ng als
BKS
Twee reizen
met de tijdmachine
Reve-documenten
Paul Mennes en zijn 'moeilijk opvoedbaar menselijk afval'
Handschrift-uitgave
van Kafka's Prozess
KINDER BOEKEN
Het kind is
moeder van
de vrouw
DE STEM
BOEKEN
D3
Orde van de dag
Mom
Rotzorg
Armzalig
OBER 1997 02
h uit de Nuense periode
leren Holland (t/m9nov)
ke hoeden (t/m 29 maait)
rao's, Koninkrijken aann,
uur (t/m 1 feb)
sten - De Prinselijke Pe|
van Polen in 1624-'25) - d;
Renée Turner - do, vr,
U
12 - Jan Vosters, Matfe
b Bruis/beelden-dot/m20
M
nbergsestraat 8 - Peter van
zo 14.00-17.00 uur (t/m )g
landorf/beelden, Peter Oos-
- Dennis Happé/grafiek en
18.00 uur (t/m 22 nov)
er, Sol Sneltvedt en Joncauil
2 okt)
n Mertens/schilderijen-wo
ur (11 t/m 31 okt)
d van Haandel/etsen en te
ot 21.00 uur en za tot 17.oo
- Inessa Pouhovskaga/etsen
7.00 uur (t/m 25 okt)
Hollander, Hans Waanders,
ré Geertse - di t/m zo 13.00-
Nora de Jong/schilderijen en
ijen - do t/m zo 13.00-17.00
(t/m 23 nov) - Re(f)use - Ten-
bruikt en gerecycled indus-
v) - Dutch Posters 1960-1996
0.00-17.00 - za en zo 13.00-
ra Incognito - Ned. Grafische
behalve zo 12 okt)
4 - Venetiaans Glas/ Het ge-
liaanse eiland in Lagune ve-
ec)
eping Beauty, hoogtepunten
r (t/m 23 nov)
ssel-Parijs: artistieke dialoog
-1914 - di tot ma 10.00-18.00
OSCH
t 41 - Brabant in het Brand-
an de negentiende eeuw (t/m
oorzone - art-impressions, au-
ische voorwerpen, maquettes
'L
rghs/beelden - di-zo -14.00-
M
Museumpark 18 - Bruce Nau-
ands (t/m 27 okt) - Paul Beck-
15 jaar Joep van Lieshout (t/m
uw - gebruiksvoorwerpen en
'Youth is an art' (t/m 7 dec) -
50-1920, complete interieurs,
ec)
traat 96 - European Art Quilts-
kerstdag 12.00-17.00 uur (t/m
dvliet: recente schilderijen - di
UT
Nico Bulder/wildschilder, Jean
za 11.00-18.00 uur, zo 13.00-
ze beide een betekenis ge-
erd die los van elkaar niet
tstaan. Hij brengt dat heel
n beeld in zijn foto van een
rooi (patrijs?) die ineenge-
op de pas kaal geoogste
zit. In de verte in het licht
de land een bomenrij, te-
an een weg die door het
hap snijdt,
mming van het beeld wordt
ld door de lichte nevel die
ir van herfst met zich mee-
Dat leidt naar de tweede
nte in het werk van Den
der. Veel van zijn foto's to-
t verval, het gevolg van de
lijke aantasting. Hij is de
aaf die het nog net voor ons
legd heeft, alsof het niet
anger had moeten duren,
temt tot weemoed om wat
ij is. Beter gezegd, om wat
ij lijkt. Het is die camera-
ïg die een melancholie te-
srengt, meer dan de feite-
lid van de gefotografeerde
telling.
prise van Henck van Dij™
steeds terugkerende ver-
ng van werkelijkheid en
kening, van de feitelijkheid
ingen en de absurditeit van
mbinaties.
idere exposanten zijn Hans
iders met mooie reeksen die
en als een tijdtafel, Hermien
lerpt, André Geertse en Han
thamer.
eprise in het werk van zes Bra-
tse kunstenaars is tot 27 oktooe
en bij de NBKS aan de Reiger-
at 16 in Breda. Alleen op maanaay
oten.
i i i i i
DINSDAG 7 OKTOBER 1997
Een karrenvracht vol bagger
OoorJohan Diepstraten
'Djeezes, kutallemachtig. Wat een klotedag, wat een hopeloos
verloren, nutteloze klotedag.' Het is niet zomaar een willekeuri
ge zin uit één van de drie boeken van Paul Mennes, maar de sa
menvatting van Tox (1994), Soap (1995) en de zojuist verschenen
verhalenbundel Web. 'Mijn volgende boek zal een geëngageerde
roman zijn,' bedenkt een puber die in dit werk figureert. 'Het zal
achthonderd keer de woorden shit, fuck en kut bevatten.'
Het is ongelooflijk, maar waar.
De Vlaming Paul Mennes wordt
gezien als het meest veelbeloven
de talent van dit moment. In de
culturele bijlage Café des Arts
ivan de Vlaamse krant De Morgen
krijgt de auteur de kans om zijn
literaire credo uit te dragen. In
enkele zinnen komt de boodschap
van hem, of in ieder geval van
zijn personages, neer op de vol
gende filosofie: de hele wereld is
klote, maar gelukkig is er genoeg
pulp op de televisie en trash in de
comics om de dag door te komen.
In die zin wijken de figuren van
Paul Mennes nauwelijks af van
de pubers die rondlopen in de ro
mans van Arnon Grünberg, Ro
nald Giphart, Hermine Land-
vreugd, Joris Moens, Rob van Er-
kelens en Herman Brusselmans.
Dat ze alles verheerlijken wat
met pulp te maken heeft, is nog
enigszins acceptabel. Maar in
amoreel gedrag beconcurreren ze
elkaar. In deze wedstrijd begint
Paul Mennes de overigen te over
treffen. Zijn personages zijn zelfs
op het fascistische af.
Grote woorden? Lees mee wat in
Soap aan de orde van de dag is.
en voedende balsem dan die ouwe
nicht maandelijks verdient en hij
wil me door mijn haar gaan woe
len.
- Ziek. Doodziek.
- Hij had geen tand meer in z'n
bek toen ik met 'm klaar was.
- Dat pijpt nog beter.
Humor? Overdrijving? Een gro
teske wellicht? Natuurlijk is alles
te vergoelijken en natuurlijk mo
gen dit soort passages niet letter
lijk opgevat worden, omdat de
personages behoren tot de cate-
gorie van de 'dealers, skate-mu-
tanten en andere weirdo's'. On
der het mom van literatuur wordt
er een karrenvrachtbagger,
vreemdelingenhaat en sado-ma
sochistische seks over het hoofd
van de lezer leeggekieperd. Wie
niet van bewondering in kat
zwijm valt, behoort automatisch
tot de puriteinen en de zedenpre
kers.
'Ik kijk gewoon naar alles wat
met vliegende schotels, weerwol
ven en seriemoordenaars te ma
ken heeft,' onthulde Paul Mennes
in het interview met De Morgen.
Zijn personages doen niets an
ders. Brendan bijvoorbeeld zit
En' no9 «affcWSbBi i#J?hter de ?Peelt
gevreten de laatste tijd? L HlV-park. 'Dat is wel geinig
- Ouwe lui in elkaar getrapt. Ijf.,$rant je bent dan een seriemoor-
liep van de videotheek naar huis
en toen ik de ingang van de sho
ping center passeerde stond er
zo'n ouwe lui die me geld wou ge
ven als hij me mocht pijpen. Hij
was er goed in, meesterlijk, en hij
betaalde ook goed. Toen ik in z'n
bek gespoten had, zei hij dat ik
een lieve jongen was en probeer
de door mijn haar te woelen.
■Je door je haar te woelen?
Ik spendeer wekelijks meer geld
aan hairwax, schuim, gel, biofix
denaar die flikkers in het park
lokt en ze met een spuit besmet
bloed injecteert.' Toppunt van
humor is het verhaal over een vi
deotheekmedewerker die Black
Beauty aan een zevenjarig kind
meegeeft. 'Ze wou een film over
paarden en ik gaf haar per onge
luk een tape vol grote negers die
keihard liggen te neuken met
blonde jongens'. 'En dat vind jij
grappig?' - 'Eigenlijk wel.'
Zoals menig auteur van de naoor-
Paul Mennes
r^ntcHvfri/v^frv ?n
logse generatie zich afzette tegen
bekrompenheid van de ouders en
de seksuele moraal van de jaren
vijftig en zestig, zo gaat Paul
Mennes te keer tegen normen en
waarden van de jaren negentig.
De moederfiguur in zijn drie boe
ken heeft het na de scheiding ja
renlang op een zuipen gezet, bef
te vervolgens een vriendin en
leeft nu volgens een nieuw kos
misch bewustzijn: ze drinkt wor-
telsap en mineraalwater en eet
voltarwe bio-broodjes.
De vaderfiguur komt om de ha
verklap met een andere vriendin
op de proppen. 'Kijk, mijn ouwe
doet met z'n geld wat hij wil. Het
zal me een rotzorg zijn waar hij
z'n lui in steekt, maar deze god
vergeten snotkut rookt. Ze ver
pest de lucht in het hele huis met
FOTO KLAAS KOBPE
die gifwolk van d'r.' En zo verder
en verder. 'Shitshitshit. SHIT,'
klinkt het op bijna iedere pagina.
Net ais Landvreugd, Moens en
Giphart leunt ook Paul Mennes
op J.D. Salinger die met De van
ger in het koren hét cultboek voor
de naoorlogse generatie schreef.
Paul Mennes wil, naar eigen zeg
gen, de lezers hooguit entertainen
en waar voor him geld geven. 'Ik
geloof niet in de confronterende
aanpak,' beweerde hij onlangs,
'je moet mensen niet met een
voorhamer bewerken als je de
pretentie koestert dat je iets te
melden hebt- wat bij mij nog
maar zeer de vraag is. Ik denk dat
het handiger is om het iets sub
tieler te spelen, waardoor je ui
teraard het risico loopt dat geen
hond begrepen heeft waar je het
eigenlijk over hebt.'
Dus toch een boodschap? Een
spiegel op de uitzichtloosheid
van het bestaan? Is dit dan het
antwoord op de immense verve
ling van de tegenwoordige pubers
die zich aan het uitzendbureau
verhuren als piccolo, hamburger
verkoper, gebedsgenezer, doedel
zakspeler of pizzabezorger? Paul
Mennes werpt zich op als verde
diger van de groep jongeren die
door de maatschappij gezien
wordt als 'moeilijk opvoedbaar
menselijk afval'. Dat moet het
dus zijn waar Mennes 'het eigen
lijk over heeft'.
Het komt zowaar sympathiek
over, maar wie de ambities van
de schrijver achterhaalt, merkt
dat hij wel een uiterst armzalige
verdediger is. De surrealistische
beelden van de goot wekken geen
enkel mededogen op. De ene na
de andere ramp voltrekt zich in
zijn romans en verhalen zonder
dat de lezer ook maar even ge
raakt wordt. Wie denkt met acht
honderd keer shit, fuck en kut in
één boek de lezer te choqueren',
heeft het wereldbeeld van de ja
ren zestig met Jan Cremer voor
ogen,. Maar écht choqueren én
daarbij nog eens goed schrijven
zijn twee/Verschillende zaken.
Van schrijvers als Paul Mennes
wordt gezegd dat ze in ieder ge
val de scholieren weer aan het le
zen krijgen. Het is de vraag of het
type lezer dat op dit soort boeken
valt niet beter af is met Goede
Tijden,Slechte Tijden, The Bold
and the Beautiful en reruns over
Captain Kirk, Mister Spock, Bo
nes en Scotty. Want zelfs pulp is
er in gradaties.
Paul Mennes: 'Web'. Uitg. Nijgh Van
Ditmar, prijs 27,50.
Door Muriel Boll
De kinderboekenweek duurt nog
een paar dagen, dus wie het nog
niet heeft, kan het geschenk, Lyc-
drop van Paul van Loon, nog be
machtigen. Hoewel het niet ver
plicht is dat het geschenkboekje
te maken heeft met het thema van
de boekenweek, de tijdmachine,
gooit dit verhaal toch een lijntje
uit naar vroeger, naar de Grieksé
mythologie. Daartegenover staan
de hoofdpersonen Raoul en Lind
say die moderne tieners zijn, ze
kennen Arnold Schwarzenegger
en de X-files.
Er gebeuren vreemde dingen.
Hun aardige ouders worden in
eens net zo suf als de tv-program-
ma's waar ze sinds kort elke
avond al dropetend naar kijken
en ze krijgen een gele gloed in
hun ogen. Van de tv of van de
Lyc-dropWaarom praten ouders
hun kinderen aan dat drop en tv
goed is? Zijn de bewegende scha
duwen met ogen echt, en wat te
denken van een geheimzinnige
man die telkens opduikt met een
zwarte bestelwagen?
Lyc komt van Lycaon, een koning
uit de oudheid die het bestond om
Zeus gekookt kind voor te scho
telen. Voor straf werd Lycaon
door de woedende oppergod ver
anderd in een' wolf. Deze mythe
heeft Van Loon mooi door het
verhaal heen gevlochten dat goed
is opgebouwd, vlot geschreven en
spannend van begin tot eind.
Het loopt allemaal goed af, als
het slecht lijkt af te lopen voor
Raoul en Lindsay grijpt Zeus zelf
in. Als een deus ex machina ver
schijnt hij in heavy metalverpak-
king, leren laarzen en kleren, en
schakelt Lycaon uit. Vervolgens
verdwijnt hij weer. 'De ringen
aan zijn vingers trokken zilveren
sporen in de lucht. Toen spoot de
wagen weg, met een uitlaatstoot
van witte bliksems. Ver achter de
huizen klonk het geronk van de
motor nog, dat overging in het
geluid van aanrollende donder.'
Sterre en Joe van Martha Heesen
sluit ook aan bij het thema 'de
tijdmachine', maar tussen dit en
het hierboven besproken boek zit
een verschil van dag en nacht.
Heesens boek gaat over de
vriendschap tussen de negentig
jarige Ploon en Roelien van
twaalf.
Ploon bezit naast een versleten
koffer met een touw erom, alleen
die verhalen. Ze vertelt van toen
zij een klein meisje was, van haar
vader en moeder, broers en zus
jes, van de boerderij en van het
land en van de beesten. Vooral
van Sterre en Joe, de paarden. Ze
kan de dag niet beginnen zonder
met hen te praten en hun manen
te borstelen. Dat borstelen van
haren komt telkens terug, ook
Roelien borstelt haar haren veel.
Ploons verhaal begint in 1910. In
1914 breekt de oorlog uit; Sterre
en Joe worden gevorderd om ka-
normen te trekken en de familie
vlucht en komt in Nederland te
recht. Ploon vindt werk als kin
dermeisje bij de opa van Roelien
en zal daar vijftig jaar in dienst
blijven, ills de grootvader gestor
ven is, begint voor haar een
zwerftocht langs de kinderen die
ze onder haar hoede heeft gehad.
Uiteindelijk doen die haar weg,
naar een bejaardenhuis en daar
mee begint het boek.
Uit boosheid houdt Roelien twee
weken haar mond dicht, tot haar
ouders haar uit arren moede
Ploons adres geven. Roelien ver
stopt Ploon op zolder die ze met
ouwe spullen gezellig maakt. Het
vereist inventiviteit om ontdek
king te voorkomen, maar na een
tijdje wordt het ook een last. Ais
Ploon dood zou gaan, moest Roe
lien haar dan in de tuin begra
ven? Haar in de vakantie naar het
Leger des Heils brengen, op een
bootreis voor senioren sturen, of
haar thuis opsluiten met eten
voor drie weken? Uiteindelijk is
het Ploon zelf die een oplossing
forceert en hoewel het niet met
zoveel woorden wordt beschre
ven, voel je dat er een bevredi
gende oplossing gevonden wordt.
Haar leven lang koestert Ploon de
herinnering aan de snuivende
hoofden van Sterre en Joe en de
kersenboom met de knoestige
takken. Zonder het te noemen
voel je haar heimwee en krijg je
een haarscherp beeld voor ogen
van een lang mensenleven dat be
paald werd door onvoorziene om
standigheden. Roelien staat aan
het begin van het leven, ze is
soms onzeker, maar ze observeert
volwassen en trekt haar conclu
sies. Ze kan niet accepteren dat
die volwassenen in Ploon niet
meer zien dan een oude dienst
meid. Hoe kan ze uitleggen dat
Ploon ook het meisje is uit de ver
halen over Sterre en Joe, over ka
nongebulder, over haar gesneu
velde broers? Daarin herkent
Roelien iets.
Heesen schrijft vaak over een ge
heime eigen plek en de verhou
ding tussen een kind en een be
jaarde. De verhalen van Ploon en
het verhaal over Roelien wisselen
elkaar af. Ploons relaas is in cur-
Tekening van Camila Fialkowski in 'Lyc-drop'
sief gedrukt waardoor het duide
lijk op zichzelf staat; op die ma
nier kon Heesen daar een heel ei
gen sfeer aan geven. Zo is het nog
duidelijker dat Ploons leven voor
altijd deel zal uitmaken van het
leven van Roelien. Sterre en Joe
is een zonder bombarie geschre
ven, rijk boek, het mooiste dat
Martha Heesen tot nu toe ge
schreven heeft.
Paul van Loon: 'Lyc-drop'. Met teke
ningen van Camila Fialkowski. Uitg.
CPNB, tijdens de Kinderboekenweek
gratis bij aanschaf van kinderboeken
ter waarde van 9,50
Martha Heesen: 'Sterre en Joe'. Uitg.
Querido, prijs 24,90
Door Y. Né
Entre-Deux-Mers is een land
streek tussen de Garonne en de
Dordogne waar beroemde bor
deauxwijnen vandaan komen.
Entre deux mers is de titel van de
nieuwe en derde bundel van Lut
de Block en ver
wijst nu juist
niet naar bo
vengenoemde
landstreek.
Toch is er een
verbinding. Uit
haar vorige
bundel Land
ziek, die in 1988
bij het Poëzie
Centrum Gent
verscheen,
noemt zij wel
twee andere ri
vieren, de Oost-
Vlaamse Durme
en de Franse
Seine, die een
belangrijke rol
in haar leven
speelden.
In desbetref
fend gedicht, zij sluit daarmee de
bundel Landziek af, staat ook:
Uiteindelijk draait alles toch om
bloed Een draaikolk van seizoe
nen, verglijden in de tijd. In het
titel-en openingsgedicht van
haar nieuwe bundel schrijft Lut
de Block de volgende regels, die
direct daarop aansluiten: Hier sta
ik dan: entre deux mers midden
in de draaikolk van het leven.
Entre deux rpers: de dode bloede
loze en de rode van dit leven. En
schreef Omar Khayyam niet al in
de elfde eeuw over de rode wijn
als wijnstoks bloed en als het
hartebloed van de levende mens?
De negen jaren tussen beide pu
blicaties hebben duidelijk niet
tot een breuk geleid. De twee
bundels sluiten naadloos op el
kaar aan, tonen continuïteit. De
nieuwe titel noemt twee zeeën,
waarmee de tijd wordt bedoeld:
de verstreken tijd en de toeko
mende tijd. Tegelijk worden de
vruchtbaarheid van de vrouw
(mère, het Franse woord voor
moeder) en van de agtrdp,(Mpeder
Aarde) geduid.
Een andere betekenis gaat pas la
ter dagen, bij lezing van de vierde
afdeling Vruchtgebruik. Daarin
lopen moeder en dochter langs de
Keyserlei: Dochter en ik. Geen
woord was tussen ons, geen mis
verstand. Ook geen verband tus
sen haar zwijgen en mijn gewild
niet spreken. Alleen een hand
die me het vallen zou beletten./
Een stomme steen, zei ze. Oplet
ten. Het kind is moeder van de
vrouw. De ik-persoon bevindt
zich in deze bundel in een tussen
gebied: als kind van haar moeder
is zij nu zelf moeder, maar haar
dochter is nu bijna volwassen en
heeft haar in die rol niet meer no
dig en bemoedert haar nu soms.
De bundel bevat vier afdelingen:
Nabeelden, Mouvements, Klein
Bestiarium en Vruchtgebruik.
Passie, ontluistering, dood en
hang aan het leven spelen in elk
gedicht een rol. Een'mooi gedicht
is het volgende: Ik lig in je armen
als een rivier in haar meander -
zonder besef van verval. Je zegt
niets, zeg je, maar wat wil je van
waterde spraak of de lissen, de
Lut de Block
FOTO MICHiEL HENDRYCKX
bedding, het slijk of
een hap van het vogelbekdier. Ik
slib in je vast, we liggen als één
verankerd, als franjes van vis
sen, als rimpels op water. We
vloeien zonder verval in elkan
der. Dit moet opnieuw de rivier
de Durme zijn,
die bijna geen
verval kent, nu
als zinnebeeld
voor een eeuwi
ge liefde. Het
kan geen toeval
zijn dat het
daarop volgen
de gedicht de
Seine noemt.
Lut de Block
heeft de bundel
zorgvuldig ge
componeerd.
Ook de gedich
ten zitten stevig
in elkaar door
de verbindin
gen van klank
en woordspel.
Het lukt haar
grote persoon
lijke emoties te verwoorden zon
der flauw of sentimenteel te wor
den. De flaptekst vergelijkt Lut
de Block met Anna Enquist. De
stevige taal en houding waarmee
zij de emoties tegemoet treedt is
verwant. Lut de Block is echter
speelser, beweeglijker en lyri
scher.
Dat je toen zeggen kon wolf, je
pap brandt aanen daarmee alle
geitjes gered en alle onheil ge
weerd. Dat Sinterklaas nog be
stond en God nog intact en later
ex machina, ook dat was ge
grond. Dit schrijft zij in een mooi
gedicht over de voorbije tijd met
haar opgroeiende dochter. En de
laatste strofe luidt: Dat waren
toen de regels van het spel. Het
spel is uit, zegt zij nu wereld
wijs. Begint, zeg ik. Ik schuif
haar woorden toe, ze proeft van
passie, noodlot, Ixist. Lezen is le
ven, kan niet uitgeblust. Steeds
opnieuw zoekt zij een balans in
haar spel met contrasten. Zij doet
dit behendig en trefzeker.
Het is zo ver. Ik ruik dat ze vol
wassen is,
dat ze een geur van hoger honing
na wil jagen.
Of bij gebrek daaraan: Paris,
Poison en Egoaste.
Sterke verjongingssnoei kan no
dig zijn
om weer gezonde groei te krijgen.
Ik lees het nog eens na en aarzel
met het mes.
Dat snoei het middel is om snoei
te stimuleren
of juist te reduceren. Ik tel de
ogen na en knijp
de dieven weg. Dat door te sterke
snoei
zeer snelle hunkerende scheuten
gaan ontstaan,
lees ik ontdaan. Dat heet dan
wildgroei.
En dat een wondheelmiddel on
ontbeerlijk is.
Ik kijk haar aan.
Wie is de uitwas, wie voelt het ge
mis?
I Lut de Block: 'Entre deux mers'. Uitg.
De Arbeiderspers, prijs 29,90
Bij het veilinghuis G. Postma in Groningen komt op vrijdag 24 okto
ber een grote collectie egodocumenten van Gerard Reve onder de ha
mer. De collectie bevat onder meer zeven nooit in druk uitgebrachte
briefverzamelingen.
Het gaat daarbij om brieven aan de kunstenaars Frans Pannekoek en
Aldert Koop. Verder veilt Postma de brieven aan Teigetje (Willem van
Albada) en Woelrat (Henk van Manen).
De brieven zijn geschreven in de Friese periode van Reve. Ook agen
da's van de volksschrijver uit de periode 1963-68, manuscripten, typo
scripten van verhalen, bibliofiele uitgaven, etsen en schilderijen van
Frans Pannekoek en het rokkostuum dat Reve droeg bij de promotie
van W.F. Hermans worden geveild.
De uitgeverij Strömfeld (Ba-
sel/Frankfurt) heeft een hand
schrift-editie van Der Prozess
van Franz Kafka gepubliceerd.
De 'bibliofiele kunstschat' volgt
in zinsbouw, spelling en inter
punctie strikt de overgeleverde
manuscripten, verklaarde bezor
ger Roland Reuss van de uitgeve
rij-
In de nieuwe uitgave documen
teert Strömfeld al het door Kafka
gebruikte materiaal voor het
werk. Reuss voorspelt dat de fac
simile-uitgave op basis van de
manuscripten van Kafka ook ge
volgen kan hebben voor het we
tenschappelijke literaire onder
zoek. „De interpretaties zullen
aanzienlijk complexer worden."
Zo zijn in Kafka's handschriften
dubbelzinnige passages bewaard
gebleven die tot dusver in druk
waren verdwenen.
De vriend Max Brod van Kafka,
die ook zijn nalatenschap beheer
de, gaf Der Prozess in weerwil
van de wens van de auteur in
1925 postuum uit. Het boek be
schrijft de geschiedenis van Jozef
K., die door een imaginaire recht
bank wordt aangeklaagd en ter
dood veroordeeld zonder te horen
waaraan hij schuldig is.
De uitgeverij Strömfeld brengt
de komende jaren een facsimile-
uitgave uit van alle werken van
Kafka (1883-1924). Deze editie
zal ongeveer vijftien banden om
vatten.
