Genieten tot in
de volgende eeuw
Harry Geurts schrijft boek over meteorologische thema's in muziek
ALDI i:
Nutra Swe
zoetstof
Maïskorrels
Snelkookrijsi
Garnalen"
kroepoekisogi
Combi P?rty-
crackerties
Augurkenpa
SUNLUX 2
K
DE STEM
LIJF LEVEN
Omslag
Lichte muziek
Top 40
Stille kracht
Atlanta
Opschieten
Meubelboulevard
Zilveren kraag
Libellen in problemen
Nieuw onderzoek van maan
Voyagers twintig jaar onderweg
poeder, 75 gr.
425 ml.
'Delicato', 400 gr. 4
80 st„ 250 gr.
zoetzuur,
720 ml..
Prehistorische olifantjes
Oudste gouden sieraden
Mammoet moet 'herleven'
Veiliger autostoel
Boek over ziekte en erfelijkheid
pe
an
12
i i i i I
WOENSDAG 24 SEPTEMBER 1997
Hogedrukgebied tussen
Mozart en The Doors
Als liefhebber van klas
sieke muziek liep Harry
Geurts drie keer naar de
bioscoop om de speel
film Amadeus te inhale
ren. Als archivaris van
het KNMI in De Bilt
vroeg hij zich af, of het
nou echt zo'n erbarme
lijk weer was op de be
grafenis van Mozart. Dat
mondde uit in het schrij
ven van een populair
wetenschappelijk boek
over weerkundige faits
divers. Met, uiteraard,
speciale aandacht voor
meteorologische thema's
in de muziek.
Door John van Oppen
In de film Amadeus valt de regen
met bakken uit de lucht als de in
armoede en eenzaamheid gestor
ven virtuoos naar z'n graf wordt
gedragen. Zou dat verklaren
waarom er zo weinig mensen bij
waren? Of was het in werkelijk
heid niet zo bar en boos en accen
tueerde regisseur Milos Forman
de dramatiek op listige wijze?
Geurts, geboeid door meteorolo
gie én klassieke muziek, moest
weten hoe het zat. Hij wist waar
te zoeken en vond het antwoord:
op 6 december 1791 was het 's
middags in Wenen mistig en
zacht weer. Er stond nauwelijks
wind en het was 3 graden Cel
sius: „Heel anders dan de rol
prent - maar ook verschillende
biografieën - doen voorkomen."
Een officieel uittreksel van het
authentieke Weense weerrap-
port, opgemaakt op de dag waar
op W.A. Mozart begraven werd,
heeft Harry Geurts opgenomen
in het boek Weergaloos Neder
land dat hij samen met KNMI-
collega Jacob Kuiper geschreven
heeft.
Weergaloos is niet het zoveelste
gortdroge infoboekje over lage
drukgebieden, cumuluswolken
en de Wet van Buys Ballot. Die
basale feitenkennis ligt wel tus
sen de regels opgesloten, maar
wat het boekwerk zo bijzonder
maakt zijn de thematisch uitge
werkte faits divers rond het weer
en de jaargetijden.
Het duo kan sappig vertellen
over meteorologische thema's in
de muziek; over onthullende
weerberichten uit de Middeleeu
wen, de oudheid, de prehistorie
en de schilderkunst; over hoe
weersveranderingen het humeur
kunnen beïnvloeden.
Ze weten uit ondervinding dat
In de film 'Amadeus' valt de regen met bakken uit de lucht op de dag dat Mozart begraven wordt. In werkelijkheid was het op 6 de
cember 1791 in Wenen mistig en zacht weer. foto concorde film
Harry Geurts
foto uitgeverij kosmos
aan het gedrag van dieren een
omslag valt af te lezen. Gaan de
kippen naar binnen om te schui
len? Dan is de bui meestal snel
over. Blijven ze buiten pikken?
Dan kan het wel eens erg lang
blijven miezeren.
De co-scribenten behandelen
zulke ditjes en datjes met speels
gemak, maar ze zorgen ervoor
dat hun anecdotische manier van
schrijven wetenschappelijk ver
antwoord blijft. 'Van hittestress
tot windchill - en nog veel meer
over het weer,' luidt de toepasse
lijke ondertitel.
Geurts: „Als fervent liefhebber
van klassieke muziek kon ik het
niet laten om diep in te gaan op -
wat wij noemen - 'weerklassiek'.
Voor componisten vormt het
weer al eeuwenlang een inspira
tiebron. In De Vier Jaargetijden
van Vivaldi hoor je het stamp
voeten van de kou, het druppelen
van de regen, het waaien van de
wind. De zesde symfonie van
Beethoven is een meteorologisch
hoogstandje. In de Pastorale
hoor je de bladstilte voor de
storm, je voelt de angst van de
mensen, je hoort het gerommel in
de verte. Dan barst het onweer
los. Arme paukenisten. Ze moe
ten zich in het zweet werken."
Van Ritme van de regen van Rob
de Nijs, tot en met November
Rain van Guns 'n Roses, ook in de
lichte muziek is hier en daar kans
op een bui. En ook al hadden
Geurts en Kuiper niet zoveel
kaas gegeten van K.C. and the
Sunshine Band of The Four Seas
ons, ze vonden dat het fenomeen
meteopop niet onaangeroerd
mocht blijven.
„Tienduizenden nummers in de
lichte muziek hebben immers het
weer als thema. Van White
Christmas van Bing Cosby tot
Stormy Weather van Lena Hor-
ne. Namen van muziekgroepen
hebben soms een meteorologi
sche klank. Johnny and the
Hurricanes. Donna Summer,
Weather Report, Earth, Wind
and Fire. En dan heb je nog de
New Age-muziek, waarin het ge
luid van golven, wind, regen en
ritselende bladeren een sfeer op
roept die ideaal is voor medita
tie."
Het mag de schrijvers dan wel
niet gelukt zijn om de 'meteopop'
net zo overzichtelijk te rubrice
ren als 'weerklassiek', ze hebben
er in ieder geval een aanzet voor
gegeven. Geurts: „In de hoop dat
het iemand anders stimuleert tot
verdere uitwerking."
In Weergaloos Nederland staat
alvast een 'Lichte muziek Top 40
van het Weer' afgedrukt. Geurts:
„We hadden zelfs een Top 400.
Alle collega's op het KNMI, van
Monique Somers tot Erwin Kroll,
hielpen mee bij de samenstelling.
Staken ze hun hoofd om de deur:
'Hebben jullie Rain van The
Beatles al op het lijstje staan?
The Wind cries Mary van Jimmy
Hendrix? My friend the Wind van
Demis Roussos? Johnny Winter
niet vergeten? Waar valt De een
zame Fietser van Boudewijn de
Groot onder?"'
Maar de uitgever vond het al te
gortig om de eindeloze opsom
ming compleet af te drukken.
„Met pijn in het hart zijn we
gaan inkorten. Op zo'n manier,
dat songs van alle decennia en
zoveel mogelijk stromingen zou
den overblijven. De Top-40 is dus
een dwarsdoorsnede geworden.
We hebben niet geselecteerd op
verkoopcijfers. Dan was de lijst
volstrekt anders, maar ook een
zijdiger van samenstelling ge
weest."
De nummer één in de Meteopop-
top 40 van het KNMI? Riders on
the Storhi Van The Doors, ge
volgd door Raindrops keep fal
ling on my Head van Burt Bacha-
rach en Hal David. Gene Kelly
staat derde met Singin' in the
Rain.
Grootste afwezige in de KNMI-
Top 40: Summertime van George
Gershwin. Geurts: „Hè, verdorie,
dat krijg je nou van al dat inkor
ten."
Muziek kan het humeur doen
omslaan. Het weer bezit dezelfde
stille kracht. Geurts vindt het
daarom maar onbegrijpelijk dat
biometeorologie in Nederland
nog een braakliggend terrein is.
„We kennen wel lichttherapie
voor mensen die lijden aan een
winterdepressie; een smog-waar-
schuwing voor longpatiënten;
hooikoortsberichten; en een zon
krachtverwachting voor mensen
met een gevoelige huid. Maar
daarmee houdt het op, terwijl de
biometeorologie in andere lan
den verder gaat. Het lijkt mij een
vruchtbaar onderzoeksgebied
voor psychologen en gezond
heidswetenschappers."
Als voorbeeld geeft hij het raad
sel van de föhn, een droge wind
die de temperatuur in de Noorde
lijke Alpenlanden vliegensvlug
met tien graden doet oplopen,
terwijl de luchtvochtigheid dan
tot 20 procent daalt, een extreem
lage waarde.
In Zwitserland komt dit föhn-
weer zo'n 33 dagen per jaar voor.
Veel inwoners klagen dan over
hoofdpijn, duizeligheid, slape
loosheid, verhoogde bloeddruk,
concentratiestoornis en spier
pijn. „Bij föhnweer vallen meer
slachtoffers in het verkeer.
Merkwaardig genoeg hebben
toeristen er minder last van dan
de autochtonen. Terwijl het hu
meur van de lokale bevolking
zakt, voelen toeristen zich als
herboren omdat ze zuivere berg
lucht inademen.
De föhnklachten lijken veroor
zaakt door golvende luchtstro
mingen. Geurts: „Bepaalde tril
lingen werken door op het ge
hoororgaan en het zenuwstelsel
raakt geprikkeld. Nederland
heeft geen föhn, wel golfbewe
gingen in de atmosfeer. Hebben
die geen effect op mensen? Ge
voelsmatig zijn we meer afhan
kelijk van het weer dan we vaak
denken."
Hij wijst erop dat in Nederland
tijdens een koude- of hittegolf
relatief meer mensen sterven dan
anders.
Sinds de Olympische Spelen van
Atlanta is een dimensie toege
voegd aan de biometeorologie,
vindt Geurts. „We kregen toen de
heat index. Buitensporters ken
den opeens de gevolgen van een
specifieke combinatie van lucht
vochtigheid en temperatuur."
Als variant daarop berekende het
KNMI tijdens de Elfstedentocht
de windchill-factor. Geurts: „De
gevoelstemperatuur zegt schaat
sers méér dan aparte metingen
voor vrieskou, windkracht en
windrichting. Van een natuur
kundig bericht wordt het weer-
praatje steeds dichter op de huid
van de mens geschreven. Die ont
wikkeling zal in het begin van de
volgende eeuw een enorme
vlucht nemen."
Harry Geurts en Jacob Kuiper, 'Weer
galoos Nederland', Utrecht, Uitg. Kos
mos, prijs 39,90.
Door Romke van de Kaa
In de krant las ik dat ik kon ge
nieten van de laatste volledige
maansverduistering van de
eeuw. Maakt een maansverduis
tering meer indruk dan de vori
ge, of de volgende, alleen maar
door het feit dat hij de laatste
van de twintigste eeuw is?
In februari '98 moet ik een lezing
houden op een symposium van
tuin- en landschapsarchitecten
in Dublin over het onderwerp
'Tuinieren in de 21e eeuw'. Ik
heb toegezegd, want een betaald
reisje naar Ierland lokt mij wel
aan, maar ik breek mij nu al we
kenlang het hoofd over de vraag
wat ik daar nu in hemelsnaam
moet gaan vertellen. Zal de tuin
van 2001 er beduidend anders
uitzien dan die van 1999? Ik be
twijfel het.
Ik wou dat we al dat gezeur over
het volgende millennium maar
achter de rug hadden, maar ik
INFORMATIE
Wie nadere informatie wil omtrent
artikelen in deze bijlage, kan
tijdens kantooruren bellen naar:
076-5312344 of 076-5312272.
Schriftelijk reageren kan ook.
Het adres daarvoor is:
De Stem, redactie Lijf Leven,
postbus 3229,4800 MB Breda.
Eindredactie: René van der Velden.
vrees dat we in de komende paar
jaar nog een vuilnisbak vol
eeuwwisselingsonzin over ons
heen zullen krijgen; hoe dichter
we bij het jaar 2000 komen, hoe
meer gebeurtenissen de laatste
van de eeuw zullen zijn. Op de
laatste dag van deze eeuw zal het
moeite kosten om niet onder de
loodzware wetenschap te be
zwijken dat iedere handeling de
laatste van de eeuw zal zijn - de
laatste leugen, de laatste maal
tijd, de laatste lekke band. Bui
tengewoon sneu lijkt het mij om
vlak voor de eeuwwende te stik
ken in de laatste oliebol.
Goed, dit is een tuinrubriek, en
ik dwaal af. Wie nog deze eeuw
tweejarigen in zijn tuin in bloei
wil hebben, moet opschieten.
Tweejarige planten moeten in de
zomer worden gezaaid en wie
volgend jaar in juli of augustus
zaait, kan zijn planten nog net in
1999 in bloei hebben. Tweejarige
planten zijn uit de mode; vroeger
zag je ze in bijna iedere tuin:
muurbloem, duizendschoon en
nachtviolier, maar het is lang
geleden dat ik een perk met dui
zendschonen heb gezien en ook
de muurbloem met zijn rem-
brandteske kleuren is geen alge
mene plant meer.
De nachtviolier zie ik nog regel
matig: ieder voorjaar in mijn ei
gen tuin. Als er iets karakteris
tiek is voor tuinieren in het
eeuwgewricht, dan is dat onge
duld.
Op de televisie zie je hoe een
complete tuin in een uurtje
wordt aangelegd. Drie keer met
de aanhanger op en neer naar
het tuincentrum voor wat coni
feren, een mini-treurwilg, een
prefab-vijver en een pergola van
waaibomenhout, en klaar is je
tuin.
Zoals je een huiskamer in een
paar dagen hebt ingericht, zo
moet ook de tuin in zo kort mo
gelijke tijd af zijn. Het tuincen
trum is een botanische meubel
boulevard. Hier komt een thuja
als bankstel, daar een jeneverbes
als staande schemerlamp. Soort
en variëteit van de planten doet
er niet toe, als ze maar groot
zijn, zodat we niet hoeven te
wachten. Zaaien, stekken en en
ten zijn oude ambachten die op
een braderie thuishoren; de laat-
20e-eeuwse tuin is een instant-
tuin.
In dit licht bezien is het logisch
dat er in de tuin geen plaats
meer is voor planten die je het
ene jaar moet zaaien, die in het
volgende jaar pas bloeien, en die
daarna nog doodgaan ook. Veel
werk voor weinig resultaat.
Toch zijn er ook tweejarige
planten waaraan je helemaal
geen werk hebt, om de eenvoudi
ge reden dat ze zichzelf in stand
houden.
De al genoemde nachtviolier
hoef je maar eenmaal in je leven
te zaaien - daarna is het een
kwestie van uittrekken waar je
hem niet hebben wilt. En dat
uittrekken gaat gemakkelijk,
want veel wortel heeft hij niet.
Nog zo'n zelfzaaiende plant is
Eryngium giganteum, een kruis-
distel die - in tegenstelling tot
wat de naam suggereert - onge
veer een halve meter hoog wordt.
In het eerste jaar maakt de plant
een groene rozet; het tweede jaar
verschijnt er een vertakte
bloemstengel met blauwgrijze
kegels, omgeven door een zilve
ren kraag.
Het grappige is, dat de bloeiwij-
ze volkomen onverenigbaar lijkt
met het blad van het jaar ervoor.
Ik heb Eryngium giganteum als
jonge plant verkocht en soms
slaagde ik er niet in om de klant
ervan te overtuigen dat die iele
grasgroene blaadjes wel degelijk
tot zo'n imposante zilveren kan
delaar zouden uitgroeien. Ik heb
de plant dan ook uit het assorti
ment laten vallen - ik had er
genoeg van om voor oplichter te
worden uitgemaakt.
Hoe het ook zij, wie deze tweeja
rige kruisdistel nu zaait, kan er
tot ver na de eeuwwende van ge
nieten.
Eryngium giganteum ofwel de kruisdistel. Wie deze plant nu
zaait, kan er tot ver na de eeuwwende van genieten.
foto romke van de kaa
Samen met de dagvlinders vor
men libellen de mooiste insecten
van ons land: sierlijk, onschade
lijk, nuttig zelfs en altijd boei
end om hun manier van vliegen
en leven. De grootste die in Eu
ropa rondvliegt, is de bosbeek-
juffer die 49 millimeter meet en
de kleinste (32 mm) is de zwarte
heidelibel. Net als de vlinders
zijn ze echter een bedreigde
diersoort. In heel Europa en in
Nederland nog erger, terwijl ze
toch al honderd miljoen jaar op
dit ondermaanse leven. Verzu
ring, verdroging, kanalisaties,
verandering van het klimaat gel
den als belangrijkste oorzaken.
En mensen die zo graag vissen in
hun vijver zien, moeten weten
dat die dieren met smaak de eie
ren en larven van libellen oppeu
zelen. Zeventig soorten libellen zijn er in ons land waargeno"i
van de zesduizend die op de wereld bestaan. Omdat libellen
goede graadmeter zijn voor de toestand van het milieu, zijnen
regionaal niveau projecten gestart die onder meer inventarisat
behelzen. Bij dat werk kan de nieuwste veldgids van de K
(vereniging voor veldbiologie) een uitstekend hulpmiddel
Het boekje geeft beschrijvingen en 160 kleurenfoto's van 96 El
pese soorten. Het is geschreven door Frank Bos en Marcel Wi
scher. Uitgeverij KNNV, prijs 49,95.
Als alles volgens plan verloopt, start op 23 november een nii
onderzoek van de maan. Het ruimtevaartuig Lunar Prospt
van het Amerikaanse bureau voor ruimtevaart Nasa gaat dan
jaar lang op een hoogte van circa honderd kilometer rond onze
tuurlijke satelliet draaien om het zwaartekracht-veld en het
pervlak in kaart te brengen. Ook zal worden onderzocht ot erij
op de Maan-polen. Het schip zou eerst vandaag worden gel
ceerd. Daarvoor wordt een nieuw type raket gebruikt. Het tes
en gereedmaken daarvan is echter nog niet helemaal gereed,
nieuwe Maan-onderzoek is opgezet volgens de nieuwe Nasa-sl
tegie 'sneller, beter, goedkoper' van wetenschappelijk ondea
van de buitenaardse ruimte. Het hele programma kost ongev
126 miljoen gulden.
Nasa gaat terug naar de maan omdat er volgens deskundigen 1
flinke gaten zitten in de kennis over dit hemellichaam. Driekw
van het oppervlak is nog niet gedetailleerd in kaart gebracht
belangrijke vragen over de geschiedenis, de samenstellingen
dergrondse activiteiten zijn nog onbeantwoord.
Deze maand zijn de twee Amerikaanse Voyager-ruimtevaartui
twintig jaar op reis door het heelal. De ene is nu meer dan I
miljard kilometer van de aarde verwijderd, de tweede bijna
miljard. Ze reizen met snelheden van 17,4 km en 15,9 km per:
conde.
Nog steeds verrichten de Voyagers metingen en zenden
vens door. Het gaat daarbij vooral om de straling van de zon
twee ruimteschepen snellen in de richting van de plek in het
al waar de invloed van onze zon ophoudt en de interstellaire
te begint.
Voyager-1 begon zijn reis op 5 september 1977, Voyager-2
augustus van datzelfde jaar. Het eerste doel was onderzoekvi
planeten Jupiter en Saturnus. Dat ging zo goed dat besloten
de vaartuigen opnieuw te programmeren en het zonnestelsel te
ten doorkruisen. In januari 1998 zal Voyager-1 de eerder dit jj
uitgeschakelde Pioneer-10 inhalen en het verst verwijderde oh]
worden dat door mensen is gemaakt. Verwacht wordt dat de
cleaire elektriciteits-voorziening aan boord het nog tot het j r
2020 uithoudt.
Tel. (0118)63 7563
Nieuwe
Vlissingseweg 574
MIDDELBURG
FABRIK
Griekse paleontologen hebben in een grot op het eiland Uta
beenderen gevonden van 38 mini-olifantjes die er tienduizeni
jaren geleden leefden.
Na jarenlang onderzoek van meer dan 10.000 aangetroffen b
fragmenten blijkt dat de volwassen olifanten 1,20 tot 1,60 me
groot waren.
De dieren leefden van 50.000 tot 8000 jaar geleden aan de kust
het huidige Turkije. Een aantal raakte geïsoleerd op Tilos na
het eiland door bewegingen van de Aegeïsche zee van het coi
nent werd gescheiden. De soort verzwakte en verdween tenslo
De grot van Karkadio op Tilos is de enige plek in Griekenla
waar een dergelijke prehistorische fauna is aangetroffen.
Archeologen menen dat zij in een historische Peruaanse grafti
be de oudste gouden sieraden van Amerika hebben gevonden,
vorsers troffen de ongeveer drieduizend jaar geleden j
kleinoden aan in een graf van een belangrijk persoon,
een stamhoofd.
De zeven gouden voorwerpen, voornamelijk oorsieraden, vei
ren in perfecte staat. Het graf bevindt zich naast een piramide
Cajamarca in de Noord-Peruaanse hooglanden. In de directei*
geving zijn nog zeven graven aangetroffen.
Peruaanse deskundigen vergelijken de actuele ontdekking®
vondst van het graf van de 'Heer van Sipan' in 1987. Diet®
eveneens in Noord-Peru, bevatte enorme hoeveelheden
zilveren en turquoise voorwerpen.
Een wetenschapper wil de uitgestorven mammoet tot lev
ken. De geo-natuurkundige David Smale maakte onlangs
plannen bekend voor een expeditie naar Siberië, waar in de
manent bevroren bodem nog vrijwel complete lijken van de
harige olifant voorkomen.
Smale hoopt erfelijk materiaal uit bewaard gebleven mam®
sperma in de eitjes van Afrikaanse olifanten te kunnen inplan
Bij zijn zoektocht naar de dieren, die zo'n tienduizend jaar?
den verdwenen, maakt de wetenschapper gebruik van speciale UZ3r6nSChOt@I
darapparatuur.
In de vermaarde avonturenfilm Jurassic Park van de Ametf' AiHlErS oOlu
se regisseur Steven Spielberg lieten geleerden met erfelijk®1 Opgemaakt
aal uit bloed van dinosauriërs deze dieren weer tot leven kon q
TNO in Delft heeft een nieuwe autostoel ontwikkeld die de® Jy'* OT VI66S'
heid en het comfort van de inzittende verhoogt. De stoel is" )|£)Qg 300 nr
meer aangepast aan de nieuwste gegevens uit de antropt#*y
die uitgaat van de maten en vormen van het menselijk lichaa
De stoel heeft onder meer een speciaal mechanisme dat del®
steun verticaal houdt, ongeacht in welke stand de rugl®
staat. Dat is vooral belangrijk voor lange mensen die hun®!
ning vaak ver achterover zetten, waardoor de afstand tusse
steun en hoofd en nek groot is. De kans op nekletsel (w
door een aanrijding neemt daardoor toe.
Verder zijn in de vulling van de stoel betere materialen gel"
TNO heeft bij de ontwikkeling gebruik gemaakt van een app1
dat de drukverdeling tijdens het gebruik op de stoel kan® i9TtV Sfl3f IfC
Drie TNO-instituten hebben meegewerkt aan de ontwin® av.l\j
van de nieuwe stoel. '■uKS
Erfelijkheid en ziekten. Steeds meer is bekend over de relanj
sen een afwijking en het risico dat kinderen 'het' van hun"
krijgen.
De Vereniging Spierziekten Nederland heeft in samen»
met uitgeverij De Fontein en de Verenigde Samenwerken®
der- en Patiëntenorganisaties een handzaam boekje over®,
co's en gevolgen van erfelijke aanleg samengesteld. Het gaa
thema's als overerven, erfelijkheidsonderzoek en voorlid1'
de daaropvolgende dilemma's waarmee mensen worstelen
met zo'n ziekte te maken krijgen. (Erfelijkheid en ziekten,
verij De Fontein, Prijs: 12,50 gulden).
«51 A
