E N.V.
g van
Het lachebekje van Financiën
Minister Gerrit Zalm is een workaholic met de nodige zelfspot
DESTEM
BINNENLAND
A8
*G 11 SEPTEMBE
Grote uithalen
Funperson
Keihard
Schoenen
Cum laude
Illegaal plakken
Confrontatie
Rust en orde
I I I I
DONDERDAG 11 SEPTEMBER 1997
ADVIESPRIJS:
ADVIESPRIJS:
[ndijke Terneuzen
Richting GENT
WATERVLIET 5 km
ig 25 september 1997 om
louden in Bioscoop
e jaarrekening 1996
ter inzage.
De minister leeft zich uit.
FOTO'S HANS KOUWENHOVEN
De minister van Financiën presenteert
op Prinsjesdag traditiegetrouw de
miljoenennota aan de Tweede Kamer.
Dinsdagmiddag klokslag 15.00 uur zal
minister Gerrit Zalm weer met het
vermaarde koffertje vol begrotings
stukken de vergaderzaal binnenwan
delen. Portret van een workaholic en
flipperfanaat.
Door Jeroen den Blijker
Luid grommend stort het monster met be
bloede kop ter aarde. Grijnzend zit WD-
minister Gerrit Zalm van Financiën achter
zijn computer. Zo, weer een ronde verder.
En 's avond noteert hij tevreden in zijn
dagboek dat het bloeddorstige computers
pelletje Doom n steeds minder geheimen
voor hem heeft.
Gerrit Zalm (1952) houdt van spelletjes, als
intermezzo tussen saaie besprekingen en
taaie staatszaken. Niet voor niets staat
sinds zijn aantreden in de kantine van het
ministerie een imposante flipperkast, de
Indiana Jones. Het is zijn manier om opge
fokte agressie kwijt te raken. Om zijn werk
te relativeren.
Zelf staat hij er ook wel eens van te kijken
van hoe hij dan tekeer kan gaan. „Het is
OORLOG," brulde hij ,twee jaar geleden
toen hij op uitnodiging van de flippervere-
niging 'No Balls, No Glory' publiekelijk
een balletje wegschoot. Een foto toont de
excellentie in een dubbele Rietberger ach
ter de flipperkast.
Lachen, dat hoort ook bij minister Zalm.
Grote uithalen, ontblote tanden. Als het
écht leuk is, krimpt hij ineen als een clown
op een kinderpartijtje. Autoriteiten be
spotten bijvoorbeeld, is altijd lachen. Ook
nu hij zelf een autoriteit is. Zoals toen bij
zijn afscheid van het Centraal Planbureau:
door zijn collega's kreeg hij een nep-ko-
ninklijke onderscheiding opgespeld. Da's
leuk omdat Zalm nog steeds geen konink
lijke onderscheiding heeft en diep in zijn
hart best zo'n speldje wil hebben.
Of dat speelgoedautootje. Een cadeautje
van zijn collega's van Economische Zaken,
toen hij in 1988 het ministerie verliet en
dus zijn dienstauto met chauffeur kwijt
raakte. Terwijl juist hij zo intens geniet
van dat soort privileges!
Zijn zelfspot en neiging tot relativeren
leidt soms tot opmerkelijke situaties. Zo
liet hij zich onlangs in de wandelgangen op
weinig parlementaire wijze uit over een
motie van een Kamermeerderheid voor
meer geld voor de OV-studentenkaart. Hij
maakte het bekende armgebaar: 'Fuck
you'. In de Kamer zelf riep hij keihard,
toen de microfoons uitvielen: 'We voeren
de motie niet uit!' Een beetje parlementa
riër pikt dat niet natuurlijk. Maar ach, het
is Gerrit... En het was vlak voor de start
van de vakantie. En hebben we niet gela
chen?, hinnikt een Kamerlid nog na.
..Hij is onmiskenbaar een funperson," ty
peert Prof. Dik Wolfson de man met wie hij
jarenlang nauw samenwerkte in de Sociaal
Economische Raad. „Het is geen pose. Hij
is geen popie jopie. En dat voelen mensen.
™1 is gewoon zo."
Zijn opmerkelijke presentatie bracht hem
Jf.'f geval nimmer in grote problemen,
elts zijn politieke tegenstanders pikken
wel van hem. Ze kunnen ook niet anders.
ant Zalms werk straalt grote degelijk-
e u^- Hij is een ware workaholic. Leeft
r'iTF'6 van en Barclay. Natuur
lik, daags na zijn aantreden haalde hij de
pers met de voor Haagse kringen zeer op
merkelijke uitspraak dat hij iedere avond
om zes uur thuis achter de aardappelen zit.
„Maar dan gooit hij snel zijn kinderen in
bed en verdwijnt hij in zijn studiekamer,"
weet zijn zes jaar oudere broer Sjirk. Hoe
anders zijn die grote 'loodgieterstassen' te
verklaren die Gerrit dag in dag uit mee
naar huis sjouwt?
Zijn verstand is scherp. Een zegen voor ie
mand die graag debatteert. En hij kan
goed, zo nodig keihard onderhandelen.
Wolfson, die in 1991 met Zalm in de SER
een advies over de uiterst gevoelige WAO-
kwestie voorbereidde: „Hij weet zich na
melijk te verplaatsen in de positie van de
ander. Dat helpt hem nu ook om overeind
te blijven in deze brede 'paarse' coalitie.
Hij is geen partijrakker, geen dogmaticus.
Maar ook weer niet gemakkelijk te over
tuigen."
Daar kan landbouwminister Jozias van
Aartsen over meepraten. Vorig jaar trad
Van Aartsen bijna af, omdat zijn partijge
noot hem extra geld weigerde voor een
warme sanering van de veestapel. „Mijn
vader was kolenboer en die is ook koud ge
saneerd," luidde Zaims laconieke com
mentaar.
Thuis, in Enkhuizen, was het dus geen vet
pot. Na het ineenstorten van de kolenhan
del probeert vader Zalm voor zijn gezin -
vijf zoons, Gerrit is nummer vier op rij -
nog een inkomen bijeen te schrapen met
een handeltje in huisbrandolie en gasfles
sen. Maar ook in Enkhuizen is het aardgas
niet te stuiten. „Pa heeft zelfs nog chinchil
la's gekweekt. Maar dat werd helemaal een
drama," zegt Sjirk Zalm. „Die ouwe hield
niet eens van dieren. Uiteindelijk heeft hij
toen maar mijn zaak overgenomen: olie,
zand, zeep, soda."
Zelf zit Sjirk tegenwoordig in de schoenen
branche. „Ik sta op de markt." En profi
teert hij van zijn beroemde broer. „Ik maak
wel eens een toepasselijke advertentie:
'Gerrit Zalm loopt niet naast, maar op zijn
schoenen. Die koopt hij namelijk bij ons!"'
„Nou ja, het is natuurlijk niet waar dat
Gerrit bij mij zijn schoenen koopt. Hij
loopt op hele dure Van Bommels of Van
Liers. Daar zit voor mij geen handel in.
Maar de mensen vinden zo'n advertentie
hartstikke leuk en Gerrit vindt het goed
dat ik zijn naam gebruik."
„Hij komt ook wel eens bij mij in de kraam.
Neemt hij wat schoenen mee, voor die mei
den op kantoor. Dan belt zijn chauffeur
even naar Den Haag, met die secretaresses:
'Hij heeft nog die en die schoenen staan.
Moet je ze hebben?' Zo gaat dat."
Zelf vindt Sjirk zijn broer 'harstikke ge
schift'. „Bij Philips of Albert Heijn kan hij
zo vier keer zoveel verdienen. Maar hij
vindt die politiek leuk. Hij is er helemaal
gek mee." Of, zoals Wolfson het verwoordt:
„Als Gerrit ergens van overtuigd of in
geïnteresseerd is, gaat hij ervoor. Hij is
zeer gedreven."
Gedreven was hij al als spoorstudent. Eind
jaren zestig gaat Zalm, achttien jaar oud,
Algemene Economie studeren in Amster
dam. Hij studeert snel, maakt indruk op
zijn professoren. Uiteindelijk studeert hij
cum laude af. Maar Zalm is niet het type
dat alleen studeert: zijn interesse strekt
verder dan de collegebanken en voor een
beetje student is er in die dagen veel te be
leven. Het is de tijd van provo. De wereld
moet op zijn kop. Wie een beetje links is,
gaat in een spijkerpak over straat en leest
De Volkskrant. Er hangt verandering in de
lucht en Gerrit wil het dus allemaal mee
maken.
Onder invloed van die tijdgeest wordt hij
lid van de PvdA. Niet al te radikaal en toch
links: op naar een nieuwe, rechtvaardiger
samenleving. Meteen is hij voorzitter van
de PvdA-afdeling Enkhuizen. „Er waren
toen al weinig mensen die dat baantje wil
den doen," herinnert Jan Koehoorn zich,
destijds mede-bestuurslid. „Maar Gerrit
had ook kwaliteiten. Hij viel op. Scherp
zinnig, humoristisch, aimabel." De latere
minister ontpopte zich al snel als een actie
voerder pur sang. Vietnam, Angola en
Zuid-Afrika: ook in Enkhuizen waren dat
de items. Koehoorn: „Gerrit beschikte over
contacten met actiegroepen in Amsterdam.
Wij vonden dat geweldig natuurlijk." Zo
was Zalm de de grote motor achter de 'De
kens voor Angola'-actie. Een actie mét Va-
ra-Keurmerk, steun van de PvdA en zegen
van de FNV. Dus het moest wel goed zijn.
„Dan gingen wij collecteren, voorafgegaan
door een instructie van Gerrit. 'Jongens,'
zei hij dan, 'Jullie wordt vast gevraagd: de
kens voor Angola? Het is daar toch heel
warm?' Dan moesten wij antwoordden: 'Ja,
maar 's nachts juist heel koud'. Zo deden
wij; het is ons inderdaad regelmatig ge
vraagd."
Het is ook in die tijd dat Gerrit door de po
litie wordt aangehouden wegens het ille
gaal plakken van posters. Welke posters
hem noodlottig werden, is niet meer te ach
terhalen. Stop de oorlog in Vietnam? Pers
geen Zuid-Afrikaan uit? Koop geen koffie
uit Angola? (Broer Sjirk: „Dan mochten we
weer eens niet bij Albert Heijn kopen. Ter
wijl hij tegenwoordig gek is op die win
kel!"). Koehoorn ('ik weet het zo goed om
dat Zalm mij, destijds student eerstejaars
rechten, nog om advies heeft gevraagd')
meldt echter met grote stelligheid dat het
PvdA-verkiezingsposters waren. „De ge
meente had speciale verkiezingsborden
neergezet. Daar mocht je plakken. Maar de
resterende posters plakte Gerrit gewoon op
de muur. En dat kon dus niet." Koehoorn
heeft de minister in spe aangeraden om in
ieder geval kwast en emmer aan de rechter
terug te vragen. „Dat waren geen verboden
wapens. En als je gaat behangen, kan dat
altijd nog van pas komen."
Kort daarop keert de jonge student de Pv
dA-afdeling Enkhuizen definitief de rug
toe. Niet omdat hij zijn buik vol heeft van
de politiek - hij discussieert met veel pas
sie -, wél omdat hij zijn eerste baan op het
ministerie van Economische Zaken in Den
Haag aangeboden krijgt.
Vanaf dat moment ontwikkelt zijn carrière
zich pijlsnel. Hij leert de ambtenarij van
binnenuit kennen. Leert de trucs doorzien
waarvan ambtenaren en politici zich soms
bedienen. Kennis die hem vandaag de dag
tot voordeel strekt. Hij paste zo nodig die
trucs zelf toe. Want, zo weten zijn colle
ga's, Gerrit is een creatief, handig baasje
die graag van zich horen laat en niet weg
loopt voor een conflict.
Via Financiën belandt hij in 1988 uiteinde
lijk op het Centraal Plan Bureau, het pres
tigieuze rekeninstituut van het kabinet.
Een jaar later wordt hij CPB-directeur; een
functie met invloed en aanzien. Een baan
bovendien waarin hij publiekelijk de con
frontatie kan aangaan. Met de vakbewe
ging bijvoorbeeld, of de werkgevers. Bei
den jaagt hij de gordijnen in door het kabi
net te suggereren niet zondermeer elke
CAO algemeen verbindend te verklaren.
Want als econoom weet Zalm maar al te
goed dat elke extra procent loonstijging
werkgelegenheid kost.
Het is ook zijn economische achtergrond
die uiteindelijk leidt tot een breuk met de
PvdA, begin jaren tachtig. Het begrotings
beleid van 'zijn' partij rammelt aan alle
kanten. „Ik zat me wild te ergeren aan Den
Uyl." Nee, dan liever de WD: die hamert
juist voortdurend op tekorten.
Ook om andere redenen hoort Zalm bij de
WD thuis, vindt Wolfson. „Gerrit is hele
maal geen socialist. Hij is een duidelijke li
beraal. Hij gelooft zeer in zelfredzaamheid,
heeft een zonnig vertrouwen in het indivi
du. Een socialist wil de burger toch vooral
compenseren, bijstaan. Maar Gerrit denkt
vooral: als je werkt, komt het wel goed."
Toch is zijn 'rooie verleden' niet helemaal
voor niks geweest. „Gerrit kent het rooie
familiegevoel", zegt Wolfson, zelf lid van
de PvdA. „Hij kent de PvdA-cultuur, blijkt
mij keer op keer. En dat komt hem goed
van pas in dit 'paarse' kabinet." Zalm is
geen conservatief liberaal a la Wiegel,
maar bevindt zich op de linkervleugel van
de WD. De PvdA'er prijst WD-fractielei-
der Bolkestein dan ook voor het feit dat hij
juist Zalm in dit kabinet heeft gezet.
De fractieleider zelf is ook zeer tevreden
over zijn keus. Zalm is de enige WD-be-
windsman die na de verkiezingen van 1998
op zijn eigen departement mag terugkeren.
De andere liberale bewindslieden moeten
van ministerie wisselen, om hun ervaring
te verbreden. Een groter blijk van vertrou
wen van de partijtop lijkt haast niet moge
lijk.
Drie jaar Zalm levert in ieder geval een
rooskleurig beeld op van de staatsfinan
ciën. De strenge manier waarop hij de
schatkist bewaakt - 'Mijn grootmoeder zei
al: Veel beloven en weinig geven doet een
gek in vreugde leven' - heeft een eind ge
maakt aan de vrijwel permanente Haagse
stammenstrijd om het grote geld. Hij haal
de immers een streep door de tussentijdse
begrotingsonderhandelingen en schiep
daarmee rust en orde aan het front. Een
verdienste van de WD-minister? Slechts
ten dele. Want voor deze aanpak was de
politiek bij het aantreden van het kabinet-
Kok rijp, na het jarenlang geploeter en ge
zweet in de Trèveszaal.
Maar ook in andere zin is Zalm vooral een
mooi-weerzeiler. Natuurlijk, hij wist Ne
derland te kwalificeren voor de EMU en
bracht het financieringstekort verder te
rug. Maar of Zalm dat geheel op zijn conto
mag schrijven?
Dik Wolfson, nogmaals: „Dit kabinet is
niet zo rauwgebeukt door tegenvallers als
het vorige, toen Kok nog op Financiën zat.
Het gaat economisch prima en met het be
hoedzaam begrotingskader dat Zalm heeft
geïntroduceerd, heb je nog wel eens een
meevaller te verdelen. En dat doet het na
tuurlijk altijd prima."
