Nutreco kijkt niet meer achterom
W tempert
r verlaging
liimumloon
Een 'veilig' huis voor starters
Reiswereld heeft
grote twijfels
over weekje Bali
joxmeerse multinational aanvaardt omwenteling in varkenssector
7,/!-10l/!
ECONOMIE
A7
ECONOMIE KORT
fc
Woonlasten
Verschillen
Risico's
De drassige
plekken in
het poldermodel
|58 STEM
ZATERDAG 20 SEPTEMBER 1997
20 SEPTEMBER 1997 A6
bodemtarief
[anders en startende ondernemers
spotgoedkope uitzendkrachten in
-n werkgelegenheidsproject in het
uitzendbureau Manpower perso-
;n vanaf vijf gulden per uur.
.nd jaar. De bedoeling is langdurig
jeidsproces terug te brengen door
ij Content
:n bij uitzendbureau Content. Ter-
d en Unique-Goudsmit hun half-
dubbele cijfers, publiceerde Con-
;groei van zes procent in de eerste
jijf ton tot 7,1 miljoen gulden. Het
naar 10,1 miljoen, een plus van
in de eerste zes maanden van 1997
te laag aanbod aan uitzendkrach-
au te weinig mensen kon plaatsen.
oor 280 miljoen
ming van de Rijn (Kerstmis 1993)
[uw van een nieuw Bondsdag-ge-
moemde Schürmannbau - in Bonn
de honderden miljoenen. De Hol-
één van de hoofdaannemers, wees
desondanks een schadeclaim van
i broek. Het Duitse ministerie voor
iank in Bonn een officiële klacht en
ediend.
>op van wasserij Nedlin
indernemingsraad van het wasserij-
legen de verkoop van de wasserijke-
£ij vrezen voor de werkgelegenheid
eigendom van het Britse Rentokil,
geen gedwongen ontslagen zullen
ivan Nedlin gehandhaafd blijven,
zoek naar een overnamekandidaat,
|e door Hokatex veel banen zal kos-
het Franse concern CGC, werken in
tkantoor is in Rosmalen gevestigd,
jigingen in Breda, Veghel, Stein en
(svereniging VNO-NCW maakt mo-
van een verlaging van het netto-
Blankert wil geen symbool-poli-
- te blijven pleiten voor zo'n maat-
.echter nog steeds een goed middel
Iderkant van de arbeidsmarkt aan
I
bse
fan
Jak
pg
|iet
de
|sie
Jwe
leer
|>an
leen
Biet
■om
FNV dat wil, mensen ontmoei
om actief op zoek naar werk te
gaan. De commissie ziet meer
categoraal beleid voor bepaalt
groepen uitkeringsgerechtigden.
Daarnaast stellen de onafhanke
lijke deskundigen dat er veel aan!
scholing gedaan moet worder'
Daarbij ziet de commissie een gn
te rol voor bedrijfstakken. Dii
draaien via de wachtgeldfond""
een half jaar op voor de ko:
van werkloosheid. Door v<
werklozen snel om en bij te sc
len met behulp van de bedrijfstak-
scholingsfondsen, is te voorkomer
dat ze langdurig van een uitkerinj
afhankelijk blijven. Bovendiei
moet er meer aandacht komen on
ouderen langer aan het werk ti
houden.
(ADVERTENTIE)
|ran
de
Boil-
|pen
;ijn
ILiit-
lijk
leid
den
De
jgen
|ke-
dat
de
GMF^nanz AG
Henric P«»ri-Stnnst 19-
UI. 00 41/61 279 92 «0
fnx OO 41/61 279 92 8'
bureau en een pc. Veel van deze
activiteiten zijn in de regio
Eindhoven omgeven door een
netwerk van toeleveranciers,
dat niet zomaar kan worden op
gepakt om elders te worden
neergezet.
Maar de banden met de plaats
van afkomst worden losser. Di
verse Eindhovense Philips-be-
drijven - waaronder de Plastic
and Metalware Factories -
staan in de etalage, hardnekkig
is het gerucht dat het Evoluon
wordt verkocht en niemand
hoeft zich te verbazen als ff
weer een divisie-hoofdkantoor
naar een ver buitenland wordt
overgebracht.
En zal er straks in een nieuw
Philips, dat zich richt op high
volume electronics - de massa
productie van tv's, videospelers,
mobiele telefoons, monitoren,
chips en beeldbuizen -
plaats zijn voor Licht en Medi
sche Systemen?
la
lde
L
;kt
luit
fcig
lam
in,
:d-
liee
Kps
lie
nor
Ken
Ke
ten
nar
|ng
leer
reen
i inkrimping van de
Varkensstapel dwingt
jet alleen de boer tot
pandering. Ook voor
Veevoeder-fabrikanten,
slachterijen en andere
chakels in de keten bre
ien nieuwe tijden aan.
jutreco denkt alvast
[ooruit.
aChris van Alem
zorg is dat de nadruk in de
imjie nu komt te liggen op
J'niet meer kan of mag. Wat nu
at is een trendbreuk, ge-
door de varkenssector,
fïind het veel relevanter om te
i naar de toekomst, dan om
i naar het verleden."
Bakker, verantwoordelijk
der voor de agribusiness-
van de Boxmeerse multina-
Nutreco, wenst zich niet te
in het koor dat louter
uitstort over land-
Van Aartsen en
gevreesde krimpscenario
de varkenssector. Nutreco
nt de 'maatschappelijke
i aanvaardt de omwen-
„Omdat," zegt Bakker, „de
de zekerheid heeft van
de steun."
niet betekent dat Nutreco
neerlegt bij wat de Neder-
e Vakbond van Varkenshou-
'de weerzinwekkende plan-
van het paarse kabinet'
Bakker: „Nee, we zijn het
iniet mee eens, we vechten voor
Nutreco mengt zich
let rechtstreeks in het debat,
[aar kiest 'de kanalen die daar-
icrbestaan', via LTO Nederland
i Productschap voor Vee, Vlees
iEieren (PW).
Ju dochter Hendrix' voeders, de
aotste particuliere veevoeder-
ducent van Nederland, slach-
ïij Hendrix' vlees Druten en
Jokbedrijf Hypor is Nutreco nauw
erbonden met de Nederlandse
ouderij. „Niet dat Nut-
i omvalt vanwege de krimp,
tinkomsten die wij uit de var-
rij halen, bedragen zes
i procent van onze totale
t," zegt Henk Bakker. Nut-
),dat 4,5 miljard gulden omzet
den verschillende landen, is
actief in onder meer vis-
r.premixen, kuikenfokkerfjeri
«slachterijen.
islrumenten
fat Nutreco vooral hindert, is
t de minister kiest voor een
krimp van het aan-
il varkens met 15 tot 25 procent,
link Bakker: „Hij heeft geen
sstrumenten om andere maatre
en, zoals nieuwe normen voor
Mja, milieu, veterinaire veilig-
i, op een meer genuanceerde
mier vorm te geven. Krimp van
15 procent zonder meer is een
1 zonder perspectief.
r gaat ervan uit dat de sec-
br uitgedaagd wordt om techni
ci vernieuwingen door te voe-
1 en dat de minister bereid is
te maken met degenen
'aan de eisen voldoen,
litis onmiskenbaar dat de pest
t proces van besluitvorming en
(politieke bereidheid om maat-
filen te treffen, heeft vergroot.
s de pest er niet was geweest,
Jden deze maatregelen op ter-
ft op een andere manier en
adere processen, toch zijn
n," is Bakkers' overtui-
I® Brunnekreef, programma
ker varkens van Hendrix'
„Het boerenbedrijf zou
[tik ander bedrijf bekeken
worden. Elke fabriek
I aantonen wat er met het af-
gebeurt. Dan moet je ook kun-
t2eggen: je mag varkens hou
tje aan de eisen voldoet."
'Aterijen
jhsco voorziet een nieuwe sec-
Met veel strakker samenspel
'®nvarkensboer, transporteur,
wij en voederindustrie. De
.- tvan de keten komt meer bij
Ita a rij liggen, die kwali-
"n productiespecificaties
|i Saat stellen. De sturen-
L™ vfn de slachterijen ont-
1 dusverre, omdat er tus-
L ,a<™ers te veel tegenstellin-
ti 11 ,"De bereidheid
Lj a hterijniveau nu een
„etuur te maken, is toe-
i zegt Bakker. „Onder
wordt alles vloeibaar."
«Lt V'ees' zbn slachtca-
»h!hUalmet25tot30Pr°-
fa. Zlen teruglopen, blijft
andig overeind. „Daar heb-
L.5}e iaar geleden voor ge-
'er tl 'S °ns ®oec' bevallen,
iteriaafar rmet voer en fok
ten °°n ln ketenstuk
J Worrit T^V?8611 ontslagen,
ïk ten j ik en uitzend-
gen' "fHe broek-
>t20(l ^aPPer, maar het is
hanrtT" °ns zwaar om
fcijfetb»8aandaar ni6t
«^letdat marktleider
1 We Hendrix' vlees
De fabriek van Hendrix' Voeders in Lochem.
samen Albert Heijn belevert, zich
verder zal versterken. De slachte
rijen zullen hechter gaan samen
werken, 'zonder dat je aandeel
houder wordt in elkaar'. Sane
ring, warm of koud, sluit hij niet
uit. De overheid zou daarin bij
moeten dragen, vindt Nutreco.
Vakminister
Dat de belastingbetaler, die nu
opdraait voor een groot deel van
de vier miljard gulden die de be
strijding van de varkenspest
vergt, daar niets voor zal voelen,
bestrijdt Bakker. „Of je krijgt een
nieuwe structuur, waarin we ei
sen formuleren, en daarin inves
teer je als overheid, of je laat de
sector zitten met dingen die er
niet meer zijn, en met de zaken
die moeten komen, bemoeien we
ons niet. Kijk, het is óók een vak
minister. En gebeurt er niks, dan
kom je te zitten met randvoor
waarden die het moeilijk maken
Europees te concurreren."
De Nederlandse voederleveran
ciers wacht een fikse daling van
de afzet door de kleinere varkens
stapel. Saneringen in het verleden
behoeden Hendrix' voeders voor
het onheil dat Cehave nu treft.
„Bovendien zitten zij zwaar in het
varkensvoer én in het hart van het
probleemgebied. Hendrix ver
koopt de helft van haar varkens
voer boven de grote rivieren,"
zegt Henk Bakker. „Onze fabrie
ken zijn nu goed bezet, maar een
stuk van de krimp ligt nog vóór
ons."
Hendrix' voeders zoekt in elk ge
val versterking. „Geen stenen,
maar omzet; dat is het ideaal
beeld. De vraag is of je moet
wachten tot er veevoederbedrij
ven omvallen, met alle risico's
van prijs- en margedruk, of dat je
je positie versterkt door samen te
gaan. Dat laatste is voor de sector
beter dan te wachten totdat ze al
lemaal met de neus onder water
staan." Nutreco denkt aan part
ners in de particuliere sfeer, niet
in de coöperatieve sector. „Lastig
vanwege de eigendomsstruc
tuur," oordeelt Bakker.
Spanje
Het gat dat Nederland noodge
dwongen heeft laten vallen op de
exportmarkt voor varkensvlees, is
inmiddels opgevuld door Dene
marken, Frankrijk en met name
Spanje, in het verleden ruim
voorzien van Nederlandse fok-
zeugen en biggen. Bakker: „Daar
heb je heel grote organisaties als
Vails Companies die geweldig
veel geld verdiend hebben in de
sector. Dat zijn daar geen ama-
FOTO THEO TANGELDER
teurs, hoor." Nutreco's Spaanse
dochter Nanta (varkensvoer en
fokmateriaal) zoekt niet voor
niets samenwerking met een
Spaanse slachterij.
Met een kleinere varkensstapel
zal Nederland er niet in slagen
zijn geschonden positie op de Eu
ropese exportmarkt voor var
kensvlees te herstellen, meent
Bakker. Het pestimago zal nog
lang voortwoekeren. „Het eerste
dat je klanten zien, is het stempel
tje Nederland. Schoon worden en
schoon blijven, dat is de topprio
riteit. Anders bungel je onderaan
en daar kun je geen geld verdie-
Starters op de woningmarkt worden met
alsmaar stijgende prijzen geconfronteerd.
Het ideaal van een 'eigen huis' lijkt daar
mee wel een heel spannend avontuur te
worden. Wat zijn de risico's en de moge
lijkheden?
Drie financiële deskundigen
schrijven afwisselend over
geldzaken in de privésfeei
B. Bakker C. Groenewegen
De gemiddelde koopprijs van woningen
bereikt bijna maandelijks een nieuwe
hoogterecord. De prijs ligt volgens de
NVM nu rond de 300.000 gulden, het dub
bele van zo'n tien jaar geleden. Voor star
ters betekent dit dat de sprong naar hun
eerste koophuis een enorme investering
vergt.
Eén van de grootste risico's is dat de
waarde later daalt onder het bedrag van
de hypotheek. Dankzij de momenteel nog
lage hypotheekrente kan koop in vele ge
vallen echter toch interessant zijn. Voor
waarde is dat de toekomstige financiële
positie er goed uitziet, zodat eventuele te
genvallers kunnen worden opgevangen.
Het effect van de hypotheekrente is dui
delijk te zien in de tabel over de maxima
le hypotheek. Het scheelt nogal of de ren
te rond zes procent ligt (zoals nu) of bij
voorbeeld rond acht procent (zoals enkele
jaren geleden). Op basis van de normen
zoals die gehanteerd worden voor de Na
tionale Hypotheek Garantie, kan het ver
schil oplopen tot meer dan 40.000 gulden.
De tabel geeft slechts een ruwe indicatie.
In de praktijk hangt de haalbare hypo
theek ook af van persoonlijke omstandig
heden. Nog lopende financiële verplich
tingen drukken de maximale hypotheek.
Voor tweeverdieners geldt tot op zekere
hoogte dat zij hun inkomens kunnen op
tellen. Wie geen garantie aanvraagt (of
een hoger bedrag wil lenen dan 315.000
gulden), krijgt te maken met de nonnen
zoals de geldverstrekkers die zelf hante
ren. Vooral bij hogere inkomens kan de
maximaal haalbare hypotheek hoog zijn.
Vaak is het nuttig te informeren bij meer
(onafhankelijke) hypotheekadviseurs.
Door de lage rente gaat niet alleen de
maximale hypotheek omhoog, verhou
dingsgewijs worden ook de lasten lager.
Of je voor een hypotheek van twee ton
12.000 of 16.000 gulden rente moet beta
len, scheelt nogal. Dat maakt dat, on
danks het hoge prijsniveau van nu, de
woonlasten toch mee kunnen vallen.
Dat heeft allemaal praktische betekenis
voor starters. Als straks de rente weer
mocht stijgen, dan zal een koophuis na
melijk goedkoper moeten zijn dan nu om
de financiering rond te krijgen. Nu wach
ten betekent dus 'achter de feiten aanlo
pen'. Dat roept onmiddellijk twee vragen
op: 1. gaat de rente inderdaad stijgen?, 2.
wat gebeurt er dan met de huizenprijzen?
Over de rente is de financiële wereld ta
melijk eensgezind. Misschien gaat de ren
te nog niet direct sterk stijgen, maar
dankzij de aanhoudende economische
groei zit er in ieder geval geen renteverla
ging van betekenis meer in het vat.
Moeilijker ligt het met de huizenprijzen.
NVM-voorzitter Oscar Smit verwachtte
in juli nog dat de prijsstijging in het twee
de halfjaar minder groot zou worden. Ook
de effecten van een rentestijging op de
huizenprijzen zullen volgens de NVM be
perkt zijn. Alleen een dramatisch rente
stijging zou roet in het eten kunnen gooi
en.
Opvallend is echter dat de NVM grote re
gionale verschillen verwacht. Dat hangt
onder meer samen met het al dan niet op
gang komen van grote nieuwbouwstro-
men. Waar dat gebeurt, zal ook de be
staande markt merken dat huizen wat
moeilijker verkocht zullen worden. Hier
en daar, met name voor sommige woning
typen, kan dit zelfs tot prijsdalingen lei
den. Ook dit heeft weer praktische conse
quenties. In de oriëntatiefase is het be
langrijk om bij makelaars te informeren
naar die mogelijke effecten. Voor oudere
appartementen bijvoorbeeld of voor een
voudige eengezinswoningen (juist de ca
tegorieën waarop veel starters zich rich
ten) treden hier en daar ook nu al geringe
prijsdalingen op. Vooral als de locatie
minder gunstig is.
Samengevat: langer wachten met het ko
pen van een huis betekent dat de prijzen
gemiddeld steeds hoger worden. Regio
naal kunnen echter prijsdalingen optre
den. Uitstel van kopen betekent ook dat
de kans op hogere woonlasten toeneemt
door rentestijging.
Uitstel in combinatie met sparen heeft
daarom evenmin zin. Stel dat een huis van
twee ton gemiddeld slechts drie procent in
waarde zou stijgen. Dat is altijd nog zes
mille op jaarbasis, ofwel 500 gulden per
maand. Het spaarbedrag moet dus wel
heel groot zijn om het effect van waarde
stijgingen te compenseren...
Een eventuele prijsdaling is overigens niet
het grootste risico dat starters op de koop-
markt bedreigt. Zolang het huis niet hoeft
te worden verkocht, is er namelijk niets
aan de hand. Op lange termijn komt er al
tijd wel weer een tijd dat de waarde boven
de aankoopprijs uitstijgt. Alleen voor de
groep die te maken krijgt met gedwongen
verkoop, kan het bitter uitpakken.
In het algemeen blijkt dat de meeste fi
nanciële problemen optreden in de eerste
vijf tot tien jaar na koop. Met name twee
verdieners die kort na aankoop uit elkaar
gaan, vormen een probleemgroep.
Starten op de koopmarkt betekent dan
ook dat er een redelijk uitzicht moet be
staan dat de komende jaren de persoonlij
ke en zakelijke situatie stabiel blijft. Als
twee partners bijvoorbeeld toch al twij
felen of ze met elkaar verder willen, is het
fout om in een vlaag van enthousiasme
een huis te kopen.
In het algemeen is ook belangrijk om niet
tot het uiterste van de financiële moge
lijkheden te gaan. Hoe meer reserve er is,
in de vorm van inkomensruimte of in de
vorm van eigen (spaar)geld, hoe meer te
genslagen er kunnen worden opgevangen.
Bescherming kan ook geboden worden via
een 'veilige' hypotheek. Dat betekent in
de eerste plaats de rente relatief lang
vastzetten. Maar het betekent ook oppas
sen voor riskante constructies. Wie bij
voorbeeld een beleggingshypotheek
neemt, loopt dubbel risico. Zowel de hui
zenprijzen als de aandelenkoersen kun
nen dalen. Ook de variant van de aflos-
singsvrije hypotheek moet dan beperkt
toegepast worden. Een hoog aflossingsvrij
deel betekent immers dat slechts weinig
vermogen gevormd wordt door aflossing.
Dus dat er ook minder buffers zijn als het
tegenzit.
Degene die veel tijd stopt in de oriëntatie
fase en zich ook uitgebreid in de - regio
nale - markt verdiept, kan ook nu, bij als
maar stijgende prijzen, 'veilig' een huis
kopen.
Ongewild schiet min
stens één maal per
week de naam van
oud-minister Onno Ruding
door mijn hoofd. In de jaren
tachtig, roet zijn barbaarse
werkloosheid, meende deze
dat er in Nederland geen
ruimte was voor een stimule
rend overheidsbeleid. Om
ideologische valkuilen te ver
mijden, koos hij in het debat
steevast voor pragmatische
argumenten. Een stimulerend
beleid had geen zin, want Ne
derland was al af. Buiten de
Deltawerken kon hij zich
geen infrastructurele werken
voorstellen die groot genoeg
waren om de economie uit het
slop te halen.
Dankzij dit gebrek aan fanta
sie is de brug bij Zaltbommel
nu pas klaar, is de A2 nog
steeds tweebaans, bestaat de
Betuwelijn alleen op papier,
weten we niet hoe we Schip
hol willen uitbreiden en zit ik
dagelijks in de file en niet al
leen meer overdag. Zo zat ik
deze week met enige honder
den andere automobilisten 's
nachts om kwart voor één ge
laten op de vangrail te wach
ten totdat wegwerkers de rij
baan weer vrijgaven. Vooral
op die momenten denk ik tan
denknarsend aan Onno Ru-
ding.
Het wonderlijke is dat we
oud-bewindslieden nooit heb
ben afgerekend op hun chro
nisch gebrek aan visionaire
capaciteiten. Waarschijnlijk
omdat we als samenleving
over de oorzaken van de afge
lopen economische crisis al
even eenzijdig fantaseren als
de stuurlui zelf. Vooral de
factor arbeid krijgt daarbij de
schuld. Hoge lonen en uitke
ringen en daardoor een ge
brek aan prikkels om aan het
werk te gaan, vormen tradi
tioneel de bodem in elk be
toog dat de stagnatie ver
klaart. Het grootste slacht
offer is ook altijd meteen de
grootste boosdoener.
Het onderzoeksbureau
McKinsey heeft vorige week
in één klap een einde ge
maakt aan deze eenzijdigheid
in denken. In een rapport, ge
titeld 'Een stimulans voor de
Nederlandse economie
wordt niet alleen stevig de ka
chel aangemaakt met het hui
dige, zelfgenoegzame denken,
ofwel 'het poldermodel',
maar worden ook de accenten
verlegd bij het verklaren van
voorbije en toekomstige ma
laise. Heel verfrissend wijst
het priemende vingertje nu
eens in een andere richting.
Het rapport onderzoekt voor
zes sectoren, met gezamenlijk
één miljoen werknemers, wat
de belangrijkste barrières
voor verdere groei zijn. Dan
blijkt heel verrassend dat al
leen in de detailhandel onvol
doende prikkels om te gaan
werken een belemmering
voor expansie vormen. In an
dere sectoren spelen heel an-
dere - tot nu toe nooit ge
noemde - factoren een rol. Zo
wordt in de bouw de restric
tieve toewijzing van grond als
belangrijkste handicap voor
Door Clemens Graafsma
verdere groei genoemd. In
Nederland is bijna zeventig
procent van de grond be
stemd voor landbouw, drie
procent voor de natuur, ne
gen procent voor wegen en in
dustrie en slechts acht pro
cent voor woningbouw.
Door de beperkte toewijzing
van grond en de eindeloze be
stemmingsprocedures zijn
Nederlandse woningen drie
keer zo duur als bijvoorbeeld
vergelijkbare woningen in de
VS. Door niet acht maar tien
procent van de beschikbare
grond aan woningbouw toe te
wijzen en de procedures te
versnellen, kunnen de nieuw-
bouwprijzen met tien procent
dalen, hetgeen 50.000 extra
banen oplevert.
Niet gehinderd door vooroor
delen, ontleedt McKinsey
even nauwkeurig de overige
sectoren. Zo is in de voe
dingsmiddelenindustrie de
coöperatieve structuur de be
langrijkste handicap voor
vooruitgang. Deze structuur
leidt tot lage investeringen,
weinig research en vooral
buikproductie, zoals kaas.
Hoe het ook kan, bewijst de
voormalige zuivelcoöperatie
Kerry in Ierland. Deze ging in
1985 naar de beurs en heeft
sindsdien de omzet verzes
voudigd, de uitgaven voor on
derzoek verdriedubbeld en de
winst tachtig procent zien stij
gen.
Geduldig vlooit McKinsey
ook door de andere sectoren.
In de financiële sector zijn er
in de VS in het verleden op
het terrein van sparen en be
leggen 60 procent meer banen
gecreëerd dan in Nederland.
De hoge concentratie in het
Nederlandse bankwezen,
waarbij driekwart van alle te
goeden bij de drie grootste
banken uitstaat, is hieraan de
bet. Banken hoefden daar
door niet met nieuwe produc
ten en diensten te komen.
Bij stukjes en beetjes biedt
McKinsey eerherstel aan de
genen die in het verleden een
zijdig werden aangewezen als
boosdoener voor de haperen
de economie. Ongetwijfeld
hebben starheden op de ar
beidsmarkt een rol gespeeld,
maar in de vaderlandse pol
der zitten nog wel enkele an
dere drassige plekken.
Rijswijk (anp) - Zeventien uur vliegen voor een weekje aan het
strand op het Indonesische eiland Bali. Ondanks de absolute
bodemprijzen vanaf nog geen 1100 gulden (vliegreis en hotel),
heeft de Nederlandse reiswereld grote twijfels of de jongste
troeven van Oad-reizen en Travel Unie aan zullen slaan.
„Wie gaat er nou voor een week
helemaal naar Bali? Dat is dood
zonde. We zullen de klanten ze
ker adviseren langer weg te blij
ven," luidt de kritiek.
Oad kondigde enkele maanden
geleden als eerste zijn Balinees
avontuur aan: een 9-daagse
strandvakantie op Bali, inclusief
vliegreis en hotel, vanaf 1195
gulden. Nauwelijks meer dan
voor een weekje Spanje of Cana-
rische Eilanden. Topman Hans
Bakker van Travel Unie (onder
meer Holland International en
Arke) had er geen goed woord
voor over.
Inmiddels is Travel Unie met de
merken Holland International en
De Boer en Wendel ook over de
streep. Een week op een Balinees
strand kost bij hen vanaf 1098
gulden. „Er is geen sprake van
een prijzenslag, maar we willen
wel een scherpe prijs bieden ten
opzichte van Oad," zegt woord
voerster Patricia Egelie van Tra
vel Unie. „Wij vinden ook dat je
niet voor een week naar Bali
moet gaan. Daarom hebben we
ook een rondreis van een week,
die extra is te boeken. We zijn
toch overstag gegaan, omdat de
klanten dit kennelijk willen."
Oad hoopt op een herhaling van
het succes van de reizen naar het
Mexicaanse Puerto Vallarta. En
kele jaren geleden begon de reis
organisatie met een eigen weke
lijkse Martinair-charter naar
Puerto Vallarta. Ook toen was de
reiswereld zeer sceptisch. De
Mexicaanse badplaats is inmid
dels niet meer uit het reisaanbod
weg te denken. Van de Oad-klan-
ten die 's winters naar Puerto
Vallarta gaan, blijft 40 procent
maar een week weg. Voor klan
ten die meer van Mexico willen
zien, biedt Oad inmiddels een
ruime keus aan rondreizen.
Voor Bali heeft Oad opnieuw een
overeenkomst met Martinair.
Vanaf 5 november vliegt elke
woensdag een Boeing 767 via
Abu Dhabi naar Denpasar. De
touroperator denkt geen moeite
te hebben de 270 plaatsen in het
vliegtuig te vullen. Oad wil Bali
van zijn traditionele imago als
rondreisbestemming afhelpen.
De meeste mensen bezoeken het
eiland nu meestal aan het eind
van een reis door Indonesië. Voor
vakantiegangers die meer willen
dan strand alleen, biedt Oad
rondreizen en aanvullend ver
blijf op Java, Sulawesi en de ei
landen ten Oosten van Bali.
Travel Unie pakt het wat voor
zichtiger aan. Zijn klanten vlie
gen met een lijnvlucht van Garu-
da. De reisorganisatie heeft der
tig stoelen per week ingekocht,
maar dat kunnen er meer wor
den.
