De beeldende theaterkunst van Jan Fabre
Bijna verloren kostbaarheden te zien in de Nieuwe Kerk
ui
U
h
I/)
3
ui
0
ui
0
j
ui
UI
GQ
Heil
Doodsam
2
2
2
Romans
DE STEM
INI D
KUINIS
Overgangsmoment
Kamers
Theater
DËSTEM
i i i i i
DINSDAG 14 OKTOBER 1997 Dj
Sjimmie in het land
van de Farao's
Door Peter Janssen
Een tijdlang heersten zwarte
koningen over Egypte. Ze
kwamen uit Nubië, op het
grensvlak van Egypte en Soe
dan. Ze bleven nog farao'tje
spelen toen ze al lang weer
naar hun eigen land waren te
ruggestuurd. De Nieuwe Kerk
in Amsterdam besteedt aan
dacht aan deze vrij onbekende
periode.
Ze hadden niet veel respect voor
hun zwarte zuiderburen. Dus als
Egyptenaren een Nubiër afbeeld
den, leek hij vaak op Sjimmie, de
zwarte held uit de bekende strip
Sjors Sjimmie. Een karikatuur:
van die dikke lippen, veel te witte
uitpuilende ogen. Farao Toetan-
chamon had zelfs een wandelstok
met het houten hoofd van een Nu
biër aan de onderkant. Bij elke
stap beet Sjimmie in het zand.
Leuk was dat.
Maar er kwam een tijd dat de
Egyptenaren het lachen verging.
Hun eigen bestuur was door al
lerlei oorlogjes verzwakt, de go
den sliepen en hup, daar kwamen
de Nubisehe vorsten aanzetten. In
712 voor Christus trokken ze naar
het noorden, waar ze de heersen
de klasse verdreven. Als opvolger
van de Egyptische farao meldde
zich een Nubisehe koning. Ze zul
len wel allemaal gebibberd heb
ben, daar in Egypte. Waren ze
bang voor vernielingen, plunde
ringen, dat soort dingen. Zoals de
waard is, vertrouwt hij zijn gas
ten. Lees wat een grafzuil van een
Egyptische farao meldt over
diens omgang met Nubiërs: Ik heb
hun vrouwen buitgemaakt en hun
mensen gehaald. Ik heb hun bron
nen vernietigd en hun stieren ge
slagen, hun graan uit de grond ge
trokken en in brand gestoken.
Wat de Egyptenaren bij hun zui
derburen te zoeken hadden? Nu
bië was rijk aan ivoor, ebbenhout,
wierook en goud, net het soort
kostbaarheden waar de farao's
van droomden. Maar de Nubiërs
kwamen niet om te plunderen. Ze
knapten in het land dat ze bezet
ten de onderkomen tempels op en
herstelden verslofte gebruiken
weer in ere. Ze toonden zich
Egyptischer dan de Egyptenaren.
En dat merk je ook op de tentoon
stelling. Nog een geluk dat je
weet dat het niet om de Egypti
sche, maar om de Nubisehe be
schaving gaat. Want De Nieuwe
Kerk laat bijna 500 voorwerpen
zien, variërend van manshoge go
denbeelden en grafgiften tot sie
raden en glaswerk, en het valt
nauwelijks op dat je niet met 'ge-
Oesjebti's (dodenbeeldjes) in strak gelid, zoals ze werden aangetroffen in de grafkamers van farao Taharqo, stammend uit de zevende eeuw voor Christus.
wone' Egyptische voorwerpen te
doen hebt. Want die prachtige,
bijna anderhalve meter hoge gra
nieten ram - de blikvanger van de
tentoonstelling - is typisch Egyp
tisch, ook al stond hij lange tijd in
Nubië.
Maar als je goed kijkt en de tekst
borden leest, springen toch al
gauw een paar verschillen in het
oog. Dat mooi gekleurde glas
werk en soms flinterdunne sier-
keramiek is typisch iets van de
zuiderlingen. Ook de edelsmeed
kunst hadden ze goed onder de
knie. Dat zie je aan het kunstig
bewerkte goud van koningin
Amanisjakheto. En nog opvallen
der: hun begrafenisrituelen wij
ken af van die van de Egyptena
ren. Zo hebben ze hun grafkamer
niet in, maar onder de piramide
en wordt de dode niet in een sar
cofaag maar op een bed gelegd.
Ook die legers van glimlachende
keramische beelden verwijzen
naar Nubisehe tradities. Eerst
werden de machtigen begraven
met familieleden en dienaren. Die
werden levend in het zand begra
ven en moesten de dode dienen in
het schimmenrijk. Later werden
humanere methodes gehanteerd.
In plaats van echte mensen wer
den beelden meebegraven, alle
maal met een eigen gezicht,
steeds met een vrolijke glimlach.
Ze droegen een inscriptie waarop
stond wat hun taak in het hierna
maals was, als ze mens waren ge
worden. Maar ja, dat is al zo wat,
keramiek dat verandert in vlees
en bloed. Het is niet vreemd dat
de Nubiërs daar later weer aan
begonnen te twijfelen. Dus op een
gegeven moment mochten leven
de dienaren weer de plaats van de
beelden innemen. Ze hadden niet
die glimlach op hun gezicht, dat
spreekt.
De Nubiërs heersten niet zo gek
lang over hun noorderburen. Van
712 tot 656 voor Christus, toen
was het gedaan. De zwarte farao
en zijn gevolg werd terugge
stuurd naar zijn eigen land, dat
op de huidige landkaart een deel
van het zuiden van Egypte en een
stuk Soedan beslaat. En wat ging
hij daar doen? Welja, faraootje
spelen. Nog duizend jaar hielden
ze in ballingschap de Egyptische
cultuur in ere.
Uiteindelijk stonden er 223 pira
mides in hun land. Maar in dat
soort streken is de woestijn vaak
de uiteindelijke winnaar. De vele
tempels en piramiden van de Nu
biërs, voor een deel nog met rijke
schatten erin, verdwenen in de
loop der eeuwen onder het zand.
De zwarte bijdrage aan de Egyp
tische cultuur werd vrijwel ver
geten.
Pas in de jaren zestig van deze
eeuw, toen de grote stuwmeren in
de Nijl werden aangelegd, kreeg
men zicht op de enorme omvang
van deze cultuur. De vele ontdek
kingsreizigers, avonturiers en
schatgravers die in de vorige
eeuw op plundertocht door Soe
dan trokken, waren misschien
veel langer gebleven als ze dat ge
weten hadden. En ze hadden al zo
veel vernield.
De grootste grappenmaker in him
gelederen was de Italiaanse arts
Giuseppe Ferlini. Hij was rond
1834 in het gebied actief. Hij ver
nietigde een aantal piramides, hij
maakte ze echt met de grond ge
lijk, en vond onder meer een gro
te goudschat, de grafgift van ko
ningin Amanisjakheto. Ferlini
nam het spul mee naar Europa en
verpatste het daar snel, onder
meer aan de Beierse koning Lud-
wig. Nu is een deel ervan in Am
sterdam te zien, niet in een zee
roversmagazijn, maar in een alom
gerespecteerde expositie-ruimte.
Wonderlijk is dat eigenlijk, hoe
de geschiedenis ook plunderingen
en andere misdaden onder het
woestijnzand begraaft.
De zwarte farao's, koninkrijken aan de
Nijl, in De Nieuwe Kerk, Dam Amster
dam. Tot 1 februari 1998, dagelijks
10.00 tot 18.00, donderdag tot 22.00
uur.
0
AMSTERDAM
Van Gogh Museum - tekeningen Van Gogh uit de Nuense perioH
dagelijks - 10.00-17.00 uur (t/m 20 okt)
Rijksmuseum A'dam Stadhouderskade 42 - Whistler en Holland ft/
9 nov) - Chapeau, chapeaux! - collectie van 150 unieke hoeden (t/m iq
maart) - dagelijks van 10.00-17.00 uur
De Nieuwe Kerk De Dam - De Zwarte Farao's, Koninkrijken aan h
Nijl - dagelijks 10.00-18.00 uur, do tot 22.00 uur (t/m 1 feb) f
ANTWERPEN
Koninklijk Museum voor Schone Kunsten - De Prinselijke Pd
grimstocht (Europatocht van Prins Ladislas van Polen in 1624-25) fc.
13 dec) - Trance Dance: 25 eeuwen kunst, thema stilte - di tot zo 10 m.
17.00 uur (tot 30 nov)- di t/m zo 10.00-17.00 uur
Wandelgangen Singel - Another another another (Urban Sm
architectuur - di t/m za 14.00-18.00 uur (t/m 7 dec)
Textiel- en Kostuummuseum Vrieselhof - Euroamerica, werken
van Victor Ramirez - Van di t/m za 9.00-17.00 uur, zo vanaf 10.001»
(t/m 30 nov)
BAARLE NASSAU
Galerie De Verbeelding Klokkenstraat 12 - Jan Vosters, Mathieu
Berden/Schilderijen - Annet Gaaikema, Huub Bruis/beelden - dot/m»
13.00-17.00 uur (t/m 9 nov)
BREDA
Chassé Galerie Claudius Prinsenlaan 8 - Dennis Happé/grafiek
Phoebe Maas/fotowerk - ma t/m za 13.00-18.00 uur (t/m 22 nov)
Galerie Molenaars ginnekenweg 79 - Ton Mertens/schilderijen -
t/m vr 13.00-17.30 uur en za/11.00-17.00 uur (11 t/m 31 okt)
Galerie Onder De Toren Torenpassage - Inessa Pouhovskaga/etsen
tekeningen en pastels - wo t/m za 13.00-17.00 uur (t/m 25 okt)
NBKS Reigerstraat 16 - Reprise: Paul den Hollander, Hans Waanders
Hermien van Herpt, Henck van Dijck, André Geertse - di t/m zo 13,
17.00 uur, zo 15.00-17.00 uur (t/m 26 okt)
Galerie Ginneken Ginnekenweg 287 - Nora de Jong/schilderijen
keramiek, Andries van der Beek/schilderijen - do t/m zo 13.00-17.00
uur (t/m 19 okt)
De Beyerd - Lightning 3 - Michel Kirkham (t/m 23 nov) - Re(f)use - Ten
toonstelling van voorwerpen van hergebruikt en gerecycled indus
trieel en natuurlijk materiaal (t/m 30 nov) - Dutch Posters 1960-1996
(t/m 30 nov) Boschstraat 22 - di t/m vr 10.00-17.00 - za en zo 13,00-
17.00 uur
DEN HAAG
Museum Het Paleis Lange voorhout 74 - Venetiaans GlasHet ge
heim van Murano - geheimen van het Italiaanse eiland in Lagune'
netië - di t/m zo 11.00-17.00 uur (t/m 7 dec)
EINDHOVEN
Van AbbeMuseum Vonderweg 1 - Sleeping Beauty, hoogtepuntei
uit de collectie - di t/m zo 11.00-17.00 uur (t/m 23 nov)
GENT
Museum voor schone kunsten - Brussel-Parijs: artistieke d
tussen België en Frankrijk periode 1848-1914 - di tot ma 10.00-18.li
uur (t/m 15 dec)
'S HERTOGENBOSCH
Noordbrabants Museum Verwerstraat 41 - Brabant in het Brand
punt - fotografie - n.a.v. boek: Het licht van de negentiende eeuw(t/ra
30 nov) - La Gare, de oude en nieuwe spoorzone - art-impressions, au-
diovisuals, foto- en filmmateriaal, historische voorwerpen, maquettes
en ontwerptekeningen (t/m 30 nov)
ROOSENDAAL
Tongerlohuys Molenstraat 2 - Piet Berghs/beelden - di-zo -14,00
17.00 uur (t/m 3 nov)
ROTTERDAM
Museum Boymans van Beuningen Museumpark 18 - Bruce
man - Fiftheen pairs of white bronze hands (t/m 27 okt) - Paul Bed-
man (t/m 8 mrt 98)- Atelier van Lieshout: 15 jaar Joep van Lieshout [p
16 nov) - Herbergscènes uit de 17de eeuw - gebruiksvoorwerpen er
prenten (t/m 27 okt) - Daan van Golden: 'Youth is an art' (t/m 7 dec)
Leven in Stijl - ornamentengrafiek 1550-1920, complete interieurs,
kant-en-klare gebouwen (10 okt t/m 7 dec)
ULVENHOUT
Galerie De Pekhoeve Dorpstraat 92 - Nico Bulder/wildschilder, Jean
Delcourt/sculpteur en fondeur - do t/m za 11.00-18.00 uur, zo 13.00-
17.00 uur (t/m 9 nov)
TILBURG
Nederlands Textielmuseum Goirkestraat 96 - European Art Quilts
di t/m vr 10.00-17.00 uur, za en zo en 2e kerstdag 12.00-17.00 uur
18 jan)
De PontWilhelminapark 1 - Robert Zandvliet: recente schilderijen-di
t/m zo 11.00-17.00 uur (t/m 4 jan)
Door Frits de Coninck
In België is er soort van eerbetoon
in gang gezet voor de beeldend
kunstenaar en theatermaker Jan
Fabre. Zijn werk fascineert omdat
het zich aan geen enkele grens
houdt die de kunstdomeinen trek
ken om zich van elkaar te onder
scheiden. Omdat het getuigt van
een enorme verbeeldingskracht
die de kijker meevoert naar een
ander soort werkelijkheid.
Al jaren trekt zijn werk interna
tionaal de aandacht. Op het ogen
blik is Fabre op drie plaatsen in
Vlaanderen te zien: in cultureel
centrum De Warande in Turn
hout, in het MUHKA in Antwer
pen en in galerie Ronny van de
Velde, eveneens in Antwerpen.
Jan Fabre (1956) kun je plaatsen
onder de noemer beeldend kun
stenaar, je kunt hem ook theater
maker noemen, en geen van beide
mededelingen zijn in wezen hele
maal waar. Hij wordt natuurlijk
vaak zo aangeduid, maar daarin
zit een misverstand. De discipli
nes die hij beoefent en vooral zo
als hij ze beoefent, zijn helemaal
niet te scheiden zonder zijn werk
onrecht aan te doen. Die grens is
maar kunstmatig.
In 1995 heeft hij voor het Natio
nale Ballet in Nederland de cho
reografie gemaakt van zijn voor
stelling Wanneer de aarde weer in
beweging komt. De dansers die
nog niet eerder met hem gewerkt
hadden, moesten vreselijk wen-
INFORMATIE
Van alle in De Stem gepubliceerde
werken van beeldende kunstenaars
aangesloten bij een CISAC-organi-
satie zijn de publicatierechten gere
geld met Beeldrecht te Amstelveen.
Deze kunstenaars worden verzocht
in verband met reproductie van hun
werk in deze uitgave contact met
Beeldrecht op te nemen.
nen aan de kunstenaar Fabre. Zij
zagen zichzelf als professionele
dansers en Fabre als beeldend
kunstenaar. Zij voelden zich aan
vankelijk gebruikt als niet meer
dan de kleuren in een schilderij.
Het resultaat was een ballet dat
een ongekende eenheid demon
streerde van beweging, verbeel
ding, zinnelijkheid en ruimte.
Beeldende kunst en theater gin
gen op in een nieuw soort kunst,
de fantasiewereld van de kunste
naar Fabre.
De voorstelling was opgebouwd
in kleuren, het belangrijkste deel
voltrok zich in nachtblauw, het
blauw van de Bic-balpennen. Dat
Bic-blauw is het handelsmerk ge
worden van Fabre. Alle kostuums
en decorstukken waren met de
hand gebict, een niet bestaand
woord dat precies uitdrukt wat
Jan Fabre doet. Hij laat dat soort
mechanisch werk meestal uitvoe
ren in een sociale werkplaats in
België waar men maanden voor
de uitvoering een hele dag door
met de blauwe bic zit te krassen.
Het blauw van zijn Bic-peiinen is
in de manier waarop hij het ge
bruikt heel verscheiden van aan
zien. Dat is zo ongeveer het laat
ste wat je zou verwachten van de
allerordinairste onder de pennen.
Het blauw verandert voortdurend
van intensiteit naar gelang de
druk op de pen en de snelheid en
richting van bewegen. Het levert
de sfeer op van het overgangsmo
ment tussen dag en nacht, het mo
ment waarop de geest een eigen
kant uitgaat en de wereld van de
fantasie aanvangt.
L'Heure bleue, dat is zijn inspira
tiebron. Die raakt ook aan de we
reld van de kevers, de dingen
waarmee hij tegenwoordig zijn
installaties opbouwt. De kever
heeft een lange geschiedenis in
het leven van Fabre zelf. Hij is een
insectenkenner, een insectenver
zamelaar, een insectentekenaar.
Daarom geen verbazing over de
duizenden insecten die hij ge
bruikt voor zijn beelden. Dood
zijn ze, uiteraard, maar in zijn
werk komen ze tot een nieuw en
ongekend leven.
Fabre heeft ze gehaald uit Zuid-
Amerika en ze met conserveer
middel zodanig bewerkt dat ze
bruikbaar zijn als materiaal voor
een beeld. Organisch materiaal
dat een eigen, herkenbare vorm
heeft met een grote mate van gril
ligheid en vooral die schitterende
ondefinieerbare en daardoor ge
heimzinnige kleuren van hun dek
schilden. Van het nachtblauw
naar de kevers, dat is in het we
reldbeeld van Fabre een kleine
stap.
Zijn overgrootvader, Jean-Henri
Fabre, schreef enkele studies over
de wereld van de insecten. Hij be
schreef het uur waarop de dagdie-
ren gaan slapen en de nachtdieren
ontwaken, het moment waarop
alles in beweging komt en veran
dert. De metamorfose is typisch
voor het insect, en zo gebruikt de
kunstenaar Jan Fabre het ook. De
insectenwereld, mooi en uiterma
te gestructureerd, is tegelijk ook
wreed en onvoorspelbaar. Net zo
als de wereld van de mensen.
Het insect is bij Fabre een meta
foor voor harnas, soldaat, wapen
en oorlog. Dat verklaart de taal
van veel van zijn recente beelden.
In galerie Ronny van de Velde
staat uit 1997 het metershoge
beeld met de uitvoerige titel Hij
Jan Fabre: 'Hij zal voor altijd met aaneengesloten voeten staan
(1997)
zal voor altijd met aaneengesloten
voeten staan. Het is de gedaante
van een reus die opgebouwd is uit
een stapel kleine harnassen die
gezet zijn op een grote bol van
paarszwarte kevers. De onder
grond bestaat uit platen geschon
den spiegelglas.
Het beeld staat hier net als in het
FOTO COR HAGEMAN
MUHKA een paar straten verder
op in de Antwerpse museum-
buurt, in een grote, lege ruimte en
is geraffineerd uitgelicht door een
paar spots. Precies de context
voor een beeld van Fabre, een
theaterachtige ruimte die geheim
zinnig en raadselachtig aandoet
en tegelijk het werk heel clean
presenteert. De ruimtes waarin
het werk van Fabre gebeurt, zo
wel zijn choreografieën, opera's,
theaterstukken als beeldend
werk, zijn altijd ijl en stil.
Voor gepsychologiseer is in deze
omgeving weinig aanleiding. Ook
al zijn de beeldmiddelen nogal
ongewoon, het zijn en blijven
eerst en vooral concrete, duidelij
ke dingen die in hun nieuwe sa
menhang een fantasiebestaan
gaan leiden. De theatrale presen
tatie geeft daar een stevige aanzet
toe. Het grote beeld staat zo opge
steld dat de bezoeker eerst de ach
terkant waarneemt zonder die
ook meteen als zodanig te herken
nen. Wat je ziet is een schitte
rende muur van meterslang enge
lenhaar dat naar de vloer toe
golft. Alsof je lichtgolven in de
ruimte ziet neerdalen. Eromheen
lopend kom je bij de harnassen en
de kevers en valt alles samen in de
figuur van een reusachtige krijger
die eruit ziet als een engel. De en
gel van de metamorfose.
In het MUHKA zijn de verschil
lende ruimtes waar het werk van
Jan Fabre opgesteld staat, omge
doopt in kamers. Zeven in totaal.
Het maakt ineens een verhaal van
al die raadselachtige beelden die
in een kunstmatig halfduister re
geren. We zien een choreografie
van harnassen, staketsels en ke
vers. Vooral heel veel kevers. Ze
hebben de gedaante aangenomen
van een hazenkop met veel te gro
te oren die bovenop het borststuk
van een harnas is gezet. Of van
jurken en jassen die aan het pla
fond en aan de muren opgehangen
zijn. In een enkel geval zelfs on
dersteboven. Het zijn kevers die
een menselijke vorm, een mense
lijk omhulsel hebben aangenomen
zonder mens te worden. De kever
blijft kever en is alleen in grote
massa in staat een andere vorm
aan te nemen, een metamorfose te
ondergaan.
Een theaterkostuum of een engel,
bij Fabre is het altijd beide. Het
idee van strijd wordt nog ver
sterkt door de kruisen van hout
die met metalen beenstukken zijn
bedekt. Het harnas dat de vorm
aanneemt van een kruis. Het is
een spel van symbolen dat Fabre
speelt waarbij het onderscheid
tussen beeldende kunst en theater
steeds meer uit het zicht ver
dwijnt. Als je het wilt opvatten als
beeldende kunst, dan is het kunst
die enorm in beweging is, die zich
in tijd voltrekt.
Een installatie van Fabre kun je
nooit in een oogopslag zien. Dat
geldt voor zijn reusachtige teke
ningen met de blauwe Bic, dat
geldt net zo goed de keverbeelden.
Al die duizenden kleine kevers
hebben allemaal ooit een eigen
bestaan gehad, zijn nog steeds
goed geconserveerde eigen vor
men die tezamen een groots en dy
namisch beeld vormen. Met voor
kanten, zijkanten en achterkan
ten die altijd van elkaar verschil
len. Zo wordt het zien een voor
stelling met een handeling die
zich langzaam in ruimte en tijd
voltrekt Zo wordt het zien bele
ven, net als bij een theaterstuk.
Jan Fabre heeft een ongelooflijk
groot theateroeuvre opgebouwd.
Zeker als je bedenkt in hoeveel
belangrijke tentoonstellingen hij
ook present was (Doeumenta in
Kassei o.a.). In Cultureel Centrum
De Warande in Turnhout dal
vijfentwintig jaar bestaat, wordt
in de maanden oktober en novem
ber bijzondere aandacht
aan het theater. Op woer
en donderdag 30 oktober vindt de
opvoering plaats van Een dood
normale vrouw, waarin Fabre tel
contrast aan de orde stelt tussen
twee kanten van de verbeelding-
de buitensporigheid en de rede
lijkheid. Over de heks die schud-
gaat in elke doodnormale vroutv-
In The very seat of honour steil
Fabre het lichaam centraal in een
combinatie van klassieke daas-
passen van Georges Ballanchine,
tapdansen van Gene Kelly en ei
gentijdse muziek van Iannis Xe-
nakis (3 en 4 november). Op don
derdag 6 november wordt De kei
zer van het verhes gespeeld, ov®
de onoplosbare droom van
clown die tussen zijn actes do®
met het publiek in
Daarnaast is er een
ling ingericht van drie
grafen die theaterprodukties v®
Fabre hebben gefotografeer
Niet als een vorm van docum®
taire, maar als zelfstandige fo8
grafie. Robert Mapplethorpe, t
De Keyzer en Helmut New®'
hebben uit drie grote theaterpro
dukties van Fabre beelden ge
zen die de veelzijdigheid va"
ene artistiek geest duidelijk
ken: over het verschil tussen te
ter en beeldende kunst hoen
meer gesproken.
Het Museum van HedendaagseKuiti
Antwerpen, Leuvenstraat 32 toei
2 november installaties van Jan
onder de titel 'Passages'.
Galerie Ronny van de Velde, Ik
poortkaai 3, Antwerpen expose
14 december tekeningen en ios
van Fabre. m*.
Cultureel Centrum De Waraw®ie-
randestraat 42, Turnhout toon
ningen van Fabre, fotos van zij
theaterwerk en brengt in otto
november drie voorstellingen
theater. Voor alle drie gelat, op
dag gesloten.
Een
DoorJohan Diepstraten
Wie de vele interviews heeft
gelezen en de autobiografische
boeken Zelfportret als leg
kaart (1954), Persoonsbewijs
(1967), Krassen op een rots
(1970)'en Een handvol achter
grond (1993) kent, weet veel
over het persoonlijke leven
van Hella S. Haasse. Althans,
de lezer denkt dat hij ongeveer
alles wel weet. Haar onbekom
merde jeugd in Indië, het tra
gische geseheiden zijn van
baar ouders omdat zij met
haar broer in 1938 de boot
naar Nederland nam, het
weerzien na de Tweede We
reldoorlog, haar huwelijk en
de ingrijpende gebeurtenissen
die volgden: Hella S. Haasse
heeft erover verteld en ge
schreven.
Maar ook al denkt de lezer dat al
les is gezegd, voor een auteur
blijft de autobiografie altijd weer
een belangrijke bron om over te
schrijven. 'Oude papieren vernie
tigen, vage herinneringen laten
voor wat ze zijn, ervan afzien
sporen te volgen die nergens toe
leiden en doodlopen in een dool
hof,' mag een wijs advies zijn,
maar Hella S. Haasse trekt zich
er niets van aan in haar nieuwe
boek Zwanen schieten. 'Die
waarschuwing heb ik in de wind
geslagen.'
Deze keer houdt zij zich er wel
heel letterlijk aan. In dit nieuwe
boek probeert zij te achterhalen
wat de invloed is geweest van
vooral haar twee grootmoeders
op haar ouders, wat ongetwijfeld
weer een weerslag heeft op haar
n karakter. Op zoek naar de
wortels in een ver verleden, in de
hoop dat zij niet doodloopt in dat
doolhof. Dat is de taak die zij
zich stelde toen ze besloot om nog
méér te wiflep weten over haar
geschiedenis.
Het is niet zomaar een vrijblij
vende onderneming. Zoals al
blijkt uit het begin heeft zij er
haar redenen voor. 'Waarom is
het zo belangrijk de eigen af
komst te kennen, geboortegrond
bezitten - in die zin, dat de
Boor Marjan Mes
Langzaam maar zeker is ook in
Nederland een literatuur aan het
ontstaan van politieke vluchtelin
gen. Niet allemaal zijn het literai
re schrijvers pur sang, zoals de
Laniër Kader Abdolah, die zijn
Nederlandse ervaringen prachtige
Wsch weet te verweven met de
herinneringen aan zijn verleden
het heimwee naar zijn jeugd.
Lr zijn ook meer realistische au-
'eurs, die zonder een uitgesproken
artistieke verbeeldingskracht
naar soms toch heel doeltreffend
J^ievensverhaal neerschreven,
de ex-Roemeen Stephan
-o, of de Chinese journalist
enS Chen, die koos voor fictie
Aii v.een hoo§ realiteitsgehalte.
«Hebei waren het dissidenten, die
wi 'anc' moesten ontvluchten
nf d 26 kunleven niet zeker wa-
f Beiden publiceren bij uitge-
nf ^eus, di® haar nog vrij
ge fonds voor Nederlandstali
gs literatuur voor een deel richt
P reulti-culturele auteurs.
e Transsylvanische bruiloft van
ephan Lang, in 1945 geboren in
saaï Vani® als lid van de Hon"
lep^Se m'nderheid in Roemenië,
1 ronder meer het spannendst
toAn is een autobiografische
renricrii,^33™ ^ang zijn enerve-
slanbt belevenissen beschrijft als
Roern er van de Securitate, de
de„™eense geheime dienst, en tij-
in l Q7r heilspellende vlucht
sla ma Wa B°edapest en Joego-
Daa r Nederland.
-iniIaohB-metheel de wereld
'andeval?3 televisie getuige
en Hi0 dictator Ceaucescu
een vpHS ™fie echtgenote Ileana;
Se LeUrtenis die de nachtmer-
hrenfft t w®ieer in hem boven
Lang rio flash-backs beschrijft
Verleripv, vers?Brikkingen van het
8etekpr,aen Z?n door ontberingen
gelardeerd vluchtavontuur, dat
Zaamheidgph m8t Vaak een"
ï^heescapafe11^386561100-
verhaal over de mensonte-
f
