E L
Weekend
i DIRECT
0900-8889
Vedior
Topman Herman Wijffels koestert
de wortels van de Rabobank
Boos
Dg STEM
E3
7commercieel
>eidszorg
meen
alent.
'Als je weten wil waar je naar
toe moet, moet je weten waar je
vandaan komt'.
Onder dat motto heeft de bijna
honderdjarige Rabobank
uitputtend zelfonderzoek
gedaan om klaar te zijn voor
een nieuwe eeuw, een nieuw
millenium, een nieuwe tijd.
Een oefening in diepwoelen,
in de termen van topman
Herman Wijffels: een ploeg-
techniek die vruchtbare lagen
naar de oppervlakte brengt.
Diepwoelen met de denker
onder de Nederlandse bankiers:
over de balans tussen vandaag
en morgen, nieuwe concepten
voor duurzame economie, over
de verwarring waaruit straks
nieuwe patronen tevoorschijn
komen.
Een boerenzoon
uit IJzendijke
satie Kinderopvang Breda (COKB|
satie voor kinderopvang in Breda
diverse fusies.
kinderopvang heeft de afgelopen
iei doorgemaakt, o.a. door een
kinderopvang-aanbod in Breda
Jiverse werkvormen, nl.: peuter-
agverblijven, centra voor buiten-
astouderopvang en thuisopvang
ganisatie actief op het gebied van
ddeling ten behoeve van bedrijfj.
ang van ruim 2000 kinderen in de
heeft ca. 300 werknemers In
egens uitbreidingen en
termijn
sRDAGVERBLIJVEN
iNSCHOOLSE OPVANG
RSPEELZALEN
:woordelijkheid met een ander
eind en de groep|en) waarover
jeleiding bij de ontwikkeling van
ng op de opvattingen en zorgen
t het bij de leidfst)ers levende
de doelstelling van de COKB.
\W-KW);
idirecte werkzaamheden op
ZATERDAG 20 SEPTEMBER 1997
Bankier tussen hoop en verwarring
n te kunnen geven aan de
groepen;
elijkse activiteiten als in de
n;
te onderhouden met kinderen,
:n de gehele organisatie;
ding te tonen;
d van het kind;
rage te leveren aan de
flexibele instelling is vereist.
CAO Welzijn.
verkrijgen bij Diny Weijters, hoofd
lij Angélique Herremans, hoofd
n. Zij zijn telefonisch te bereiken via
564 05 62. Belangstellenden voor
i schriftelijke sollicitaties, voorzien
Dber 1997 te richten aan: COKB,
erker personeelszaken. Postbus 7482,
an vacaturenummer 97-22.
n alle secto-
combinatie
we per direct
reet Werklijn
lén van onze
de hand. De
r bereikbaar,
irect contact
t andere va-
vediorasb.nl
tten-Leur.
tten-Leur.
zeda.
reda.
oosendaal e.o.
oogerheide.
reda.
reda.
reda.
aamsdonksveer.
code 636
code 637
code 649
code 650
code 662
code 687
code 834
code 835
code 836
code 882
luist e.o.
Itten-Leur e.o.
toosendaal.
'erneuzen.
)ostburg e.o.
tergen op Zoom.
)osterhout e.o.
Uien betere drijfveer dan woede. Het mag na-
I tlUr;jjk niet, want de beschaving leert dat boos
heid een slechte raadgeefster is. Een razende klap
I js antwoord op een dodelijke belediging; jaren
,an aangeleerde zelfbeheersing hebben het afge-
aerd, maar wie zou niet graag meteen zo geweld
dadig lid op stuk geven als hij, ondanks al zijn in
stel precisie, door zijn meedere voor sloddervos
m lijntrekker uitgemaakt wordt.
Onderdrukte woede is nog beter. Een teleurge
stelde echtgenote die vanwege haar pensioen ja
renlang zwijgen, nukkigheid en zelfs geweld
doorstaan heeft en bij wie de emotie het toch in-
eenswint van het fatsoen, ondervindt begrip. De
rechtbank die haar voor zich krijgt, schudt meewa
rig liet hoofd over het gekozen middel, want rat-
teèuid geldt als niet opgevoed, maar de ver-
aditende omstandigheden worden desondanks
ruimhartig geaccepteerd.
Oeschoenmakersleerling die de werkplaats draai
end en de stikmachines snorrend houdt, terwijl de
tazijntijd verdoet met de winkeliersvereniging,
«ei weergesprekjes met klanten en discussies
met passerende parkeerwachten, slaat zwijgend
maar verlekkerd met het schoenmakersmes in de
handpalm, als de baas hem ongeduldig vraagt
waarom de pumps van mevrouw De Vries nog niet
verhakt zijn. Ze heeft die toch al drie kwartier ge
leden gebracht.
De dief die zijn klerk met beschaafd omfloerste
stem meldt teleurgesteld te zijn dat het groot-
boek, ondanks twee weken overwerk, niet bij is,
moetop zijn tellen passen. Eens komt het moment
van afrekening. De pennenlikker buigt zich rood-
aangelopen over de nota's. Het hoofd wijt de
Ideuraan schaamte, de medewerker weet beter.
Dat is onderdrukte woede, want hoeveel liever
tad hij het baasje niet meteen zijn vet gegeven en
hem toegeschreeuwd hoe hij vanwege ziekte van
tollegae al dagen lang van 's ochtend acht tot 's
avoids elf buffelt, terwijl de verantwoordelijke
«stipt kwart voor vijf zijn shawl dichtvouwt. En
niets maaltijd van de zaak, gewoon een extra pak-
jbrood en een tweede thermoskan voor de lan
dranden. Of dertien uur per dag voor de zaak
net genoeg is, er moet ook nog naar huis gegaan
wrden, geslapen, gestoft en boodschappen ge-
fa en een paar minuten per dag voor de overi
jl ichamelijke functies, is dat te veel gevraagd?
Iter niets daarvan natuurlijk. Bediendes kennen
hi plaats, hoe hoog ze ook opgeleid zijn. Ze zijn
(wede, derde of lager in de hiërarchie en van hen
vradt daarom vernacht dat ze buigen. Dat doen
ze'ot het voetstuk van het opperwezen wankelt.
Dan slaan ze toe, bijten hem de strot door en trap
per hem zelfs nog graag een keertje na. Behalve
ilste over een veiligheidsventiel beschikken. Hard
lopen, therapie of kunst.
De Joodloper zweet zijn woede uit, de dient be-
tat om van zijn ongerief af te komen en de dilet-
tarr.-kunstenaar smeert zijn emotie op het doek.
Waarde colonnes hooggeschoolden die na het
mdmaal zich anderhalf uur het bloed in de
«benen lopen. Er blijkt veel onvrede onder de
jtfiplomeerde mensheid. Om die reden de
«treeuw-, hergeboorte- en overlevingsbehandel-
fepen, waaraan het logendom een met gouden
brdvasten bespikkeld Kanaaljacht overhouden en
«i exact dezelfde reden de talloze clubjes onbe-
Mgde dames-aquarellisten.
|bnen is het alternatief voor het spanlaken. Beter
aandoeningen in verf dan gooien met het
evies, zegt dertig eeuwen civilisatie. In plaats van
rrlog op de werkplek een atv-middag namaakar-
ïkteit. Want kunst is de uitdrukking van onder-
«t gevoel. Generaties Rijksacademisten heb-
«i er een boterham aan. Want wie zelf, ondanks
«i Prix de Rome, niet verdient, kan zich altijd nog
"leven houden met het toezicht op volwassen
lateurs,
'sr helaas, ze zijn volwassen en dus geloven ze
'eigen kwaliteit. Hun werk is niet slechts thera-
Met is kunst. En dus moet het getoond. In het
Bgin met twee doekjes op een tentoonstelling
zondagskunstenaars, vervolgens met een zelf
eerganiseerde one-man-show in het buitenhuis,
«lotte in een heuse galerie. Doorgaans van
Bamerallooi, maar als de liefhebber in het
'matschappelijk bestaan voldoende hoog geste-
P" ik wellicht zelfs als zomeractiviteit in een van
Jipectabelesnit.
lukte Piet Kuiper, in het officiële bstaan prof.
PC. Kuiper. Grote man van de Nederlandse
tatrie. Auteur van het enige leesbare hand-
Mover neurosenleer, vader van talloze experi-
jf"en behandelingen en oprichter van een ge
beerde kliniek. Maar ook gek. Goed gek, zoals
M beschreef in zijn bestseller "Ver heen' Zijn
U-woedes, frustraties en teleurstellingen had
1 "lijkbaar te lang verstopt. Hij raakte letterlijk
h 'os'Kfist baatte hem toen niet meer.
l i'®"na zijn ziekte wel, want in die perioden
Pnet hem het onderdrukte te kanaliseren.
Wtoonde deze zomer in de Amsterdamse ga-
Dpeijer Vogtschmidt twee verdiepingen
"■Hoofdzakelijk recente kale woede. Het
'nem dus weer redelijk gaan. Want hij rekent
b'boeken. Niet alleen met potentiële vijan-
"demonen, maar goed met vrienden,
snappen en geliefden. Kunst hoeft zich im-
it evenr0Ct 16 r'cdten °P de '30ze' verteken'n9
JPO' is geen schilder, wel een boeiend feno-
v N|et vanwege stilering, kleurgebruik of
Ffc maar
code 625
code 638
code 660
code 663
code 664
code 688
code 693
code 93^
wi: vanwege zijn verzengende haat. Kui-
lirtmfj trends m verf. Boos op de wereld
tai -Zit en voora' k°os °P z'cbze|f- Om-
te. 00r ,z'in woede geen oorlog, geen aanval,
ft ,dellijke afrekening paraat heeft. Hij
S3 WM als wapen. Drieduizend jaar er-
tant „v- ez'ele'<undige omgesmeed van wild
talatpn ^e<dlts 'n kunstmatigheid kan hij
'ai kun ^een deter bew'is voor be waarde
u De penseelstreek in plaats van een
Door Louis van de Geijn en Chris Paulussen
De Rabobank naar de beurs? Die
vraag is in de aanloop naar een
bezinning over het karakter van
de organisa.ie vrij snel met nee beantwoord.
Aan de vooravond van het eeuwfeest, in 1998,
heeft de coöperatieve organisatie uitvoerig in
de spiegel gekeken en vastgesteld dat de coö-
peratiev; v/ortels te waardevol zijn om ze af
te kappen
Directievoorzitter Herman Wijffels koestert
die wortels inmiddels meer dan ooit: „Wij zijn
ontstaan om mensen te helpen hun lot in ei
gen handen te nemen. Je kunt zeggen dat we
hebben geopereerd als een van de aspecten
van de emancipatiebeweging die de twintig
ste eeuw vorm heeft gegeven. Je had de vak
beweging voor de arbeidende klasse, wij
werkten voor de boeren, en later ook voor een
steeds groter deel van de middenstand."
Nu de bank zich ontwikkeld heeft tot een in
stelling die het hele spectrum van financiële
dienstverlening in huis heeft, moet ook de
coöperatieve inslag worden gespreid. „We
vormen ons om van een tamelijk gesloten kre
dietcoöperatie tot een brede klantencoöpera
tie. Dat is in wezen de slag die we de afgelo
pen tijd in onze discussies hebben gemaakt.
Maar onze basisfilosofie blijft: wij zijn er als
instrument voor het realiseren van de ambi
ties van de mensen."
Hoe die opnieuw geformuleerde opdracht be
stuurlijk vorm krijgt, is nog niet helemaal uit
gewerkt. „Maar we willen ons laten blijven
besturen door onze klanten. Uit onze leden
worden mensen gekozen uit de steden en de
dorpen van dit land die zorgen dat we op ons
anker blijven, dat wij in het belang werken
van de mensen die een beroep op ons doen. De
keuze is duidelijk: als je zegt dat je er bent
voor de klant, dan hoort daar bij dat die klant
invloed heeft, en, in een getrapte vorm, ook
zeggenschap. Wij kiezen niet voor Wall
Street, waar je je laat aansturen door de in
vesteerders, maar voor de steden en dorpen
van dit land. De belangen die daar aan de or
de zijn, sturen ons in wezen aan."
De teneur in de maatschappij, het bedrijfsle
ven, is een andere: het draait meer en meer om
de aandeelhouder.
„Wij kiezen heel bewust die andere kant. Dat
de maatschappelijke wind nu waait uit de
hoek van de shareholders value geeft ons ex
tra ruimte om een duidelijk profiel te maken.
In alle eerlijkheid zeg ik erbij dat dit niet be
tekent dat wij het op voorhand en per defini
tie beter zullen doen dan anderen. Maar onze
opdracht is wel het zo goed te doen dat ande
ren zich zullen moeten aanpassen. Wij zijn
een bijzonder element in de concurrentiever
houdingen, het is een competitie tussen ver
schillende drijfveren en dat vind ik een mooi,
pluriform marktbestel."
Het Nederlandse bankwezen staat internatio
naal bekend als oerdegelijk en de Rabobank
gaat prat op een in dit opzicht nogal bijzon
dere triple A waardering, het hoogste cijfer
voor kredietwaardigheid dat in de financiële
wereld te vergeven is.
„Als me daarover in het buitenland naar een
verklaring wordt gevraagd, kom ik toch met
de polder op de proppen," zegt Wijffels. „Niet
het poldermodel waarover we nu zo veel ho
ren, maar het sociaal-culturele basiskenmerk
Wij kiezen niet voor Wall Street, waar je je laat aansturen door de investeerders, maar voor de steden en
dorpen van dit land. De belangen die daar aan de orde zijn, sturen ons in wezen aan.foto's do visser
van dit land: door de geografische omstandig
heden zijn we gedwongen om dit land op te
bouwen door iedere keer een dijk aan te leg
gen om een aangespoeld stuk schorre. En dij
ken bouw je samen, niet in je eentje. Die so
ciaal-culturele traditie zit buitengewoon diep
in dit bedrijf."
Het accent op aandeelhoudersbelang, de po
pulariteit van de beurs, dat lijkt niet in die
maatschappelijke traditie te passen.
„De laatste vijfentwintig jaar is de balans
tussen denken aan vandaag en denken aan
morgen wel erg naar 'vandaag' verschoven.
Het shareholdersdenken is daar ook een ui
ting van, in zijn extreme vorm is het kwar-
taaldenken. Het heeft ook een tijdlang in de
loonvorming gezeten, in de jaren zeventig
vooral, en op nog een aantal terreinen is die
afweging tussen vandaag en morgen wat uit
balans geraakt."
„Dat geldt zeker voor ecologie, daar is nog
heel veel te doen aan herbalancering tussen
vandaag en morgen. En dat gaat ook op voor
het sociale terrein, waar we nieuwe vormen
moeten vinden. Dat is een van de grote vraag
stukken aan het eind van deze eeuw, denkend
aan wat we moeten gaan doen aan de andere
kant van die mijlpaal 2000. De meeste mensen
die je daarover aanspreekt, zien toch wel in
dat het zo niet door kan gaan."
„Wij zijn als bank ooit begonnen als onder
deel van wat je een maatschappelijke ver
nieuwingsbeweging zou kunnen noemen. Ik
zie voor de komende tien tot twintig jaar op
tal van terreinen vrij fundamentele maat
schappelijke vernieuwingen ontstaan, op eco
logisch en ook wel sociaal terrein. Ik zou voor
dit instituut daarin graag een belangrijke rol
weggelegd zien."
„Laat ik een teer punt noemen: de varkens
houderij, maar dat geldt eigenlijk voor de he
le agrarische sector. We moeten eigenlijk toe
naar hele nieuwe concepten, een nieuwe orde.
We moeten opnieuw gaan bewegen binnen
grenzen die het mogelijk maken dat we over
twee, drie generaties uit dezelfde bronnen
waaruit we vandaag eten, goed voedsel pro
duceren. Het vinden van die nieuwe concep
ten en het ondersteunen daarvan, daarin ligt
onze rol als onderdeel van vernieuwende om
standigheden."
Als dat de rol van de bank is, had u dan niet
eerder uw verantwoordelijkheid moeten ne
men in de varkenssector?
„Ten principale: nee. Hoewel wij op alle mo
gelijke manieren ondersteuning hebben gege
ven aan proefprojecten op dit gebied. Maar ik
zie toch de situatie waarin die sector is te
rechtgekomen als de weersopiegeling van een
maatschappelijke prioriteit. De vraag die de
samenleving aan de landbouw heeft gesteld,
is: produceer zo goed en zo veel mogelijk
voedsel. Dat is het hele basisidee voor het
landbouwbeleid geweest, eerst nationaal,
toen Europees. De boeren hebben daar op ge
antwoord, hebben binnen die context geïn
vesteerd. Dat heeft de maatschappij laten ge
beuren en wij zijn onderdeel van die maat
schappij. Wij kunnen niet - ook in de toe
komst niet, dat zeg ik er heel uitdrukkelijk bij
- een sectorbeleid voeren. Wij kunnen niet te
gen een lid zeggen dat met een investerings
plan bij ons aanklopt: jouw plan is in orde,
maar er zijn al zo veel bedrijven die hetzelfde
doen, jij krijgt geen krediet. Dat is niet onze
rol. Sectorbeleid moet op politiek niveau
worden gemaakt."
Dat neemt niet weg dat de bank als marktlei
der in de agrarische sector een opvatting heeft
over de toekomst van de landbouw in Neder
land, en de varkenshouderij in het bijzonder.
„Wij zijn daar op een terrein gekomen waar
we niet duurzaam kunnen blijven. Onze op
dracht daarin voor de komende periode is
tweeledig: de sanering zorgvuldig bëgeleiden
en de vernieuwing ondersteunen. Dat gebeurt
in de meest basale vorm. Ik vind dat er fan
tastische dingen op gang beginnen te komen,
prachtige initiatieven."
„Ik weet van een groep boeren in de Kempen
Herman Wijffels (55), boerenzoon uit het
Zeeuwse IJzendijke, volgde in 1986 Pierre
Lardinois op als voorzitter van de hoofd
directie van Rabobank Nederland. Daar
voor was hij onder meer algemeen secreta
ris van het toenmalige Nederlands Chris
telijk Werkgeversverbond. Hij heeft aan
gekondigd nog voor zijn pensioendatum in
2004 'iets anders' te willen gaan doen.
Wanneer hij weggaat, heeft hij nog niet
gezegd. Vorige week maakte de Rabobank
de benoeming hekend van Schiphol-direc-
teur Hans Smits tot plaatsvervangend di
rectievoorzitter, de eerste kandidaat om
Wijffels tezijnertijd op te volgen.
die hebben vastgesteld dat het vastloopt als
ze zo verder gaan, met telkens de kosten nog
wat terug proberen te draaien. Ze hebben een
nieuw idee over bedrijfsvoering waarin eco
nomie, diergezondheid en welzijn en milieu
geïntegreerd worden benaderd. Dat is buiten
gewoon boeiend."
„Ik zie dat als een voorloper van hetzelfde fe
nomeen op tal van andere terreinen. Onder
wijs, gezondheidszorg, waar vanuit strikte fi
nanciële doelmatigheid allerlei schaalvergro
ting heeft plaatsgevonden waarbij langza
merhand de mensen zich beginnen af te vra
gen: waar zijn wij gebleven in het geheel?"
Dat betekent dat we het klassieke idee van
economische groei moeten vergeten?
„Ik zie het klassieke concept zoals dat nu
wordt gehanteerd toch echt op z'n eind lopen.
Naar mijn idee gaan we op langer zicht toe
naar: eerst vaststellen wat bijvoorbeeld de
ecologische grenzen zijn, om ons vervolgens
binnen die grenzen te gaan bewegen. Of an
ders: hoe verhouden zich de mensen en de
menselijke activiteiten met de bronnen waar
uit wij putten: water, grond, lucht, grondstof
fen. Duidelijk is dat de manier waarop wij
produceren en consumeren vrij wezenlijk zal
moeten veranderen. De landbouw is blijkbaar
ook in dit opzicht de primaire sector, waar we
zo frontaal op de grenzen zijn gestuit."
Is in dit licht de beurshausse van de laatste ja
ren een stuiptrekking van de 'oude' econo
mie?
„Tot op zekere hoogte. Onder de gestegen
koersen zitten reële factoren, zoals de lage
rente, de goede winstgevendheid van de be
drijven, de omvorming van economische stel
sels in ons deel van de wereld en met name
ook in de Derde Wereld, waar allerlei krach
ten zijn vrijgekomen die de winstgevendheid
van bedrijven hebben bevorderd. Dat bete
kent dat de reële waarde van de aandelen
flink is gestegen. Maar voor een deel is het
ook een euforie die a: in geen enkel geval zal
kunnen voortduren en die b; ook te maken
krijgt, vroeg of laat, met de factoren waar we
het zoëven over hadden."
Zal de omslag die u voorziet een geleidelijke
zijn, of met schokken gepaard gaan?
„Ik denk dat er een hele reeks incidenten zal
zijn. Zo kim je de varkenspest zien en de gang
van zaken rond Schiphol. Incidenten die het
bewustzijn van dit thema gaandweg zullen
vergroten. Ik denk altijd aan een natuurkun-
deproef die wij in de tweede van de HBS de
den. Je had een glasplaat met metaalvijlsel
waar je een magneet onder hield. Dan zag je
allerlei krachtlijnen ontstaan. Gaf je een tik
tegen de plaat, dan was er een moment van
verwarring, maar op de duur kwam er weer
zo'n prachtig patroon. Volgens mij zitten wij
maatschappelijk in zo'n proces. De tikken te
gen de plaat, dat zijn zaken als de varkens
pest en de Schiphol-kwestie."
„Ik ken ook mensen, zoals iemand van World
Watch Institute waarmee ik contact heb, die
in dit opzicht alleen nog geloven in rampen.
Er zijn mensen die zo tegen 'El Nino' aankij
ken (een natuurverschijnsel dat als verklaring
wordt gezien voor het vaker voorkomen van
natuurrampen,red.). Dat verschijnsel zou ons
wel eens reuze kunnen helpen om weer eens
duidelijk te maken hoe afhankelijk we zijn
van het systeem aarde."
U bent niet.zo'n doemdenker?
„Ik weet niet of ik zo optimistisch ben over de
uitkomst van dit proces, wel over het voltrek
ken daarvan. Zonder hoop is er geen leven. Ik
denk aan een bijeenkomst onlangs in Praag
over dit soort thema's, waar toch de hoop ten
tonele verscheen, waar respect naar voren
kwam voor de grootsheid, het besef dat er
dingen zijn groter dan wijzelf. De een noemt
dat god, de ander noemt het iets anders."
De jeugd heeft de toekomst en die lijkt juist
erg aan vandaag en aan zichzelf te denken.
„Je ziet verwarrende dingen. De jeugd is heel
kritisch ten opzichte van het collectief. 'Ik
moet het zelf maken.' Dat leg ik eerder posi
tief uit dan negatief. De jeugd wordt ook reli
gieuzer, wat dat dan ook moge zijn. Een mil
joen jongeren bij de paus in Parijs. Wat rond
om de dood van Diana gebeurde, vond ik in
dit verband ook buitengewoon boeiend. Daar
zit volgens mij iets in van: dat was tenminste
iemand vanuit de elite die de mensen belang
rijk vond, die aidspatiënten aanraakte."
„Het is de verwarring van de natuurkunde-
proef uit mijn HBS-tijd. Hoe dat uitpakt,
weet ik niet. Want de belangen die verankerd
zijn in ons maatschappelijk bestel zoals dat
nu is, zijn natuurlijk buitengewoon groot.
Maar de krachten van de vernieuwing groei
en. Je ziet bij elk incident even een moment
dat de mensen zeggen: zo gaat het echt niet
verder, het moet anders."
Wat betekent die visie voor de Rabobank?
„De vraag die bij dit patroon past, luidt: waar
is onze plek? Die is zo dicht mogelijk bij de
mensen. In plaats van weg te drijven en in de
handen van min of meer anonieme krachten
terecht te komen zo dicht mogelijk bij de
mensen blijven."
