de stem
Josée Ruiter speelt het einde van Virginia Woolf in kleine zalen
D1
TERNEEZEN
DEN BOSCH
VLISSINGEN
5RGEN OP ZOOM
Wandelstok
Lastig
Idealistisch
Voorbeeld
Nieuwsgierigheid
BEELDENDE KUNST B O E IC E l\l
best moeilijk om een
leilijk.
tten-, en oosterse
GE,
RX72EN
Grote Gids
PAGINA D2
PAGINA D3
PAGINA D4
DINSDAG 16 SEPTEMBER 1997
;8 Tel. 0115-697111
54 Tel. 073-6422185
SITTARD
11 Tel. 046-4523443
>9 Tel. 0118-418414
78 Tel. 0164-250050
as s&ri
'Nog altijd behoorlijk
moeite met het leven'
rated.) schreef en regisseerde een asso
ciatieve flash-back van Virginia's le
ven, uitgaande van haar slechts kort
stondig gelukkige jeugd, met een va
der - de vermaarde Victoriaan sir Le
slie Stephen - die haar liefde voor de
literatuur en alle andere kennis bij
bracht, want ze ging niet naar school.
Als volwassene moest de schrijfster
van o.a. Mrs. Dalloway en The Waves
en het 'feministisch' essay A Room of
one's own zorgen dat haar leven zo
was georganiseerd dat ze haar depres
sies kon beheersen. Echtgenoot Leo
nard Woolf, met wie ze in 1912 was
getrouwd, zorgde voor die stabiliteit.
Voor hem liet ze bij haar zelfmoord
een briefje achter: 'Ik voel dat ik weer
gek begin te worden. Ik voel dat we
zo'n afgrijselijke periode niet nog eens
kunnen doormaken. En dit keer kom
ik er niet bovenop. Ik begin stemmen
te horen en kan me niet meer concen
treren. Daarom neem ik een stap die
mij het beste lijkt. Dankzij jou heb ik
de gelukkigste momenten in mijn le
ven gekend. Ik geloof dat twee
mensen geen groter geluk hebben ge
kend dan wij, tot deze ziekte ertussen
is gekomen. Ik kan niet meer vech
ten...'
Het is in de vroege morgen van vrijdag
28 maart 1941. Virginia Woolf laat de
ze brief achter op de schoorsteenman
tel, sluipt het huis uit en loopt door de
weilanden naar de rivier. Ze laat haar
wandelstok op de oever liggen, stopt
haar jaszakken vol met stenen en
loopt het water in. Voor Virginia was
death by water de enige mogelijke
dood; het water waarvan het geluid in
haar mooiste romans doorklinkt en
waarop haar leven dobberde 'als een
kottertje dat slagzij maakt.'Door haar
persoonlijke omstandigheden en de
bekrompen Victoriaanse tijdgeest was
Virginia Woolf van een scherpzinnige,
ontvankelijke vrouw een eigenzinnige
intellectueel geworden, die leefde om
te schrijven en door te schrijven kon
leven. Ze streefde naar maatschappe
lijke onafhankelijkheid van de vrouw
en verzette zich - ook in haar romans
- tegen het onderscheid tussen de sek
sen. Zichzelf beschouwde zij ook als
androgyn en daaruit vielen haar am
bivalente relaties met vrouwen, onder
wie Vita Sackville-West, te verklaren.
„Voor mij als actrice is deze voorstel
ling een absoluut avontuur," consta
teert Josée Ruiter. „Vroeger zou ik
doodsbenauwd zijn geweest dat ik op
mijn bek zou gaan, maar nu denk ik:
dan ga ik maar op mijn bek. Maar ik
ben nog wel even streng voor mijzelf.
Ik vind niet gauw iets goed genoeg.
Het moet honderd procent zijn en dat
is bijna niet op te brengen. Misschien
ook dat men mij daarom lastig vindt.
Hoewel... iedereen die goed is, is lastig
en veeleisend, op de eerste plaats voor
zichzelf, maar ook voor degenen met
wie hij moet werken."
Bijna alle verbintenissen met belang
rijke toneelgezelschappen liepen door
Ruiters dwingende neiging tot absolu
te integriteit en inzet teleurstellend af.
Ook nu weer bij Het Nationale Toneel.
Per 1 augustus is Josée Ruiter er offi
cieel ontslagen. „Ik begrijp het wel en
wist het ook al jaren. Ger Thijs wilde
gewoon niet met mij werken. Ze zijn
gewoon niet dol op mij."
„De manier waarop was niet leuk.
Maar tegelijk ben ik er ook blij mee,
want je wordt weer veel inventiever."
Lachend: „Je avontuurzenuw wordt
weer geprikkeld. De teleurstelling ligt
ook alweer jaren achter me. En ik heb
er veel mooie uitstapjes door kunnen
maken, zoals Het dagboek van Anne
Frank en Medea bij het Noord Neder
lands Toneel. Daar ga ik dit seizoen
markiezin de Merteuil spelen in Les
Liaisons Dangereuses. Een kwestie
van vertrouwen in elkaar. Zonder ab
soluut vertrouwen kan ik niet werken
en ben ik doodongelukkig."
Na een halve eeuw vaak moeizaam te
hebben bestaan, voelt Josée Ruiter
zich toch nog even idealistisch als in
haar begintijd.
„Ik ben een ontzettende perfectionist.
Je hebt alleen het recht om op het to
neel te staan als je je er volledig voor
inzet en het uit zuivere motieven doet.
Ik weet dat het hoogdravend klinkt en
misschien arrogant, maar toneel is een
magisch gebeuren waar je je dienst
baar aan stelt, in de hoop dat je de
mensen een ervaring bezorgt, die ze
lang bij zal blijven. Je moet vooral
niet uit zijn op eigen roem."
Waar komt toch die enorme spelinten-
siteit vandaan? Zelfs in een minder
goed stuk weetje nog altijd een gewel
dige naar binnen gerichte concentra
tie en spanning op te brengen, zoals
vorig jaar nog in 'Medea' in de regie
van Agaath Witteman.
„Die intensiteit zit in je. Als ik daar
achter zou komen, zou de noodzaak
om te spelen misschien verdwijnen. Ik
heb een enorme behoefte om te geven,
maar ik kan dat zelf heel moeilijk
analyseren. Een mens zit vol diepe
krochten en duisterheden."
Het brengt - enkele dagen na de be
grafenis - ongewild het gesprek op de
dood van prinses Diana. Josée Ruiter
was er buitensporig door geschokt,
zonder zelf precies te begrijpen waar
om. „Ik was helemaal niet zo dol op
Diana. Waarom ben je dan toch zo van
streek? Dat bedoel ik met dat duistere
gebied in jezelf. Dat kan plotseling
aangesproken worden, waardoor er
een grote betrokkenheid ontstaat, die
je zelf niet kunt verklaren. Toen graaf
Spencer begon te praten, wist ik dat
ik getuige was van een grote histori
sche gebeurtenis. Dit is een echt ko
ningsdrama, zei ik tegen mijn vrien
din."
„Eenzelfde onnaspeurbare betrok
kenheid voelde ik ook met Medea, die
haar eigen kinderen vermoordt omdat
ze in de steek is gelaten door haar
man. Zelf ben ik nooit getrouwd, heb
geen kinderen en toch voelde ik het
als een waanzinnig soort enting op
mijzelf. Misschien was het ook de
boosheid over hoe mannen met vrou
wen omgaan. Een woede die mis
schien nog uit mijn jeugd stamt. Toch
is het puur door de tekst als ik geëmo
tioneerd raak wanneer ik op het to
neel sta."
Wordt het leven moeilijker of makke
lijker als je ouder wordt?
„Ik ben wel aardig over mijn somber
heid heen gegroeid, maar gemakkelij
ker wordt het niet. Ik heb nog altijd
behoorlijk moeite met het leven. Ik
heb dan ook geen stoot levensgeluk
mee gekregen. Anderen kunnen zo
veel zin in de dingen hebben als ze 's
morgens opstaan. Ik niet. Het kost me
zelfs moeite om weer te gaan acteren,
al kan ik er ook niet buiten. Misschien
ben je als kunstenaar kwetsbaarder
en sensitiever dan veel anderen. Ik
weet het niet. Maar met eelt op je ziel
kun je je niet openstellen. Dan ben je
een houten klaas."
Nadenkend: „Wel kan ik mijzelf mis
schien beter relativeren dan vroeger.
Het zou prachtig zijn als ik ook voor
bij de persoonlijke angst zou komen.
De angst voor wat de critici en ande
ren van je vinden, voor de première. Je
kunt toch ieder moment ter plekke
doodvallen. Waar heb je je dan alle
maal druk om gemaakt? Kijk naar
zo'n Joop van Tijn die in de bloei van
zijn leven aan slokdarmkanker sterft.
Waar krijg je dat nou weer van? Siem
Vroom en Guido de Moor, die wisten
dat hun einde nabij was, konden alle
overbodige ballast van zich af laten
vallen. Toen pas."
„Daar kan ik me ook zo boos over ma
ken: dat die schandaalpers pas be
loofd heeft om de Engelse prinsen met
rust te laten nu Diana dood is. Altijd
moet er eerst iemand dood voordat er
begrip en inzicht komt." Voorzichtig
formulerend: Wat Di bewerkstelligd
heeft, moet toch van een andere orde
zijn. Daar moet meer achter zitten.
Misschien dat sommige mensen een
voorbeeldfunctie hebben gekregen om
daarmee, net als Christus, een regule
rende taak te kunnen hebben."
„Ik denk vaak dat sommigen zijn wat
ze zijn doordat ze al meerdere levens
achter zich hebben. Vaak kun je bij
mensen hun wijsheid en beschaving
niet terug herleiden naar hun achter
grond of opvoeding. Er moeten ook
andere voedingsbodems zijn waar we
niets van weten, maar waar we onze
ervaring vandaan halen. Mooi kunste
naarschap komt, vermoed ik, eerder
voort uit de ervaringen in een vorig le
ven dan van een ongelukkige jeugd."
„Van de boeken van Virginia Woolf
heb ik altijd al gehouden. Die zijn zo
associatief en vrouwelijk. Er zijn mis
schien raakvlakken met mijn eigen le
ven, maar belangrijker is de nieuws
gierigheid om in iemand anders leven
te willen duiken. Virginia Woolf is op
de verkeerde manier bekend gewor
den. O ja, Wie is bang voor Virginia
Woolf? zeggen mensen dan als ze haar
naam horen. Maar wie heeft haar boe
ken echt gelezen? Bijna niemand."
Virginia Woolf ging uit van het
androgyne, de gelijke opdeling van
het mannelijke en vrouwelijke in een
mens. Jij hebt het daar vroeger zelf
ook vaak over gehad.
„Hoe ouder je wordt hoe duidelijker je
het verschil gaat voelen tussen man
nen en vrouwen. Als je in het open
baar samen met je vriendin bent, ben
je toch beperkt in je manier van uiten.
Als ik samen met mijn vriendin op va
kantie ben, vooral in een andere cul
tuur - en ik reis graag ver - dan wordt
altijd weer duidelijk dat dat niet van
harte wordt geaccepteerd. Ik vind dat
heel moeilijk. Je bent toch beducht
dat je zo een klap op je kop kunt krij
gen. Altijd is de vraag: 'Where is your
husband? Of: Is that your sister?' Al
tijd moet je dat samenzijn weer verde
digen." „Ik ben nu alweer acht jaar
met Marly Knoben. Zij was danseres
bij het Nederlands Danstheater, een
prominente danseres. Maar ze heeft
van de ene op de andere minuut moe
ten stoppen met dansen door versleten
knieën. Ze was toen pas 33 en dat was
heel erg. Net zoiets als dat er bij mij
een stuk van mijn tong af zou zijn. Je
hoort opeens nergens meer bij en dat
geeft een rouwproces dat zeker tien
jaar duurt. Nee, ze kan geen les geven.
Zij zorgt voor mij en ik voor haar."
'The Drowning of Mrs. Woolf door Josée
Ruiter (tekst en regie: Peter Verburgt) is op
3 oktober (besloten voorstelling voor de
Vrienden van het Chassé Theater) en 4 ok
tober in Breda, 9 oktober in Den Bosch, 29
oktober in Eindhoven.
Eigenlijk had ze deze
zomer zelf een stuk over
Virginia Woolf willen
schrijven, net als ze dat
heeft gedaan met Wil-
hélmina, een voorstel
ling waarmee ze in no
vember naar Japan gaat
en later zelfs naar Zuid-
Afrika. Maar bij toeval
kreeg ze contact met
schrijver-regisseur Pe
ter Verburgt en die be
loofde voor haar een so
lo over Virginia te
schrijven, waar zij zich
helemaal in zou kunnen
vinden.
Josée Ruiter: „Mooi kunste
naarschap komt, vermoed ik,
eerder voort uit de ervaringen
in een vorig leven dan van een
ongelukkige jeugd.
FOTO RUBEN SCHIPPER
Door Marjan Mes
Inmiddels is actrice Josée Ruiter (50)
'heel gelukkig' met hun samenwer
king. „Ik hou mij graag met de essen
tie van de dingen bezig en Peter ook."
Zij gaat The drowning of Mrs. Woolf
de komende maanden spelen in de
kleine zalen; een monoloog over Virgi
nia's zelfgekozen verdrinkingsdood in
1941, waarin flitsen uit haar leven
voorbij trekken.
„Het stuk is een tocht door het wa
ter," vertelt de actrice, nog altijd even
tenger en meisjesachtig als toen zij
bijna een kwart eeuw geleden adem
benemend mooi debuteerde en menig
verrast toeschouwer aan Garbo deed
denken. „Het gaat over de laatste vijf
kwartier van Virginia's leven en is
mooi associatief geschreven, zonder
letterlijke citaten uit haar dagboeken
of romans maar wel helemaal in haar
geest."
„Het bizarre van de hele onderneming
was dat Virginia eens tegen haar
vriendin Vita heeft gezegd dat het de
enige ervaring zou zijn, die ze nooit
zou beschrijven. Een eerdere zelf
moordpoging was mislukt. Ze was
toen kleddernat thuis gekomen en had
zich verontschuldigd dat ze was ge
struikeld."
Ruiter, met intense blik nadenkend:
„Het is eigenlijk volkomen onvoor
stelbaar: het water in te lopen en dan
toch niet halverwege terugkeren op je
besluit... Je moet dan toch wel heel erg
san het eind van je latijn zijn. Vlak
voordat je dood gaat, schijnt je hele
leven nog even aan je voorbij te flitsen
en zo zal de kijker de voorstelling
waarschijnlijk ook ondergaan: als een
hallucinatie. Ik kan me ook nauwe-
ks voorstellen dat er na afloop geap-
P'audiseerd zal worden."
eter Verburgt (Wittgenstein Incorpo-
Gelijkenis
Brussel en
Parijs te
zien in Gent
Eindhovens
cabarettalent
Theo Maassen
op Vara-tv
Het paradijs,
het vagevuur
en de hel van
Helga Ruebsamen