwerd volgens dit patroon tot een gezell
heidsavond van de plaatselijke winkeliersvei
niging. De enkele verdwaalde jurist, kunsth
toricus en ontwerper bleven ontheemd. Fi<
senmaker, bloemist en T-shirthandelaar ha
den geen behoefte aan vreemd intellect in hi
goed gesloten kring.
Verpleegsters hoeven geen patiënten op h
avondje uit, toneelspelers geen critici bij
feestelijke ingebruikname van hun nieuwe
petitielokaal. Ze worden uitgenodigd net
schouwburgdirecteuren, secretarissen van c
turele kringen en voorzitters van subsidiefor
sen, maar dat is omdat de zakelijke en artist
ke leiding denkt ze op deze wijze vriendelijk
stemmen. Meer dan een nacht lang goed t
vochtigd aapjes kijken wordt het voor de nir
direct betrokkenen niet. Acteurs dansen, sn
ven en vozen met acteurs. De aanwezige c
tuuretablissement-beheerders staan letterl
aan de kant.
Sociaal verband bepaalt interesse en keuze,
niet alleen voor party, receptie of jubileu
Wie op zoek is naar een woning, let op
buurt. Groen is van belang en stilte, maar n
veel meer de overeenkomst in geld, status
gemotoriseerde middenklasser. Maar ze
geestelijke sfeer blijkt een kwestie van solida
teit. De dissertatie van Regina Grüter over
verzetsheldende wonderrebbe Friedrich We
reb en de naar aanleiding daarvan weer opc
laaide discussie wijst het uit.
Eind jaren zestig rehabiliteerde de na de oorl
wegens verraad veroordeelde Weinreb zichz
met hulp van columniste Renate Rubinstein
toenmalig letterkundige Aad Nuis. Zijn mem
res ademden een geest van creatief verzet,
les wat jong, links en progressief was, herken
zich daarin en hees dus Weinreb op het schi
Het was de tijd van intellectuele revolte.
J tegenstand organiseerde zich eveneei
W.F. Hermans, van huis uit al scepticus en ei
oer gelovend in de slechtheid van de mens d
m een positieve maakbaarheid der maatschc
PU, klom in de pen. Kort tevoren was hij geat
queerd door ontevreden studentenvolk en d
'egde keus tegen vooruitstrevend, creatief A
sterdam voor de hand.
Rubinstein en consorten bleken naderhand c
gelijk te hebben. Weinreb leed aan pseudolo
scne mythomanie en werd ontmaskerd als 1
"^Toch kwam geen woord van spijt
«rij Nederland-colonne over de lippen. We
ebs ogenschijnlijke speelse fantasie was in 1
nnÜ 9 ,°fen en het groepsgevoel maakte h
ogelijk op het eenmaal ingenomen star
punt terug te komen. Weinreb verkocht zich
niof? ^a, en ^a* was voldoende voor e
met te slaken band onder O.S.M.. Feiten kc
en immers betwijfeld worden, verwantsch
Eigen volk gaat boven alles.
