KLM
af op
recor<
Death Row in Louisiana
Het zou
DE STEM
pK STEM
Snel alliantie n
BUITENLAND WOENSDAG 5 NOVEMBER 1997
4Wie geëxecuteerd wordt, is al duizend keer gestorven'
De Re
Dit zijn
moordenaars,
prent je jezelf
in, maar echt
helpen doet
het niet
4 Klaar voor
de rit?
Hou je vast.
Aan de andere
kant wacht
God op je'
In Amerikaanse gevange
nissen wachten meer dan
drieduizend ter dood ver
oordeelden op een won
der. Sommigen al langer
dan tien jaar. In een cel
van tweeëneenhalf bij
drie meter, drieëntwintig
uur per etmaal. Het
grimmige klimaat rond
misdaad en straf in de
VS maakt wonderen
schaars. Executies volgen
elkaar in steeds rapper
tempo op. „Velen zijn
aan het eind van hun be
roepsmogelijkheden,"
beaamt de Nederlandse
advocaat Bart Stapert,
die zich heeft gespeciali
seerd in capital punish
ment zaken. „Ik geef het
niet op, ik wil leven,"
zegt Tracey Lee, een van
de veroordeelden wiens
laatste uren lijken weg te
tikken. Een bezoek aan
death row in Louisiana.
Door Bert Ummelen
Klonk. Uren later zit het nog in je
hoofd. Geen beweging in het do
dencellencomplex van de Loui
siana State Penitentiary of je
hoort de holle galm van metaal
dat op metaal botst. Klonk,
klonk. Achter het met rollen
prikkeldraad versterkte hek pre
cies zo'n hek, achter de eleetro-
nisch vergrendelde deur een
tweede en een derde. En ten slot
te: het traliewerk dat het wacht
lokaal van de cipiers scheidt van
de cellengalerij.
Trots demonsteert Carl Lofton
dat ontsnappen buiten de mense
lijke mogelijkheden ligt. Met een
speciale sleutel activeert hij een
electrisch paneel. Daarop zitten
vijftien schakelaars, voor elke cel
één. Alleen daarmee zijn de zwa
re traliedeuren van de cellen te
openen. „Als er een cel open staat
moet het traliehek naar de galerij
dicht blijven," doceert hij.
Dus is het wachten geblazen. Per
etmaal mag een gevangene op
death row een uur uit zijn cel en
dat recht wordt zojuist uitgeoe
fend. De veroordeelde in kwestie,
zwart, jong nog en atletisch in
zijn witte shorts, gebruikt zijn
tijd voor een uitgebreid toilet. Na
enig onderhandelen zoekt hij zijn
cel op, de tralies schuiven knar
send dicht.
Een loodzware gêne vermengt
zich met medelijden. Dit zijn
moordenaars, prent je jezelf in,
maar echt helpen doet het niet.
Tien uur in de ochtend is het, en
de meesten slapen nog. De slaap
is een hele genade in de dodencel.
Een alternatief voor op bed lig
gen is er nauwelijks. Ja, op bed
zittenTweeëneenhalf bij drie
meten dé-cellen. Het bed en de
roestvrijstalen toiletpot laten
maar weinig ruimte over.
Plaatjeskijken
De belangrijkste bron van aflei
ding zijn vier tv's op de gang. Le
zen mag ook, maar lang niet ie
dereen verstaat die kunst. La
waaiige ventilatoren, geplaatst
bij gebrek aan airconditioning,
beperken het tv-genot bovendien
tot plaatjeskijken. Iemand speelt
scrabble met zichzelf. Hij laat
zich geen moment van de wijs
brengen door de belangstelling
op de gang.
Cipier Lofton werkt al drie jaar
op death row, en het bevalt hem.
De extreme beveiliging en de in
zichzelf gekeerde aard van de ge
middelde inmate in de dodencel-
r
Van onze verslaggever
Amstelveen - Volgepakte toes
van KLM omhoog vliegt. Na
kent de luchtvaartmaatschap
77-jarige geschiedenis.
Financieel topman drs. R. Abra
hamsen bevestigde gisteren da
KLM en Alitalia binnen enkel
maanden een strategische allian
tie kunnen aangaan. Alitali.
denkt nog voor de jaarwisselin;
tot een akkoord te komen, Abra
hamsen was iets voorzichtiger ei
sprak over 'voor het einde van he
boekjaar' op 31 maart. Hij zei da
KLM en Alitalia niet met derde
onderhandelen. Geruchten al
zou Swissair zich meteen aan
sluiten, sprak hij daarmee tegen
Abrahamsen presenteerde ee
lijstje van vijf punten die de top
prioriteit van de Raad van Be
stuur van KLM hebben. Hr
hoogst genoteerd stond het oplos
sen van de problemen met Nortt
West Airlines, hetgeen inmiddé
is gelukt. Op nummer twee h<
vinden van een Europese partne
wat binnen enkele maanden moi
zijn geregeld. Verder wil KLM t<
efficiëntere werkafspraken mi
(half)dochters Transavia en Mai
tinair komen, een partner vinde
voor de onderhoudsdivisie
niet-kernactiyiteiteji afstoten.
Slagvaardig
Opmerkelijk genoeg ontbreekt i
de opsomming de Schiphol-pri
blematiek, die de verwachte jaa
lijkse groei van tien procent tos
ernstig in het geding kan brei
gen. Abrahamsen zei slechts d
'realiteitszin op tijd zal doorbr
ken'.
Onder leiding van de nieuwe to;
man Van Wijk wordt het lijst
snel afgewerkt. Abrahams!
sprak tijdens de persconferent
voortdurend over 'het Nieuv
KLM', dat slagvaardig, efficië
en op rendement gericht pp
De eerste Téstdlstèri' !nfögëhv
zijn. KLMiböekt&iover de.eers
zes maanden (april t/m septer
ber) een bedrijfsresultaat van
754 miljoen tegen 272 miljo
in dezelfde periode vorig jaar.
Abrahamsen zei dat KLM
koerst op het beste resultaat
haar geschiedenis. Het huidi
record stamt uit het boekja
1994/1995, toen het bedrijfsi
sultaat 772 miljoen bedroi
Het derde en vierde kwartaal
najaar en winter leveren ove
gens veel minder resultaat op d
de drukke zomerperiode. O
het vierde kwartaal is Abraha
Aan de wand twee rode telefoons.
Eentje is direct verbonden met
het kantoor van de gouverneur,
de andere met het bureau van de
gevangenisdirecteur.
De eerste verbinding heeft nog
nooit iemand gered, de tweede is
onzin. Directeur Burl Cain pleegt
naast de veroordeelde te zitten
als die wordt gedood. Hij houdt
zijn hand vast en zegt: 'Klaar
voor de rit? Hou je vast. Aan de
andere kant wacht God op-je.'
Aangrijpender dan de executie
kamer vind ik het lokaal waarin
veroordeelden hun laatste maal
nuttigen en twee tot drie uur met
hun naasten doorbrengen. Het
heeft de intimiteit van een kanti
ne van een armlastig bedrijf. Een
tafeltje in het midden, klapstoel
tjes eromheen. Er is een machine
voor cola en eentje voor sand
wiches, en je kunt er een T-shirt
kopen, met daarop de naam van
de gevangenis. Three hots and a
cot luidt de tekst op het katoen.
Drie warme maaltijden en een
bed.
Dead man walking
„De anti-doodstrafbeweging in
Amerika heeft in het verleden
misschien te weinig aandacht ge
had voor de slachtoffers van mis
daad. Ik heb die fout ook ge
maakt," zegt Helen Prejeun. We
hebben afgesproken langs de
snelweg, in een McDonald's.
Sinds de verfilming van haar
boek Dead Man Walking, waarin
ze beschrijft hoe ze als non de in
1984 geëxecuteerde Robert Willie
tot in de dood begeleidt, is ze een
beroemdheid. Een aaneenschake
ling van interviews en lezingen is
haar leven geworden.
Waarom er in Amerika zo anders
tegen de doodstraf wordt aange
keken dan in Europa? „Europa,"
zegt zuster Helen, „was het slag
veld van twee wereldoorlogen en
de arena van wrede dictators. Die
ervaringen hebben de standaard
van het mensenleven verhoogd."
„Ik geloof niet," zegt ze even la
ter, „dat het Amerikaanse volk
zoveel wraakzuchtiger en bloed
dorstiger is. Het zit niet in de
mensen. Waarom was Dead. Mm
Walking hier zo'n succes? Omdat
er behoefte is na te denken over
de doodstraf."
Vrij recent is een nationaal opi
nieonderzoek, waarin de obligate
vraag of men voor of tegen de
doodstraf is een beetje werd ge
nuanceerd. Verkiest u de dood
straf boven een levenslange ge
vangenisstraf zonder kans op
vrijlating?, luidde dit keer de
vraag. Precies de helft van de on
dervraagden zei ja, de andere
helft nee. Het is een uitkomst die
nauwelijks afwijkt van resulta
ten van onderzoek onder Neder
landers.
Ongezouten is haar mening over
de rol van de rooms-katholieke
kerk. Zowel Rome als de Ameri
kaanse bisschoppen verwijt ze
halfhartigheid. „De kerk heeft op
gezette tijden wel verklaard dat
de doodstraf tegen de leer van
Christus is, maar op het niveau
waar het er toe doet, de zondagse
mis in de plaatselijke kerk,
zwijgen troef. Daar overheerst de
zorg voor de collectebus." De
Amerikaanse kerken, niet alleen
de katholieke, hebben uit oppor
tunisme afgezien van moreel lei
derschap, zo denkt zuster Helen
erover.
Zonder hoop is ze niet. Een com
binatie van onderricht en inter
nationale pressie kan het tij doen
keren. Duidelijk moet worden
dat Amerika geen kampioen van
de mensenrechten kan spelen ais
het zelf een ultieme vorm van
marteling toepast. Want dat is
doodstraf. „Wie geëxecuteer
wordt, is al duizend keer gestor
ven."
Een executie kamer in een Amerikaanse gevangenis. De veroordeelde ligt als een soort Jezus met gespreide armen op de tafel als hij de injecties krijgt. foto reuter
len garanderen een rustig be
staan. Of-ie met ze praat? „Ye-
ah," zegt hij met zijn lijzige zui
delijke tongval. „Ik praat met ze
zoals een cowboy op zijn guitaar
speelt, om de kudde rustig te
houden."
Hij is in het gevangeniswezen te
rechtgekomen nadat zijn vorige
baan, in een industriële werk-
plaats, hem half doof had ge
maakt. Dat is nu misschien een
voordeel? Als de vraag tot hem is
doorgedrongen, lacht hij schaap
achtig. „Het liefst is het me als ik
niks van ze weet." Betrokkenheid
is hier een kwade zaak.
Amerikaanse gevangenissen her
bergen momenteel zo'n 3200 ter
dood veroordeelden. Een record
sinds vijfentwintig jaar geleden
het Opperste Gerechtshof het
moratorium op de doodstraf op
hief. Velen zijn aan het eind van
him beroepsprocedures gekomen.
Daarom wordt een golf van exe
cuties verwacht. En die zal alleen
maar groeien nu het Congres het
aantal delicten waarvoor de
doodstraf kan worden geëist
flink heeft uitgebreid en tegelijk
de federale beroepsmogelijkhe
den zijn beperkt.
Het is een dunne draad die John
Thompson en Tracey Lee met het
leven verbindt: hoop op toewij
zing, in allerlaatste instantie, van
een of meer beroepsgronden.
Thompson is veroordeeld wegens
roofmoord. Achteraf is komen
vast te staan dat de getuige die
hem geïdentificeerd heeft als da
der vijftienduizend dollar heeft
gekregen. Deels van de familie
van het slachtoffer, een welge
stelde hotelier, deels van de orga
nisatie Crime Stoppers, die getui
gen van misdrijven aanmoedigt
desnoods anoniem met tips te ko
men en tips die tot arrestatie lei
den beloont. De jury wist niet van
de beloning toen ze John Thomp
son veroordeelde. Net twintig
was hij destijds. Hij zit deze
maand precies tien jaar op death
row.
Tracey Lee is ter dood veroor
deeld voor moord en dubbele ver
krachting. Hij beroept zich op ra
cistische motieven bij de selectie
van de jury die hem veroordeelde.
Daar zaten beduidend minder
zwarten in dan op grond van de
ting zouden belanden.
Eerlijk is het gevecht tussen aan
klager en verdediger volgens
Staperts ervaring nauwelijks te
noemen. Behalve aan de factor
tijd ligt dat aan de ongelijke in
formatievoorziening. Hij laat een
politiedossier zien, een verbaal
van anderhalf kantje tik. „Daar
moet ik het mee doen, in de we-
tenschap dat het bureau van de
aanklager veel meer details
heeft." Je leert, zegt hij schouder
ophalend, te anticiperen op trucs.
„Maar zonder gedegen, onafhan
kelijk onderzoek ben je tamelijk
weerloos."
Op een doodvonnis volgt een au
tomatisch beroep bij het Hoogge
rechtshof van de staat. Bijna even
automatisch wordt dat afgewe
zen. De volgende beroepsinstan
tie is het Opperste Gerechtshof,
dat de zaak praktisch altijd terug
verwijst naar de rechter van het
proces 'in eerste aanleg'. Twee
keer staat deze route open. Sta
pert: „Je hebt te maken met een
trein die langzaam op gang komt
maar, naarmate er snelheid
wordt ontwikkeld, moeilijker te
stoppen is. Soms, nee, zeg maar
vaak, ben je als advocaat weinig
anders dan een makelaar in tijd."
Boze werkplaats
Mijn chauffeur is een 'trusty'. Een
trusty is in de regel een gevange
ne die levenslang zonder kans op
vrijlating uitzit en minstens tien
jaar van onbesproken gedrag is.
Hij brengt me naar Camp F. Het
is aan de andere kant van het
complex, vijftien mijl verderop.
In Camp F worden de executies
uitgevoerd. Onderweg bieden de
akkers met groepjes arbeiders
een vredig panorama. Je hoeft al
leen maar de bewakers op hun
paarden, gestoken in camoufla
gekleding en met het geweer in de
aanslag, weg te denken. De dood
in Camp F is prozaïsch, banaal -
een fabrieksproduct. Een T-vor-
mige tafel is de totem van deze
boze werkplaats. Daar wordt de
veroordeelde op vastgebonden,
als een gekruisigde. Vervolgens
worden hem via injectienaalden
in beide armen drie soorten drugs
toegediend. De eerste verdooft,
de tweede schakelt de ademha
ling uit, de derde zet het hart stil.
U heeft al een Clio Palette vanaf f
Prijs inclusief BTW. exclusief verwi
voorbehouden."HHfflajf® 8 jaar p
raciale kaart mocht worden ver
wacht. Lee zit al dertien jaar in
de dodencel.
Het extra 'contact bezoek' lijkt ze
wel te bevallen. Eén keer in de
maand mogen de gevangenen op
death row bezoekers ontvangen
in een van de drie daartoe inge
richte half open kamertjes, zon
der glazen scheidingswand. Han
den en voeten geketend, en met
een cipier op discrete afstand,
maar toch. Voor mensen die elk
lichamelijk contact wordt ont
zegd, kan het vasthouden van een
hand enorm belangrijk zijn. Te
dringen staan ze trouwens niet,
hun bezoekers. „Vrienden?", her
haalt John bitter. „In de dodencel
heb je geen vrienden." Hij neemt
het ze niet kwalijk, de maten van
vroeger. „Zij hebben een leven
voor zich." Ook zijn familie ziet
hij niet veel. Een paar keer per
jaar komen zijn twee zoontjes
met zijn geestelijk raadsman
mee.
Tracey noemt zich een bofkont
met ouders die hem na al die ja
ren nog altijd tot steun proberen
te zijn. Maar ze wonen helemaal
in New York en regelmatig naar
Louisiana reizen zit er financieel
niet in. Hij belt vaak. Collect. Dat
mag.
Tracey heeft nog iets mee. Hij
heeft de middelbare school afge
rond. Dus kan hij van alles lezen
en begrijpen. Halve nachten
brengt hij lezend door. ,,'s Nachts
kun je je beter concentreren,
overdag is er te veel rumoer." Zo
als elke death row gevangene die
kan lezen en schrijven, heeft hij
correspondentievrienden. Vrou
wen, vaak uit Europa, soms be
wogen door medelijden, soms
door een perverse vorm daarvan.
Ook probeert Tracey zijn advo
caat zoveel mogelijk te helpen.
En hij is gaan schilderen. Het
liefst schildert hij vogels. Om
scherp te blijven, dat is de kunst,
zegt hij. „Ik geef het niet op. Ik
wil leven."
Als Afro-Amerikanen van begin
dertig zijn ze representatief voor
de bevolking van Louisiana's do
dencellen.
Zwart en arin
„Het is niet moeilijk het portret
van de ter dood veroordeelde in
het Zuiden te schetsen," zegt de
Nederlandse advocaat Bart Sta
pert. „Hij is zwart, komt uit een
armenwijk, heeft weinig oplei
ding en vaak een geschiedenis
van fysiek en emotioneel mis
bruik." Als pas afgestudeerd ju
rist, actief voor Amnesty Interna
tional, vertrok hij midden jaren
tachtig naar de VS met het plan
iets meer te betekenen in de strijd
tegen de doodstraf.
Hij hoeft maar uit het raam te
kijken om de kweekplaats van
zijn stereotype moordenaar te
zien. Zijn kantoor is in het 'Hope
House', het huis van de hoop, het
wijkcentrum van New Orleans'
beruchte armenbuurt St. Tho
mas. Tussen kniehoog onkruid
rijzen verkommerde huizen op.
De helft is vanwege ver gevorder
de verkrotting onbewoonbaar
verklaard. De andere helft huis
vest tussen de vijftienhonderd en
tweeduizend mensen. Het gemid
delde gezinsinkomen in St. Tho
mas is 3400 dollar per jaar, 45
procent van de beroepsbevolking
is werkloos. Het zijn cijfers die je
nooit in officiële statistieken zult
vinden. De statistici van New Or
leans mijden de wijk, net als de
vuilophalers. In St. Thomas wer
den vorig jaar elf moorden ge
pleegd, dat was een lichte daling
ten opzichte van het jaar daar
voor.
Als public defender, pro deo ad
vocaat, werkt Stapert op het mo
ment aan zes doodstrafzaken.
Het is niet helemaal O.J. Simp
sons dreamteam, maar een monu
ment van toewijding en tijd ver
geleken met de rechtsbijstand die
de gemiddelde aangeklaagde in
de kelder van Amerika's sociale
gebouw geniet. Volgens Bart Sta
pert heb je zo'n achthonderd uur
aan algemene en juridische re
search nodig om de verdediging
van een verdachte tegen wie de
doodstraf wordt geëist naar be
horen te kunnen voeren. De tien
full time public defenders in New
Orleans hebben op elke willekeu
rige dag honderdtwintig tot
tweehonderd zaken onder zich.
Waaronder doodstrafzaken.
Stapert: „Je kunt stellen dat er in
de regel geen sprake is van eigen
onderzoek door de verdediging.
Die probeert wat gaten te schie
ten in het verhaal van het open
baar ministerie en dat is het zo'n
beetje. Het is alles behalve uit
zonderlijk dat een advocaat pas
kennis neemt van een zaak op de
eerste procesdag."
Twee fasen
In de VS voltrekt het strafproces
zich in twee fasen. In de eerste
draait het om de schuldvraag, in
de tweede om de strafmaat. In die
tweede fase, waar de justitiële
weegschaal naar de kant van het
leven of die van de dood door
slaat, komt het erop aan de jury
te overtuigen van verzachtende
omstandigheden. Moeilijk te vin
den zijn die zelden, maar je moet
wel in het verleden van een ver
dachte duiken. Veel echt on-
schuldigen telt death row niet, is
Staperts overtuiging. Maar hij
durft de stelling aan dat 90 tot 95
procent in het geval van goede
rechtsbijstand levenslang zou
hebben gekregen. „McNaughten
rule of niet," voegt hij eraan toe.
De McNaughten regel, berucht
onder Amerikaanse strafpleiters,
zegt dat je toerekeningsvatbaar
bent als je op het moment van de
misdaad het verschil tussen goed
en kwaad kende. Psychische
dwang is geen vrijbrief. Vandaar
dat Amerika's dodencellen vol
zitten met mensen die in Neder
land in een psychiatrische inrich-
Deze stoel wordt gebruikt voor ter-dood-veroordeelden die geen injectie willen, maar kiezen voor een executie via een vuur-peloton.
foto reuter
