IJzendijke doet gesneuvelde Britten en Canadezen recht met gedenkteken
Het drama van de vermisten
I0DUCTIE
IMATISERING
NTROLLER
STARTERS
DE STEM
/ERKER M/V
Elf maanden geleden leek de
wens van de Engelse oud-tank
commandant Martin Reagan
(73) nog een onhaalbare droom.
Op maandag 20 oktober komt
die droom echter wel degelijk
prof-voetballer
Nen last
uit. Dankzij de inzet van een co
mité en de betrokkenheid en
vrijgevigheid van bedrijven en
veel Zeeuws-Vlamingen krijgen
37 omgekomen Engelse en Ca
nadese militairen die dag een
gedenkteken aan de Pont
Avancé in IJzendijke. De 37
kwamen op 20 oktober 1944 om
bij een reeks ontploffingen nabij
de boerderij van de familie De
Dobbelaere-Govaert.
Reagan, een van de overleven
den die vorig jaar november via
deze krant zijn wens publiek
maakte, kan het nog steeds niet
bevatten. „Het is een erkenning
van vergeten mensen. Dit ver
vult de nabestaanden en nog
resterende overlevenden met
grote dankbaarheid."
ZATERDAG 27 SEPTEMBER 1997
eer 500 medewerkers
name bestratings- en
i t.b.v. weg- en water-
De lange strijd van Martin Reagan
emen en de distributie
ketens in Nederland en
transport.
ris binnen de gehele
een multifunctioneel
pro
Ja. het direct aansturen
productie-proces, Arbo-
ikheid met
enken).
ïwinnen bij Martens kunst-
|pers, telefoonnummer
'netwerkbeheerder,
gr een of meer van de Mar-
t automatiseringsteam uit
tows NT en MAGIC vormen
jkheid met teamgeest.
inwinnen bij de holding, de
nummer 0162-422900, toe-
rekeningen,
[ing masterplannen.
automatiseringssystemen,
lerings- en
Jid werkmaatschappijen,
satie.
e/Bedrijfsadministratie.
inwinnen bij de holding, de
onnummer 0162-422900,
plaatsingsmogelijkheden voor
|lijkheid met teamgeest.
-bedrijven,
jieze open sollicitatie kunt u
nevrouw C. Bruinsma, tele-
00, toestel 793.
.v. de genoemde
Uw gegevens worden
ereld met bijvoorbeeld meer dan
n een kruidenier, maar ook een
A&P winkels. De nieuwe super-
st. De Hermans Groep, waar
A&P
cern: één van de grootste levens
la zoeken wij met spoed een:
de producten en de presentatie
eze representatieve baan biede
zelfsprekend prima arbeidsvoo
en zoals:
litstekende beloning
eiskostenvergoeding waar nodig
akantietoeslag
studiekostenvergoeding
ïg voor het werken op bijzonde
conform CAO-VGL
ij uit contact op te nemen
metde
ienweg 46, 4818 JG Breda,
i Martin Reagan
I i v,-l WrtllüiOC
vMartin Reagan bekijkt foto's van zijn vroegere strijdmakkers. foto's rein van der helm
iDoor Rein van der Helm
In de voorkamer van zijn typisch Engel
se rijtjeswoning in Acomb, York, dwa
len Reagans ogen steeds af naar de fo-
s van het gloednieuwe monument, nog zon-
J&r gegraveerde marmeren platen. Daarop
Jstaan ook de drie bouwers: Lucien van Pouc-
|te Johan en Theo Steenkiste. Drie IJzendijk-
lse gepensioneerden die vorig jaar, net als veel
Ttnderen, een brief schreven aan de oud-strij-
Jder en positief reageerden op zijn wens. „Wij
Iwben mede aan hem onze bevrijding te dan-
Ten," verklaart het drietal,
pjna een jaar geleden, na tevergeefs de ge
beente Oostburg te hebben benaderd voor
Imedewerking, besloot Reagan schoorvoetend
yials hij zegt the press in te schakelen. De
facties waren overweldigend. Binnen de
portste keren had de Engelsman brieven van
[vooral IJzendijkenaars die hem wilden steu-
Pm. Een comité werd uit de grond gestampt
ging voortvarend aan het werk. Het resul-
i er zijn,
IHet is verbazingwekkend hoe snel en accu-
faat er door onze Nederlandse vrienden is ge
rekt en hoe enorm betrokken en vrijgevig
pch veel mensen toonden. Dank eveneens aan
poverheid, provincie Zeeland en de gemeen-
f Oostburg, voor de snelle vergunningverle-
®g voor de bouw. Ik heb er geen woorden
F°or, zegt de oud-militair.
póids de ramp zich in IJzendijke voltrok heeft
fd beeld hiervan Reagan nooit verlaten hoe-
r bet leven na de oorlog zijn gewone gang
|am. Voor Reagan betekende dit trouwen en
PMeren opvoeden. Van 1947 tot 1959 was hij
ffofvoetballer, daarna ging hij in zaken. „Ik
Tf ride drie jaar in de eerste divisie, bij Mid-
r orough. Afwisselend links- of rechtsbui-
Ju' Mevrouw Reagan haast zich te vertellen
I™ de inkomsten niet zo gigantisch waren als
1®. „Tien pond per week," zegt ze met enige
■«edering.
In ^ea8an kreeg zes kinderen en het
■«oeden daarvan kostte de nodige tijd en in-
TPMning, Langzaam zonken de oorlogsherin-
f nngen dieper weg. De enorme voorpublici-
Em i de herdenking van 50 jaar D-Day in
bracht echter alles weer naar boven,
feagan besloot naar de voormalige slagvel-
lol! g,te ^eren- Naar de plekken waar hij
V s bad verloren, naar de militaire ere-
ïenen Waar Zi^ bun ^aatste rustplaats heb-
ÏP 20 oktober 1994, precies vijftig jaar nadat
ltrmÏÏF m Mzendijke zich had voltrokken,
lom j j ^eagan met drie van zijn zonen
iet l m van de familie De Dobbelaer.
lotte ,nde knieëïl belde hi1 aan' ..Ten-
was ik een van de mensen die zo'n gro-
|3pi!FFSp0Fd over de boerderij hadden ge-
r verklaart hij. Door de hartelijke ont
vangst viel een loden last van hem af. In april
1995 bezocht hij de familie nog eens en opper
de toen de idee voor een gedenkteken voor
zijn gevallen kameraden. Spontaan stelde de
familie hem een stukje grond hiervoor be
schikbaar.
Het bezoek aan IJzendijke was voor hem ook
reden de gebeurtenissen van toen op papier te
stellen. „Tot ik in 1994 uit IJzendijke terug
kwam, had ik bijna met niemand er ooit over
gesproken. Het bezoek aan die plek was voor
mij aanleiding een verslag op te stellen. Ook
omdat er voor zover ik weet zelfs geen offici
eel rapport bestaat van die trieste dag in ok
tober 1944. Wat aan de Isabellaweg toen ge
beurde, is slechts een zandkorrel op het
strand ten opzichte van andere gebeurtenis
sen in die tijd. Ik vind echter dat diegenen die
in IJzendijke hun leven verloren, gewond
raakten en overleefden met littekens die niet
altijd gezien kunnen worden, erkenning ver
dienen. Hun inspanningen dienen voor het
nageslacht te worden vastgelegd."
Nitro-glycerine
In zijn verslag licht Reagan ook de sluier op
over de oorzaak van de ramp. Niet een on
voorzichtig rokende soldaat bij het overladen
van benzine, niet het rijden over een landmijn
('de tanks stonden stil'). Het was volgens hem
een tankwagen met nitro-glycerine - gebruikt
bij het banen van wegen door mijnenvelden -
die ontplofte en een reeks andere explosies te
weeg bracht. Het zeer onstabiele, gevaarlijke
goedje werd te ruw over een kapotte duiker
vervoerd. De bevoorrading van het eskadron
werd gedaan door een Canadese transport
eenheid, die ook het explosief aanvoerde. Ge
volg: 37 doden en vermisten, 51 gewonden, elf
tanks vernield, een landbouwschuur aan bar
rels en een ravage tot kilometers in de omtrek.
Dat Reagan het overleefde, dankt hij aan het
feit dat hij met zijn zware Churchill-tank niet
over een vernielde duiker mocht rijden rich
ting boerderij. Hij bleef met zijn bemanning
op wat achteraf een veilige afstand bleek.
Bij terugkomst in Engeland begon hij met het
opsporen van nabestaanden en nog levende
oud-militairen die hadden gediend bij het 284
Armoured Assault Squadron (pantser aan-
valsbataljon), dat bij de ramp werd gedeci
meerd. Uiteindelijk wist hij rond veertig
mensen te traceren die allen van harte wilden
meewerken aan het oprichten van een ge
denkteken en daarvoor ook gul hun porte
monnee trokken.
Burgemeester
Reagan'dacht aan een eenvoudige steen met
daarop de namen van omgekomen militairen.
Al snel merkte men dat het moeilijk was van
uit Engeland iets in Nederland te regelen.
Hulp ter plaatse was hard nodig. Tevergeefs
wendde hij zich eerste tweemaal tot de 'Bur
gemeester van IJzendijke', een gemeente die
sinds de herindeling van 1970 niet meer be
stond. Daarna tot de 'Burgemeester van Oost
burg'. Er kwam geen teken van leven terug.
Tot slot De Stem met als gevolg een hoop po
sitieve reacties.
Tegelijkertijd herinnerde een neefje van de in
IJzendijke omgekomen Cyril Thompson zich
een Nederlandse vriend die hij ooit in Nor-
mandië had ontmoet. Dat was Geert Aalders,
onderofficier van de Koninklijke Lucht
macht. Wonend in Rilland en werkend op de
vliegbasis Woensdrecht. Zijn hulp werd inge
roepen. Aalders nam contact op met een aan
tal briefschrijvers en zo vormde zich snel een
comité, onder voorzitterschap van emeritus
pastoor F. Buijsse. Zonder iemand van het co
mité tekort te willen doen noemt Buijsse,
hierin bijgevallen door zijn penningmeester
Lucien van Poucke, Aalders 'de motor van het
geheel'.
Steun
Van veel kanten kreeg het comité steun. Van
oud-stoottroeper Ko Filius uit Oost-Souburg.
Niet alleen ontwierp hij het monument, hij
wist veel van zijn kameraden uit Zeeland en
West-Brabant enthousiast te maken. Zij
stortten geld en bij de onthulling vormen de
ze voormalige elite-soldaten de erewacht.
Particulieren 'adopteerden' namen op het
monument tegen de prijs van vijf gulden per
letter. Dat deed ook het 13e Infanteriebatal-
jon van de Luchtmobiele Brigade. Een IJzen-
dijkse bank stortte geld, een groenbedrijf uit
Axel staat borg voor de beplanting, de ste
nenleverancier gaf niet alleen geld maar ook
een korting op de prijs van de 1500 stenen die
voor het monument nodig waren. Een steen
houwerij in Westkapelle, waarvan de direc
teur zich nog de enorme beschietingen en
bombardementen van najaar 1944 weet te
herinneren, zorgt voor een 'vriendenprijs'
voor de marmeren platen met daarop gegra
veerd de namen van de 37 omgekomen mili
tairen. Oostburg revancheerde zich royaal.
Men zorgde niet alleen voor een snelle ver
gunningverlening. Er komt voor rekening van
deze gemeente, waartoe IJzendijke behoort,
ook een pad vanaf de parkeerplaats naar het
monument.
Het zijn al deze zaken die Reagan van dank
baarheid de tranen in de ogen doen schieten.
Hij is het er ook van harte mee eens dat het
monument niet op de boerderij van De Dob-
belaere, maar langs de openbare Isabellaweg,
met vrij uitzicht op de boerderij komt te
staan. „Zo behoudt de familie De Dobbelaere
ook zijn privacy," zegt hij.
Groepsfoto
Voor de zoveelste maal die dag bekijkt hij in
zijn woonkamer de foto's van het monument.
Loopt ermee naar de muur waar ingelijst de
dagorder hangt die generaal Eisenhower uit
gaf op 6 juni 1944: D-day. Daarnaast een
groepsfoto van Reagaps klas aan de onderof-
ficiersschool.
Terug in zijn zetel pakt hij een groepsfoto van
zes jonge militairen, een complete tankbe
manning. „Die is in IJzendijke gesneuveld, en
die en die en die. Vier in totaal. De twee ande
ren werden gewond." Hij wijst ze een voor
een aan en zegt: „Dank zij het monument in
IJzendijke worden zij en al die anderen nooit
meer vergeten."
De tankbemanning van sergeant Rees Barton, klasgenoot van Reagan. Linksboven Charles Wilson, wiens vrouw altijd weigerde
aan te nemen dat haar man was gesneuveld. Rechtsonder zittend tankchauffeur Charles Foster waarvan Martin Reagan kortgele
den ontdekte dat die bij hem 'om de hoek' woont. Staande van links naar rechts: Charles Wilson (vermist), A. Cann (gesneuveld),
James Maybee gesneuveldzittend van links naar rechts: J. Downes (gewond), sergeant Rees Barton (gesneuveld), Charles Foster
(gewond). foto m. reagan
Door Rein van der Helm
'Bet spijt mij u te moeten mededelen dat uw echtgenoot soldaat
Charles J. Wilson na acties in Noordwest-Europa wordt vermist en
hoogstwaarschijnlijk is gesneuveld. Ik kan u niets vertellen over de
omstandigheden waaronder het heeft plaatsgevonden'.
Eind oktober 1944 ontving mevrouw Wilson dit verschrikkelijke
bericht over haar man Charles, als ontmijner ingedeeld bij het 284
Armoured Assault Squadron van de Royal Engineers.
Een paar jaar later ontmoette zij kameraden van haar man die ver
telden dat hij slachtoffer was geworden van een reeks ontploffin
gen op een boerderij aan de Isabellaweg in IJzendijke, Nederland.
En dat daarna nooit meer iets van hem was gevonden.
Altijd had zij geweigerd te geloven dat haar man was omgekomen.
Nu zij wist dat het om een ontploffing ging, kreeg zij nieuwe hoop.
Misschien was hij alleen maar gewond en lag hij ergens in een zie
kenhuis? Wist hij niet wie hij was? Zij schreef in 1947 de burge
meester van IJzendijke een brief waarin zij vertelde op zoek te zijn
naar haar man. Was er misschien in de omgeving van IJzendijke
een ziekenhuis en lag daar misschien een nu 37-jarige Engelse mi
litair met geheugenverlies? Zij deed een uitvoerige persoonsbe
schrijving van haar man er bij.
„Het tekent de verschrikking die bij mensen leeft als een geliefde
wordt vermist," zegt Martin Reagan. „De onzekerheid die wat de
ramp in IJzendijke betreft bij alle nabestaanden heerste. Ook zij
kregen nooit te horen waar en onder welke omstandigheden hun fa
milielid was omgekomen," zegt hij.
Zoals de familie van de 20-jarige Cyril Thompson, een van de 37
omgekomen soldaten. Het mysterie rond zijn overlijden hield zijn
moeder bezig tot zij in 1974 zelf overleed. Alles wat zij van de au
toriteiten had weten los te krijgen was dat haar enige zoon sneuvel
de bij een enorme explosie achter de linies 'ergens in Nederland'.
Zijn twee zussen Edna en Beryl wachtten tot geheime archieven na
50 jaar geopend mochten worden. Een officieel rapport van de ge
beurtenissen in IJzendijke is tot nu toe echter nergens te vinden.
Ook niet in de archieven van het tankbataljon. Pas nadat de zussen
het verslag van Reagan onder ogen hadden gekregen was er duide
lijkheid.
Dankzij de onthulling van het monument in Ijzendijke kunnen zij
straks spreken met mensen die Cyril hebben gekend en weten hoe
hij is gestorven.
Reagan denkt dat geen informatie werd gegeven, omdat het een
zeer geheim tankbataljon betrof. „Het eerste ter wereld in zijn
soort. Speciale technieken waren ontwikkeld om bunkers op te bla
zen, tankvallen onschadelijk te maken, mijnenvelden te ruimen."
Dat erna de ramp tien soldaten werden vermist, is volgens hem niet
verwonderlijk. „Er was een enorme vuurzee en veel zware explo
sies. Een aantal van de vermisten is als het ware gecremeerd. Ande
ren werden in duizenden stukjes uiteengereten en verspreid. Het
was verschrikkelijk," zegt Reagan met een brok in zijn keel.
De broers Johan en Theo Steenkiste (toen 16 en 13 jaar) beamen dit.
Nog maar net vertrokken van de plaats des onheils, waar zij bij de
Engelse soldaten om sigaretten hadden gebedeld, en bezig met het
begraven van een dood paard vonden, zij zichzelf na een enorme
explosie naast het paard in de kuil. Zij brachten een gewonde sol
daat terug naar de boerderij, en kwamen in een inferno terecht.
„Overal doden, verminkten en gewonden," zegt Johan. „Een beeld
dat ik mijn hele leven niet meer vergeet. Weken later vonden wij in
de landerijen rond de boerderij nog menselijke resten. Soms een
voet in een schoen, dan weer een ander lichaamsdeel. Een keer zelfs
een overhemd met een paar ribben erin. Die menselijke resten heb
ben we allemaal begraven," vertellen de broers.
Van één vermiste, de Canadese korporaal Edwin Larkin werd in
1964 de identificatie-armband bovengeploegd. Als eerbetoon werd
in zijn woonplaats Manitoba een meer naar hem vernoemd.
De bouwers en het monument.
foto wim kooijman
