sfeer
Overleven in diensttijd door innerlijk deserteren
n affiches
erd Breda
Het meisje in het marmer' thrillerachtige roman van Eva Bentis
Strijdlust
Key West viert feest
met Papa Hemingway
Danzig-trilogie ter
ere van Günter Grass
Efficiënt en
zonder enig
mededogen
DE STEM
KEN
D4
INFORMATIE
Begrafenis
Volgelingen
Tragisch
Ontwikkeling
Scherpzinnige autobiografische roman van Antonio Munoz Molina
Antonio Munoz Molina
Betoging
Afstand
Tegenreactie
0 SEPTEMBER 1997 D3
iTERDAM
en Van Gogh uit de Nuense periode -
20 okt)
42 - Whistier en Holland - dagelijks
WERPEN
tstraat 9 - Renée Turner - do, vr, za
en - Trance Dance: 25 eeuwen kunst,
00 uur (tot 30 nov)
LE NASSAU
jkkenstraat 12 - Korsten, Reynders,
enade/beelden - Mookhoek/potsculp-
ir (t/m 5 okt)
NOP ZOOM
rat 8 - Overzichtstentoonstelling Peter
ma gesloten (4 okt t/m 10 jan.)
3REDA
f)use/vormgeving en milieu (5 okt t/m
996. (5 okt t/m 30 nov) - Lightning 3:
ikt t/m 23 nov) - di t/m vr 10.00-17.00
senlaan 8 - Dennis Happé/grafiek en
za 13.00-18.00 uur (t/m 22 nov)
arre Stooker, Sol Sneltvedt en Joncquil
uur (t/m 12 okt)
weg 79 - Kunstkabinet: Bredase Clemy
nan Brood, Ton Mertens, Susan Schild-
m t/m vr 13.00-17.30 uur en za/11.00-
lat 8-10 - Ad van Haandel/etsen en te-
uur, do tot 21.00 uur en za tot 17.00
Paul den Hollander, Hans Waanders,
Dijck, André Geertse - di t/m zo 13.00-
t/m 26 okt)
veg 287 - Nora de Jong/schilderijen en
ik/schilderijen - do t/m zo 13.00-17.00
EN HAAG
oorhout 74 - Venetiaans GlasHet ge-
van het Italiaanse eiland in Lagune ve-
jr (t/m 7 dec)
GENT
.ten - Brussel-Parijs: artistieke dialoog
ode 1848-1914 - di tot ma 10.00-18.00
HULST
99 - Belgische en Zeeuwse kunste-
- do t/m zo tot 17.30 uur, do avond
TOGENBOSCH
irwerstraat 41 - Brabant in het Brand-
La Gare, de oude en nieuwe spoorzo-
uals, foto- en filmmateriaal, historische
itwerptekeningen (t/m 30 nov)
IOSENDAAL
- Piet Berghs/beelden - di-zo -14.00-
)TTERDAM
uningen Museumpark 18 - Bruce Nau-
bronze hands (t/m 27 okt) - Paul Beek-
jan Lieshout: 15 jaar Joep van Lieshout
uit de 17de eeuw - gebruiksvoorwerpen
an van Golden: 'Youth is an art' (t/m 7
TILBURG
1 Goirkestraat 96 - European Art Quilts -
n zo en 2e kerstdag 12.00-17.00 uur (t/m
Robert Zandvliet: recente schilderijen -
14 jan)
begint in De Beyerd een tweede
tentoonstelling, Dutch Posters
1960-1996, samengesteld door
Anthon Beeke. De tentoonstel
ling begeleidt het verschijnen van
een gelijknamig boek. Boek en
expositie tonen hoezeer het affi
che een visuele neerslag is van de
sociale, culturele en politieke ge
schiedenis van een land.
Op de tentoonstelling zijn affi
ches te zien van Otto Treumann,
Willem Sandberg, Jos Bons, Dick
Elffers, Nicolaas Wijnberg, Wim
Crouwel en vele anderen, onder
wie samensteller Anthon Beeke
zelf. (t/m 30 nov.)
Een derde tentoonstelling is
Lightning 3: Michael Kirk-
ham/Paintings. De in 1971 in het
Engelse Blackpool geboren schil
der Michael Kirkham produceert
'stille schilderijen', (t/m 23 nov.)
i i i M
DINSDAG 30 SEPTEMBER 1997
Sol Sneltvedt exposeert deze periode
samen met de Oudenboschenaar
Joncquil de Vries (student Sint Joost)
en Yarre Stooker. Lokaal 01, K'0°steI
laan 138, Breda. De presentatie duurt
tot 13 oktober en is van donderdag
t/m zondag te zien van 1 tot 5 uur.
Van alle in De Stem gepubliceerde
werken van beeldende kunstenaars
aangesloten bij een CISAC-organi-
satie zijn de publicatierechten gere
geld met Beeldrecht te Amstelveen.
Deze kunstenaars worden verzocht
in verband met reproductie van hun
werk in deze uitgave contact met
Beeldrecht op te nemen.
Terug naar een fatale dag
Door Johan Diepstraten
Eva Bentis houdt van opschieten. Wie de proloog van haar nieu
we roman Het meisje in het marmer heeft gelezen, kent bijna de
volledige intrige. Prologen in thrillerachtige boeken zijn vooral
bedoeld om de lezer nieuwsgierig te maken naar de misdaad en
de dader, maar Eva Bentis geeft er een andere invulling aan.
'Ik weet niet of u Pali heeft ge
kend, die op 28 juli 1954 gestor
ven is. Ze was acht jaar oud,'
luidt de opening van de roman.
Op die eerste pagina's vertelt
Eva Bentis dat de ouders de klap
nooit meer te boven zijn geko
men en na twee jaar het dorp
hebben verlaten. De schuldige
werd snel opgepakt: er waren zo
veel bewijsstukken tegen ene
Teun dat hij voor een groot ge
deelte van zijn leven naar de ge
vangenis ging. Onschuldig, zo
blijkt uit de proloog, want vier
kinderen zijn verantwoordelijk
voor de dood van Palli.
Volgens hen was Teun beter af in
de gevangenis dan in het vochti
ge huisje in het bos en bovendien
was hij al bijna aan het einde van
zijn leven. Minstens veertig en
dat is in kinderogen zeer oud. De
tienjarige Arie, Kore en Alphons
konden het hun ouders niet aan
doen om in de gevangenis weg te
kwijnen. De vierde van het stel,
Thera, dacht er anders over,
maar ook zij hield haar mond,
omdat de drie tegen haar sa
menspanden.
Ze probeerden weliswaar die
gruwelijke dag uit hun geheugen
weg te bannen, maar hoe meer ze
hun best deden, hoe minder ze
daarin slaagden. Thera had de
afgelopen veertig jaar gepro
beerd de club bij elkaar te krij
gen, maar dat was haar niet ge
lukt. En nu, aan het einde van de
Proloog, is het zover. In de zomer
van 1997 kunnen de drie er niet
meer omheen: Arie Verzeil, bus
chauffeur, Kore van Engel, zie-
kenverzórgstef èq Alphdiis'van
der Made, psycho therapeut,-wó
nen de begrafenis van Thera bij.
Ze zijn daar op persoonlijke uit
nodiging, want Thera - bij leven
notaris - wist dat haar einde na
derde en ze wilde nog één keer
dat de anderen bij elkaar zouden
komen. 'Ze wil dat we over Palli
praten en schuld bekennen. Des
noods naar de politie gaan of er
anders zo'n ruzie over maken dat
we elkaar de hersens inslaan.
Hier heeft ze maanden op zitten
broeden,' suggereert één van de
drie. Het is een uitermate span
nend begin, zeker ook omdat het
drietal niet eens gelooft dat The
ra echt in de kist ligt.
Een doorgewinterde thriller
schrijver had ervoor gezorgd dat
de kist leeg was, wat nog eens
voor denderende complicaties
had kunnen zorgen, maar zover
durfde Eva Bentis niet te gaan.
Het drietal wrikt de kist open en
vindt het stoffelijk overschot van
Thera. Vanaf dat moment gaat de
roman achterwaarts de geschie
denis in. De zorgvuldig opge
bouwde geheimzinnigheid is
daarmee eigenlijk in één klap
verdwenen.
Nieuw is het niet in het genre van
de spannende boeken dat een ge
beurtenis uit het verleden na
veertig, vijftig jaar opnieuw op
gerakeld wordt. Vrijwel alle boe
ken van Robert Goddard zijn op
dit principe gebaseerd en hij
heeft veel volgelingen gekregen.
Het meisje in het marmer doet
nog het meeste denken aan een
Nederlandse variant daarvan,
aan Geweten (1996) van René
Appel, over een groepje pubers
dat in het verleden al dan niet
per ongeluk op een verbijsteren
de manier ontspoorde. Wat de
achtjarige Palli bij Eva Bentis
overkomt, doet aan een soortge
lijke uit de hand gelopen gebeur
tenis denken.
Eva Bentis heeft niet gekozen
voor een terugkerende wisseling
van het heden naar het verleden,
de gebruikelijke manier om de
spanningsboog in tact te houden.
i In Het meisje in het marmer
volgt de lezer de ontwikkelingen
van de vier. hoofdpersonen steeds
verder terug naar die fatale dag:
van zomer 1997, naar lente 1997,
1977, 1968, 1958 tot 28 juli 1954.
In deze hoofdstukken beschrijft
Eva Bentis hoe het leven van
haar romanpersonages verander
de door die ene dag waarop hun
lot werd bepaald.
Wat haar voor ogen stond met
het schrijven van deze roman,
laat zich gemakkelijk raden. De
Eva Bentis
FOTO DE STEM/JOHAN VAN GURP
vier uiteenlopende karakters chauffeur dat niet eens in de ga- woord meer voor haar dochter
staan voor een bepaalde manier ten. De ziekenverzorgster Kore overheeft,
van leven. Het zijn zondermeer krijgt plotseling te maken met Kore grijpt naar een insuline-
tragische figuren, al heeft de op haar demente moeder die aan het ampul om een einde aan de gees-
het eerste oog zo vrolijke bus- einde van haar leven geen goed telijke wreedheid te maken.
De psychotherapeut Alphons
wordt geconfronteerd met een
genocide in Polen waarbij men
sen bij een kuil staan die hun
graf wordt. De tramautische ge
beurtenis met Palli is daarvan
een afspiegeling. 'Alles keerde in
grote, trage cirkels terug.' Thera
blijft in haar dagboeken schrij
ven naar Palli en fantaseert voor
haar een nieuw bestaan in Au
stralië. 'Ik blijf noteren om te
kunnen zwijgen,' luidt haar cre
do. Altijd weer is er de dreiging,
de schimmen uit het verleden
verdwijnen maar niet. Die tra
giek heeft Eva Bentis mooi uitge
werkt in de roman.
Die karaktertekening is haar
toevertrouwd. Het is ook de
sterkste kant van haar vorige ro
man, Het gif kraait koning in
mijn hoofdeen redelijk span
nende roman waarin een vrouw
net voor haar overlijden de ba
lans opmaakt. Nog sterker is de
karaktertekening in De engel en
het zwaard over een gevluchte
Roemeense vrouw in Nederland.
Het is een psychologische drama
waarover Eva Bentis een prach
tige roman schreef. Met de psy
chologische ontwikkeling van
haar vier romanpersonages is in
Het meisje in het marmer ook
niets mis.
Tijdens het schrijven van deze
nieuwe roman heeft Eva Bentis
iets te veel vertrouwd op de
goedgelovigheid van de lezer.
Daarmee overspeelt ze haar
hand. De geloofwaardigheid van
de roman staat namelijk op het
spel omdat het raamwerk met
kunstgrepen overeind moet wor
den gehouden.
De thrillerlezer kan maar niet
geloven dat een onschuldige
zwerver moet opdraaien voor een
moord die hij onmogelijk ge
pleegd kan hebben. Ook in de ja
ren vijftig zullen vier kinderen
hgt nooit voor elkaar hebben ge
kregen om volwassenen op zo'n
gemakkelijke manier te mislei
den. De fatale gebeurtenis waar
mee de roman eindigt, overtuigt
daarom ook niet echt. Het raam
werk had geraffineerder uitge
werkt mogen worden, maar als
psychologisch portfet van vier
gemankeerde personages is de
roman méér dan geslaagd. Daar
was het Eva Bentis uiteindelijk
toch om te doen.
Eva Bentis: 'Het meisje in het mar
mer'. Uitg. Contact, prijs 34,90.
Door Elly Poppe-Stolk
Nu in Nederland de dienstplicht is afge
schaft, zal het thema van de onaange
paste soldaat zeldzaam worden in onze
literatuur. Hoe vruchtbaar dit thema
han zijn bewijst de Spaanse auteur An
tonio Munoz Molina nog eens met zijn
nieuwe autobioj grafische roman Strijd
lust. Met deze roman evenaart hij de
kwaliteit van zijn vorige autobiogra
fisch getinte boek Ruiter in de storm en
bewijst hij opnieuw dat hij tot Spanje's
beste schrijvers van deze tijd behoort.
De Nederlandse dienstplicht betekende
voor de jongens die hem moesten ver
vullen een lastige kuil in de weg naar de
toekomst. En het kazerneleven met zijn
sterk hiërarchische structuur, zijn gela
den sfeer van mannen onder elkaar en
gebrek aan privacy deed vaak een fors
beroep op het aanpassingsvermogen.
Munoz Molina, die in oktober 1979 na
21jn studie journalistiek en geschiedenis
als vierentwintigjarige aan zijn dienst
plicht van veertien maanden begon, had
daarnaast echter nog te kampen met
omstandigheden die zijn dienstplicht
aanmerkelijk verzwaarden.
Nog maar kort tevoren, eind 1975, was
in Spanje met het overlijden van Franco
een eind gekomen aan een dicta j tuur
van bijna veertig jaar. Het democratise
ringsproces verjliep voorspoedig, maar
niet alle instituties in de Spaanse maat
schappij konden het tempo even goed
bijbenen. Soms ontbrak het ook aan een
eensgezinde wil daartoe. Dat was het
geval bij veel leden van het legerkader.
Binnen de kazerne van San Sebastin,
waar Munoz Molina ingedeeld was, leek
het wel of de klok was blijven stilstaan.
Overal hingen bijvoorbeeld nog statie
portretten van generaal Franco en wap
perden vlaggen waarop nog de zwarte
franquistische adelaar prijkte. Nog
steeds vonden er plechtige herdenkin
gen plaats van degenen die tijdens de
Burgeroorlog van 1936-1939 aan Fran
co's zijde waren gevallen. Nadrukkelijk
uitkomen voor je democratische gezind
heid was in zo'n omgeving riskant.
Munoz Molina werd er dankzij een ano
nieme tip op opmerkzaam gemaakt dat
hij als subversief persoon in de gaten
werd gehouden, alleen omdat hij in
1974 als student één keer betrokken
was geweest bij een anti-Franco-beto-
ging. Dat betekende dat hij als dienst
plichtige maar een minieme overtreding
hoefde te begaan om gestraft te worden
met een verlengde diensttijd in de mili
taire gevangenis, waar de omstandighe
den abominabel waren.
Een tweede verzwarende factor was dat
in die tijd dienstdoen in Baskenland een
serieus risico inhield. De Baskische af
scheidingsbeweging ETA vormde toen
een veel grotere bedreiging dan nu. Zij
kon namelijk, in die overgangsperiode
voordat Baskenland een zelfgekozen
bestuur had voor regionale zaken, nog
rekenen op brede steun van de plaatse
lijke bevolking. Het broeide in San Se
bastian en aanslagen op personen uit
het kader van leger en politie kwamen
geregeld voor.
Ten slotte kan het gebruik dat de
dienstplicht werd vervuld buiten de ge
boortestreek, ook worden gezien als een
extralast. Hoe educatief ook bedoeld, in
een groot land als Spanje kan zo'n ver
andering van omgeving ingrijpend zijn.
Zo verschilt het vochtige zeeklimaat
van Noord-Spanje aanzienlijk van het
landklimaat in de zuidelijke provincie
Jaén waar Munoz Molina vandaan
komt, en nog meer van het subtropische
klimaat van de Canarische Eilanden, de
verre geboorteplaats van enkele lich
tinggenoten. Munoz Molina ontdekt dat
het begrip Spanjaard, nauwelijks iets
voorstelt naast het bewustzijn Galiciër,
Andalusiër, Catalaan etc. te zijn. Hij
spreekt dan ook schertsend van een
'vreemdelingenlegioen in kleine terts'.
De romantitel Strijdlust is geïnspireerd
op een Spaans soldatenlied. Munoz
Molina werd niet door krijgshaftige ge
voelens bezield. Integendeel, het was
een zwarte periode in zijn leven, die hij
pas veel later verwerkt had. „Mis
schien," schrijft hij, „kun je over som
mige dingen pas schrijven als ze je niet
meer echt kunnen raken..." En hij voegt
er, kennelijk om zichzelf expliciet carte
blanche te geven om een autobiografi
sche roman in plaats van een autobio
grafie te schrijven, aan toe: als je er
zoveel afstand van hebt genomen in
ruimte en tijd dat het er bijna niet meer
toe doet of ze daadwerkelijk hebben
plaatsgevonden."
Munoz Molina gaat gedetailleerd te
werk. Hij beschrijft zijn aan paniek
grenzende gevoelens voor zijn vertrek,
de lange, eenzame reis in stampvolle
soldatentreinen naar het sinistere oplei
dingskamp in Vitoria en twee maanden
later naar de kazerne in San Sebastian.
Onbedoeld roept hij associaties op met
verhalen en films over concentratie
kampen: aankomst per volgepakte
trein, barakken, slecht eten, blafferige
commando's, appèls, het absolute ge
brek aan privacy, de verzwakking van
de persoonlijkheid door het uniform,
het kaalgeschoren hoofd, de vervanging
van eigennamen door registratienum
mers, en de vernietiging van zo iets
menselijks als het schaamtegevoel (we's
en douches zonder deuren).
De angst, het gevoel dat vooral aan het
begin de overhand heeft, analyseert
Munoz Molina zelfs tot in haar fysieke
aspecten. Angst om niet aan de ver
wachtingen van de hyena-achtige supe
rieuren te voldoen, angst om in de ogen
van medesoldaten af te gaan. Angst ook
om zichzelf te verliezen, zoals die car-
navalsganger in Papini's verhaal, die in
een spiegel alleen maar mensen in het
zelfde dominokostuum ziet als hij en in
paniek raakt, omdat hij zichzelf kwijt
is. Om daar niet aan onderdoor te gaan,
antwoordt de mens met een tegenreac
tie.
Nog steeds geschokt stelt Munoz Molina
vast dat er een besmette;lijke verloede
ring heerste waardoor hijzelf evengoed
werd aangetast. Geleidelijk kwamen
nieuwe manieren om 'intern te deserte
ren' binnen zijn bereik: solide kame
raadschappen met onderling zeer ver
schillende lotgenoten, van wie hij tref
fende portretten schetst, filmbezoek, le
zen en omdat het hem niet zo gemakke
lijk lukte om uit de kazerne te ontsnap
pen 'door het luik van de overpeinzin
gen' drank en softdrugs.
Een paradox van het Spaanse leger an
no 19791980 was, zo stelt Munoz Molina
sarcastisch vast, dat dit 'fossiel van het
franquisme' wel iemands menselijke
waardigheid kon breken, maar absoluut
geen oorlog had kunnen winnen. Het
boek staatvol anekdotes over het over
dreven belang dat werd gehecht aan fu
tiliteiten als correct salueren, over on
verantwoordelijk gedrag bij het kader
('zich tactisch drukken' heette dat).
En vooral de inefficiëntie. Zo diende
Munoz Molina als soldaat schrijver her
haaldelijk een sluitende, maar volledig
fictieve boekhouding in van de keuken
dienst. Die legde dan de gebruikelijke
bureaucratische weg langs een hele
reeks burelen af en ontving overal een
goedkeuringsstempel, omdat niemand
verder keek dan die papieren.
Niet dat leger, maar zijn diepgewortel
de afschuw daarvan, heeft de strijdlust
van de auteur gewekt en voor deze
scherpzinnige en betrokken roman ge
zorgd. Beurtelings beschuldigend, iro
nisch en sarcastisch laat Munoz Molina
de beangstigende en absurde kanten
zien van een instelling die het negatieve
in de mens naar boven bracht en het po
sitieve onderdrukte.
I Antonio Munoz Molina: 'Strijdlust'. Uitg. De
Geus, prijs 49,90
Door Johan Diepstraten
In de negende thriller van Eliza
beth George is de hoofdrol wegge
legd voor brigadier Barbara Ha-
vers, tot voor kort het wat lelijke
hulpje van de exentrieke inspec
teur Lynley. In haar eentje moet
Barbara de thriller dragen en dat
doet ze meer dan voortreffelijk.
Wat de lezer in Waar rook is... zag
aankomen, gebeurt eindelijk: Bar
bara Havers raakt in ban van haar
Pakistaanse buurman Taymullah
Azhar en zijn schattige dochtertje
Hadiyyah. Door hen verzeilt ze in
de Engelse badplaats Balford-le-
Nez, een kruitvat van raciale te
genstellingen.
Met In de ban van bedrog lijkt Eli
zabeth George haar vorige thril
lers te overtreffen. Barbara Ha-
vers gaat de moord op een Paki
staanse man onderzoeken en doet
dat onder supervisie van Emily
Barlow, een inspecteur die Barba
ra in hoge mate bewondert.
Een fraaie rode draad door de
thriller is dat Barbara tot de ont
dekking komt waarom Barlow de
bijnaam Het Beest heeft gekregen.
Ze mag competent zijn en effi
ciënt, maar ze is ook volkomen
meedogenloos. 'De echte waar
heid was dat wat Barbara zo had
bewonderd in Emily, in feite slan
gengif was: onschadelijk voor de
gene die erover beschikte, dode
lijk voor iedereen die in de weg
liep.' Meedogenloos is Barlow,
omdat de Pakistaanse gemeen
schap geen enkel vertrouwen
heeft in het politieonderzoek. De
vermoorde Haytham Querashi
wordt zwaar verminkt in een bun
ker aan de kust van Essex gevon
den. De Pakistanen vermoeden
dat hij het slachtoffer is van ras
senhaat en dreigen met onlusten.
In het rustige badplaatje is een ex
plosie van geweld te verwachten.
Tijdens haar onderzoek krijgt
Barbara Havers met merkwaar
dige situaties te maken. Het
slachtoffer stond op het punt te
trouwen met Sahlah Malik, de
dochter van een belangrijke fi
guur binnen de lokale Pakistaanse
gemeenschap. Maar deze Sahlah
houdt er een blanke minnaar op
na van wie ze in verwachting is.
Voor de vermoorde Haytham Que-
riashi was dat geen probleem,
want zijn aanstaande is een soort
levensverzekering voor hem. Met
haar bruidschat kan hij zijn fami
lie uit Pakistan over laten komen.
Barbara ontdekt bovendien dat
hij homoseksueel was, dus een
kind, ook al is het van een ander,
zou hem een mooi alibi verschaf
fen. In de strenge moslimwereld is
homoseksualiteit immers méér
dan een doodzonde.
Heel knap heeft Elizabeth George
de tegenstellingen uitgewerkt bin
nen het gezin van Akram Malik
met de wispelturige dochter Sa
hlah en haar broer Muhanned. De
dochter wil in de Engelse cultuur
integreren en krijgt een verhou
ding met de blanke Theo Shaw, de
broer haat juist de Engelse samen
leving. Vanwege het verraad van
Sahlah is de verstandhouding met
haar ook al explosief: 'Ik heb je
gezien met hem. Slet die je bent.
En je zult ervoor boeten. Omdat
alle hoeren boeten.. Speciaal de
smerige sletten die zich afgeven
met een blanke.'
Elizabeth George heeft een aantal
subplots verweven in een thriller
die ook nog een bijzondere who
dunnit is. De hoofdpiot heeft te
maken met een machtsstrijd bin
nen de Pakistaanse gemeenschap
in een badplaats waar kleurlingen
het toch al zwaar te verduren heb
ben. Ruim vijfhonderd pagina's
houdt Elizabeth George de boel
strak in de hand. Dat alleen al is
een fantastische krachttoer.
Elizabeth George: 'In de ban van be
drog'. Uitg. A.W. Bruna, prijs 39,90.
Look-alikes met zilverwitte baar
den in khaki shorts zijn net als an
dere jaren naar Key West in Flori
da gestroomd om te drinken, te
brassen en te kijken wie het meest
op Papa Hemingway lijkt.
Bijna waren ze niet doorgegaan,
de Hemingway Days. Drie zonen
van de legendarische schrijver
hadden dit jaar bezwaar gemaakt.
Jack, Patrick en Gregory Heming
way eisten ieder tien procent van
de opbrengst van het festival, met
het argument dat er zonder hun
toestemming geld wordt verdiend
met hun vaders naam. Ook zeiden
zij dat de manifestatie in Key
West te luidruchtig en onwaardig
was geworden.
De oprichter van het festival, die
een kostbaar juridisch gevecht
met de zoons vreesde, hield het
daarop voor gezien. Maar de eige
naar van het Hemingway House in
Key West kocht de rechten van
het festival op en zo konden de
festiviteiten voor het 17de achter
eenvolgende jaar toch doorgang
vinden. Niet dat de dubbelgangers
van Nobelprijswinnaar Ernest
Hemingway anders waren wegge
bleven. „We hadden afgesproken
dat we in ieder geval zouden ko
men, festival of geen festival", zei
Fred Johnson, voorzitter van de
pas opgerichte Hemingway Look-
alike Society. „Papa was hier
graag", zei Richard Bart Barton,
winnaar van de look-alikewed-
strijd van dit jaar. Key West, in
Hemingways tijd een geïsoleerd
kustplaatsje, was een geliefd
woonoord van de gevierde schrij
ver. Hij bracht er het grootste deel
van de jaren dertig door - met
drinken, verhalen vertellen,
grootbrengen van zijn kinderen en
schrijven. Hemingways nakome
lingen hebben een week eerder
een eigen, veel soberder bijeen
komst gehouden op het 240 kilo
meter verder gelegen Sanibel Is
land, een eiland dat Hemingway
nooit heeft bezocht.
Een van de Hemingway-nazaten,
kleindochter Lorian, is het festi
val in Key West trouw gebleven.
Zij las voor uit haar nieuwe, auto
biografische boek en luisterde met
de andere deelnemers naar het
korte verhaal waarmee Lee Dei-
gaard dit jaar de festivalprijs
heeft gewonnen.
Sommige dubbelgangers vertel
den verhalen over hun ontmoetin
gen met de meester, andere had
den gedichten aan hem gewijd. Op
en toneeltje paradeerden de He-
mingway-dubbelgangers voor een
jury van voormalige winnaars en
kleindochter Lorian Hemingway.
„Er lopen wel honderd Ernest He
mingways in Key West rond", zei
Russ Cohen, die al voor de elfde
maal van de partij was. „En ze
zijn allemaal hier om feest te vie
ren."
Key West is al begonnen aan de
voorbereidingen van het volgende
festival. Het is de bedoeling dat
dan ook weer een straatmarkt, een
literaire conferentie en een vijf-
kilometerloop worden gehouden -
allemaal onderdelen die dit jaar in
verband met de familieproblemen
geschrapt waren.
De reden dat het feest ondanks de
problemen in stand blijft is voor
Barton duidelijk. „Ernest He
mingway was zoals een heleboel
mensen graag willen zijn", zei
Barton. „Hij heeft zoveel gedaan.
Hij heeft zoveel gereisd. Hij heeft
het leven ten volle geleefd."
Antonio Munoz Molina
Günter Grass, een van de groot
ste naoorlogse Duitse schrijvers,
wordt op 16 oktober zeventig.
Uitgeverij Meulenhoff viert dat
met een speciale uitgave van de
zogeheten Danzig-trilogie,
waarmee Grass zijn wereldfaam
vestigde.
Eind jaren vijftig en begin jaren
zestig schreef Grass de drie boe
ken waarin Danzig, het stadje
aan de Oostzee waar hij zijn
jeugd doorbracht, als middel
punt fungeert. De speciale uitga
ve van Meulenhoff omvat her
drukken van de romans De Blik
ken Trommel en Hondenjaren en
een nieuwe vertaling van de no
velle Kat en Muis.
In Die Blechtrommel loopt de
dwerg Oskar Matzerath trom
melend door de voormalige
Duitse havenstad. Door zijn
ogen ziet de lezer de Duitse ge
schiedenis tussen 1933 en 1945
voorbijtrekken, waarbij Grass
met name de kleinburgerlijke
mentaliteit op de korrel neemt.
Het boek werd met succes ver
filmd.