DE STEM
'Een van de beste koren ter wereld' bestaat 60 jaar
Het gevulde seizoen
van het Kamerkoor
Puinhoop
Composities
Ambtenaren
alt uiteen in
overdadig,
gene kiezen
oenen, tas
n dezelfde
j trendsetter en komt
makers zijn afge-
k van kunststof. Er
alleen heel licht is
Vliering
DEKU
BOEKEN
GIDS
De Nobel
Bezetting
Alleenheerser
Het
Nederlands Kamer
koor bij zimeerste openbare
optreden onder deze naarm
Haarlem, 9 januari 1939.
foto collectie
geert van den dungen
Een Ne
derlands Kamerkoor in
1989 tijdens een geënsce
neerde tv-registratie van
'Via Crucis' van Liszt.
foto nob
Grote Gids
Nederlands Kamerkoor:
'idealisme en intellect'
11111
DINSDAG 7 OKTOBER 1997 D1
In het seizoen 1997-1998 geeft
het Nederlands Kamerkoor 96
concerten in tien maanden. Be
halve heel Nederland bezoekt
het koor Wroclaw, Tokio, Sin
gapore en Zwitserland. In no
vember maakt het Kamerkoor
een toernee door Amerika, met
14 concerten in 18 dagen, van
Los, Angeles tot Boston, van
Toronto tot Georgia. In maart
volgen acht concerten in Ja
pan, met acht maal het Re
quiem van Mozart
Op het programma staat mu
ziek van 42 componisten, ondr
wie Bach, Britten, Bruckner,
Fauré, Heppener, Janequin,
Lassus, Mendelssohn, Mozart,
Purcell, Rachmaninov, Ravel,
Stravinsky en Sweelinck. De
hele muziekgeschiedenis.
In dit sei
zoen zingt het koor onder lei
ding van de dirigenten Uwe
Gronostay, Tönu Kaljuste, Phi
lippe Herreweghe, Robert
King, Luis Garcia Navarro,
Guy Reibel, Frans Brüggen,
Ton Koopman, Christopher
Hogwood, Roberto Benzi, Ed
Spanjaard.
Het Nederlands Kamerkoor is
een bedrijf dat bestaat uit 25
zangers in vaste dienst, een
chefdirigent, en een team van
zeven mensen: artistiek leider,
zakelijk leider, productielei
der, bibliothecaris, assistent,
administrateur en secretaresse.
Het Nederlands Kamerkoor is te be
luisteren op 12-10 Antoniuskerk
Breda, 15-10 Concertzaal Tilburg,
24-10 St. Baafs Gent, 4-12 Concert
zaal Tilburg, 21-12 Antoniuskerk
Breda, 25-1 Antoniuskerk Breda, 14-
2 Concert- en Gehoorzaal Middel
burg.
je outfit is pas echt
ze modellijn worden
lubergine, paarszil-
winter. De mond is
ippotlood rondom de
leven een mooi con-
is deze winter in
Jekleuren, die uiterst
met dezelfde nagel-
mtje. Niet alleen de
het algemeen wordt
ar een schoonheids-
n opknapt. Ook voor
jnt u bij de schoon-
TV VVyF
Door Hans
Rooseboom
„In 1980
hoorde ik
het Neder
lands Kamerkoor voor de eer
ste maal in levende lijve. Dat
was in het Concertgebouw in
Amsterdam. Ik was 25 jaar en
al sinds m'n 17e koordirigent,
maar zo'n koorklank had ik
nog nooit gehoord."
Geert van den Dungen uit Breda
zal die eerste ervaring nooit ver
geten. „Die wonderlijke klank
van 25 beroepszangers was een
openbaring. Zo'n rijkdom, zo'n
nuancering. Vanaf dat moment
wilde ik alles van het Nederlands
Kamerkoor weten."
Op vrijdag 17 oktober wordt in
de Beurs van Berlage in Amster
dam het boek Een wonder van
klank. Het Nederlands Kamer
koor 1937-1997 gepresenteerd.
Geert van den Dungen is de au
teur. Hij schreef het boek samen
met Gerard Maassen.
Het onderzoek dat Geert van den
bungen voor dit stuk geschied
schrijving heeft gedaan resul
teerde al eerder in de lijvige
scriptie waarmee hij vorig jaar
Ors. G. van den Dungen werd.
Naast een druk dirigentenbe-
staan (Christelijke Oratorium
vereniging Justinus van Nassau,
Bach Collegium Breda, kamer
koor Cantecleer) zag hij kans een
studie Muziekwetenschap aan de
Universiteit van Utrecht af te
ronden.
Geert van den Dungen: „Het Ne
derlands Kamerkoor had in de
zestig jaar van zijn bestaan nooit
onderzoek naar zijn eigen ge
schiedenis gedaan. Het archief in
hun kantoor in Amsterdam was
een puinhoop."
Waarom al dat werk? „Het Ne-
jjerlands Kamerkoor is veruit het
beste koor van Nederland en
geldt als één van de beste koren
ter wereld. Het heeft een voor
beeldfunctie voor honderden ko
ren in Nederland en vooral voor
dingenten. Ik laat mijn eigen ka
merkoor naar concerten van het
Nederlands Kamerkoor luisteren.
Het werkt inspirerend en motive
rend om te horen hoe het óók kan.
Via het Kamerkoor krijgen ze bo
vendien repertoire te horen dat
voor hen zelf te moeilijk is om uit
te voeren."
Mede door het bestaan van het
Nederlands Kamerkoor is er in de
jaren '80 in Nederland een ware
hausse aan kamerkoren ontstaan,
zo meent Geert van den Dungen.
„Zelf heb ik direct na het horen
van het Kamerkoor een eigen ka
merkoor opgericht, onder de
naam Cantecleer."
Een ander bijkomend effect van
het bestaan van het Nederlands
Kamerkoor is de stroom van
composities die Nederlandse
maar ook befaamde buitenlandse
componisten (Poulenc bijvoor
beeld) voor het koor hebben ge
schreven. „Je kunt rustig stellen
dat een aantal belangrijke wer
ken niet zouden zijn ontstaan als
het koor niet had bestaan," aldus
Geert van den Dungen.
De geschiedenis van het Neder
lands Kamerkoor was een leemte
in de geschiedschrijving van de
Nederlandse muziek. „En dat
terwijl het Kamerkoor in het bui
tenland net zo'n ambassadeurs
functie heeft als het Concertge
bouworkest. En daarvan is de he
le geschiedenis uit en te na opge
schreven."
De status van het Nederlands
Kamerkoor is enorm. Voor een
zanger is het ongeveer de hoogste
eer om er deel van te mogen uit
maken. „Daar komt heel wat
voor kijken. De selectieprocedure
is streng. Als je al in aanmerking
komt moet je eerst een paar jaar
remplaceren. Dan wordt er geke
ken of je geschikt bent om alle
stijlen te zingen. Want dat hele
brede is het kenmerk van het Ne
derlands Kamerkoor. Zo gaan er
jaren
voorbij voordat je lid
wordt. Er wordt altijd gezocht
naar jonge mqnsen, die net afge
studeerd zijn. Dat kan ook niet
anders, want pudere, gearriveer
de zangers kunnen nooit de sou
plesse opbrengen om zich in een
groter geheel te schikken, om te
mengen en te kleuren, eigen
schappen waarin het Nederlands
Kamerkoor excelleert."
Tussen twee haakjes: zit je bij het
Kamerkoor, dan zit je gebeiteld.
In feite zijn het ambtenaren met
alle vastigheid van dien. Het koor
wordt in z'n geheel gesubsidieerd
door het ministerie van OCW, de
zangers hoeven er niets naast te
doen. Ze kunnen op hun
55e met pensioen en ze zitten
bij het ABP.
Het koor heeft altijd z'n stilisti
sche veelzijdigheidbewaard.
„Toen in de jaren '60 en '70 de
muziekwereld zich specialiseerde
en er typische koren voor oude én
voor hedendaagse muziek ont
stonden, heeft het Kamerkoor dat
opgevangen door die specialisten
stuk voor stuk aan te trekken.
Barokspecialisten als Ton Koop
man, Nikolaus Harnancourt en
Paul Van Nevel hebben het koor
gedirigeerd, maar ook Reinbert
de Leeuw, deskundig in de 20e-
eeuwse muziek. Die hebben hun
specialismen op het koor kunnen
overbrengen. En zo heeft het Ka
merkoor zijn veelzijdig karakter
Felix de Nobel vlak voordat hij in 1972 afscheid nam van 'zijn'
Kamerkoor. „Het was een indrukwekkende man, als mens en als
kunstenaar. Je luisterde ademloos naar hem.
foto collectie geert van den dungen
e plaats in. De tijd
gen is voorbij. Het
groot.De kleuren
iten, zwart en ook
vol rundleer. Er is
lukvan BERBAzijn
Jaar de prijzen wat
Itra bij te kopen. Dat
|igzakken zien, met
succes. Naast de
lo is er nu ook een
CYGEN". Vlotte tas-
fensduur.
pe schoenmode. De
de kuit sluitende
-O heeft een mooie
uin en zwart zijn bij
(chtige modellen op
de carré-vormen te
in. Net als in de
Kt de jaren 70 stijl
pchoenmode op. Er
detail en af en toe
i extreem. Hierdoor
laars weer terug in
jéde en ook de pla-
an de blokhak zijn
weggeweest. KIP-
deze winter een
collectie dames-
bt carré-vormen en
rubberen hakken
i boot neemt zowel
als dames een
plaats
Icht zijn doordat het
IERLAND heeft niet
ook de kids kunnen
|oet treden. Nog niet
i. De japanners als
1 uitblinken in kwa-
petail mooi gemaakt,
gezicht.
Om de geschiedenis van het Ne
derlands Kamerkoor te kunnen
schrijven, hebben Geert van den
Dungen en zijn mede-auteur Ge
rard Maassen tientallen mensen
van vroeger en van nu geïnter
viewd en vele archieven uitgeplo
zen. „Dat was vaak een vies kar
weitje. Zo mocht ik bij de wedu
we van Rutger Schoute op de
vliering klimmen. Daar lagen ou
de jaargangen van de VARA-gids
van voor de oorlog, met informa
tie over de begintijd van het Ka
merkoor. Dat was een hele vieze
troep, maar ik mocht het alle
maal meenemen."
Duizenden programma's en re
censies heeft Geert van den Dun
gen bij elkaar gezocht - en geko
pieerd, een half huis vol. Alle
maal nodig voor het boek dat nu
verschijnt. In feite is het een uit
gebreide versie van zijn (ook al
uitgebreide) doctoraalscriptie
van vorig jaar.
„Ik heb een witte vlek in de ge
schiedschrijving van het Neder
landse muziekleven ingevuld.
Dat wordt kennelijk gewaar
deerd. Voor mijn scriptie kreeg ik
indertijd een 9. Daar was ik wel
blij mee. Ik ben van plan om door
te gaan met dit werk. Hoewel ik
het druk heb en het onderzoek al
een tijdje stagneert, hoop ik toch
op den duur te promoveren op
een proefschrift over de Neder
landse componist Henk Ba-
dings."
Het affiche
volgens
Anthon Beeke
Paul Mennes:
schokken
zonder stijl
pagina db
behouden. Ze kunnen in feite al
les."
In de periode Felix de Nobel - de
pre-gespecialiseerde fase - zong
het koor ook al heel goed, maar
alles op dezelfde manier. Felix de
Nobel leidde het koor van 1937-
1972, en met zijn naam is meteen
de belangrijkste naam uit de ge
schiedenis van het koor gevallen.
Felix de Nobel richtte het koor in
1937 op. „Dat gebeurde in de
boezem van' de omroepvereniging
VARA. Daar vatte men het plan
op om een serie Bach-cantaten
uit te voeren, maar de VARA had
geen eigen koor. De hulp van Fe
lix de Nobel werd daarvoor inge
roepen, door mensen als Rutger
Schoute van de
VARA-muziekafdeling. De
Nobel kwam uit een rood nest in
Haarlem. Zijn broer Otto is be
roemd geworden als componist
van socialistische strijdliederen
als Eens en Morgenrood. Felix
stelde binnen de kortste keren
het kamerkoor Pro Musica sa
men. In 1938 ging dit koor, buiten
VARA-verband, verder als Ne
derlands Kamerkoor."
Tijdens de bezetting had het koor
het zwaar, net zoals het gehele
Nederlandse muziekleven. Er
werd door de meeste zangers
noodgedwongen doorgewerkt,
men werd lid van de Kultuurka
mer, en Felix de Nobel zelf
scheen er allemaal weinig moeite
mee te hebben. Na de oorlog
kwam hij er zonder straf of be
roepsverbod van af.
Na de oorlog begon de glorieuze
opmars van het Nederlands Ka
merkoor.
Geert van den Dungen: „Het archief in hun kantoor in Amster
dam was een puinhoop.foto de stem johan van gurp
Geert
van den Dungen:
„Vanaf 1946 waren ze helemaal
zelfstandig, maar er was nog lang
geen sprake van subsidie. Het
was armoe troef. De koorleden
verdienden slechts een beschei
den honorarium uit hun optre
dens. Alleen De Nobel had het
beter. Zijn gage was twee maal
hoger dan die van de koorleden,
en bovendien had hij zijn carrière
als pianist-begeleider. Hij was
als liedbegeleider nummer één in
Nederland."
De leden van het Nederlands Ka
merkoor werden gedreven door
idealisme, daarvan is Geert van
den Dungen overtuigd. „Bij an
dere koren hadden ze veel meer
kunnen verdienen, zoals bij het
Omroepkoor, het NCRV Vocaal
Ensemble of het Operakoor.
Maar ze kozen voor dat koor,
voor die a cappella muziek, die
zeker in die tijd een ondergescho
ven kindje was. Dat idealisme
kenmerkt het koor nog altijd, ook
al is alles nu financieel goed gere
geld."
Gedurende 35 jaar was Felix de
Nobel alleenheerser. Hij was di
rigent, directeur, zakelijk en ar
tistiek leider. Hij alleen stelde het
repertoire samen. Geert van den
Dungen: „Ik heb hem nog ge
kend. In 1974 heb ik een cursus
bij hem gevolgd. Het was een in
drukwekkende man, als mens en
als kunstenaar. Je luisterde
ademloos naar hem. Hij had veel
gevoel voor humor, hij was een
briljant causeur."
Sinds het vertrek van Felix de
Nobel is het koor steeds meer een
toonbeeld van democratie gewor
den. De 25 leden vormen samen
tal van commissies, zoals voor de
repertoirekeuze, voor het aan
trekken van gastdirigenten, voor
audities door nieuwe leden, enzo
voort. Ze bepalen alles zelf. „Je
kunt rustig zeggen dat het koor
louter uit mensen met intellect
bestaat."
Felix
de
Nobel
liet bij
zijn
overlij
den in
1982 een
persoon
lijk ar
chief achter.
„De weduwe De Nobel zag het
belang ervan niet in. Uiteindelijk
belandde dat archief op het Wa-
terlooplein in Amsterdam, waar
het gelukkig werd ontdekt door
een dame die begreep wat het
was. Het was een dikke map die
in een plas water lag. Zij redde
het archief en bracht het naar het
Nederlands Kamerkoor, dat in
Amsterdam is gevestigd."
Bill Wyman
leeft op
na de Stones
pagina d4
