de stem
Orlow Seunke
stelt naoorlogs Indië centraal in 'Gordel van Smaragd'
grootste
centrum
fEKELIJKS NIEUWE
VOORRAAD!
Integreren
Kampong
DEN DE KUNST
O E IC E INI
1
X 56
uK 5 GT turbo verlaagt tm,velgen
'89/90 V,a. 10.950,-
uit 1916V3/5-ÖTS schuifóa* spelers
velgen enz '91
uit 19 5-drs 1e
uit 21
14GTL
v.a, 10.750,.
v.a. 13.750,.
uit 21 GTimetalic sedan etec.ramen
lak '91 v.a. 13.750,-
uit laguna 18 RNm.lak stuurbek.
jenz 5-drs HB '94 va. 23.750,-
ult Laguna Slation 2.2 dieset RT uttv.. eiectr.
;.v imperial, open dak, m.lak, Lm. velgen, enz
'97 v.a. 38,500,-
lult Safrane 2.2. RN stuurbek., eiectr, ramen,
v LPG+benz. '94 v.a. 25.950,-
lult 19 GTL, 5 drs, eiectr. ramen, MJak, enz
'93 va. 15.950,.
Safrane 5-drs, MJak, st.bek., alarm, airbag,
26.750,.
klepper M.lak LPG sunroof
'94 197.950,-
M.lak, st.bek., elek. ramen, alarm,
'94 va 19.950,-
Rover TDi airco. ei. ramen, sportvtg, alarm,
Lbek. '91 24.750,-
floteoro Clubman 2.0t elec. ramen, elec. spie-
lak, LPG '95 18-950,.
uki Swift GTimJak sehuifdak alarm
Igen etc. '93 v.a 17.950,»
uki Swlft Sprintzeer sportief sportvelg
idiocass. '93 va. 15.750,»
Swift Cabnazgran. '91 va 19,950,-
uki Vitara Cabrio, buil bar, m.lak, sportveigen,
amen stuurbekr., enz. '89 va. 16.950.-
:uki Swift GS, 4 wtieef drive, sportveigen, sport
z '94 v.a. 18.950,
tukt Swift 1.3 GS, zeer sportief, m. lak, sunroof,
jen, enz. '92 v.a. 12.750,-
ota Carina 2.0XLi4-drs si
LPG stuurbek. cv elec.ramen
nc '95 "ff:
lichter Im.velgen en, '86 va. 1Z.7S0,-
Starlet 1.3I12V 3/5-dre zeer zuinig
3f radiocass '93T94 v.a. 13.950,-
a Supra 3.01 TOHlic
Se5 '89 v.a. 14.950,
rota Corrolla 1,8 XL 5 drs. HB. LPS -
'90 vi
rota Corolla 3-drs zeer zuinig
'88 v.a.5.9
rota Celica klepper, LM velgen, spoHep
Ivo 480 sport Im.velgen meialtc
ramen cv enz '87/89 v.a. 9.250,-
ivo 480 ES cfiv uitv. ook turbo sportvelg.
amen alarm sunroof ijncn
:ass enz '89-'90 x.a.14.950,
0 GLT met alle denkbare acc.a.rco, mm,
lm velgen, elektr. ramen, enz.
v.a. 18.950,-
v,a. 10.950,-
v.a,21.950,*
v.a. 13.950.'
va. 7.960,-
WF
WF
aof e
WF
rwk
otor Yamaha FZR 600
/Va"
/UlmH/CaW"»
ill
0os1af»it-Zi«d
AfskagR^en J
"lm? W»
A56
Afdog 12^
Grote Gids
11111
DINSDAG 23 SEPTEMBER 1997 D1
Ivo 3404d..
'89 v.a. w»
ïlvo 440 1.8iGLst.bek.av.M.laks«»MaK
ol LPG enz. '35 3ÏL
.Ivo 460 GLEBenz. LPG, m.tt, sunroof s»'
enz. '91 v,a.13*
Golf Gl. 5 drs, diesel, m.lak. c-v. L M »^fn'
rcass. enz. '93 v.a. 19.350.-
11 Sluw: scala uitvoering cv Im.velgen
ic lull opties '89 v.a, 11.250*
7 Corrado 960im.velgen alarm efec.
;l m.lak enz '90/91
Golf 1.6/1,8GLbenz+LPG m.lak
>ot alarm Im.velgen '88-'90
Golf 1.6 CL+1.8CL benz-KÉese!
vele opties Im.velgen alarm
cass.enz '93
Af Gof 1.6 CLcabrio amerik-Uftv.
,cc. sportveigen brede bumpers
'ars alarm enz '85/86
Golf 1.6 diesel 3-drs openöak
'88/89
Golf 18 GTi 16Vzeer mooi full opties^
Jetta 3-drs metalic 1e eigenaar
<59 v.a. 725U.
Passat CL 5-drs combi LPG onderbouw
dakrail 4 hoofdsteunen trekhaak
Passat 1.815 cyi. 5-drs nw model
Polo coupe zeer sportief im.velgen
/etc '92 v'a'1495
Polo640 schuitóak, l.m velgen,
ram., enz. '91
W Vento 1.8 Benz. LPG airbag, m.iak,
rbekr., alarm, enz. '94 1
Golf GT TDi 5 drs,turbo-diesel, m.lak.ala -
rbekr., I.m.velgen enz. '95
W Passat 5 drs.combi, diesel, dakrail,
trekhaak m U J vei-
'W Passat 1.8cl. i»
stuurbek. sunroof enz. 92 Jfn
jetta 1,6+ 1.8 CL 4 drs sedan Benz
n lak, l.m velgen sunroof^
Passat laaBen^lTOM
Kever Special Carbz.g.am v a. 4.950,-
otor Honda VT 500 C. Shopper^.
z.g.a.n. '87
z.g.a.n
a 9.950.-
amper Mercedes L508 dg
impeerauto met alle denkbare opt q aV
ilastingvrij
Het 17e Nederlands
Film Festival in Utrecht
opent op woensdag
avond 24 september of
ficieel met de première
van Gordel van Sma
ragd, de vierde grote
speelfilm van Orlow
Seunke. Een liefdesver
haal, met in de hoofd
rollen Pierre Bokma en
de jonge ontdekking
Esmée de la Bretonière,
tegen de achtergrond
van een gewelddadige,
dramatische periode
I (1939-1949) in voorma-
I .igNederlands-Indië.
I Voor het eerst toont een
I Nederlandse speelfilm
1 heftige scènes uit een
Jappenkamp, van de
vernedering van de
troostmeisjes' en van de
bersiap, de gevaarlijke
periode na de Japanse
I bezetting toen Neder-
I .anders en Indo-Euro
peanen korte tijd vogel
vrij waren voor het ge
weld van de vrijheids-
I beweging van Soekarno.
I Een interview met de
115-jarige Amsterdamse
Iregisseur, die in 1982
I met De smaak van wa-
I ter de Gouden Leeuw in
[Venetië won en die al-
tijd zijn eigen scenario
schrijft, al moet het ja-
ren duren.
I Door Marjan Mes
I .Iemand moest toch eens deze
I geschiedenis vertellen. Ik heb
I gedacht: moet ik dit wel
n? Ik verwachtte dat mis-
Ijchien een jonge filmer met een
I Indo-af komst ermee voor de dag
I® komen. Maar er gebeurde
Isiets. Ik wilde toch al een lief-
I («verhaal, dus ik dacht: ik ga
vet zelf doen. Vooral de periode
la 1945 interesseerde mij sterk,
■omdat de Indo's (mensen met ge
langd westers en Indisch bloed,
I®1) toen als collaborateurs
lorden beschouwd door de na-
1'Malisten en in een levensge-
■'■aarlijke situatie terecht kwa-
|»en."
s in '45 even een machts
vacuüm", vertelt Seunke. „En-
■pland had geen zin om troepen
sturen en vroeg de Japanners,
I'e ne' de oorlog hadden verlo-
|®i, om zelf de boel rustig te
I raden. Zo kon het gebeuren dat
l^derlanders en Indo-Europea-
f® terugkeerden naar de inter-
|®ruigskampen, nu om be-
1 te worden door de Ja-
iners."
Ie' waren de verhalen van zijn
1 -wouw, een Indo-meisje, die
r Mmmaker indertijd op het
Por brachten van de dramati
ze geschiedenis van de Indo's.
J'1'raahte gefascineerd en ging
Ic s'oeds meer verdiepen in de
1.1 g.e Pera°de van vóór de sou-
nteiniteitsoverdracht.
II ging eigenlijk heel ter-
5S- Ik ben van nature een
Jwsgierig mens. Door wat ik
r de verschrikkingen van de
r Wp hoorde, ben ik er steeds
Esmée de la Bretonnière (links) en Pierre Bokma in 'Gordel van smaragd', de openingsfilm van het 17e Nederlands Film Festival.
'Iemand moest toch eens
deze geschiedenis vertellen'
meer over gaan lezen en gaan
praten met Indische mensen.
Van mijn ex-vrouw wist ik dat
haar moeder uit angst voor het
geweld van de nationalisten al
die tijd onder haar bed had gele
gen."
„De Indo's zijn de grootste ge
kleurde minderheid van ons
land. Maar we weten weinig van
die mensen, omdat ze na hun
komst in Nederland zo snel mo
gelijk probeerden te integreren.
Er moest hard worden gewerkt
en ze konden toch niet meer te
rug naar Indonesië. Ze zwegen
liever en roerden zich niet, in te
genstelling tot de Molukkers."
Seunke lachend: „Als ik terug
denk aan de middelbare school,
besef ik dat ik altijd Indo-vrien
dinnetjes heb gehad. Maar nu ie
dereen mij daar plotseling naar
vraagt, heb ik spijt dat ik er iets
over naar buiten heb gebracht.
Ik heb het wel in een persbericht
geschreven, maar ik moet eigen
lijk weinig hebben van dat soort
persoonlijke ontboezemingen."
„Alles wat ik in Gordel van
Smaragd laat zien - al is het
soms maar heel even, want ik wil
dramatiek nooit ver uitspelen -
is absoluut gebeurd. Of had pre
cies zo gebeurd kunnen zijn.
Mijn Jappenkamp is een samen
stelling van wel tien verschillen
de kampen, die ik ken van de te
keningen en uit de boeken. De
laatste jaren is er een golf van
documentaires over Neder-
landsch-Indië geweest. En we
hebben natuurlijk al een reeks
speelfilms als In de naam van de
koningin, Max Havelaar, Oeroeg
en al veel eerder Stille Kracht.
Maar die spelen of in een andere
tijd of identificeren zich met een
bepaalde groep."
„Ik laat de gruwelijkheden van
de Japanners, maar ook van de
Nederlanders tijdens de politio
nele acties en van de Indonesi
sche opstandelingen voorbij
trekken. Laat zien dat het ge
weld van alle kanten is geko
men. Ieder stond tenslotte voor
zijn eigen idealen. Het getuigt
voor mij van veel meer mense
lijkheid om dat genuanceerd te
verbeelden dan op de manier
van de Amerikaanse film. Daar
in moet de kijker zich altijd
weer met een held kunnen iden
tificeren, ook als hij verwerpe
lijk is. En we zijn toch al zo af
gestompt door de Amerikaanse
actiefilm. Mij gaat het altijd om
de gelaagdheid in het verhaal,
om een innerlijke beleving. Niet
om het verhaal sec of een bood
schap."
Gordel van Smaragd vertelt het
verhaal van Nederlander Theo
Staats (Pierre Bokma) die in
1939 op de rubberplantage van
zijn oom op Java gaat werken en
meteen bij aankomst verliefd
wordt op de mooie jonge, ge
trouwde Ems (Esmée de la Bre
tonière). Een Indo-meisje, dat
door haar oudere, rijke Neder
landse man (Bram van der
Vlugt) uit de kampong is ge
haald. Ems zingt Amerikaanse
songs in de Nederlandse so
ciëteit, in het lustoord dat Indië
dan nog is voor buitenlanders.
Aan het zorgeloze bestaan komt
echter snel een eind door de in
vasie van de Japanners.
Theo belandt in het Jappenkamp
en wordt zwaar mishandeld.
Ems wordt door een Japanse
commandant uitverkoren als
gastvrouw en zangeres in een Ja-
Filmregisseur Orlow Seunke: 'Tijdens de bersiap heeft de moe
der van mijn ex-vrouw steeds onder haar bed gelegen uit angst
voor de opstandelingen' foto wfa
pans bordeel (een soort troost
meisje dus) en weet dankzij
diens protectie het leven van
Theo te redden. Haar echtgenoot
is dan al bij een schermutseling
vermoord. Het paar wordt doel
wit van wraakacties van de na
tionalisten en vlucht in een in
terneringskamp.
In 1946, als de Nederlandse
troepen orde op zaken menen te
hebben gesteld, en Theo en Ems
zijn getrouwd, keren zij terug
naar de rubberplantage, waar
Ems ondanks hun guerrilla-aan
vallen sympathie opvat voor de
nationalisten, haar landgenoten.
Theo geeft de plantage op na de
soevereiniteitsoverdracht en wil
Ems meenemen naar Nederland.
De dramatische voorvallen in
haar leven hebben Ems veran
derd en het besef van haar wor
tels maken haar vertrek moei
lijk.
„Ik wilde per se geen happy
end", aldus Orlow Seunke, „om
dat je dan niet meer hoeft na te
denken. Wat zou je zelf gedaan
hebben in dit geval? Dat is de
grote vraag die ik wil stellen."
De prachtige opnamen voor
Gordel van Smaragd werden tij
dens 68 draaidagen gemaakt in
en rond Sukabumi op West Java,
waar de regisseur ondanks de
verzengende hitte, het gebrek
aan rust en de ongewone om
standigheden met plezier aan te
rug denkt. Met liefde herinnert
hij zich ook de creatieve inbreng
van hoofdrolspeler Pierre Bok
ma. „Omdat ik altijd heel veel
materiaal schiet, ontdekte ik bij
het afdraaien dat Pierre vaak
zelf iets aan zijn rol had toege
voegd dat ik kon gebruiken."
Seunke: „Dankzij mijn jarenlan
ge contacten met de Filmacade
mie van Jakarta (Seunke doceer
de daar tussen 1987 en 1990
steeds vier maanden per jaar,
red.) kon ik over een grote Indo
nesische crew beschikken. Ik
sprak de taal en kende het land
al. Iedereen had mij gewaar
schuwd dat er nooit iets van af
spraken terecht zou komen. Je
regelt wat vantevoren en het is
er niet. Maar dat is ons niet
overkomen. Die mensen waren
allemaal fantastisch, hebben
keihard gewerkt en nooit ge
klaagd."
„Het was natuurlijk een heel ge
doe, maar ik had het voordeel
dat ook mijn geluids- en camera
man wisten waar ze aan begon
nen. Die hebben samen met mij
ook les gegeven in Jakarta. En
dankzij de relaties van Christine
Hakim, die in de film Suti speelt
en in Indonesië een grote ster is,
kregen wij veel gedaan. Zoals
politiebegeleiding, die hard no
dig was. Op een eiland als Java
met tachtig miljoen inwoners
word je op de set voortdurend
door vele honderden nieuwsgie
rigen overspoeld. En dat was na
tuurlijk een groot probleem bij
het filmen."
Vindt u niet dat het liefdesver
haal wel erg clichématig begint?
„Ja, ik neem het mijzelf achteraf
wel kwalijk dat ik niet wat ori
gineler ben geweest. Maar ik
wilde een speelse, snelle intro
ductie waardoor ik gauw aan de
belangrijke ontwikkelingen toe
kon komen. Je moet ook kunnen
zien dat Ems erg weifelachtig is
over haar huwelijk en dat het in
Indië dan nog heerlijk is, met dat
zorgeloze leven op de soos."
U heeft er voor gekozen om de
politieke ontwikkelingen door
middel van bestaande journaal
beelden te vertellen.
„Ik ben gek op oude archiefbeel
den. Daar kijk ik werkelijk mijn
ogen op uit. Ik had die vorm ge
zien bij Zelig van Woody Allen,
bij Underground van Emir
Kusturica, bij Forrest Gump en
bij The unbearable lightness of
being. Maar ik heb zelf voor een
eigen vorm gekozen. Voor ieder
jaar is er een minuut archief
beeld gebruikt. Niet meer dan
tien minuten dus in totaal."
„Het is een zeer efficiënte, over
zichtelijke manier om sprongen
in de tijd te kunnen maken. Het
geeft je ook de mogelijkheid om
er meteen een emotioneel sterk
geladen scène achter te zetten,
zodanig dat de informatieover
dracht mee gaat spelen in de
emotionele beleving van de kij
ker. En ik stel mij als hoogste
opdracht dat de kijker zich niet
mag vervelen. Geen moment."
U heeft tien jaar aan het scenario
gewerkt. Een ware worsteling
dus.
„Een worsteling zou ik het niet
willen noemen, want ik werk al
tijd aan vier, vijf scenario's tege
lijk. Als ik iets heb geschreven,
ook met De smaak van water en
Pervola, dan moet ik het min
stens twee maanden laten liggen
voordat ik zelf kan beoordelen of
het goed is. Ik heb een soort
blinde idiotie, een passie voor
filmmaken. Als ik iets wil vertel
len dan vertel ik het ook, al moet
ik jaren wachten totdat het sce
nario klaar is. En het geld er is.
Mijn script werd vanwege de ar
chiefbeelden, die ze niet zagen
zitten, drie keer geweigerd door
het Filmfonds. Uiteindelijk heb
ik de film voor vijf miljoen gul
den kunnen maken. Met de NPS
heb ik een meer dan prachtige
samenwerking gekregen."
„Nu alleen het publiek nog. Dat
zou best weer eens wat chauvi
nistischer mogen worden als het
om een goede Nederlandse
speelfilm gaat," vindt Seunke.
„Het geloof van het Nederlandse
publiek in de vaderlandse film is
heel ver heen. Het is een beetje
vechten tegen de bierkaai. Ka
rakter, een film met kwaliteit,
trok 100.000 bezoekers. Wat is
dat nu nog?"
Met grote nadruk: „Een film ma
ken is ontzettend moeilijk. Dat
schud je niet even uit je mouw.
Het liefst zou ik ieder jaar een
film van vijftig minuten maken.
Je moet het gewoon heel veel
doen om er losser mee om te
kunnen springen. Iedere Neder
landse filmtechnicus heeft tien
tot twintig keer zoveel ervaring
als de gemiddelde Nederlandse
filmregisseur, 't Is dat ik zelf al
tijd met film bezig ben, altijd in
de bioscoop zit, er over lees,
films van anderen produceer,
want anders zou ik mijn visie als
regisseur door de technicus moe
ten laten bepalen."
'Gordel van Smaragd' van Orlow
Seunke is vanaf 2 oktober te zien in
de Nederlandse bioscoop.
GIDS
ïatid»!'9]
HP
Joep van
Lieshout:
een handige
klusser
pagina d2
Nieuwe roman
Fleur Bourgonje
samenvatting
hele oeuvre
pagina d3
'Bakstenen
in je hoofd'
in Boymans
in Rotterdam
