de stem Josée Ruiter speelt het einde van Virginia Woolf in kleine zalen D1 TERNEEZEN DEN BOSCH VLISSINGEN 5RGEN OP ZOOM Wandelstok Lastig Idealistisch Voorbeeld Nieuwsgierigheid BEELDENDE KUNST B O E IC E l\l best moeilijk om een leilijk. tten-, en oosterse GE, RX72EN Grote Gids PAGINA D2 PAGINA D3 PAGINA D4 DINSDAG 16 SEPTEMBER 1997 ;8 Tel. 0115-697111 54 Tel. 073-6422185 SITTARD 11 Tel. 046-4523443 >9 Tel. 0118-418414 78 Tel. 0164-250050 as s&ri 'Nog altijd behoorlijk moeite met het leven' rated.) schreef en regisseerde een asso ciatieve flash-back van Virginia's le ven, uitgaande van haar slechts kort stondig gelukkige jeugd, met een va der - de vermaarde Victoriaan sir Le slie Stephen - die haar liefde voor de literatuur en alle andere kennis bij bracht, want ze ging niet naar school. Als volwassene moest de schrijfster van o.a. Mrs. Dalloway en The Waves en het 'feministisch' essay A Room of one's own zorgen dat haar leven zo was georganiseerd dat ze haar depres sies kon beheersen. Echtgenoot Leo nard Woolf, met wie ze in 1912 was getrouwd, zorgde voor die stabiliteit. Voor hem liet ze bij haar zelfmoord een briefje achter: 'Ik voel dat ik weer gek begin te worden. Ik voel dat we zo'n afgrijselijke periode niet nog eens kunnen doormaken. En dit keer kom ik er niet bovenop. Ik begin stemmen te horen en kan me niet meer concen treren. Daarom neem ik een stap die mij het beste lijkt. Dankzij jou heb ik de gelukkigste momenten in mijn le ven gekend. Ik geloof dat twee mensen geen groter geluk hebben ge kend dan wij, tot deze ziekte ertussen is gekomen. Ik kan niet meer vech ten...' Het is in de vroege morgen van vrijdag 28 maart 1941. Virginia Woolf laat de ze brief achter op de schoorsteenman tel, sluipt het huis uit en loopt door de weilanden naar de rivier. Ze laat haar wandelstok op de oever liggen, stopt haar jaszakken vol met stenen en loopt het water in. Voor Virginia was death by water de enige mogelijke dood; het water waarvan het geluid in haar mooiste romans doorklinkt en waarop haar leven dobberde 'als een kottertje dat slagzij maakt.'Door haar persoonlijke omstandigheden en de bekrompen Victoriaanse tijdgeest was Virginia Woolf van een scherpzinnige, ontvankelijke vrouw een eigenzinnige intellectueel geworden, die leefde om te schrijven en door te schrijven kon leven. Ze streefde naar maatschappe lijke onafhankelijkheid van de vrouw en verzette zich - ook in haar romans - tegen het onderscheid tussen de sek sen. Zichzelf beschouwde zij ook als androgyn en daaruit vielen haar am bivalente relaties met vrouwen, onder wie Vita Sackville-West, te verklaren. „Voor mij als actrice is deze voorstel ling een absoluut avontuur," consta teert Josée Ruiter. „Vroeger zou ik doodsbenauwd zijn geweest dat ik op mijn bek zou gaan, maar nu denk ik: dan ga ik maar op mijn bek. Maar ik ben nog wel even streng voor mijzelf. Ik vind niet gauw iets goed genoeg. Het moet honderd procent zijn en dat is bijna niet op te brengen. Misschien ook dat men mij daarom lastig vindt. Hoewel... iedereen die goed is, is lastig en veeleisend, op de eerste plaats voor zichzelf, maar ook voor degenen met wie hij moet werken." Bijna alle verbintenissen met belang rijke toneelgezelschappen liepen door Ruiters dwingende neiging tot absolu te integriteit en inzet teleurstellend af. Ook nu weer bij Het Nationale Toneel. Per 1 augustus is Josée Ruiter er offi cieel ontslagen. „Ik begrijp het wel en wist het ook al jaren. Ger Thijs wilde gewoon niet met mij werken. Ze zijn gewoon niet dol op mij." „De manier waarop was niet leuk. Maar tegelijk ben ik er ook blij mee, want je wordt weer veel inventiever." Lachend: „Je avontuurzenuw wordt weer geprikkeld. De teleurstelling ligt ook alweer jaren achter me. En ik heb er veel mooie uitstapjes door kunnen maken, zoals Het dagboek van Anne Frank en Medea bij het Noord Neder lands Toneel. Daar ga ik dit seizoen markiezin de Merteuil spelen in Les Liaisons Dangereuses. Een kwestie van vertrouwen in elkaar. Zonder ab soluut vertrouwen kan ik niet werken en ben ik doodongelukkig." Na een halve eeuw vaak moeizaam te hebben bestaan, voelt Josée Ruiter zich toch nog even idealistisch als in haar begintijd. „Ik ben een ontzettende perfectionist. Je hebt alleen het recht om op het to neel te staan als je je er volledig voor inzet en het uit zuivere motieven doet. Ik weet dat het hoogdravend klinkt en misschien arrogant, maar toneel is een magisch gebeuren waar je je dienst baar aan stelt, in de hoop dat je de mensen een ervaring bezorgt, die ze lang bij zal blijven. Je moet vooral niet uit zijn op eigen roem." Waar komt toch die enorme spelinten- siteit vandaan? Zelfs in een minder goed stuk weetje nog altijd een gewel dige naar binnen gerichte concentra tie en spanning op te brengen, zoals vorig jaar nog in 'Medea' in de regie van Agaath Witteman. „Die intensiteit zit in je. Als ik daar achter zou komen, zou de noodzaak om te spelen misschien verdwijnen. Ik heb een enorme behoefte om te geven, maar ik kan dat zelf heel moeilijk analyseren. Een mens zit vol diepe krochten en duisterheden." Het brengt - enkele dagen na de be grafenis - ongewild het gesprek op de dood van prinses Diana. Josée Ruiter was er buitensporig door geschokt, zonder zelf precies te begrijpen waar om. „Ik was helemaal niet zo dol op Diana. Waarom ben je dan toch zo van streek? Dat bedoel ik met dat duistere gebied in jezelf. Dat kan plotseling aangesproken worden, waardoor er een grote betrokkenheid ontstaat, die je zelf niet kunt verklaren. Toen graaf Spencer begon te praten, wist ik dat ik getuige was van een grote histori sche gebeurtenis. Dit is een echt ko ningsdrama, zei ik tegen mijn vrien din." „Eenzelfde onnaspeurbare betrok kenheid voelde ik ook met Medea, die haar eigen kinderen vermoordt omdat ze in de steek is gelaten door haar man. Zelf ben ik nooit getrouwd, heb geen kinderen en toch voelde ik het als een waanzinnig soort enting op mijzelf. Misschien was het ook de boosheid over hoe mannen met vrou wen omgaan. Een woede die mis schien nog uit mijn jeugd stamt. Toch is het puur door de tekst als ik geëmo tioneerd raak wanneer ik op het to neel sta." Wordt het leven moeilijker of makke lijker als je ouder wordt? „Ik ben wel aardig over mijn somber heid heen gegroeid, maar gemakkelij ker wordt het niet. Ik heb nog altijd behoorlijk moeite met het leven. Ik heb dan ook geen stoot levensgeluk mee gekregen. Anderen kunnen zo veel zin in de dingen hebben als ze 's morgens opstaan. Ik niet. Het kost me zelfs moeite om weer te gaan acteren, al kan ik er ook niet buiten. Misschien ben je als kunstenaar kwetsbaarder en sensitiever dan veel anderen. Ik weet het niet. Maar met eelt op je ziel kun je je niet openstellen. Dan ben je een houten klaas." Nadenkend: „Wel kan ik mijzelf mis schien beter relativeren dan vroeger. Het zou prachtig zijn als ik ook voor bij de persoonlijke angst zou komen. De angst voor wat de critici en ande ren van je vinden, voor de première. Je kunt toch ieder moment ter plekke doodvallen. Waar heb je je dan alle maal druk om gemaakt? Kijk naar zo'n Joop van Tijn die in de bloei van zijn leven aan slokdarmkanker sterft. Waar krijg je dat nou weer van? Siem Vroom en Guido de Moor, die wisten dat hun einde nabij was, konden alle overbodige ballast van zich af laten vallen. Toen pas." „Daar kan ik me ook zo boos over ma ken: dat die schandaalpers pas be loofd heeft om de Engelse prinsen met rust te laten nu Diana dood is. Altijd moet er eerst iemand dood voordat er begrip en inzicht komt." Voorzichtig formulerend: Wat Di bewerkstelligd heeft, moet toch van een andere orde zijn. Daar moet meer achter zitten. Misschien dat sommige mensen een voorbeeldfunctie hebben gekregen om daarmee, net als Christus, een regule rende taak te kunnen hebben." „Ik denk vaak dat sommigen zijn wat ze zijn doordat ze al meerdere levens achter zich hebben. Vaak kun je bij mensen hun wijsheid en beschaving niet terug herleiden naar hun achter grond of opvoeding. Er moeten ook andere voedingsbodems zijn waar we niets van weten, maar waar we onze ervaring vandaan halen. Mooi kunste naarschap komt, vermoed ik, eerder voort uit de ervaringen in een vorig le ven dan van een ongelukkige jeugd." „Van de boeken van Virginia Woolf heb ik altijd al gehouden. Die zijn zo associatief en vrouwelijk. Er zijn mis schien raakvlakken met mijn eigen le ven, maar belangrijker is de nieuws gierigheid om in iemand anders leven te willen duiken. Virginia Woolf is op de verkeerde manier bekend gewor den. O ja, Wie is bang voor Virginia Woolf? zeggen mensen dan als ze haar naam horen. Maar wie heeft haar boe ken echt gelezen? Bijna niemand." Virginia Woolf ging uit van het androgyne, de gelijke opdeling van het mannelijke en vrouwelijke in een mens. Jij hebt het daar vroeger zelf ook vaak over gehad. „Hoe ouder je wordt hoe duidelijker je het verschil gaat voelen tussen man nen en vrouwen. Als je in het open baar samen met je vriendin bent, ben je toch beperkt in je manier van uiten. Als ik samen met mijn vriendin op va kantie ben, vooral in een andere cul tuur - en ik reis graag ver - dan wordt altijd weer duidelijk dat dat niet van harte wordt geaccepteerd. Ik vind dat heel moeilijk. Je bent toch beducht dat je zo een klap op je kop kunt krij gen. Altijd is de vraag: 'Where is your husband? Of: Is that your sister?' Al tijd moet je dat samenzijn weer verde digen." „Ik ben nu alweer acht jaar met Marly Knoben. Zij was danseres bij het Nederlands Danstheater, een prominente danseres. Maar ze heeft van de ene op de andere minuut moe ten stoppen met dansen door versleten knieën. Ze was toen pas 33 en dat was heel erg. Net zoiets als dat er bij mij een stuk van mijn tong af zou zijn. Je hoort opeens nergens meer bij en dat geeft een rouwproces dat zeker tien jaar duurt. Nee, ze kan geen les geven. Zij zorgt voor mij en ik voor haar." 'The Drowning of Mrs. Woolf door Josée Ruiter (tekst en regie: Peter Verburgt) is op 3 oktober (besloten voorstelling voor de Vrienden van het Chassé Theater) en 4 ok tober in Breda, 9 oktober in Den Bosch, 29 oktober in Eindhoven. Eigenlijk had ze deze zomer zelf een stuk over Virginia Woolf willen schrijven, net als ze dat heeft gedaan met Wil- hélmina, een voorstel ling waarmee ze in no vember naar Japan gaat en later zelfs naar Zuid- Afrika. Maar bij toeval kreeg ze contact met schrijver-regisseur Pe ter Verburgt en die be loofde voor haar een so lo over Virginia te schrijven, waar zij zich helemaal in zou kunnen vinden. Josée Ruiter: „Mooi kunste naarschap komt, vermoed ik, eerder voort uit de ervaringen in een vorig leven dan van een ongelukkige jeugd. FOTO RUBEN SCHIPPER Door Marjan Mes Inmiddels is actrice Josée Ruiter (50) 'heel gelukkig' met hun samenwer king. „Ik hou mij graag met de essen tie van de dingen bezig en Peter ook." Zij gaat The drowning of Mrs. Woolf de komende maanden spelen in de kleine zalen; een monoloog over Virgi nia's zelfgekozen verdrinkingsdood in 1941, waarin flitsen uit haar leven voorbij trekken. „Het stuk is een tocht door het wa ter," vertelt de actrice, nog altijd even tenger en meisjesachtig als toen zij bijna een kwart eeuw geleden adem benemend mooi debuteerde en menig verrast toeschouwer aan Garbo deed denken. „Het gaat over de laatste vijf kwartier van Virginia's leven en is mooi associatief geschreven, zonder letterlijke citaten uit haar dagboeken of romans maar wel helemaal in haar geest." „Het bizarre van de hele onderneming was dat Virginia eens tegen haar vriendin Vita heeft gezegd dat het de enige ervaring zou zijn, die ze nooit zou beschrijven. Een eerdere zelf moordpoging was mislukt. Ze was toen kleddernat thuis gekomen en had zich verontschuldigd dat ze was ge struikeld." Ruiter, met intense blik nadenkend: „Het is eigenlijk volkomen onvoor stelbaar: het water in te lopen en dan toch niet halverwege terugkeren op je besluit... Je moet dan toch wel heel erg san het eind van je latijn zijn. Vlak voordat je dood gaat, schijnt je hele leven nog even aan je voorbij te flitsen en zo zal de kijker de voorstelling waarschijnlijk ook ondergaan: als een hallucinatie. Ik kan me ook nauwe- ks voorstellen dat er na afloop geap- P'audiseerd zal worden." eter Verburgt (Wittgenstein Incorpo- Gelijkenis Brussel en Parijs te zien in Gent Eindhovens cabarettalent Theo Maassen op Vara-tv Het paradijs, het vagevuur en de hel van Helga Ruebsamen

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1997 | | pagina 19