eeft ook
en nodig
de stem
msm
mm
Koos Terpstra en zijn stuk 'Het neerstorten van de Hindenburg'
uit Tuk
mhuizen
D1
Stilte
Vragen
Overtuigingskracht
Dromen
BOEKEN
GIDS
mam
"el. 613172
■geriden nodig die als
)0 zieken en (zwaar)
Ikantie te geven.
Postbus 2100,
4800 CC Breïa
Fax (076) 5 601 601
Giro 145
iBr
Bureau Fondsenwerving
i/EMBER
Ip RTL 4:
d Show
Bingoprijzen:
Z3 t/m 36
09
20,-
D/~
08
10,-
P'~
34
ƒ9,-
[),-
43
ƒ8,-
l),-
05
ƒ7,-
r»"
04
ƒ6,-
Ll_
20
/5,-
'rekking oktober:
ping: 3 november
-OOO,-
b21 ZG
ra Prijs
5.000,-
I ZG 006
1
c
«3 CO
Q X
Grote Gids
DINSDAG 4 NOVEMBER 1997
I I
'God speelt nog altijd een grote rol
„Je moet het je voorstellen: de
mensen die eronder hingen,
zagen niks van de brand. Al
leen dat beneden hen op de
grond 160 mensen hard weg
renden. Plotseling stortten ze
omlaag, zich van niets bewust.
Dat ging ongelooflijk snel, de
zeppelin was in een vloek en
een zucht totaal uitgebrand.
De filmbeelden daarvan had
den een ongelooflijke impact,
want de mensen zagen dat
ding als een droom. Als een
technische vinding die de hele
toekomst zou veranderen. Het
was trouwens een van de wei
nige grote wereldrampen die
werden gefilmd. Fascinerende
beelden. En dan ook nog dat
hakenkruis er op..."
Door Marjan Mes
Koos Terpstra schreef voor het
R0 Theater een parabel over de
teloorgang van idealen en de vita
liteit om toch altijd weer door te
gaan: Het neerstorten van de Hin
denburg. Een filmfragment van
dertig seconden van de neerstor
tende, brandende Duitse zeppelin
in 1937 boven New York opent de
door hem zelf geregisseerde voor
stelling.
Na de ramp, aan de vooravond
van de Tweede Wereldoorlog, ver
schijnt acteur Tom Jansen als
God, genaamd Jansen. Een ge
woon, nogal onhandig, treurig
mens, die het zo goed voor had
met de wereld en gehoopt had dat
'schoonheid ook schoonheid zou
oproepen'. Maar hij treft mensen
die er niets van terecht brengen
maar toch dromen van geluk, lief
de en succes. Archetypische figu
ren met dubbelzinnige betekenis
sen: gangsters, matrozen, recher
cheurs, een artiest met een buik
sprekerspop en vrouwen met ro
mantische liefdesidealen. Als in
een stuk van Brecht, met zang en
muziek.
Gevlogen wordt er niet op het to
neel, maar aangezien de symbo
liek van het neerstortende lucht
schip het filosofisch getinte stuk
doordrenkt, en Koos Terpstra van
avontuurlijke uitdagingen houdt,
ging de groep spelers in de repeti
tieperiode toch een dagje ballon
varen. Ter lering en vermaak.
„Ballonvaren heeft iets godde
lijks," vindt Terpstra, als auteur
het meest bekend van de met de
Toneelschrijfprijs bekroonde Tro-
je Trilogie en verder vooral door
zijn kortstondige leiderschap bij
het RO Theater. „Ik doe altijd dat
soort dingen met mijn acteurs. De
mensen gaan in extreme situaties
net wat anders met elkaar om en
ook heel andere dingen zeggen. Je
leert elkaar op zo'n manier veel
beter kennen. En ballonvaren
geeft een heerlijk gevoel, met die
absolute stilte om je heen. Alleen
Joost Prinsen wilde niet en is be
neden gebleven."
„Voor Corolianus zijn we gaan
Abseilen in de Ardennen, je met
een touw van een hoge paal negen
meter omlaag laten vallen. Dood
eng natuurlijk, maar ik vind het
heel mooi om te zien als acteurs
dat dan toch doen. En ze doen het
bijna altijd - God mag weten
waarom - als ik zoiets voorstel. Ik
streef er natuurlijk wel naar dat
er geen doden vallen."
Koos Terpstra (42) zegt het la
chend en met een Amsterdamsac
cent. Een kleine bleek-blonde,
jongensachtige man zonder cap-
De acteurs Joost Prinsen en Rogier in 't Hout met een foto van de brandende Hindenburg.
sones, met een opmerkzame blik
en een laconiek gevoel voor hu
mor, die zonder veel geluid harte
lijk kan lachen om gevaar en an
dere ernstige zaken. Want daaruit
bestaat het leven nu eenmaal.
Waarom schrijft u nu ook al over
God? Je ziet hem steeds vaker op
het podium en in de film. Het lijkt
een tijdsverschijnsel in de kunst,
maar niet in de samenleving.
„Dat gaat helemaal vanzelf, vol
komen toevallig. Hij zat ook al in
al mijn vorige stukken, al waren
het daar dan meestal antieke go
den. Het is een manier om naar de
wereld te kijken, want God speelt
nog altijd een grote rol in het le
ven van mensen, al denkt men van
niet. Iedereen blijft zich toch druk
maken over de dood en waar je
dan heen gaat. De komst van God
is natuurlijk ook een lekkere an-
keiler om het stuk op gang te
brengen. En dat Tom Jansen hem
speelt als Jansen, dat zijn van die
kleine grappen waar ik zelf veel
plezier om heb."
„Ik merkte het ook aan de ac
teurs. Bijna iedereen bleek toch
wel godsdienstig opgevoed en al
lemaal op de een of andere manier
bezig met vragen over het godsbe
staan. Bijna iedereen heeft ook
nog wel last van de kerk. Het is
helemaal niet zo dat men geen be
langstelling heeft voor God, maar
dat de wijze waarop professionele
mensen met God bezig zijn alles
heeft verpest. Er is zo'n dramme
rig, saai Godsbeeld geschapen dat
je er gewoon niet meer normaal
over kunt nadenken. Op het mo
ment dat je de naam alleen maar
noemt, ontstaat er al weerzin."
„Dit stuk is een poging om er an
ders mee om te gaan en ik ben de
acteurs - een prachtige groep -
dankbaar dat ze het met mij heb
ben aangedurfd. Ik heb de rollen
op hun lijf geschreven, maar een
week voor de repetities wisten ze
nog van niets. Er was heel veel
overtuigingskracht voor nodig om
het stuk uit te leggen. Maar dat
vind ik nu juist heel erg lekker."
„Waar het vooral om gaat in dit
stuk is dat iedereen zijn eigen ge
lijk heeft. Iedereen heeft altijd ge
lijk, de bron van alle ellende. Een
mooi voorbeeld: We hebben Het
neerstorten van de Hindenburg op
een middelbare school gespeeld
voor kinderen van zestien en die
wisten precies hoe God in elkaar
zit. Dat God in elkaar wordt ge
slagen, vonden ze maar niks.
Waarom niet? Ik laat een gangster
zeggen dat hij door de kunst een
veel beter mens is geworden.Met
een zacht lachje: „Misschien was
hij zonder nog veel slechter te
recht gekomen. Alles wat de
waarheid ondersteboven kan ha
len, daar mag ik graag in graven."
Uw stuk zou ook in het heden
kunnen spelen.
„Ook Troje en Coriolanus gingen
over herkenbare, gewone mensen
van nu. Wel is het zo dat ik in
mijn stukken steeds dichter bij
deze tijd kom en dat maakt het
moeilijker. Ik heb expres 1937 in
New York gekozen omdat dat de
beste manier is om afstand te
scheppen. Hier weet niemand
daar veel van. Als je het bijvoor
beeld over Kok of Van Mierlo zou
hebben, kijkt iedereen je op de
vingers en kun je geen grote din
gen meer bedenken. Men wist
toen in Amerika ook nog helemaal
niet dat de Tweede Wereldoorlog
er aan zat te komen, terwijl het in
Europa al giste. Dat soort span
ning intrigeert mij: tussen de
nooit aflatende destructiekracht
en de vitaliteit om het leven te le
ven, dat de stukken eraf vliegen.
Al bij de oude Grieken zeiden de
mensen dat het vroeger beter was,
maar toch is er nooit iets veran
derd."
Bij lezing stelde ik mij uw stuk op
het toneel voor als een soort strip
verhaal, met al die losse figuren
uit een populair cultuurgenre,
Toneelschrijver en regisseur Koos Terpstra: „Alles wat de waar
heid ondersteboven kan halen, daar mag ik graag in graven.
FOTO DICK DE BOER
hoewel het ondanks de mooie,
eenvoudige taal ook filosofisch is.
„De personages zijn op papier ar-,
chetypes, maar op het toneel wor
den het levende mensen, die over
de schreef gaan en emotioneel
worden. De taal is van gewone,
echte mensen. De uitspraken heb
ik in de loop van de tijd op hon
derden notitieblaadjes genoteerd.
Ik schrijf dagelijks pagina's vol,
ook in mijn dagboek. De Hinden
burg is een stuk echt leven gewor
den, niet troebel gelukkig of voos.
Ik ben er trots op dat ik dat leven
te pakken heb gekregen, samen
met de acteurs."
„Het stuk is een parabel, maar
toch kun je het verhaal niet sa
menvatten. De fantasie van het
publiek moet het verhaal afma
ken. Verraad en vertrouwen zijn
er belangrijk in. Door verraad
kunnen mensen zich vreselijk la
ten verrassen, terwijl er geen ver
trouwen kan bestaan zonder ver
raad. En geen verraad zonder ver
trouwen. Daarover nadenken,
daar geniet ik echt van, terwijl ik
het ook allemaal niet zo zeker
weet."
Koos Terpstra zegt luchtig en
zonder enige arrogantie: „Ik heb
geprobeerd om de toon van
Brecht en van Tsjechov af te wis
selen. Die voortdurende treurig
heid om het leven en die misluk
king, die eigenlijk toch ook wel
heel aangenaam zijn, het dromen
over mooier en anders; dat komt
van Tsjechov. Maar de structuur-
FOTO LEO VAN VELZEN
opbouw met al die onnavolgbare
gaten in het verhaal kon ik alleen
maar van Shakespeare leren.
Langzaam begin ik dat aardig in
mijn poten te krijgen."
U heeft ook een paar spelers uit de
vrije toneelproductie in uw stuk.
„Voor mij bestaan die afstanden
niet. Het gaat erom of een acteur
me wat te bieden heeft. Ik kijk
ook nooit naar wat ze verkeerd
doen, maar altijd naar wat ze
kunnen. Ik heb ook met Pleuni
Touw gewerkt en nu met Linda
van Dyck, die een vrouw van mid
delbare leeftijd speelt, Lis, die on
der de bekoring van God komt als
hij haar ten dans vraagt. Het is
ook alleraardigst dat uitgerekend
Joost Prinsen, die iedereen kent
als Eric Engerd, de rol van een
goedkope variété-artiest speelt.
Ik moet wel zorgen dat de scène
met zijn buikspreekpop Pielie-
wielie niet te hilarisch wordt."
U heeft het stuk geschreven toen u
midden in de bestuurscrisis bij het
RO Theater zat. Samen met Peter
de Baan (de andere artistiek lei
der) bent u gewipt door het be
stuur.
„Bij het schrijven speelde dat
geen rol. Dan laat je zulke dingen
helemaal los. Maar ik wil het er
liever niet meer over hebben,
want dan gaat het mijn denken op
dit moment misschien teveel be
heersen. Het was een achterlijke
beslissing, want in feite bestond
er tussen Peter en mij helemaal
niet zoveel verschil van opvat
ting."
Het liefst zou u ieder jaar met uw
acteurs een jaar rondreizen om te
zien hoe er elders op de wereld to
neel wordt gespeeld. En u bezoekt
ook regelmatig totaal andere cul
turen. Casablanca deze zomer met
Rotterdamse kunstinstellingen. U
zet uw denkbeelden blijkbaar
graag op losse schroeven.
„Een culturele uitwisseling is vre
selijk belangrijk. Zelfverzekerd
heid over het eigen gelijk is ver
ankerd in iedere cultuur, maar
het is wel gebaseerd op afspraken,
die in iedere cultuur enorm ver
schillen. Als je je stukje in Poly-
nesië speelt, word je toch gelijk
een stuk minder arrogant over je
eigen prestaties. In Jeruzalem
kwamen er vorig jaar een enorme
hoeveelheid politieke meningen
op me af, heel anders dan dat je in
de krant leest. Voor het eerst be
landde ik zelf ook in een oorlogs
situatie en dat verbreedt je kijk
geweldig. Het ontneemt je tegelij
kertijd ook alle zekerheid over de
waarheid en de werkelijkheid.
Aan het eind van Het neerstorten
van de Hindenburg weet je alles
en eigenlijk ook niets. Van alles
klopt niks meer."
Waar komt die avontuurlijke nei
ging tot relativeren vandaanUit
uw jeugd
„Ik ben opgegroeid op Texel en
daar waren de grenzen - het ei
land is zestig kilometer lang - heel
beperkt. Maar als je nog een kind
bent, passen die afstanden precies
bij je leeftijd. Als je zestien bent,
is twintig kilometer ver genoeg.
Wel krijg je op een eiland een raar
grensbegrip: altijd die dijken en
dat water. Als je er woont, wil je
er niet vanaf. Als je er niet meer
woont, wil je er helemaal niet
meer aan denken om terug te
gaan. Terwijl het ook heel lekker
is, want je hebt er eigenlijk alles
wat je nodig hebt.
Ik kom er nu niet meer, omdat
mijn grensgevoel steeds groter is
geworden en ik nu eenmaal in de
stad zijn, omdat daar het toneel
wordt gemaakt. Wel fiets ik te
genwoordig elke dag, vooral wan
neer ik vastloop met een tekst.
Vaak zestig kilometer. Als kind
fietste ik nooit. Ik was zo lui als
de pest."
Wat deed uw vader?
„Hij was boerenknecht. Dat je
misschien armer was dan anderen
telde helemaal niet. Ik had genoeg
andere problemen. Ik groeide
leuk op, met de zee, het bos, de
duinen en de polder. Maar het
was ook vreselijk. Ik wilde ge
woon niet deugen op school. Elke
dag met de boot naar Den Helder,
terwijl je er niks leerde en je eigen
leven niet in de hand had. Daar
om heb ik maar een baantje als
badmeester genomen en later bij
een veevoederbedrijf. Maar dat
bleek nog veel erger dan school.
Pas toen ik in Amsterdam Neder
lands ging studeren en vervolgens
theaterwetenschappen wist ik:
This is where I belong."
I 'Het neerstorten van de Hindenburg'
van Koos Terpstra door het RO
Theater. Regie: Koos Terpstra. Met
o.a. Niels Croiset, Linda van Dyck, Tom
Jansen, Joost Prinsen, Veerle van Over
loop, Herman Gillis en Leopold Witte.
Op 7 november in Schouwburg De
Kring Roosendaal, 12-16 en 24-25 no
vember, 9-10 december en 28 januari-
I februari in Schouwburg Rotterdam,
II december Eindhoven, 12 december
Tilburg, 13 januari Nijmegen.
KUNST
Rochussen:
chroniqueur
van zijn tijd
PAGINA D2
flS
Cynthia McLeod
duikt dieper
in historie
van Suriname
PAGINA D3
Magische roman
inspireert
dirigent Jos
van Veldhoven
PAGINA D4
NHNMMMI
