Weekend
'Die voedingsbodem mag niet groeien'
Turkse islamitische Milli Görüsbeweging is op z'n zachtst gezegd omstreden
Muze
STEM
E3
De. Turkse islamitische Milli
Görüsbeweging, met zo'n
veertigduizend leden in
Nederland, is op z'n zachtst
gezegd omstreden.
De Binnenlandse Veiligheids
Dienst wijst op
fundamentalistische krachten
binnen de moskeevereniging.
Ook niet-gelovige Turken
vrezen de invloed van de
beweging, die nauwe banden
heeft met Turkije.
Anderen relativeren het gevaar.
ZATERDAG 25 OKTOBER 1997
een Open Dag. Daar
igelimiteerde kansen
lier worden modulen
worden opgebouwd.
op eindspecificatie.
tie van fijnmechanica,
ieuze MTS'ers E, WTB
snel genoeg achter,
ring. Tijdens de Open
rijgt een uitgebreide
n hoe het er bijvoor-
Is Assembler of Tester
vember a.s. naar Bas
it. Ons adres is ASML,
5asml.nl (attachments
uitnodiging thuis.
Bek is ongewoon. Organismes zijn van nature
pond en als dat niet het geval is, komt dat
(oor een kwade invloed van buiten. Bacillen,
«sen of voedsel dat niet aan eisen van kwa
liteiten versheid voldoet, die maken ziek. Buik-
.1, griep en longontsteking komen nietvan-
telf, Beestjes in de lucht of in het eten maken
degezonde tot patiënt. Een kind beseft dat al.
S er één kinkhoester in de klas, is iedereen
dat een week later hele rijen moeten
thuisblijven.
medische wetenschap gaat echter vooruit
weet nu dat er twee soorten ziektes be
span. Het ene type is het klassieke, het andere
wordt veroorzaakt door het eigen celmateriaal.
DNA-afwijkingen die leiden tot erfelijke stoor
nissen, geestelijke problemen of zelfs tot kan
te
families die van moeder op dochter dodelijke
Wandoeningen doorgeven, hele stambo-
iw vol zwaarmoedigen of generaties van
zeldzame syndromen, het komt door het gene
kt materiaal heeft onderzoek uitgewezen.
Vroeger was zo'n erfenis onverklaarbaar. Het
muzikale talent van de Bach-dynastie, van de
lajdn- of Mozartdan, de schildersbekwaam-
van de Breughels en Israels, de schrijvers
saam van de vaders en dochters Herzberg en
Walschap, het lag niet verstopt in chromoso-
«tn, maar was een gave Gods.
Met bijzondere had een externe oorzaak, le
wd die in de war raakte, bloot over straat
lolde of dacht dat hij van glas was, moest beze
ts zijn door de duivel. En viel zodoende te ge
itzen door exorcisme. Met de wijwaterkwast
troverheen, satan eruit en het probleem was
«er.Want dan was het lichaam leeg en de toe-
rtand weer als vanouds; dus normaal en ge
rond.
Duivels bevolkten het onzichtbare universum.
Oe kans dat er een op een schouder neerstreek
sas daarom levensgroot. Even groot als dat
tts niet gevallen engel bezit nam van een
aardse gastheer. Die werd daardoor tot genie,
grote geest of kunstenaar,
tast was als een ziekte, een inblazing door
(en buitenaardse factor, de goddelijke muze.
Haar zo'n goedwillende Caecilia ondervond
concurrentie van haar duivelse zuster bij het
andere oor. Vandaar hoe groter geest, hoe gro
ter beest. Genialiteit en krankzinnigheid wer
den beschouwd als kop en munt. Een wereldti
tel die eindigde in het dolhuis, het was tra
gisch maar niet raar. Kunstenaars die zich om
ringden met snollen, onmaatschappelijk, maar
pnszins verbazingwekkend. Artistiek bevlo-
genen die om de haverklap failleerden, uiter
ste jammer voor hun kroost, maar niet iets
«verbaasd van op te kijken. Een briljante ge-
We die elke nacht bij het krieken van de
Khtend door zijn studenten op een handkar
naar huis gebracht moest worden, het was na-
jk niet netjes, maar begrijpelijk. Hij leed,
W als de schilder die al zijn modellen be-
sProng, zo zeer aan de zwaarte en hevigheid
«de op hem drukkende hemelse genialiteit,
hij niet toerekeningsvatbaar was. In zijn
W was, net als bij een gewone gek, geen
'uimte voor doorsnee standvastigheid. De ver
ging van het kwade vond in hem zodoende
een makkelijke prooi.
Een sterveling die wanhopig op zoek was naar
Wees, had een uitwijkmogelijkheid. Als hem
®or God geen engel-bewaarder van buitenge
wone snit ter beschikking werd gesteld, kon hij
ce nulp inroepen van de boze. Die beschikte als
voormalige hulptroep van de heere nog steeds
°ver bijna onbegrensde macht. Mephisto zorg-
'or roem, aanzien en macht. Dat daarvoor
«iet de ziel betaald moest worden, was van la-
org. Voor Faust telde het nu en de buiten
wereld verwierp hem toch niet, want daar
wd verondersteld dat zijn welslagen van een
■Me gezant van boven kwam.
e' erfelijkheidsonderzoek heeft roet in het
'en gegooid. Het is geen bovenwereldse
j ïaar een sinnPe' stu^ie DNA ^at verant'
"ordelijk blijkt voor zowel bijzondere presta-
«als afwijkingen. Geen boodschapper uit het
eindige, maar een aminozuur. Voor een nor-
el mens even ontoegankelijk en onbegrijpe-
I Be magie is ingeruild voor retorten, micro-
Pen en in schemata getekende ketens. De
re is vervangen door chemie. Wat gebleven
'«eonlosmakelijke band van het buitenge-
e-die tussen muze en mu-ziek.
De Amsterdamse Aya Sofya ziet er anders uit dan een doorsnee-moskee in Turkije: ze heeft een enorme blauwgrijze staal-met-glas hal. De moederorganisatie van de moskee ligt al sinds de aankoop van het voormalige garage
complex in de clinch met stadsdeelraad De Baarsjes. foto wfa
DoorNanne Dorren
In de ontmoetingsruimte van de
Aya Sofya-moskee in Amsterdam
wordt er vanachter de tafeltjes en
de Turkse kranten af en toe naar
de Nederlandse journalis e geke
ken. Zij is dan ook het enige in de ruimte dat
eraan herinnert dat deze moskee niet in
Istanbul, maar in de Amsterdamse wijk De
Baarsjes staat.
Formica tafeltjes in een hoge, ongezellige
ruimte, Turkse posters aan de muur, in het
Turks geschreven mededelingen. Verder be
vinden zich in het gebouw een Turks kruide
nierswinkeltje en een kiosk met Turkse boe
ken en tijdschriften. De gelovigen die nu in
groepjes uit de gebedsruimte komen, zien er
ook Turks uit: oudere mannen met donkere,
doorgroefde koppen, vaak klein van stuk;
jonge mannen met baarden, druk pratend en
gebarend.
Toch ziet de Amsterdamse Aya Sofya er an
ders uit dan een doorsnee-moskee in Tur
kije: ze heeft een enorme blauwgrijze staal-
met-glas hal. Er zijn studie- en gebedsruim
tes, toneelzalen, wasruimtes, een keuken,
een jongerensoos. De parkeerplaats, om
heind door een ijzeren spijlenhek, is bomvol.
Er zijn plannen voor een sporthal, een ont
moetingscentrum, huizen, een nieuwe ge
bedsruimte en een badhuis.
Maar Milli Görüs (letterlijk: Nationale Vi
sie), de moederorganisatie van de Aya Sofya
moskee, ligt al sinds de aankoop van het
voormalige garagecomplex, zo'n drie jaar
geleden, in de clinch met stadsdeelraad De
Baarsjes. Die vindt de plannen van de Turk
se moslims veel te grootschalig en vreest
protesten uit de buurt.
De schoenen van Hagi Karacaer, bestuurslid
van de Amsterdamse en grootste afdeling
van Milli Görüs, staan al voor de deur van
het vergaderzaaltje. Hij is net terug van zijn
werk als systeembeheerder bij het GAK en is
in de moskee voor zijn gebed. Hij probeert
vijf keer per dag te bidden, maar op zijn
werk lukt dat niet: na werktijd haalt hij de
achterstand in.
De islam is voor hem de leidraad in zijn le
ven. „Wat ik zo aantrekkelijk vind aan Milli
Görüs is dat we veel aandacht besteden aan
wat belangrijk is voor het dagelijks leven
van een moslim: islam-onderwijs, het oplei
den van imans in Nederland, het bespreken
en mogelijk maken van het dragen van een
hoofddoek voor onze vrouwen."
Milli Görüs probeert Turken in Nederland te
helpen zich hier thuis te voelen: huiswerk
begeleiding, taallessen en lezingen over Ne
derlands recht worden afgewisseld met ko-
ranles en gebedsbijeenkomsten. „En als va
ders problemen hebben met hun kinderen,
over school of drugs, proberen wij te bemid
delen." Met andere woorden: Milli Görüs is
een sociale organisatie met de islam als in
spiratiebron. En integratie staat voorop.
De Binnenlandse Veiligheidsdienst (BVD)
maakt zich zorgen over Milli Görüs. In haar
jaarraport meldt ze dat de tot nu toe ver
geefse strijd om de Amsterdamse nieuw
bouw heeft geleid tot een botsing tussen een
orthodoxe en progressieve stroming binnen
het bestuur. Meer in het algemeen consta
teert de BVD: veel moslim-migranten
voelen zich gedesoriënteerd bij hun zoek
tocht naar een eigen religieuze identiteit in
een geseculariseerde en - soms afwijzende -
omgeving. Orthodoxe en radicale krachten
uit binnen- en buitenland spelen hier dank
baar op in. Gevolg is dat voorstanders van
een op integratie en participatie gerichte
koers in eigen islamitische kring in toene
mende mate afgeremd en tegengewerkt wor
den." Milli Görüs is een van de bewegingen
die te kampen heeft met dit verschijnsel, al
dus de BVD. Met andere woorden: radicaal
fundamentalisme ligt op de loer bij Milli
Görüs.
„Integratie? Dat is het verhaal dat ze naar
buiten houden. Ze weten zich goed te pre
senteren. Maar in werkelijkheid willen ze
niets anders dan overal islamitische normen
en waarden invoeren." Naci Demirbas,
voorzitter van de links georiënteerde Turkse
Arbeidersvereniging HTIB en beleidsmede
werker bij Forum, instituut voor multicultu
rele ontwikkeling, vertrouwt Milli Görüs
niet. „Toen er in 1995 verkiezingen waren in
Turkije, werden de Turken uit de rest van
Europa massaal naar Turkije gevlogen. Be
taald door Milli Görüs, om de fundamenta
listische Welvaartspartij van Erbakan aan
de macht te helpen. Ze ontkennen het, ont
kennen hun banden met Refah (Turkse naam
voor Welvaartspartij), maar iedere Turk
weet dat Milli Görüs en Refah hetzelfde is.
Het is zoiets als Sinn Fein dat ontkent dat
het een verlengstuk is van de IRA."
Alevieten
N. Altundal, vice-voorzitter van Hak-der, de
culturele organisatie van alevieten (liberale
moslims) in Nederland, zat een poos samen
met een vertegenwoordiger van Milli Görüs
in het Inspraakorgaan Turken. De alevieten,
die grote voorstanders zijn van een niet door
de godsdienst gedomineerde samenleving,
wilden en konden echter niet samenwerken
met een beweging als Milli Görüs. Volgens
Altundal is Milli Görüs een politiek-reli-
gieuze organisatie. Daarom stapte hij uit het
IOT.
Altundal: „Milli Görüs zegt ze het vooral een
sociale organisatie is, en dat ze integratie
nastreeft van Turkse moslims in Nederland,
maar dat is alleen de buitenkant. Als ze echt
integratie willen, waarom geven ze in eigen
kring dan geen voorlichting over bijvoor
beeld christendom of joden? Dat willen ze
niet echt, ze willen gewoon de macht. In
Turkije willen ze de politieke macht, in een
religieuze staat, en hier willen ze dat de is
lam de grootste godsdienst wordt en zij de
grootste moslimorganisatie. Net zoals bijna
alle islamitische clubs dat willen. Daar
draait het in de islam om, om macht."
De machtsstrijd waarover Altundal spreekt,
en waarnaar ook Demirbas verwijst, is een
aftreksel van de politieke en religieuze te
genstelling in het moederland Turkije. Van
af begin jaren twintig, sinds de machtsover
name door Kemal Atatürk die van het reli
gieuze Turkije een seculier (werelds) Turkije
wilde maken, is het land verscheurd door in
terne strijd. Degenen die terugwillen naar
het islamitische systeem van weleer, staan
tegenover de aanhangers van een wereldlij
ke macht.
Grijze Wolven
Beide stromingen kenden hun uitersten, fa
natici die geweld en indoctrinatie niet
schuwden. Milli Görüs en de aan haar ver
wante Refahpartij zijn nakomelingen van de
extreme religieuzen. De fanatieke nationa
listen verenigden zich in de Grijze Wolven
en moederpartij MHP.
Over de groeiende invloed van deze radicale
groepering in Nederland schreven de jour
nalisten Stella Braam en Mehmet Ülger on
langs een boek. De auteurs zijn tijdelijk on
dergedoken, omdat ze met de dood werden
bedreigd. Hoewel de Grijze Wolven en Milli
Görüs uit verschillende geledingen afkom
stig zijn en een ander karakter hebben, wor
den ze dikwijls in één adem genoemd als het
gaat om radicale Turkse groeperingen die
een gevaar vormen voor de integratie van
Turken.
In Nederland verenigden zij zich in de Ne
derlandse Islamitische Federatie (NTF).
Veertig moskeeën en tientallen sociaal-cul
turele organisaties beheren ze.
„Ach, Milli Görüs is vooral een vangnet voor
Turken met heimwee," relativeert Jan Bee-
renhout. Hij is zelf moslim en voormalig
minderhedenvyerker bij de gemeente en later
de politie van Amsterdam. In die functies
bemiddelde hij enkele malen tussen Milli
Görüs en de deelraad van de Baarsjes. „Ze
hinken een beetje op twee gedachten: ze pro
beren de oudere Turken, de migranten van
de eerste generatie, op te vangen en leunen
daarbij op de Turkse, fundamentalistische
vorm van de islam, met zijn strikte interpre
taties. Maar aan de andere kant willen ze de
jongeren binnenhalen en daarom willen ze
ook een moderne, Nederlandse islam uitdra
gen."
Milli Görüs zelf zegt te groeien, vooral onder
jongeren. Beerenhout betwijfelt dat: „Hoe
beter de integratie werkt, hoe kleiner de rol
van godsdienst zal zijn onder Turkse jonge
ren. Ik schat dat over vijftien jaar die secu
larisering definitief toegeslagen zal hebben
en dat Milli Görüs veel minder aanhangers
zal tellen dan de veertigduizend die ze nu
zegt te hebben. En dan nog: waar hebben we
het helemaal over als we spreken over fun
damentalistisch gevaar? Het gaat om een
paar procent van de Nederlandse bevol
king."
Terugtrekken
Milli Görüs-leden zullen inderdaad geen re
volutie in Nederland kunnen ontketenen.
Daar zijn de tegenstanders van de beweging
ook niet bang voor. Waar ze bang voor zijn,
is dat Milli Görüs de integratie van Turken
in Nederland laat mislukken. Dat steeds
meer Turken zich terugtrekken in hun eigen
veilige kring van Turkssprekende moslims,
wier wereldje niet groter is dan thuis en de
moskee, met uit Turkije gekopieerde ge
woonten.
Maar bij die angst blijft het niet. Een deel
van de tweede generatie integreert toch wel,
met of zonder Milli Görüs. Nee, de angst
gaat dieper. Langzaam komt ze aan de op
pervlakte wanneer liberale of niet-gelovige
Turken vertellen. Over hun politieke over
tuiging, over hun activiteiten in Nederland
en over hun verleden in Turkije.
Neem Altundal of Demirbas, twee voorbeel
den bij uitstek van progressieve, stevig geïn
tegreerde Turkse Nederlanders. Als zij pra
ten over de onderlinge verhoudingen tussen
Turken, weet de toehoorder op een gegeven
moment niet meer of de spreker het heeft
over Nederland of over Turkije. Ze hebben
het over de alevieten die bang zijn voor de
fanatieke moslims van Milli Görüs. De
Koerden, bang voor de Turks-nationalisten
van de Grijze Wolven. En de socialisten, die
bang zijn voor allebei. En iedereen is bang
voor de militairen. In Turkije welteverstaan.
Want in Turkije gist en broeit het tussen de
al die groepen. Al die groepen hebben ook
hun aanhangers in de landen waar veel Tur
ken wonen. Milli-Görüsleden, Grijze Wol
ven, socialisten, Koerden, alevieten, ze zijn
allemaal vertegenwoordigd in Nederland.
Vonk
„Als de vonk overslaat in Turkije, dan kan
de vonk ook hier overslaan. En daar ben ik
bang voor," zegt Altundal. Hij wijst op de
onrust onder Turken hier toen in 1995 de
Koerden hun parlement in ballingschap in
Den Haag oprichtten. En op de spanningen
na de aanslag op het hotel in de Turkse bad
plaats Sivas in 1993, waarbij behalve een
Nederlandse studente 36 alevitische intel
lectuelen de dood vonden.
„Het is naïef om het gevaar van bewegingen
als Milli Görüs te relativeren," vindt ook
Demirbas van de progressieve Turkse arbei
dersvereniging HTIB. „Als ik op tv kijk naar
de gezichten van de Milli Görüs-demon-
stranten in Turkije, iedere vrijdag na de ge
bedsdienst, dan schrik ik van hun fanatieke,
wrede gezichten. Milli Görüs heeft niets met
heimwee te maken, heimwee hebben we al
lemaal. Milli Görüs gaat veel verder, accep
teert alleen de regels van Allah en de Koran
en niet van de staat.
Demirbas heeft er dan ook geen moeite mee
dat de BVD Milli Görüs in de gaten houdt,
maar heeft zijn twijfels bij de grondigheid
van de analyse van de dienst. „Die paar ali
nea's zeggen niet veel. Een BVD-onderzoek
helpt ook niet. De Nederlandse overheid en
het maatschappelijke middenveld moeten
hun verantwoordelijkheid nemen. Armoede,
werkloosheid en slechte sociale omstandig
heden onder Turken vormen de voedingsbo
dem voor radicale bewegingen als Milli
Görüs. Die voedingsbodem mag niet groei
en."
Nederlander
Bestuurslid Hagi Karacaer van de Aya So
fya-moskee haalt zijn schouders op over alle
kritiek op zijn Milli Görüs. Hij bestrijdt dat
het een echt Turkse beweging is, die Turken
gevangen houdt in hun eigen nauwe kringe
tje. Hij bestrijdt ook dat Milli Görüs een po
litieke beweging is, belust op macht. „Als je
kijkt naar wat wij doen, dan zie je dat die
beschuldiging niet klopt. Ik voel me Neder
lander. En ik wil een Nederlandse islam.
Dus pas ik Turkse moslimgewoonten aan
Nederlandse omgangsvormen aan." En dus
geeft hij na afloop van het gesprek de vrou
welijke bezoekster een hand.
De handdruk verstevigt de tegenstelling tus
sen de vlot pratende, hoogopgeleide Turkse
Nederlander in de vergaderruimte van het
bestuur van de Aya Sofya-moskee en de
Turkse sfeer van de bezoekers een verdie
ping lager. „Ja, ze weten zich goed te profi
leren," zucht de aleviet Altundal. „Hun goed
geïntegreerde leiders weten het integratie-
verhaal goed te brengen."
DEMONTAGESPECIAUST
