STERS
Weekend
Honderd jaar na de geboorte van een nazi-propagandist
Joseph Goebbels wilde
de waan zin geven
Nederlanders zijn
hopeloos ziek
van onderzoeken
De 100 jaar geleden geboren
Joseph Goebbels verenigde de
eigenschappen in zich om de
door Adolf Hitler gepredikte
heilsleer van het
nationaal-socialisme aan de
man te brengen. Zonder hem
was het nooit zo ver gekomen.
Hij verkondigde luidkeels de
waarde van de nazi-ideeën,
gebruikte 'rücksichtlos' alle
middelen die hem ten dienste
stonden, maakte dat het oude
begrip propaganda sinds zijn
optreden zo beladen is dat het
tot dan overwegend milde
woord nooit meer kan worden
gebruikt zonder de bijgedachte
aan list en bedrog.
eciaal Onderwijs
Onderwijs en Voortgezet
n de vorige functionaris
Kinderen (SO/VSO) te
voor het functioneren van
tuur, en gaat zorgdragen
egerust is om alle zich
moet te treden.
kandidaat die:
pleiding heeft afgerond,
olpedagogiek e.d.;
choling in combinatie
en in staat is die visie
de schoolsituatie;
dagogische of orthodi-
ert;
r niet schroomt beslissin-
rne relaties opbouwt en
oor relatie school-kind-
ngsprocessen te
en bedraagt maximaal
1 BBRA).
dj.directeur en een ver-
n de ouders uitdrukkelijk
iaal onderwijs zullen zich
tveranderingen, gaan
andidaat een construc-
het bestuur, dat gevoerd
1159.
P.J.Lijnse, adjunct direc-
18-636552 dan wel bij de
tpersoon voor de
meent u te kunnen vol-
I van een sollicitatiebrief
óór 10 november 1997
330 AH Middelburg.
en
ingen voor
onsense"-aanpak. Het
ien wij als de normaalste
are, de installatie, de
tact komen met
O-opleiding. Praktische
ringssystemen, zoals
ell en/of Unix is een
rver strekt tot
cibel en heeft geen
matige werktijden.
irbeidsvoorwaarden zijn
imex Breda B.V., t.a.v..
nder 5, 4854 MB BAVEL
Ie,
0 voornamelijk
10 jaar.
ïl/Etten-Leur
de 30 jaar,
•koopervaring.
sn versterken,
Nederland is nu helemaal in kaart gebracht.
We zijn allemaal verschillende malen onder
vraagd, thuis, op de werkvloer, in het verkeer,
in het winkelcentrum, in het ziekenhuis, in het
bordeel, in de nor, bij de kapper, in het huisje
van Center Pares, op het gabberfeest. Ik heb
gisteravond al die onderzoeken in elkaar ge
schoven, de cijfers op een rijtje gezet en ik
weet nu hoe het met ons gesteld is. Belabberd.
Huiselijk geweld is aan de orde van de dag,
geeft de helft van de Nederlandse bevolking
toe. In veel huizen blijkt een taboesfeer te
hangen. Moeder ramt zoon in elkaar als hij 's
avonds te vroeg thuiskomt. Dochter verkracht
vader vanaf zijn 25e. Man bijt de hond. De ene
helft slaat de andere helft in de even weken
en het gaat vice versa in de oneven weken.
De maatschappelijk werker die langskomt als
de buren er last van hebben, wordt afgeran
seld door het gezinslid dat die week dienst
heeft. Een tweede bezoek gaat niet door, om
dat de maatschappelijk werker dan thuis met
de zweep aan de slag moet.
Het is een verontrustende uitkomst, want 'hui
selijk' heeft juist zo'n aardige klank. Het staat
voor gezelligheid en geborgenheid. Maar ken
nelijk hoort geweld daar tegenwoordig ook
bij. Naast de romantisch, knapperende open
haard staan in de hedendaagse huiskamer de
knuppel, de lat met spijkers en de bundel wil
gentenen.
Het is geen wonder dat veel mensen afgepei
gerd naar hun baas gaan. Een kwart van de
werknemers blijkt chronisch vermoeid te zijn.
Ze zouden na een gewelddadige nacht het
liefsj,even, gaan liggen, maar dat gaat zo
moeilijk op die harde werkvloer. „Ik heb een
leuke baan, maar ik kom er zo moeilijk in
slaap;"Hs een veelgehoorde klacht.
De productie lijdt er natuurlijk vreselijk onder.
Werkvergaderingen hebben meer weg van
slumber-party's, functioneringsgesprekken lij
ken op kussengevechten. Donderspeeches van
de chef worden beschouwd als een stukje
voorlezen voor het slapengaan.
Na zo'n slopende werkdag gaan de Nederlan
ders de weg op. Nou, wat daar allemaal ge
beurt! Volledig onbekwame, oververmoeide,
murwgeslagen en emotioneel gestoorde auto
mobilisten gaan elkaar met alle mogelijke
middelen te lijf. De politie startte deze week
een anti-ergernis-campagne. Camera's snap
pen agressieve weggebruikers. Mensen dur
ven nu niet meer met een gang van 200 over
de vluchtstrook te scheuren, met als gevolg
dat ze veel later voor hun huisdeur staan dan
anders. En dat geeft nieuwe spanningen. Je
hoeft geen onderzoeker te zijn om dat aan te
zien komen.
's Avonds en 's nachts staat een deel van de
ondervraagden strak van de pillen met atropi-
ne. Niemand weet hoe, maar op een of ande
re manier komen ze toch nog thuis, waar het
huiselijk geweld alweer ligt te wachten. En
dan is de cirkel rond.
Kt alles leidt tot vervlakking, normvervaging
en misdaad, concludeert een volgende enquê
te. Er zijn al verschrikkelijk veel criminele han
delaars gearresteerd en de partijen drugs die
door de politie zijn onderschept, beslaan on
dertussen een terrein dat groter is dan Schip-
bol in zijn meest uitgebreide vorm. Éénderde
van de Nederlandse bevolking zit vast, moet
binnenkort voorkomen of is net vrij.
iedereen heeft in zijn familie wel iemand die
in de gevangenis zit en daar wordt lastiggeval
len door advocaten, die lopen te leuren met
reclamefoldertjes, waarin ze hun eigen door-
traptheid aanprijzen. In de Van Mesdagkliniek
m Groningen ging het laatst overigens anders.
Baar vonden de advocaten een briefje op een
celdeur: 'Zijn even eten in De Sixtijnse Kapel',
"e gedetineerden blijkens trouwens in het al
gemeen niet afwijzend te staan tegenover
strafpleiters die zichzelf aan de cel komen
aanbieden. Tachtig procent antwoordde: 'Laat
maar komen. Het maakt niet uit wie, als hij
jjaar Moszkowicz heet.'
net ergste van alles komt nog. Het heeft geen
zin meer de mensen te waarschuwen en ze
aan te spreken met de bekende kreet: 'Waar
zijn we nou helemaal mee bezig?' Het tij is
niet te keren. Ze zijn niet meer bereikbaar,
óver een aantal jaren is iedereen in Nederland
uoof. Dan eisen de walkmannen en de ge-
'uidsboxen hun tol. Dat kon nog net telefo
nisch onderzocht worden.
Door Frans Qudejans
Onsterfelijkheid is niet al
leen heiligen en kunste
naars gegund; een enkele
keer geniet ook een
schurk duurzame be
langstelling. Nazi-voorman Joseph Goebbels
is een van hen. Nog altijd zijn de hem toege
paste methodieken op het terrei^y^n npa^a-
propaganda liet onderwerp van wetenschap
pelijke studies, tot in de Verenigde Staten toe.
De adndacht'is zelfs is vergrootfiirria-.de' val
van de Muur nieuwe delen van zijn Dagboek
openbaar zijn geworden, zodat op de periode
november 1926 - april 1928 na plus een enke
le korter tijdvak 21 nazi-jaren worden ge
dekt.
Wat misschien meer zegt: nog in onze tijd
wordt de naam Goebbels gebezigd als een be
lediging wanneer iemands uitspraken niet be
vallen. Nu het op 29 oktober een eeuw gele
den is dat Goebbels werd geboren, geniet hij
extra aandacht, uitsluitend negatief wat be
treft zijn leven en werken, ten dele positief, en
dan vakmatig gezien wanneer het gaat om
door hem gehanteerde methodiek ter propa
gering van het nationaal-socialisme.
Joseph Goebbels verenigde de eigenschappen
in zich om de door Adolf Hitler gepredikte
heilsleer van het nationaal-socialisme aan de
man te brengen. Zonder hem was het nooit zo
ver gekomen. Hij verkondigde luidkeels de
waarde van de nazi-ideeën, gebruikte 'rück
sichtlos' alle middelen die hem ten dienste
stonden, maakte dat het oude begrip propa
ganda sinds zijn optreden zo beladen is dat
het tot dan overwegend milde woord nooit
meer kan worden gebruikt zonder de bijge
dachte aan list en bedrog.
Zoekend naar Heil
'Moge dit boek er toe bijdragen dat mijn geest
helderder wordt, mijn denken eenvoudiger,
mijn liefde groter, mijn hoop vertrouwensvol
ler, mijn geloof gloeiender en mijn spreken
bescheidener.' Met deze woorden, ontleend
aan een Christuslegende van Franz Herwig,
begon op 27 januari 1924 de 26-jarige Joseph
Goebbels zijn dagboeknotitie, na een aantal
losse aantekeningen de eerste in een serie van
duizenden, die doorliepen tot 10 april 1945.
De openingszin toont meteen enkele karak
tertrekken aan, die nadien bevestigd werden:
Goebbels' onmiskenbare gevoel voor pathos,
zijn vaste voornemen te blijven schrijven, zijn
lange zoektocht naar het ware. In de eerste
helft van zijn leven liet hij zich kort of lang
inspireren door het christendom - de religie
van zijn ouders en dus van zijn jeugd -, door
Dostojewski, door uiterst links en ultra
rechts. Hij vond uiteindelijk zijn roeping in
het nationaal-socialisme met Adolf Hitler als
profeet, zelfs meer dan dit. Bij Goebbels kan
gesproken worden van een paulinische gedre
venheid, zij het in omgekeerde richting. Het
was Goebbels die de groet 'Heil Hitier' be
dacht, de bevestiging van de Führer als Hei
land.
Bespeler van de massa
Met alle minachting die de man past, moet
worden gezegd dat Goebbels een genie is ge
weest, die de Duitse massa op zeldzame wijze
heeft bespeeld. Buiten eigen land was zijn
succes veel minder, want democratisch gere
geerde volken met een vrije, kritische geest
laten zich niet gemakkelijk in een keurslijf
persen. Bovendien kenden zij minder de wan
hoop na een verloren oorlog (1914-1918) en de
daaruit voortgekomen armoede en ellende.
De blijvende aandacht voor de persoon van
Goebbels steekt af bij de geringere belang
stelling voor andere topfiguren uit het nazi
rijk, zoals Göring - tegenwoordig generalise
rend afgedaan als een verslaafde kunstrover -
Rudolf Hess - een zielige asielzoeker in En
geland -, Heinrich Himmler - doodgewoon
een schurk. Zelfs aan de Führer aller Duit-
Jospeh Goebbels tijdetts eert van zijn toespraken.
FOTO ARCHIEF DE STEM
sers, Adolf Hitler, die weliswaar in de ge
schiedenisboeken is beland, wordt doorgaans
minder diepgaande aandacht besteed. Wie
Hitiers boek 'Mein Kampf' alsnog leest vindt
het zowel langdradig als schreeuwerig nu het
uit zijn historische context is gerukt. Het is
moeilijk te begrijpen dat het boek weleer
normgevend was voor iedere overtuigde nazi,
Goebbels voorop. Met zijn superieure intelli
gentie zag hij wel degelijk hoe vals en wreed
de ideeën waren, die Hitier predikte. Toch
probeerde hij, met hand en tand eraan ver
knocht en op den duur ook verkocht, deze
waan zin te geven. (Overigens is Goebbels een
belangrijke adviseur van Hitier geweest toen
deze het tweede deel van Mein Kampf
schreef.)
Goebbels' belangrijkste werk bestaat uit de
intieme overwegingen die pas na zijn dood
openbaar werden, zijn dagboek, dat hij meer
dan 20 jaar bijhield, van de opkomst van Hit-
Ier tot diens val. Steeds aangevuld en al dan
niet voorzien van toelichtend commentaar
wordt het geregeld herdrukt. Wat 'Mein
Kampf' niet gegund is, krijgt Joseph Goeb
bels postuum voor elkaar. Ook zijn dagboe
ken maken feiten vaak mooier dan ze waren,
want in momenten van werkelijkheidszin en
twijfel moest Goebbels zichzelf overtuigen,
maar fascinerend blijven ze...
Nederlands
Zoals bij ieder mens is zijn jeugd bepalend
geweest voor dit verwrongen leven. Paul Jo
seph, zoals hij werd gedoopt, was maar ten
dele van Duitse afkomst. Zijn grootvader
Odenhausen emigreerde halverwege de ne
gentiende eeuw naar Ubach over Worms in
Nederlands Limburg, waar hij een. Neder
lands meisje huwde. Uit dit huwelijk werd
een dochter Katherina geboren, die de Neder
landse nationaliteit kreeg. Zij trouwde met
Friedrich Goebbels, een textielarbeider uit
Rheydt die zich opwerkte tot een kantoor
functie. Uit dit huwelijk werd 29 oktober
1897 Paul Joseph geboren, die met zijn twee
de naam door het leven ging.
Het tekent Joseph dat hij tijdens zijn politie
ke loopbaan nooit op die Nederlandse aftak
king heeft gezinspeeld. Zo goed werd deze af
komst weggewerkt dat de meeste na-oorlogse
biografieën er geen melding van maken.
Goebbels zelf zou zijn buitenlandse wortels
glashard hebben ontkend omdat het afbreuk
kon doen aan het Edel-Germaan zijn, dat hij
de jaren door heeft bejubeld omdat het paste
in zijn propagandistische ideeën.
Van Nederland moest hij niet veel hebben.
Toen het land door de nazi's bezet was is er
hij enkele malen op bezoek geweest, de eerste
keer al in juni 1940. Een goede maand na de
Duitse inval bezocht hij de noordelijke pro
vincies. Zo bekeek hij hunebedden in Dren
the. Hoewel incognito gebleven voor het on
derworpen volk, ervoer hij het bezoek als een
smadelijke belediging, want juist in die dagen
•Een Sovjet-Russische cartoon uit de oorlogsjaren van de nazi-propagandist.
tooiden tienduizenden zich bij gelegenheid
van de verjaardag van prins Bernhard de
monstratief met een anjer. Geen wonder dat
hij in januari 1942 in zijn dagboek noteert: 'Ik
machtig Seyss-Inquart (de Duitse gezagheb
ber in Nederland) tot het openen van een
schouwburg in Den Haag - das Deutsches
Theater -, waarin opera's, operettes en to
neelstukken worden gegeven. Ik doe dit met
één huilend en één lachend oog, want de Hol
landers zijn zo'n grote culturele verzorging
niet waard. Misschien hebben ze er niet eens
de juiste waardering voor.' En in november
1942: 'De Hollander is op zichzelf een onpoli
tiek wezen. Het calvinisme en de materiële
genotzucht hebben op het leven daar een vol
komen eigen stempel gedrukt... Met culturele
instellingen kan men niet veel uitrichten om
dat de Hollander aan zulke dingen helemaal
niet gewend is en ze nauwelijks kent.' Of al
eerder, maart 1941: 'Aan Amsterdam en Hil
versum zijn zeer hoge geldboetes opgelegd.
Dat zal hun ijver snel bekoelen. Als je die
kaaskoppen wilt treffen dan moet je ze in hun
portemonnee raken.'
Een Pruis
Ondanks zijn geboorte in het Rijnland, niet
ver van de Nederlandse grens, noemde Joseph
Goebbels een Pruis. Dat zijn Führer geen
Pruis, zelfs geen Duitser maar een Oostenrij
ker was, heeft hij altijd verdoezeld. Zijn ou
ders worden gekenschetst als oprechte katho
lieken, de vrouw vroom, de man van een apos
tolische gedrevenheid. De vroomheid heeft
zoonlief nooit overgenomen, de gedrevenheid
des te sterker. Alleen zou hij de getrouwe
apostel worden van Adolf Hitler.
Toch boeide de figuur van Christus hem. In
een privé-notitie uit hij zijn bewondering
voor Christus en diens Bergrede, niet vanuit
een religieus gevoel, maar omdat hij er een
model in ziet van een geslaagd soort propa
ganda. Van het christendom zelf moest hij al
op jeugdige leeftijd weinig hebben, maar uit
opportunisme hield hij de schijn op. Later
werd de Kerk eerder een erfvijand van het na
tionaal-socialisme, en dan vooral de leiders,
van wie de moedigsten -lang niet allen- dwars
lagen.
Joseph was een voortreffelijk leerling, die als
enige van de drie broers het eindexamen gym
nasium aflegde, nog wel met glans. Ook in het
vak godsdienst blonk hij uit, zodat hem - na
bemiddeling van de pastoor - een studiebeurs
werd toegekend. De jonge man koos echter
niet het seminarie maar de universiteit van
Bonn. Om de schijn op te houden werd hij lid
van de katholieke studentenvereniging Uni-
tas, die opviel door kwezeligheid. Zo gauw
het kon stapte hij er weer uit. Overigens was
de jonge student een zoeker, want hij bezocht
achtereenvolgens de universiteiten van Bonn,
Freiburg (2 keer), Würzburg, München en
Heidelberg, waar hij uiteindelijk de doctors
titel in de filosofie verwierf, nog steeds hoofd
zakelijk dank zij kerkelijke fondsen.
Verminkt
Waren zijn geboortestreek en de religie van
zijn ouders bepalend voor zijn karakter,
doorslaggevend was de verminking die de
jonge Joseph een horrelvoet bezorgde. Tijdens
de Eerste Wereldoorlog meldde Goebbels zich
voor de militaire dienst, maar als kreupele
werd hij afgewezen, een nimmer vergeten
vernedering.
Kort na zijn toetreden tot de nationaal-socia-
listische beweging in juni 1922 beweerde hij
dat zijn handicap het gevolg was van zijn par-
tisanenstrijd tegen het Franse bezettingsle
ger, maar die theorie vond te weinig gehoor.
Daarom kwam er een andere uitleg: de handi
cap was niet het gevolg van een ziekte, zoals
de ware toedracht luidde, maar van een onge
luk. Een Germaan kón geen gebreken hebben.
Juist omdat Goebbels begaafd was op het ge
niale af en hij zich wenste te wreken voor zijn
handicaps, kon hij in het kamp van de pas-
begonnen agitator Adolf Hitler in recordtijd
carrière maken. In het ontredderde Duitsland
van de vroege jaren twintig wanhopig op zoek
naar een baan belandde hij in München, de
basis van de nazi-beweging. Als jong doctor
genoot hij in het begin van de jaren twintig
enig aanzien, maar geld of werk leverde dat
niet op. Al wilden zijn broers en zus aanvan
kelijk niets met de nieuwe nazi te maken heb
ben, zelf ontdekte hij dat hij alleen als zoda
nig naam zou kunnen maken. Hij noemde zich
propagandist en ging aan de slag waar dat
nodig was, eerst in Elberfeld, waar hij op 1
oktober 1923 redacteur werd van het tijd
schrift Nationalsozialistische Briefe, drie jaar
later in het weerbarstige Berlijn, dat hij op
Hitiers bevel met bombast en terreur zijn wil
oplegde.
Zo bleef hij de apostolische veroveraar in het
teken van zijn Führer. Om beurten straat
vechter en propagandistisch strateeg, de man
die na het overnemen van de macht op 30 ja
nuari 1933 het nieuw ingestelde 'Reichsmi-
nisterium für Volksaufklarung und Propa
ganda' zou gaan leiden tot mei 1945, toen het
nazidom slechts puin en doden achterliet.
Radio
-.Goébbels greep zijn kansen. Allereerst met de
radio, waarvan de opkomst gelijk liep met die
van het nationaal-socialisme. Goebbels, slim
als hij was, begreep dat uitsluitend propagan
distische speeches de mensen eerder afstoten
dan aantrekken. Hij zorgde er dus voor dat de
Duitse zenders voldoende ontspanning
brachten, zo mogelijk om de propaganda-
praatjes heen, en dat er op weinig herkenbare
manier werd geïndoctrineerd, tot in kinder
uitzendingen toe. (Tijdens de oorlog zou de
door de Duitsers beheerste radio in bezette
landen dezelfde tactiek toepassen.) Net als de
gedrukte pers (met censuur, dreigend ontslag
en zelfs gevangenschap gemakkelijker te ma
nipuleren) en het invloedrijke medium film
kon Goebbels een heel volk hersenspoelen in
de richting van oorlog en uiteindelijk vernie
tiging. Al op 23 augustus 1933 maakt zijn
dagboek melding van proefnemingen met
televisie, waarin hij gigantische mogelijkhe
den zag ('Fernsehen is die grosze Zukunft'),
maar hij heeft het niet kunnen toepassen.
Naar gelang het uitkwam een halve waarheid
verheffen tot hele waarheid, dan wel die hal
ve waarheid ombuigen tot hele leugens:
Goebbels trad in het spoor van zijn Führer,
die in Mein Kampf zegt: 'Propaganda moet
zich altijd tot de minder ontwikkelde massa
richten...Daarvan is het bevattingsvermogen
beperkt, het begrip gering, de vergeetachtig
heid groot.' Als om die door zijn Führer be
schreven vergeetachtigheid te bevestigen ver
anderde Goebbels soms eigen uitspraken in
het tegendeel en de massa slikte het. In de ja
ren dertig, toen Duitsland nog niet rijp was
voor de strijd, verklaarde hij dat een oorlog
nooit winnaars kent, alleen verliezers. In 1943
riep hij de totale oorlog uit die Duitsland on
herroepelijk de zege zou verzekeren. Verlie
zen was op dat ondenkbaar, in zijn woorden
althans. In zijn laatste radiotoespraak vanuit
de bedreigde Berlijnse bunkers, april 1945,
schilderde hij de afschuwelijke gevolgen van
een nederlaag: slavernij en vernietiging. En
dat zou en mocht nooit gebeuren. Twee weken
later was het nazi-regiem definitief voorbij;
het 1000-jarig rijk haalde net de 12 jaar. Toen
ging het, samen met de stichter in rook en
puin ten onder. Ook nu volgde de meester-
propagandist zijn Führer, zo consequent dat
hij eerst zijn zes kinderen een fatale injectie
toediende en samen met zijn vrouw voor de
dood koos.
Joseph Goebbels gaf een eigen interpretatie
aan de 2000 jaar oude vraag 'Wat is waar
heid?'. 'Waar is tijdens een oorlog al datgene
waardoor de overwinning naderbij komt.
Propaganda heeft met waarheid überhaupt
niets vandoen. Wij dienen de waarheid wan
neer wij de Duitse zege dienen.' En een ande
re notitie uit zijn dagboek: 'Net zo weinig als
de kunst heeft propaganda de opgave objec
tief te zijn... Ik probeer de blik van het volk te
vestigen op het wezenlijke van de berichtge
ving die het onder ogen krijgt.' Hetgeen bete
kent: alles wat ik en niemand anders wezen
lijk vind. Bij Goebbels heiligde het doel wer
kelijk alle middelen.
De meest recente versie van 'Joseph Goebbels
Tagebücher 1924-1945', geredigeerd door Ralf
Georg Reuther, verscheen bij Verlag Piper in
München, 5 delen, totaal 2304 pagina's. Hierin
zijn ook opgenomen Goebbels' levensherinne
ringen, die hij in 1923-'24 op papier zette voor
zijn toenmalige geliefde Else Janke.
