I
iJTJÏÏ
IS
zo fijn!
Orthodoxe
kloosterkunst
toegankelijk
De schatten van de heilige berg Athos te zien in Thessaloniki
Containerverhuur
A. HELMER B.V.
TEL: 076-5140857
Tegelhandel
de Boerderij,
MAANDLASTEN?
JM TERHEIJDEN
Watersport
Uw vaarbewijs
jr GRATIS
ie over méér
ile armslag
0-1800
DE STEM
SURPLUS
E4
A
X 56
WrB
'jn is een beet
ns van de ach-
tle beste ktvalj-
1 een fantasti
ood-en-dood-
Nu ga ik zel f
in de krant"
ijn hart toch
iteitssehuwe
ijn. Meneer
IL
n'J if«'
()w adres voor al uw wand-
pn vloertegels eri marmer.
Uit voorraad leverbaar,
angeweg 59, Anna Jaco-
rapolder, tel. 0167-572632.
ben eigen woning hebben
staande leningen geen
'oor zorgen dat uw maand-
er worden. Waarom zou u
voordeel laten lopen?
efoontje kan u honderden
bnd schelen.
1551
Vakantie/Recreatie
ialen in 1 dag, met de boot
laar Engeland, voor uw
iraktijk- en theorieexamen,
liet slagen, niets betalen,
irijs all-in incl. uitreiking
'aarbewijs 1.600,-. Voor
nl.: tel. 0032-36696196.
//van Bruggen
M.dviesgroep
ilt méér uit uw hypotheek
i i
VRIJDAG 3 OKTOBER 1997
Door Gerrit van den Hoven
Jaren en jaren was het een grote
wens van de Grieken en vooral Thes
saloniki om een tentoonstelling te
organiseren met kunstschatten van
de orthodoxe christenleefgemeen
schap Athos. De inmiddels overleden
Griekse cultuurminister en actrice
Melina Mercouri deed in 1985, toen
Athene de eerste Europese cultuur
hoofdstad was, verwoede pogingen
de Athos-schatten in een museum te
krijgen. Ze kreeg het niet voor el
kaar. De twintig kloosters van
Athos, de 'regering' vormend van het
religieuze staatje, hielden de boot af.
Maar de tijden zijn veranderd. De
Europese Unie stopte geld in de res
tauratie van de kloostergebouwen op
Athos en de monniken vonden dat ze
iets terug moesten doen. Vandaar
dat een groot aantal van de waarde
volle bezittingen tijdelijk zijn over
gebracht naar Thessaloniki, Europe
se cultuurhoofdstad van 1997.
Bij de opening van de tentoonstel
ling De schatten van de berg Athos
eind juni vielen grote.w.oorden. Kon-
stantin Kosmopoulos, burgemeester
van Thessaloniki, noemde de ten
toonstelling 'Gods wil' en Evangelos
Venizelos, minister voor cultuur,
sprak over 'de belangrijkste exposi
tie in de geschiedenis van Grieken
land ooit'. Grieks gevoel voor drama
wellicht, maar toch, kunstschatten
van Athos zijn normaal niet voor
veel mensen te zien. Voor de helft
van de wereldbevolking al helemaal
niet, want voor vrouwen is het betre
den van het monnikenstaatje sowie
so verboden. Maar ook mannen kun
nen er maar mondjesmaat terecht.
Maximaal tien niet-Grieken per dag
zijn welkom. Een aanvraag moest
minstens twee maanden vantevoren
worden ingediend.
Requiem
Athos, de 'tuin van de maagd', zoals
de bewoners zelf zeggen, is niet van
af het vasteland bereikbaar. Het
schiereiland met een lengte van 45
kilometer in de Noord-Egeïsche zee,
ligt op de uiterste hoek van het
Griekse vasteland, maar de weg
stopt en bezoekers worden per boot
een eind verderop aan land gezet.
Daar liggen verspreid twintig kloos
ters en twaalf kleinere leefgemeen
schappen, bewoond door zo'n 2000
monniken. Een leefgemeenschap die
zo rond 960 werd gevormd.
De viering van het duizendjarig be
staan in 1963 was niet vrolijk. Het
ging absoluut niet goed met deze ooit
zo welvarende werk-, studie- en
leefgemeenschap. De gebouwen
stonden te verpauperen, het aantal
monniken was teruggelopen tot
1144, met een onrustbarende hoge
gemiddelde leeftijd van 55 jaar. Dat
terwijl de heilige berg ooit het mid
delpunt was van de orthodoxe ge
meenschap van Oosteuropese en
Griekse christenen. De viering van
het eerste millennium leek dan ook
een requiem te zijn. De monniken
dachten er serieus over om het ge
bied maar open te stellen voor toe
risten, maar stuitten daarbij op de
hoge kosten die de aanleg van wegen
met zich mee zou brengen.
Maar het wonder gebeurde. In 1972
was het aantal monniken niet verder
teruggelopen, maar zelfs met één ge
stegen. En daarna ging het crescen
do. In de eerste vijf jaar kwamen er
143 bij, in '77-'86 284 en tussen '87
en '96 steeg het aantal monniken met,
609. Voor het overgrote deel waren
de nieuwkomers jonge mensen die
een opleiding aan een universiteit
hadden genoten en uit verschillende
landen kwamen. Uiteraard vooral
uit Oost-Europa, maar ook Neder
land is op Athos vertegenwoordigd.
De Europese Unie erkende in Maast
richt de speciale status van Athos
dat een eigen staat vormt. En er
kwam financiële steun voor de res
tauratie van gebouwen.
Lavras
Nieuw elan dus na een periode van
verval en de golfbeweging van slech
ter en beter is een constante in de ge
schiedenis van Athos. Steeds kreeg
Athos te maken met tegenslag, maar
altijd kwam de gemeenschap er bo
venop.
De eerste monniken vestigden zich
waarschijnlijk al in de achtste eeuw
op Athos. Het eerste klooster, La
vras, ontstond rond 960. Daarna
groeide de gemeenschap snel. De
gunstige ligging, moeilijk bereikbaar
vanaf land maar met een open en
veilige zee, zorgde ervoor dat Athos
niet geïsoleerd raakte. Wel had de
geloofsgemeenschap te kampen met
allerlei invallen. Geharrewar in de
Balkan zorgde ervoor dat Athos re
gelmatig werd geplunderd. Nieuwe
regimes deden zich gelden. Zo had
den Bulgaren, Serven en Turken het
Macedonische gebied ooit in handen.
Athos bleef als geloofsgemeenschap
steeds belangrijk. Allerlei leiders be
tuigden steun en kwamen met ge
schenken. Vooraanstaande monni
ken gingen van Athos naar Oost- en
Zuideuropese landen om sommige
kunstschatten te tonen.
Zeeforten
De tentoonstelling De schatten van
de berg Athos kan overigens maar
een relatief klein deel van de bezit
tingen van Athos laten zien. Het Mu
seum voor Byzantijnse Kunst in
Thessaloniki biedt slechts een in
druk van de orthodoxe pracht en
praal. Door middel van foto's en ma
quettes trachten de samenstellers
een beeld te geven van de architec
tuur van de verschillende kloosters
waarvan sommige als grimmige zee
forten op de rotskusten oprijzen.
De expositie wil voor een breed pu
bliek toegankelijk zijn, een illustra
tie zijn bij de geschiedenis van
Athos. Drie jaar lang werkte een
team van driehonderd deskundigen
aan het ordenen van materiaal. Bij
de tentoonstelling hoort een om
vangrijke, bijna 700 pagina's omvat
tende catalogus. Een voorwaarde
van de monniken die de tentoonstel
ling ook zien als een mogelijkheid
om de spirituele boodschap van het
Byzantijnse hellenisme te versprei
den.
Vooral veel iconen zijn in de donkere
ruimtes van het museum te zien. Fel
le spots laten de verf fel oplichten.
Iconen zijn het hart van orthodoxe
geloofsbeleving. Het zou God plezie
ren als mensen de afbeeldingen van
heiligen zouden kussen. Athos bezit
de grootste collectie iconen. Er zijn
er zo'n 20.000 waarvan de oudste da
teren uit de elfde eeuw.
De expositie toont verder muurschil
deringen, Byzantijnse sculptuur, met
kunstig houtsnijwerk versierde deu
ren van de bema (het spreekgestoel
te), ingelegde kruizen, schalen,
drinkbekers en andere attributen bij
de eredienst.
Documenten
Interessant zijn de documenten uit
de kloosterarchieven. Er zijn Byzan
tijnse documenten, waarvan het
oudste al dateert uit 927. Documen
ten die een inzicht geven over de da
gelijkse gang van zaken. Maar ook
bezitten de kloosters Ottomaanse,
Madonna Hodegetria, icoon uit 1260-1270, klooster van Chelandar.
Slavische en Roemeense documen
ten.
In vitrines ligt ook een groot aantal
fraaie van miniaturen voorziene ma
nuscripten, handgeschreven boeken.
Monniken van Athos waren druk be
zig met het kopiëren van teksten,
teksten die vooral gebruikt werden
voor theologische en liturgische
doeleinden. Ook kregen en kochten
de kloosters veel manuscripten. Een
kwart van het totale aantal Griekse
manuscripten bevindt zich op Athos,
naar schatting zo'n 15.000. Maar ge
zegd moet wel worden dat het niet de
meest interessante Griekse manu
scripten zijn. Die bevinden zich in
andere bibliotheken. Er is verder
ook een kleiner aantal Slavische ma
nuscripten en enkele Georgische.
Opvallend zijn de muziekmanu-
scripten met Byzantijnse muziekan-
notaties. Bijna 3000 zijn er bewaard
gebleven. Athos beschikte over een
aantal eigen componisten van koor
zang. In de hal van het museum zijn
ook cd's te koop met seculiere By
zantijnse koormuziek.
Symposia
De tentoonstelling vormt slechts een
deel van de activiteiten die worden
ontplooid ten aanzien van het kloos
terstaatje. Er volgen later dit jaar
nog een aantal symposia. De huidige
expositie zal een stevige slinger ge
ven aan de onderzoeken van de
Athos-archieven. Die overigens al
enige tijd lopen. De Parijse serie 'Ar
chives de l'Athos' publiceert syste
matisch middeleeuwse documenten,
terwijl het instituut voor Byzantijn
se studies post-Byzantijnse docu
menten onderzoekt.
'Schatten van de berg Athos' in Museum
voor Byzantijnse Kunst Thessaloniki, t/m 31
december 1997. Grieks- en Engelstalige cata
logus.
..if A-, i
-
S-'—tl
<Y/yW-r--4't
ï-«w*'x«efc
«ut -Ve it*~t
«tïT-tvV
JVi. dvrt Ixi 4
Hé c
•r. ?.,v >.1-
/tri•wA»*1'*'
i.uun-»"- -
HMi
»v.-f.*1
f •V4V
]n.utPn
ntfé i-'+f'i 'Ötr
T-'yt.v ,oe
Worf^èiriumii ff -
ó.i .o -
■litwamdtnS'v
•De heilige St. George, mozaïek uit de twaalfde eeuw in het Bladzijde uit het manuscript 'Olympiodoro's Protheoria', een commentaar op het boek van Job. 12e-13e eeuw, klooster van Vatovedi
Klooster van Xenophontos.
Document uit 1405 dat een gift bevestigt aan het St. Pauls kloos
ter.
