voors
op ho
Een potlood is volmaakt
LLLLL
HET WEER
DESTEM
DE STEM
DE STEM
BINNENKRANT
Varkenspest
Expositie over het nederigste schrijfgreedschap
Na vandaag frisser
Bij onverklaar
Kabeljauw met garnalen-saus
Zon en maan
Hoogwater
DINSDAG 16 SEPTEMBER 1997 A2
Nijmegen (anp) - Astma
chronische bronchitis 2
goed behandelbaar als
aandoeningen in een h
vroeg stadium worden op;
spoord. De meeste patiëni
lijken dan voldoende te h<
ben aan af en toe een kuur n
inhalatie-medicijnen.
In een later stadium van de zi(
te zouden ze ernstige blijver
schade kunnen ondervinden.
Dat blijkt uit een onderzoek v
drs. P. Tirimanna van de va
50 jaar geleden waren er aan
merkelijk minder varkens dan
nu. Ook toen kwam varkens
pest voo.r waartegen geen ge
neesmiddelen konden worden
aangewend. Een groot aantal
dieren ging dood. Dieren die
slachtrijp waren en nog niet
ziek, werden geslacht en bij de
overblijvenden werd afgewacht
wat er zou gebeuren.
Een aantal ging alsnog dood
maar ook bleef een deel in le
ven, doordat ze tijdens de uit
braak, in hun lichaam afweer-
stoffen opbouwden op basis
van de besmetting die ook bij
hen had plaats gehad.
Deze dieren waren bestand te
gen verdere besmetting en dat
niet alleen. Het leek dat ze die
afweerstoffen ook doorgaven
aan hun nakomelingen waar
door die gezond bleven en ver
der normaal opgroeiden. Ze
werden nog wel besmet maar
dat had tot gevolg dat de weer
stand die ze hadden nog ver
hoogd werd. Het virus had geen
vat meer op hen en kwam aan
een epidemie een eind.
Doordat het virus zijn voe
dingsbodem kwijt was, vermin
derde ook de infectiedruk en
ging op die manier de mogelijk
heid verloren om de weerstand
bij de dieren op peil te houden
en werden deze na jaren weer
gevoelig voor een besmetting.
Doordat op die manier na jaren
de weerstand ten opzichte van
de ziekte verdwenen was, maar
het virus ook zijn ziektema
kend vermogen was kwijt ge
raakt, ging het verder goed tot
op het moment dat er varkens
waren die zelfs geen weerstand
meer hadden tegen het ver
zwakte virus en toch ziek wer
den Het virus kreeg daardoor
de kans in die varkens de be
smettingskracht te verhogen en
zo begon het verhaal opnieuw.
Intussen was men op het idee
gekomen, om het virus op voe
dingsbodem te kweken en zo
danig te verzwakken dat het bij
de varkens kon worden inge
spoten zonder dat dit tot gevolg
had dat de dieren ziek werden
Tegelijkertijd bleek dat de in
gespoten dieren toch antistof
fen gingen produceren in hun
lichaam, waardoor ze aan een
natuurlijke besmetting weer
stand konden bieden. De var
kenshouder had dus de moge
lijkheid om door inenting de
kans op besmetting tot nul te
rug te brengen en dat gebeurde
op veel bedrijven.
Dat ging jaren goed, zodat de
angst voor besmetting volledig
verdween en alleen de kosten
van enting als een nadeel wer-
Groot-Brittannië en Ierland:
Dinsdag in het zuidoosten van
Engeland geregeld zon en
droog; elders flink wat bewol
king, wind en regen. Woensdag
op meer plaatsen zon maar in
Schotland weinig verandering.
Middagtemperatuur van 14
graden plaatselijk in het
noordwesten tot rond 20 gra
den nabij Londen.
België en Luxemburg: Eerst
droog en flink wat zon. Woens
dag kans op een bui. Middag-
temperatuur dinsdag ongeveer
21 graden, woensdag lager.
Noord- en Midaen-Frankrijk:
Dinsdag droog en veel zon.
Woensdag vanuit het noord
westen bewolking en kans op
regen. Middagtemperatuur
rond 24 graden.
Zuid-Frankrijk: Flinke perio
den met zon. Maxima 25 gra
den of hoger.
Portugal: Droog en geregeld
zon. Middagtemperatuur aan
zee rond 28 graden, landin
waarts enkele graden hoger.
Spanje: Langs de oostelijke
costa's aanhoudende kans op
regen of onweer. Elders droog
en geregeld zon. Aan de zuid
kust een stevige oostenwind.
Middagtemperatuur tussen 25
en 30 graden, in Andalusie
dinsdag hoger.
Canarische Eilanden: Zonnig,
aan de noordzijde van de eilan
den soms ook wolkenvelden en
misschien een bui. Middagtem
peratuur ongeveer 30 graden.
Mallorca en Ibiza: Kans op een
regen- of onweersbui. Ook van
tijd tot tijd zon. Middagtempe-
ratuu r ongeveer 28 graden.
Italië: In de zuidelijke helft
soms wolkenvelden en kans op
enkele een regen- of onweers
bui. In het noorden droog en
flink wat zon. Middagtempera
tuur van 23 graden in het
noordoosten tot 27 graden op
Sicilië.
Griekenland en Kreta: Gelei
delijk wat meer wolkenvelden
en met name in Griekenland
kans op een regen- of onweers
bui. Rond de Egeische Zee een
stevige noordenwind. Middag
temperatuur van 25 tot 28 gra
den.
Duitsland: Dinsdag droog en
veel zon. Woensdag vanuit het
noordwesten bewolking en toe
nemende kans op regen. Mid
dagtemperatuur rond 23 gra
den, maar woensdag in het
noordwesten lager.
Zwitserland: Eerst flink wat
zon. Woensdag later op de dag
aan de noordflank van de Al
pen kans op wolkenvelden.
Droog. Maxima rond 23 gra
den.
Oostenrijk: Flinke perioden
met zon. Droog. Middagtempe
ratuur tussen 20 en 24 graden.
In galerie Link in Den Haag
wordt van 22 september tot
en met 19 oktober 1997 een
tentoonstelling gehouden
over het potlood. Met de titel
Matite: Potlood Pen. Matite
is Italiaans voor potloden. De
expositie is op poten gezet
door het Italiaanse designbu
reau Giorgetti. Giorgetti
hield al eerder culturele pre
sentaties ter bevordering van
de 'kleine kunst'.
Door Nico Koolbergen
Het potlood is het nederigste
schrijfgereedschap. Technici ge
bruiken het nog volop, al rukt in
hun kringen de computer op. De
timmerman zweert bij zijn plat-
ronde potlood dat niet van de
werkbank kan rollen. Op de
scholen speelt het potlood nog
een hoofdrol in teken- en schrijf-
lessen. Maar de kruidenier met
het potloodstompje achter het
oor is verleden tijd.
Van het schrijfgerei dat we nu
gebruiken, is het potlood het
oudst. Het stamt uit 1556. Philips
II was net Coninck van Hispagne
geworden en het Concilie van
Trente was nog aan de gang toen
de Duitse geleerde Konrad Gess-
ner een slimme toepassing vond
voor het vele grafiet dat in Cum
berland (Engeland, tegen de
Schotse grens) werd gevonden.
Het gewone potlood van nu
wordt nog net zo gemaakt als in
1556. Een staafje grafiet - in veel
talen ook 'lood' genoemd - be
landt in een groefje in een stuk
hout, waarna er een ander stuk
hout op wordt gelijmd. Zaag het
hout op maat, werk het zonodig
wat af en je hebt een potlood.
Met meer groefjes in grotere
stukken hout maak je snel een
hele serie.
Hardheid
Ook werden al vroeg methoden
ontdekt om harde en zachte pot
loden te maken. Het grafiet werd
in de oven gebakken. Hoe langer
dat duurde hoe harder de stift.
Door lampezwart (roet) toe te
voegen werd de stift zachter.
De hardheid wordt uitgedrukt in
H (Hard), B (Black, van het
lampezwart) en F (Firm, stevig).
Hoe hoger het nummer van een
H-potlood, bijvoorbeeld H3, hoe
harder. Hoe hoger het nummer
van een B-potlood, bijvoorbeeld
B2, hoe zachter. HB is neutraal.
De tempera- n,
tuur komt van- 9
S
daag op veel j j
plaatsen iets J 1
boven de 20 ""W,
graden. Vanaf
morgen zitten
dergelijke
waarden er niet
meer in; met
een noordwes- SHB
tenwind
stroomt dan tl
beduidend fris-
sere lucht het
land in. Ook y§7
komen in deze
lucht wolken
velden voor
waaruit nu en kod,M
dan een bui
valt. Vandaag *£0? opwamgtn
is van buien
geen sprake. Wel drijft in de hogere luchtlagen sluierbewolking over
het land, maar daar komt de zon in het algemeen goed doorheen. De
matige, aan zee krachtige zuidwestenwind voert zachte lucht aan en
dat resulteert in aangename temperaturen. Vanavond verandert er
niet veel zodat de maansverduistering op veel plaatsen in Nederland
gevolgd kan worden. Dat is vooral in het oosten en zuidoosten het
geval; in het noordwesten is de sluierbewolking misschien wat dik
ker. De sluierwolken hangen samen met storingen die via de Britse
Eilanden naar Scandinavië trekken. Morgen dringen de storingen
tot ons land door. De bewolking neemt dan toe en ook valt er een en
kele bui. Daarna draait de wind naar het noordwesten en wordt de
zachte lucht verdreven.
den ervaren. Landbouwkundi
gen kwamen toen op het idee de
kosten van een eventuele uit
braak te vergelijken met de
kosten van de enting en kwa
men op basis van berekening
tot de conclusie dat het voorde
liger was door hygiënische
maatregelen de kans op be
smetting te minimaliseren of
zelfs tot nul terug te brengen.
Daarbij werd dan vastgesteld
dat bij eventuele uitbraak en
directe ruiming van de dieren,
en het isoleren van de besmette
bedrijven ook snel een einde
aan een epidemie tot gevolg zou
hebben. Op basis van die rede
nering werd het enten tegen
varkenspest verboden. De var
kenshouder had geen keus.
En dat ging jaren goed. Tot nu
in februari j.l. zich de eerste ge
vallen van varkenspest aan
kondigden en het berekenings
model niet geheel of in het ge
heel niet blijkt te kloppen. Men
ruimt varkens op grote schaal,
maar er zullen toch meer var
kens blijven dan er 50 jaar ge
leden waren. Met dit verschil
dat de overblijvende dieren
geen mogelijkheid hebben om
op natuurlijke wijze weerstand
op te bouwen, zodat we een
varkensstapel krijgen die hy
pergevoelig blijft voor de ziek
te. Om te voorkomen dat een
bedrijf besmet wordt, zullen er
strenge maatregelen moeten
worden genomen. Ieder die een
varkenshouder wil bezoeken
zal door een ontsmettingssluis
moeten en ook bij het verlaten
van het bedrijf zal dezelfde weg
gevolgd moeten worden. Dan
kunnen de varkenshouders wel
jarig zijn, maar zullen toch
weinig bezoek ontvangen. Op
de slagzin Veel Varkens Doden
(WD) zou de KNMvD het ant
woord kunnen geven: Kunnen
Niet Meer Varkens Doden,
maar Kunnen Nu Mogelijk
Vaccinatie Doorvoeren.
Made,
L. Tholhuijsen
1 lagednA
H hoqedruk
'O®- luchtdruk in
hecto pascal
temperatuur
bewolkt
Van het schrijfgerei dat we nu gebruiken, is het potlood het
oudst. FOTO MARC BOLSIUS
Van onze verslaggever
Maastricht - PTT-Telecom 1
mensen die plotseling heel
plausibele verklaring voor hi
de PTT vooruitbetaling van d
F is een tikje harder dan HB.
In de loop der eeuwen ontston
den allerlei varianten op het pot
lood. Behalve grafiet bleken ook
andere materialen geschikt. Al
snel kon er ook gekleurd ge
schreven worden. De Engelsen
met hun belangrijke grafietvoor-
raden beheersten lange tijd de
markt. In 1798 vond de FYans-
man Conté het naar hem ge
noemde potlood uit. Daarin was
het grafiet vervangen door een
mengsel op kleibasis.
Vaak werd het potlood gecombi
neerd met een kroontjespen aan
de achterkant. Al dan niet luxe
doppen schermden het potlood af
als de pen werd gebruikt en om
gekeerd. Toen eenmaal het vul
potlood was uitgevonden, kon
den edelsmeden zich uitleven op
de houders. Ze creëerden soms
ware sieraden. Potloden werden
ook gecombineerd met meetlat-
jes of een passer.
Een potlood leent zich goed voor
reclame-doeleinden. En voor
grapjes: als aan de achterkant
een gummetje kan, kan daar ook
een Minnie Mouse worden ge
maakt. Op de tentoonstelling is
het allemaal te zien. Voor wie het
thuis nog eens wil bekijken, is er
de fraaie catalogus Pencils (in
het Engels).
Alessandro Ubertazzi, hoogle
raar aan het Polytechnisch Insti
tuut te Milaan, heeft het voor
woord bij de catalogus geschre
ven. Het menselijke schrijven be
gon, denkt hij, met het krassen
met de hand of een takje in aar
de. Hout met een verbrand punt
je (houtskool) waarmee op de
wanden van grotten werd gete
kend, is de voorloper van het
potlood. Het Romeinse wastafel
tje heeft met het potlood gemeen
dat de teksten uitgewist kunnen
worden. „Ik hou van potloden,"
schrijft Ubertazzi. „Ik ben het
volledig eens met de opvatting
dat het klassieke houten potlood
een volmaakt voorwerp is. De
natuurlijke combinatie van hout
en grafiet is magisch." Hij wijst
op de overeenkomst van het pot
lood en het menselijke bestaan:
beide zijn eindig.
Van alle soorten potloden is de
gewone gele HB hem het liefst.
„Het is hard noch zacht. Alle an
dere soorten zijn specialistische
potloden."
Matite: Potlood Peri. Galerie Link,
Koetshuis Smidswater 15, Den Haag.
Van 22 september tot en met 19 okto
ber dagelijks van 10.00 tot 16.00 uur,
ook in de weekends.
De catalogus Pencils kost 35.
Weerrapporten 15 september 20 uur
Amsterdamhalt bew18 gr
De Bilthalf bew19 gr
Deelenlicht bew18 gr
Eeldelicht bew118 gr
Eindhovenzwaar bew.20 gr
Den Helderhalf bew18 gr
Rotterdamhalf bew18 gr
Twentelicht bew19 gr
Vlissingehzwaar bew20 gr
Maastrichthalf bew19 gr
Aberdeenonbewolkt19 gr
Atheneonbewolkt31 gr
Barcelonahalf bew24 gr
München
.onbewolkt
.half bew.
.licht bew.
Split
Stockholm
Warschau..
Wenen
Zürich
.onbewolkt
.onbewolkt
Bangkokonweer
Buenos Aireslicht bew....
Casablancazwaar bew.
Johannesburglicht bew....
Los Angeleszwaar bew.
New Orleansonbewolkt
New Yorkhalf bew.
Tel Avivonbewolkt.
Tokyoregen
Torontohalf bew.
Tunisregen
Vancouverhalf bew.
.onbewolkt
Brussel
Cyprus
Dublin
Frankfurt
Genève....
.onbewolkt,
.licht bew....
.onbewolkt,
lewolkt
Klagenfurtonbewolkt.
Kopenhagen half bew.
Las Palmaslicht bew..,,
Lissabononbewolkt,
.licht bew.
.licht bew.
Locarno
Londen..
Luxemburg
Madrid
Malaga
Mallorca
.licht bew.
.half bew.
.half bew.
.licht bew.
.half bew.
Moskou
.half bew.
Weersvooruitzichten van het KNMI, gemiddeld over Nederland:
voor dinsdag woensdag donderdag vrijdag
zonneschijn
in proc.: 50 30 40 40
neerslagkans: 10 50 30 30
minimumtemp.: - 12 8 8
middagtemp.: 21 19 17 16
wind: ZW4 W5 NW4 N4
(Windrichting en windsnelheid gelden voor overdag boven open gebieden)
EVEN PIEKEREN
zaterdag
LETTERRAADSEL
DAGSCHOTEL
VANDAAG/Zon op: 07.15. Zon onder: 19 52, Maan op: 19 49. Maan onder: 04.33. MORGEN/Zon op:
07.17. Zon onder: 19.50. Maan op: 20.19. Maan onder: 5.56.
VANDAAG/ Bath: 03.23-15.46 Dordrecht: 04.30-16.49. Hansweert: 02.55-15.16. Hoek van Holland:
02.46-15.05. Terneuzen: 02.23-14.45, Vlissingen: 02.02-14.25. MORGEN/ Bath: 04.08-16.31. Dord
recht: 05.09-17 28. Hansweert: 03.36-15.58. Hoek van Holland: 03.27-15.51. Terneuzen: 03.06-15.27,
Vlissingen: 02.46-15.06.
Ingrediënten:
4 moten kabeljauw -100 gr verse garnalen
2 sjalotjes -150 gr ongezouten boter
Zzd\ witte wijn - 1 dl slagroom
vers gemalen witte peper
Welk woord is in dit
letterraadsel verborgen?
ONTDEK DE VERSCHILLEN
Oplossing van gisteren:
Horizontaal:
1. Mango; 5. kas; 8. eland; 12. ode; 13. leesles; 16. sar;
17. re; 18. smog; 19. oets; 21. go; 22. trap; 24. senor;
26. tram; 28. vak; 30. lap; 31. beo; 32. loeren; 35.
meneer; 37. eg; 38. parabel; 39. me; 40. kramer; 42.
selene; 45. aar; 46. kim; 48. toe; 49. torn; 51. hagel;
53. enig; 55. te; 56, drab; 58. last; 60. de; 61. Eli; 63.
Amerika; 65. del; 66. renet; 67. las; 68. kroes.
Fruit de sjalotjes in 1 lepel boter
en voeg wijn en azijn toe laat 3
minuten pruttelen. Voeg de slag
room toe en laat het geheel nog
eens 3 minuten koken.
Meng garnalen en boter en draai
het geheel tot een gladde massa.
Breng saus opnieuw aan de kook
en roer er de garnalenboter door.
Laat de saus niet meer koken.
Breng op smaak met peper en
zout.
Serveer met gebakken kabeljauw
en gestoofde prei.
Horizontaal: 1. Die noot van u is nog niet warm
genoeg! (4); 4. Europeaan om buiten te blijven (5); 7.
Viervoeter in de file? (7); 8. Ouderwets aan 't stappen
(3); 9. Militair met een schaap (3); 10. Zou het nu
geen roofdier meer zijn? (7); 12. Hij is erbij, ook voor
de rechtbank (7).
Verticaal: 2. Gezongen door het eerste meisje (4); 3.
Produkt van een stormvogel? (6); 4. Zonder schroom
is de drank verdwenen (8); 5. Orgaan om op te halen
(4); 6. Bij deze uitvoering wordt geen bier geschon
ken (6); 9. Wordt gehandhaafd in het klooster (4); 11.
Plaats om een tenniswedstrijd te filmen (3).
Bezorgklachten, abonnementen
administratie, lezers- en fotoservice:
BEL LEZERSCONTACT
076 - 5 312 312
maandag t/m vrijdag 8.00 - 17.00 uur
zaterdag 8.00- 12.00 uur
Verticaal:
1. Mortel; 2. ader; 3. ne; 4. olm; 5. kegel; 6. as; 7.
sloop; 8. est; 9. as; 10. naga; 11. dromer; 14. Eos; 15.
eer; 18. spar; 20. sten; 23. avegaar; 25. nalatig; 27.
Roemeen; 29. keper; 31. belet; 33. oer; 34. nar; 35.
mes; 36. een; 40. kotter; 41. mand; 43. loet; 44.
Engels; 46. kabel; 47. melis; 50. oele; 51. ham; 52. lak;
54. idee; 57. rat; 59. sak; 62. in; 64. ra; 65. do.
Uitgave van Uitgeversmaatschappij
Zuidwest-Nederland B.V.
Directie:
D.H. Ahles
A.A.M. Verrest.
Hoofdredactie:
A. Verplancke
C. Hamans
H.Vermeulen.
Hoofdkantoor:
Breda, Spinveld 55,
postadres'.
postbus 3229,4800 MB Breda,
telefoon 076-5312311,
fax 076-5312355,
fax redactie 076-5312512,
fax lezerscontact 076-5312330.
Rayonkantoren en advertenties:
Zie colofon in het regio-katern
van deze krant.
Abonnementsprijzen via
automatische incasso:
(tussen haakjes de prijs via acceptgiro)
maand 32,50 n.v.t.
kwartaal 93,50 97,50)
halfjaar 185,00 190,00)
jaar 367,00 377,00)
Voor posttoezending geldt een toeslag.
Beëindiging abonnementen:
uitsluitend schriftelijk, 1 maand vóór het
einde van de betaalperiode.
Bankrelaties:
postgiro 1114111
ABN/AMRO rekening 520538447.
De Stem op band:
Centrum voor gesproken lektuur
telefoon 0486-486486.
De Stem op internet:
http://www.stem.nl
Copyright 1997 Uitgeversmaatschappij
Zuidwest-Nederland B.V. Breda.
HEINZ
SUSKE EN WISKE: DE MOMPELENDE MUMMIE
'{Ha, tic m rennenVat vind je
i van man optreden
tlogai eengptre-
WAT 5SSV J£ AAN
N£T MAKEN, HE/NZ
wee~, een
P/ANÓ-
BOES
i/W/if, i -p
dan de behande- 1
ling van de dieren
kunjedemenselkke
beschaving peilen
Datuaseehhnap
staaltje van be
schaving j
Hu nog mooier!
Hoe! ik dan mün
prachtige hoofd
aan stukken la
ten pikken ?lk
xal jov eens u/at
ver teilen.
kn hó dan, h'j
is begonnen!
loats jij dieren be
handelt,je moest
je schamen
1Q47 W«- OAVAMtaS - TM'25 WiiMi
