DE STEM
E1
Duurzaam
'tentie
Uit de hand gelopen bosbranden, zoals dit najaar in Indonesië, vormen niet eens de grootste
bedreiging voor 'de longen van de planeet aarde'.
Ronduit funest is de permanente kaalslag, veroorzaakt door miljoenen werkloze migranten die zoeken
naar een middel van bestaan aan de rafels van het regenwoud.
Zolang zij ervan moeten leven is er weinig hoop voor het regenwoud, concluderen bosdeskundigen.
r
Weekend
11111
ZATERDAG 18 OKTIBER 1997
Door John van Oppen
,er minuut wordt een stuk oerbos
lomgehakt ter grootte van 57 voet
balvelden, zo schat het Wereld Na
tuurfonds na een vergelijking van
satellietfoto's uit verschillende ja-
Als dat zo doorgaat in dit tempo, is er
binnen vijftig jaar op de hele planeet geen on-
t stukje tropenbos meer over.
ziet er beroerd uit voor zoogdieren zoals
orang oetan, gorilla, neushoorn, Aziatische
f Sumatraanse tijger. En het belooft
wat voor de opwarming van de aarde; voor de
g van de waterspiegel in zeeën en rivie-
n°als gevolg van dat broeikaseffect; voor de
sit van de lucht in de dampkring,
i het regenwoud - koop geen tropisch
ut', smeekte de milieubeweging vijfen-
j jaar geleden al. Striemende leuzen
jleren de ideologie maar smoren vaak in
ie weerbarstige praktijk. Zo was het ook met
- hartenkreet: hij leek eerder te zijn voort-
i uit Westers eigenbelang op lange
dan uit begrip voor de alledaagse
i van het proletariaat in landen zoals
lië, Ruanda of Indonesië. Zonder de
l geweld aan te doen, kon de tover-
net zo goed andersom op een span
doek prijken: 'Red het regenwoud - koop
r hardhout'.
Heel verwarrend natuurlijk, met name voor
Westerlingen die zich afvragen of
f wat kunnen doen om een "milieuramp
Ie bezweren. Welke tuinmeubeltjes ze met
goed fatsoen kunnen kopen, bijvoorbeeld.
Gelukkig is de Vereniging Milieudefensie vo
rige maand met een helder koopadvies op de
proppen gekomen. Allerbeste__keus, "volgens
ie laatste inzichten van Milieudefensie: tro-
isch hardhouten tuinmeubelen met het
eurmerk van de Forest Stewardship Council
JSC). Tweede keus, maar nog altijd niet fout:
outen tuinmeubelen van zachtere of inland-
soorten zoals naaldhout, robinia, eiken en
[Deuken. Slechtste keus: tropisch hardhouten
«meubelen zonder FSC-keurmerk, of tuin
meubelen gemaakt van kunststof. Gladde
"mstoelen zijn per definitie milieubelas
tend, alleen al vanwege de hoeveelheid ener-
fe die nodig is om het plastic in een vorm te
«ten.
Tropisch hardhout is alleen prima als het
:a FSC-certificaat draagt. Op dit moment is
it keurmerk de enige garantie dat het daad
werkelijk afkomstig is uit goed beheerd bos,
it de kans krijgt om zichzelf te herstellen,"
'egt Gemma Boetekees van Milieudefensie.
te FSC is een wereldwijde organisatie zonder
nstoogmerk. Ze probeert duurzaam bosbe
er te stimuleren door rekening te houden
et ecologische, economische en sociale fac-
•reninhetgroeiland.
oir toch op met het plengen van krokodillen-
r'ten om de teloorgang van enorme stukken
rgaiwoud, stelt de FSC. Het groene goud is
o eenmaal een gemakkelijk toegankelijke
reductiefactor in tal van overbevolkte ont-
'kkelingslanden. Wie het gebruik van die
tast milieuvriendelijke grondstof wil ver
fden, of de houtverwerkende industrie wil
fenhouden met alle laaggeschoolde banen
'eruit kunnen opbloeien, frustreert per de-
ntiede economische groeikansen in die lan-
- en daarmee de strijd tegen de menson-
aardige armoede. De FSC vindt het juist een
'daging om samen met de overheden van
landen te zoeken naar een ecologisch ac-
-Ptabele, dus duurzame, exploitatie van het
oene goud.
de FSC zijn internationale organisaties
ngesloten zoals de World Rainforest Move-
fflt, het Wereld Natuurfonds, actiegroepen
'zich bekommeren om het lot van inheem-
wlkeren, vakbonden, maar ook importe-
bedrijven zoals Ikea, Gamma en Ohra.
taillerend op een waarschijnlijke schaarste
r de wereldmarkt heeft de Arnhemse verze-
alvast kapitalen geïnvesteerd in een
-ffisale productieplantage in Costa Rica
•■rteak, de beste van alle hardhoutsoorten.
-"Nederlands parlement juicht de nieuwe
l°fsc'le beleidlijn toe. Meer dan 250 ge-
- aten, 140 woningbouwverenigingen, 70
'^H'vükelaars en drie Doe Het Zelf-ke-
Sr e" intentie-verklaring van de
a' Mdertekend. De eerste partijen hout
«t'n?n ^"keurmerk zijn dit seizoen al ver-
aan Nederlandse consumenten.
'liar kijk uit", zegt Gemma Boetekees van
Krokodillentranen
om het regenwoud
ü&jT r t;. y -- t', K
v.'
lis-., -iü-g-K
Kaalslag in het regenwoud. Waar de motorzaag brult, krioelt het van de straatarme stropers.
Milieudefensie. „Er zijn nogal wat winkels en
houthandelaren die klanten nu foute produc
ten proberen aan te smeren met de meest bru
tale beweringen. Bijvoorbeeld met het ver
kooppraatje dat het meranti of shorea tuinta-
feltje afkomstig is van een herbebossingspro
ject in Vietnam; dat het hout dus ecologisch
verantwoord gewonnen is en dat verkoop bij
draagt aan de economische wederopbouw van
het land dat zoveel te lijden heeft gehad van
onze ontbladeringsmiddelen en explosieven.
Leuk verhaal. Maar volstrekt oncontroleer
baar als het FSC-label ontbreekt."
IBN-DLO in Wageningen, het onafhankelijke
kennisinstituut voor bos- en natuurbeheer,
bevestigt dat het keurmerksysteem van FSC
op dit moment „het enige wereldwijd opere
rende en controleerbare systeem voor duur
zaam bosbeheer is".
Woordvoerder Paul Hillegers - hij staat in
Wageningen aan het hoofd van de afdeling
die zich dagelijks druk maakt over de vraag
of en hoe ergens ter wereld nog een plukje re
genwoud te redden valt - is wel te spreken
over de introductie van het groene label. „De
absolute boycot van alle tropisch hardhout
ging voorbij aan de dieperliggende oorzaak
van de ecologische catastrofe die zich afte
kent. Wie het restant aan ongerept regen
woud wil redden, kan beter meehelpen zoe
ken naar een oplossing voor de bittere armoe
de in Latijns-Amerika, Afrika en Zuid-Oost
Azië", aldus Hillegers.
IBN-DLO neemt zijn verantwoordelijkheid
door uitvoerbare beheersadviezen te ver
strekken aan regeringen ter plaatse. Zo zijn
Nederlandse wetenschappers en bosbouwers,
onder wie 'apenbeschermer' Willy Smits,
nauw betrokken bij het voorbeeldproject op
Kalimantan, het Indonesische gedeelte van
het eiland Borneo, waar 's werelds grootste
beschermde leefgebied voor orang oetans ligt.
De brandhaarden van de voorbije weken be
dreigden ook dit reservaat. Bomen brandden
als zestig meter hoge fakkels. Dertig mensa
pen kwamen in de vlammen om, 29 jonge
weesdieren kwamen in het opvangcentrum
van Smits terecht, zo liet hij weten aan zijn
chef Hillegers.
Ontbossing begint doorgaans relatief klein
schalig en op het oog onschuldig. De regering
zit verlegen om harde valuta en gunt in een
ongerept natuurgebied een kap-concessie aan
een kapitaalkrachtige onderneming. Bijvoor
beeld om een delfstof als goud te winnen. Of
om een plantage aan te leggen die kan voor
zien in een lucratieve vraag uit het rijke Wes
ten. Meestal verandert tropenbos in een
palmolieplantage voor de zeep-industrie, in
toenemende mate krijgen stukjes jungle een
nieuwe bestemming als pulphoutplantage
voor de papierbranche.
Ertswinning via mijnbouw vergt grote hoe
veelheden brandstof. In het tropisch regen
woud is dat geen probleem. Ecologisch waar
devolle sleutelbomen eindigen dan als brand
hout, terwijl snelgroeiend plantagehout van
inferieure kwaliteit net zo bruikbaar was ge
weest.
Als de motorzaag ruimte maakt voor de aan
leg van een grootschalige plantage, is de oogst
aan tropisch hardhout niet meer dan een toe
vallig nevenproduct van landontginning.
Volgens IBN-DLO verdwijnen doorgaans al
leen de duurste stammen van vochtbestendige
soorten zoals teak, meranti, mahonie en mer-
bau per schip naar het noordelijk halfrond.
Het leeuwendeel van de opbrengst bestaat uit
lagere houtsoorten, door de houtverwerkende
industrie ter plekke verzaagd tot planken en
balken voor de lokale bouwbehoefte. Er
heerst woningnood door de onstuimige bevol
kingsgroei en de vraag naar bouwhout is niet
aan te slepen.
Hillegers: „Of er worden bezemstelen ge
maakt van het overblijvende hout, in een van
de spaarzame fabrieken op het overbevolkte
eiland waar alleen de grootste geluksvogels
een vaste baan vinden. Soms - je weet vante-
voren nooit wie de beste bieder is op de vrije
markt - gaan die stelen weer in scheepsladin
gen naar het Westen."
Waar de motorzaag brult, krioelt het van de
straatarme stropers. Ze kunnen alles gebrui
ken wat het plotseling ontsloten bos prijs
geeft, of het nu baby-orangs, sprokkelhout,
dorre bladeren, apenvlees, schildpadden,
kruiden of noten zijn.
De verzamelaars zijn nieuwkomers. Landloze
en werkloze gezinnen, afkomstig van overbe
volkte regio's elders. Ze zoeken hun geluk in
de nog onbewoonde rand van de jungle, waar
de vrachtwagens van de houtvesters sporen
trekken in een gebied dat nooit eerder toe
gankelijk was voor mensen.
Uit zijn tijd in Indonesië weet houtvester Hil
legers hoe het eraan toegaat. Vanuit het over
bevolkte Java trekt een permanente stroom
hongerige migranten naar Sumatra en Kali-
mantan. Ze bewegen zich in het kielzog van
de kapbedrijven, strijken een lucifer af in een
zijperceel en annexeren de strook land die af
brandt voor eigen doeleinden. Hillegers: „Ze
beroepen zich op de adat, het eeuwenoude ge
woonterecht in Indonesië. Volgens dat recht,
dat trouwens indruist tegen de wetgeving van
de nieuwe republiek, mag de ontginner de ge
wonnen grond in gebruik nemen.
De pyromaan bouwt een hutje op de asresten
van de woudreuzen, schoffelt en ploegt. Zo
knabbelen dagelijks tienduizenden migran
ten aan de randen van het regenwoud. Hille
gers: „Het klinkt wreed. Maar het bos is al
leen te redden, als we die scharrelaars eruit
weten te houden."
Het is haalbaar, volgens IBN-DLO, als elk
land het geldende bestemmingsplan voor de
oerbossen stringent naleeft. Zo'n plan gaat
meestal uit van vier cirkels, die dooraderd
zijn met rivieren en brandsingels om vuur
zeeën te keren.
De roos van de cirkel verdient bescherming
tegen elke menselijke penetratie. Dit blijft het
ongerepte territorium voor zeldzame dier
soorten. Daaromheen ligt een ring van bossen
waarin kap, of toeristische safari's, op be
perkte schaal zijn toegestaan. Elke kale plek
in die ring moet zo klein blijven, dat de fauna
de kans krijgt om terug te groeien naar de
oorspronkelijke toestand.
De derde cirkel in grootte, heeft de status van
productiebos. Hier moet net zoveel hout wor
den aangeplant als gekapt. Tenslotte is er dan
een vierde ring, waar omvorming van jungle
in landbouw-, bedrijfs- en leefgrond voor de
lokale bevolking toelaatbaar is.
Verdreven
De wereldwijde 'longfunctie' van de bossen,
die zorgen voor frisse, schone lucht en stof
deeltjes uit de dampkring filteren, blijft tot in
de derde ring bestaan. Grote zoogdieren ster
ven zelfs in de tweede cirkel al uit. Bij selec
tieve kap overleven hooguit vijf van de tien
exemplaren, zo schatten ecologen. Dieren
worden immers uit hun vertrouwde leefge
bied verdreven. Ze moeten het territorium
van een soortgenoot binnendringen en dat
leidt al snel tot voedselschaarste.
IBN-woordvoerder Hillegers: „Het regenere
rend vermogen van tropische houtsoorten bij
selectieve kap is verbluffend. Binnen vijftig
jaar raken stammen weer volgroeid. Maar het
kan duizend jaar duren voordat een ecosys
teem weer volledig is opgebouwd."
In de meeste tropenlanden is het ruimtelijke
ordeningsplan niet meer dan een verzameling
dode letters in een wetsboek. Het toezicht op
de naleving laat zwaar te wensen over.
Soms is controle sowieso moeilijk, zeker in
een federale staat als Indonesië: zo groot als
Europa maar dan met zeeën ertussen. Slim
meriken zoeken de mazen in de wet. Corrup
tie, speculatie, eigenrichting, zelfredzaam
heid, vasthouden aan oude gewoonterechten,
medelijden van lokale autoriteiten met mi
granten die een middel van bestaan koeken:
het speelt allemaal een rol bij de vraag waar
om het tropenwoud almaar verder afbladdert;
waarom er toch weer een nieuwe concessie is
verleend terwijl de nationale regering zulke
plechtige woorden spreekt op wereldconfe
renties over klimaatverandering. I
Grotesk
In Ghana is naar schatting van de World
Rainforest Movement eenderde van alle ont
bossing illegaal. In Paraguay heeft de smok
kel van illegaal gewonnen hout naar econo
misch groeiland Brazilië zulke groteske vor
men aangenomen, dat over vijf jaar al het
commercieel winbare hardhout van dit land
waarschijnlijk op is.
In Brazilië zelf, het land dat volgens het In
ternationaal Monetair Fonds een voorbeeldi
ge economische groei doormaakt; wordt in
het Amazonegebied 34 maal zoveel hout ge
kapt als in de jaren tachtig. Illegale activitei
ten maken er een groot deel van uit; net zoals
in Kameroen of Indonesië.
„De centrale regelgeving moet worden nage
leefd tot op dorpsniveau. De meeste branden
ontstaan niet per toeval op de plekken waar
zich een concentratie van bezitloze mensen
bevindt", aldus Hillegers.
Ook de World Rainforest Movement (WRM)
noemt de bestrijding van de armoede aan de
rand van het bos, prioriteit nummer één. „Het
Westen kan meehelpen", vinden de milieu
activisten. „Bijvoorbeeld door de aanleg van
duurzaam productiebos. Daar spruiten banen
uit voort."
Of het voldoende is om tenminste een deel van
het oorspronkelijke regenwoud te redden?
Niemand die het weet. Want stel dat alle In
donesiërs hetzelfde welvaartspeil willen be
reiken als wij Nederlanders - en waarom zou
den ze die droom niet mogen koesteren? - stel
dat hun hoop uitgaat naar een comfortabel
huis om in te wonen; een auto voor de deur,
winkelcentrum om de hoek, vijfentwintig
zenders op de buis, uitvalswegen naar alle
windstreken.
Om dat leefgemak te verwezenlijken zouden
groene oases zoals Sumatra en Kalimantan
volledig moeten verstedelijken.
Dat belooft wat, voor het broeikaseffect en de
orang oetan. Gemma Boetekees, namens Mi
lieudefensie actief in de Rainforest Move-
ment: „Zo bezien staat de samenleving, op de
drempel van een nieuwe eeuw, voor een
vraagstuk dat het uiterste vergt van ieders
denkvermogen."
De hoofdprijs in die collectieve quizvraag is
navenant: een wereld die zowel ecologisch
duurzaam, als rechtvaardig is.
De paarden
van het
Pajottenland
WEEKEND
René Lancee
zit met
de brokken
WEEKEND
Bali, de j
parel van
Indonesië
VAKANTIE REIZEN
r
Psion 5:
handzame
topper
INTERNET
