Verbeelden is noodzakelijk bij Car el Visser
13
h
0
Midden in de volheid van de atmosfeer
Ferdinand Hart Nibbrig treedt uit de schaduw
z
lil
z
z
ui
0
Design en affiches
in De Beyerd Breda
f/l
D
ui
ui
DE STEM
D E INI D
KUN
Van Gogh
Particulier
Geld
GD
i i i i i
DINSDAG 30 SEPTEMBER 1997 D3
Landschappen en boeren
in alle stijlen
Door Hans Rooseboom
Ferdinand Hart Nibbrig be
hoort tot de Domburgse schil
dersgroep, die aan het begin
van de 20e eeuw door Piet
Mondriaan en Jan Toorop be
kend werd. Bij alle tentoon
stellingen die vanaf 1911 in
Domburg werden georgani
seerd, was Hart Nibbrig deel
nemer.
Hart Nibbrig werd pas laat in zijn
korte leven een Zeeuwse schilder.
Woonachtig in Laren bracht hij
zijn zomers aanvankelijk door op
Vlieland, in de Bollenstreek, in de
Eifel en zelfs in Algerije.
In 1909 viel hij, zoals veel andere
kunstenaars, voor het onvolpre
zen Zeeuwse licht. Hij koos voor
de 'zomer in Zeeland' en bouwde
een huis in de duinen van Zoute
lande. Daar bracht hij tot zijn
dood in 1915 (hij was 49) alle zo
mers door, altijd schilderend.
Hart Nibbrigs naam is er zo een
die paradeert op lijsten van deel
nemers aan groepstentoonstellin
gen. Vooral in verband met Dom
burg valt die naam zo frequent,
dat het Marie Tak van Poortvliet
Museum in Domburg een ten
toonstelling van schilderijen van
Hart Nibbrig heeft georganiseerd.
Het museum is gevestigd in de re
plica van het paviljoen dat Jan
Toorop in 1911 bouwde voor ten-
stoonstellingen van zijn schil
dersgroep, waartoe ook Hart Nib
brig behoorde. De entourage is
dus toepasselijk.
De schilder, in 1866 geboren in
Amsterdam en afgestudeerd aan
de Rijksacademie aldaar, was een
der eerste bewonderaars van Vin
cent van Gogh. Toen hij 22 jaar
was, in 1888, ging hij voor tien
maanden naar Parijs. Daar ont
moette hij de kunsthandelaar
Theo van Gogh. Theo liet hem
schilderijen zien van zijn broer,
die in Zuid-Frankrijk woonde en
werkte.
'Zondagmiddag': zo schilderde Hart Nibbrig Zoutelande rond 1911.
Hart Nibbrig heeft Vincent nooit
ontmoet. „Hij was in 't Zuiden
toen ik zijn broer in Parijs veel
zag," zei hij later. „Ik zag wel ge
regeld zijn werk, want hij zond
alles wat hij maakte naar zijn
broer in Parijs."
Bij Theo van Gogh ontmoette
Hart Nibbrig wel de groten van
de Franse schilderkunst. „Pis-
arro, Redon, Sisley, Signac en
Seurat, wie Parijs bezocht en van
hen of de hunnen wat wilde zien,
moest bij Van Gogh terecht."
De tentoonstelling Zomers in
Zoutelande in Domburg toont 26
schilderijen die nooit eerder zijn
tentoongesteld. Ze komen alle
maal uit particulier bezit. We zien
pointillistische, luministische,
neo-impressionistische en ook
realistische doeken. Duinland
schappen, de rode dakjes van
Zoutelande, kerkjes, boomgaar
den, boeren en boerinnen, en vele
malen het Zeeuws Meisje.
Ferdinand Hart Nibbrig was een
hardwerkende, veel produce
rende en goed verkopende schil
der. Voor zijn tijdgenoten en col
lega's was hij een gewaardeerde
collega. Hij leefde in de tijd van
de opwaardering van de kunstnij
verheid. Hart Nibbrig deed er en
thousiast aan mee. Hij maakte
boekbandontwerpen, bladwij
zers, kalenderbladen en affiches
(onder meer voor Simplex-fiet
sen). Hart Nibbrig behoorde tot
de generatie van na de Haagse en
de Amsterdamse school. Rond
1890 nam hij deel aan de aarze
lende vernieuwing, met de na
druk op aarzelend en aanhalings
tekens rond vernieuwing. Want
een revolutionair was Hart Nib
brig allerminst. Vooral na 1905,
toen de internationale stromingen
in de moderne schilderkunst el
kaar halsoverkop opvolgden,
werd Hart Nibbrig door de tijd
ingehaald.
Zijn werk heeft een kameleon
tisch karakter en wordt geken
merkt door grote tegenstellingen.
Hij schilderde even virtuoos in
pointillistische trant als met de
volle verfstreek. Impressionisme
wisselde hij af met realisme. Lu-
minisme beoefende hij net zo
graag als de donkere toets. Hij
wisselde dit gedurende zijn gehe
le leven af, hij ontwikkelde zich
niet in een bepaalde richting. Dat
maakt Hart Nibbrig toch tot een
aparte figuur, niet belast door
enige doctrine of groepsstijl.
Een woord tenslotte over het Ma
rie Tak van Poortvliet Museum,
waar de tentoonstelling van Hart
Nibbrig is georganiseerd. 'Marie'
(zo wordt zij in Domburg liefko
zend genoemd) lijdt een armlastig
bestaan. Ze moet het zonder fi
nanciële steun van de gemeente
Domburg doen. De (inmiddels op
geheven) gemeente heeft destijds
de bouw van het museum bekos
tigd en vindt dat genoeg. Geld
voor Marie komt van particulie
ren en bedrijven. Gehoopt wordt
op een iets gullere houding van de
gemeente Veere waarvan Dom
burg sinds dit jaar deel uitmaakt.
In haar bescheiden ruimte orga
niseert Marie elk jaar een eigen
tentoonstelling plus een tentoon
stelling samen met het Zeeuws
Museum in Middelburg.
Ferdinand Hart Nibbrig (1866-1915) in
het Marie Tak van Poortvliet Museum,
Ooststraat, Domburg. Geopend dage
lijks 13-17 uur, behalve maandag. Het
boekje 'Zomers in Zoutelande' kost
15. De grote catalogus 'Ferdinand Hart
Nibbrig 1866-1915' is verkrijgbaar voor
45. (t/m 2 november)
Door Frits de Coninck
Een maand of wat geleden zond de
NOS een reportage uit over de
wording van een kunstwerk. Via
de camera volgden we onder an
deren de net overleden Ida Ger-
hardt, ter ere van wie vooral dit
programma uitgezonden werd, en
de beeldhouwer Carel Visser.
We zagen Visser (69 jaar) scharre
lend over het erf van zijn boerderij
in de Betuwe, niet zo ver van zijn
geboorteplaats Papendrecht. Rus
tig en overwogen in de weer met
een ogenschijnlijke warboel aan
dingen die daar zo maar lagen.
Autobanden, touw, ijzeren buizen,
stukken leer, autoruiten, steen,
houten voorwerpen, doelloos ver
spreid over het erf, afkomstig uit
een voorbij bestaan en wachtend
op een nieuwe kans. Wachtend op
de beeldhouwer die het beeld al in
zijn hoofd heeft en alleen nog de
uitvoerders zoekt van wat in zijn
gedachten al bestaat.
Hij legt neer, stapelt en verbindt
tot hij een constructie heeft en
zoekt tenslotte naar een lange ij
zeren staaf die in een precair
evenwicht over het beeld komt te
liggen. Van die laatste handeling
die het beeld completeert, zijn we
het langst getuige. Ze maakt in ie
der geval een ding heel duidelijk:
toeval bestaat niet in de opvatting
die Carel Visser heeft van wat een
beeld moet zijn. In weerwil van de
chaos aan toevalligheden die zich
her en der bevinden.
Lambert Tegenbosch in Heusden
heeft in de verschillende ruimtes
van zijn galerie een presentatie
gemaakt van beelden en collages
van Carel Visser onder de titel Na-
vigare necesse est. Van een van de
belangrijkste beeldhouwers die
ons land kent zien we hier een
paar schitterende werken. Het
beeld Rode boeg bij voorbeeld.
Wat nog het meest weg heeft van
een fietsspatbord in rood plastic
ligt omgekeerd op de grond. Als
een hond op zijn rug, met de poten
omhoog. Het wordt op zijn plaats
gehouden door vier ijzeren staven
die als voetsteunen beginnen en zo
door het spatbord heen naar bo
ven gaan, ombuigen tot een con
structie die uiteindelijk een auto
ruit in de hoogte houdt. Het beeld
van een zeilschip dat hier hulpe
loos op het droge ligt, levend bij de
gratie van het idee in het hoofd
van de kunstenaar. Het ligt na
drukkelijk op de vloer, het is ten
slotte ook niet hoger dan het been
van een mens lang is. Het is ern
stig van constructie, symmetrisch
en weloverwogen, en tegelijk heeft
het een mate van luchthartigheid.
Varen is noodzaak voor wat als
boot door het leven gaat en verma
kelijk voor wie ervan kan genie
ten. Door die ijle, transparante
constructie heeft het ook een zeke
re leegheid en lichtheid, afgeleid
van wind en water.
Zoals gezegd laat Carel Visser
niets aan toeval over. Het beeld
bestaat in zijn hoofd en vervolgens
zoekt hij daar zijn materiaal bij.
Wat zich voordoet als scharrelen
tussen afval is het doelbewust zoe
ken van de instrumenten die het
beeld kunnen construeren. Die
middelen zijn bij hem vaak be
staande materialen die opnieuw
worden opgenomen in de kring
loop van het bestaan. Aan het on
derscheid tussen natuur en cul
tuur gaan die beelden voorbij. Wat
uitgesproken product is van een
industriële cultuur, een autoruit
bij voorbeeld, is door de mens af
gedankt en zo teruggebracht tot
een zekere toestand van natuur
waaruit het door Carel Visser
weer wordt tevoorschijn gehaald
om beeld te worden. Van alles wat
hij gebruikt kunnen we heel dui
delijk de herkomst zien. Hij sta
Carel Visser: 'Reizend'
pelt en verbindt al die dingen tot
een beeld dat een heel andere weg
gaat dan de losse onderdelen op
zich zelf mogelijk zouden kunnen
maken. Het werkelijkheidsgehalte
van de delen en de verbeelding
van het uiteindelijke produkt lig
gen in een zorgvuldig gezochte ba
lans. Net als de horizontale en de
verticale lijnen bij hem altijd in
balans liggen.
Het beeld Reizend uit 1992 speelt
zich weer heel nadrukkelijk op
vloerniveau af. Het is een delicate
verbinding van een verticaal ele
ment (een rechtopstaand bronzen
vrouwenbeeld met de armen recht
naar beneden tegen het lichaam)
en een horizontaal element (een
lange licht gebogen duig van een
groot vat dat in een vorig leven de
rode wijn heeft laten rijpen). De
uiteinden van de duig rusten op
steunen van aan elkaar gelaste ij
zeren pijpen. Het beeld is een
combinatie van bestaande materi
alen en een combinatie van volko
men verschillende geschiedenis
sen. De duig van het wijnvat heeft
niks te maken met het bronzen
beeld dat een afgietsel blijkt te
zijn van een gipsen beeld van de
Hongaarse beeldhouwer Prinner,
dat Carel Visser in zijn bezit heeft.
Het resultaat is net als zoveel van
zijn beelden van een grote natuur
lijkheid en vanzelfsprekendheid.
Wat is dit beeld anders dan de ge
stolde voorstelling van de mens
die aan zijn laatste, noodzakelijke
tocht bezig is die hem over de ri
vier naar het dodenrijk zal bren
gen?
Beelden van Carel Visser en kunstenaar
sportretten van Ad Petersen zijn tot 4
oktober te zien bij galerie Lambert Te
genbosch, Putterstraat 48, Heusden. De
galerie is open van 2 tot 5 en op af
spraak (0416-662772)
0
UI
j
AMSTERDAM
Van Gogh Museum - tekeningen Van Gogh uit de Nuense periode
dagelijks -10.00-17.00 uur (t/m 20 okt)
Rijksmuseum Stadhouderskade 42 - Whistier en Holland - daqeliiks
van 10.00-17.00 uur (t/m 9 nov)
ANTWERPEN
Lokaal 01 Verbrande Entrepotstraat 9 - Renée Turner - do, vr za
13.00-17.00 uur (t/m 11 okt)
Museum voor Schone Kunsten - Trance Dance: 25 eeuwen kunst
thema stilte - di tot zo 10.00-17.00 uur (tot 30 nov)
BAARLE NASSAU
Galerie De Verbeelding Klokkenstraat 12 - Korsten, Reynders
Lansdaal/schilderijen - Van Kemenade/beelden - Mookhoek/potsculp-
turen - do t/m zo 13.00-17.00 uur (t/m 5 okt)
BERGEN OP ZOOM
Markiezenhof Steenbergsestraat 8 - Overzichtstentoonstelling Peter
van Straaten -11.00-17.00 uur, ma gesloten (4 okt t/m 10 jan.)
BREDA
De Beyerd Boschstraat 22 - Re(f)use/vormgeving en milieu (5 okt t/m
30 nov) - Dutch posters 1960-1996. (5 okt t/m 30 nov) - Lightning 3:
Michael Kirkham/paintings (5 okt t/m 23 nov) - di t/m vr 10.00-17.00
uur, za en zo 13.00-17.00 uur
Chassé Galerie Claudius Prinsenlaan 8 - Dennis Happé/grafiek en
Phoebe Maas/fotowerk - ma t/m za 13.00-18.00 uur (t/m 22 nov)
Lokaal 01 kloosterlaan 138 - Yarre Stooker, Sol Sneltvedt en Joncquil
de Vries - do, vr, za 13.00-17.00 uur (t/m 12 okt)
Galerie Molenaars ginnekenweg 79 - Kunstkabinet: Bredase ciemy
Veeger, ook werk van o.a. Herman Brood, Ton Mertens, Susan Schild-
kamp en Henk van den Berg - wo t/m vr 13.00-17.30 uur en za/11.00-
17.00 uur (t/m 10 okt)
Galerie Segeren Raadhuisstraat 8-10 - Ad van Haandel/etsen en te
keningen - di t/m vr 10.00-18.00 uur, do tot 21.00 uur en za tot 17.00
uur (t/m 11 okt)
NBKS Reigerstraat 16 - Reprise: Paul den Hollander, Hans Waanders,
Hermien van Herpt, Henck van Dijck, André Geertse - di t/m zo 13.00-
17.00 uur, zo 15.00-17.00 uur (t/m 26 okt)
Galerie Ginneken Ginnekenweg 287 - Nora de Jong/schilderijen en
keramiek, Andries van der Beek/schilderijen - do t/m zo 13.00-17.00
uur (t/m 19 okt)
DEN HAAG
Museum Het Paleis Lange voorhout 74 - Venetiaans GlasHet ge
heim van Murano - geheimen van het Italiaanse eiland in Lagune Ve
netië - di t/m zo 11.00-17.00 uur (t/m 7 dec)
GENT
Museum voor schone kunsten - Brussel-Parijs: artistieke dialoog
tussen België en Frankrijk periode 1848-1914 - di tot ma 10.00-18.00
uur (t/m 15 dec)
HULST
Galerie Esprit Gravenstraat 99 - Belgische en Zeeuwse kunste
naars/schilderijen en beelden - do t/m zo tot 17.30 uur, do avond
19.00-21.00 uur (t/m 5 okt)
'S HERTOGENBOSCH
Noordbrabants Museum Verwerstraat 41 - Brabant in het Brand
punt - fotografie (t/m 30 nov) - La Gare, de oude en nieuwe spoorzo-
ne - art-impressions, audiovisuals, foto- en filmmateriaal, historische
voorwerpen, maquettes en ontwerptekeningen (t/m 30 nov)
ROOSENDAAL
Tongerlohuys Molenstraat 2 - Piet Berghs/beelden - di-zo -14.00-
17.00 uur (5 okt t/m 3 nov)
ROTTERDAM
Museum Boymans van Beuningen Museumpark 18 - Bruce Nau-
man - Fiftheen pairs of white bronze hands (t/m 27 okt) - Paul Beek
man (t/m 8 mrt 98)- Atelier van Lieshout: 15 jaar Joep van Lieshout
(t/m 16 nov) - Herbergscènes uit de 17de eeuw - gebruiksvoorwerpen
en prenten (t/m 27 okt) - Daan van Golden: 'Youth is an art' (t/m 7
dec)
TILBURG
Nederlands Textielmuseum Goirkestraat 96 - European Art Quilts-
di t/m vr 10.00-17.00 uur, za en zo en 2e kerstdag 12.00-17.00 uur (t/m
18 jan)
De Pont Wilhelminapark 1 - Robert Zandvliet: recente schilderijen -
di t/m zo 11.00-17.00 uur (t/m 4 jan)
Minister De Boer van Milieu
opent aanstaande zondag de ten
toonstelling Re(fluse/Vormgeving
en Milieu in De Beyerd. De ten
toonstelling is gewijd aan heden
daags design gemaakt van afval-
materiaal.
Op het eerste gezicht lijkt er met
de getoonde modellen niets bij
zonders aan de hand. De bezoe
ker ziet kleurrijke lampen, vazen,
meubels en huishoudelijke voor
werpen.
Voorbeelden van hergebruik zijn
een kinderstoel van kunststof uit
gebruikte plastic flessen, een cd-
speler van gerecyclede cd's, kle
ding uit plastic frisdrankflessen,
horloges uit autoschroot, en zelfs
bestek uit aardappelmeel. Een
groot aantal bekende ontwerpers
draagt aan de tentoonstelling bij.
(t/m 30 nov.) Op dezelfde zondag
begint in De Beyerd een tweede
tentoonstelling, Dutch Posters
1960-1996, samengesteld door
Anthon Beeke. De tentoonstel
ling begeleidt het verschijnen van
een gelijknamig boek. Boek en
expositie tonen hoezeer het affi
che een visuele neerslag is van de
sociale, culturele en politieke ge
schiedenis van een land.
Op de tentoonstelling zijn affi
ches te zien van Otto Treumann,
Willem Sandberg, Jos Bons, Dick
Elffers, Nicolaas Wijnberg, Wim
Crouwel en vele anderen, onder
wie samensteller Anthon Beeke
zelf. (t/m 30 nov.)
Een derde tentoonstelling is
Lightning 3: Michael Kirk-
ham/Paintings. De in 1971 in het
Engelse Blackpool geboren schil
der Michael Kirkham produceert
'stille schilderijen', (t/m 23 nov.)
Een van de elektronische landschappen van Sol Sneltvedt
Door Frits de Coninck
Het grootse, stille landschap dat
de Noorse Sol Sneltvedt op de
muur van Lokaal 01 in Breda
projecteert, heeft alle kwalitei
ten van het romantische land
schap. Ook al is het niet met de
traditionele instrumenten tot
stand gekomen maar met de mid
delen van de elektronica. Het
beeld is er niet minder intens
door.
Een videoprojector aan het pla
fond laat een beeld verschijnen
van een zeegezicht in wintertijd,
waarop de zon tergend langzaam
bezig is in de zee te verdwijnen.
Het beeld is zo hoog als de muur
in de grote zaal boven. De vloer
van die halfduistere ruimte is he
lemaal leeg. De bezoeker heeft
niet anders dan dat brede, grote
beeld van de zee dat op deze ma
nier heel dichtbij is. Uit luid
sprekers komen geluiden die
sporen met wat op de muur te
zien is. Het weinige licht dat hier
hangt, komt van een tweede pro
jectie op de korte wand: de be
weeglijkheid van in water weer
spiegelend licht dat van heel
dichtbij is opgenomen.
We zijn gewend om het beeld dat
Sol Sneltvedt hier toont in de ca
tegorie van het landschap te
plaatsen. Juist in dit geval voel je
de ontoereikendheid van zon be
noeming. Van land is vrijwel
geen sprake. We zien de lage ho
rizon van de waterlijn en links en
rechts daarvan een lange smalle
strook bergland. Als twee coulis
sen op een toneelpodium. Als we
weten dat de opname in Noorwe
gen gemaakt is en dat de zon on
der gaat, dan mogen we aanne
men dat we kijken met het land
in de rug en dat het aan de einder
de twee armen van het fjord zijn
die ons beeld begrenzen. Daar
achter begint de oneindigheid
van de zee, die we van hieraf niet
kunnen zien maar die we on
weerstaanbaar aanwezig weten.
De enorme lucht, dat witte licht,
de nevelige atmosfeer, een af en
toe door het beeld vliegende vo
gel, de geluiden, alles valt samen
in een indringend zeegezicht, een
waterschap, maar geen land
schap in de letterlijke zin van het
woord. Sterker nog, als dit een
schilderij zou zijn, dan zouden
we het zelfs niet eens hebben
over een zeegezicht maar over de
schilderkunst op zichzelf. Wat
Sol Sneltvedt (in 1965 in Noor
wegen geboren) hier doet is een
schilderkunstig beeld maken met
de middelen van de elektronica.
Kun je van veel videokunst van
tegenwoordig beweren dat ze
niks van doen heeft met de beel
dende kunst, maar zich beweegt
op het domein van de film, deze
videopresentatie is zelf schilder
kunst. Een platte presentatie op
de muur die de ruimte, de leegte,
het licht en de volheid van de at
mosfeer vangt die horen bij vala
vond aan zee. Hier kijken we niet
eens als toeschouwer naar, hier
zijn we bij betrokken, hier zitten
we midden in.
Het is eenzelfde gewaarwording
als bij het schilderij van Caspar
Davis Friedrich, Monnik aan zee,
een doek uit 1809 dat je zou kun
nen beschouwen als het begin
van de moderne schilderkunst
volgens de noordelijke romanti
sche traditie. Dezelfde leegheid,
datzelfde licht. De monnik die op
het doek van Friedrich eenzaam
aan zee staat, is de bezoeker in
Lokaal 01 die om zich heen de
duisternis weet en voor zich het
licht, onbereikbaar en dichtbij.
Het zeegezicht als voertuig van
de ziel.
I Sol Sneltvedt exposeert deze periode
samen met de Oudenboschenaar
Joncquil de Vries (student Sint Joost)
en Yarre Stooker. Lokaal 01, Klooster
laan 138, Breda. De presentatie duurt
tot 13 oktober en is van donderdag
t/m zondag te zien van 1 tot 5 uur.
INFORMATIE
Van alle in De Stem gepubliceerde
werken van beeldende kunstenaars
aangesloten bij een CISAC-organi-
satie zijn de publicatierechten gere
geld met Beeldrecht te Amstelveen.
Deze kunstenaars worden verzocht
in verband met reproductie van hun
werk in deze uitgave contact met
Beeldrecht op te nemen.
