De vrije schoonheid
van Meret Oppenheim
'Mijn wereld is nu groter'
De oppervlakte
van Ad van Haandel
D2
pESTEM
Robert Zandvliet sluit werkperiode in De Pont af met expositie
Tentoonstellingen in Rotterdam en Arnhem belichten Zwitserse kunstenares
Vrijheid
Willekeurig
Ongeremd
DE STEM BEE L. D E INI P E KUIMST
Cinemascherm
Spons
DINSDAG 9 SEPTEMBER 1997
AMSTERDAM
Stedelijk Museum -15e World Wide Video Festival - overdag in
delijk, 's avonds in Melkweg (12 en 17 sept)
Van Gogh Museum - tekeningen Van Gogh uit Nuenense
dagelijks - 10.00-17.00 uur (t/m 20 okt)
ANTWERPEN
Museum voor Schone Kunsten - Trance Dance: 25 eeuwen U»
thema: stilte - di. tot zo. van 10.00 tot 17.00 uur (tot 30 nov.)
BAARLE NASSAU
Galerie De Verbeelding Klokkenstraat 12 - Sjaak Korsten, René R»
ders, Tonny Lansdaal: schilderijen - Michelle van Kemenade: beelder
Ellen Mookhoek: potsculpturen - do t/m zo 13.00-17.00 uur (t/m Sq^
BREDA
Chassé Galerie Claudius Prinsenlaan 8 - Lydia Schouten en Pauk Don-
ker Duyvis: tekeningen en fotowerk - ma t/m za 13.00-18.00 uur (t/m);
sept)
Beyerd Boschstraat 22 - fotografie in de zomer - Roberto Otero metPj.
casso-foto's; Die andere seite der Schönheit; Ossip. - di t/m vr ta
17.00 uur en za/zo 13.00-17.00 uur (t/m 21 sept)
Galerie Molenaars Ginnekenweg 79 - Flora en Fauna op doek-wn
t/m vr 13.00-17.30 uur en za/11.00-17.00 uur (t/m 26 sep)
CLINGE
Galerie Esprit - K-Euregio - werken van Zeeuwse en Belgische kunste-
naars - schilderijen en beelden - do tot ma van 13.30 tot 17.30 uuren
do van 19.00 tot 21.00 uur (tot 6 okt.)
DEN HAAG
Museum Het Paleis Lange Voorhout 74 - Venetiaans Glas/ Het jj.
heim van Murano - di t/m zo 11.00-17.00 uur (t/m 7 dec)
EINDHOVEN
Van Abbemuseum - Mike Kelley: selectie van werken,
Peeters: object - di t/m zo 11.00-17.00 uur (t/m 14 sept)
GENT
Museum voor Schone Kunsten - Brussel-Parijs: artistieke
tussen België en Frankrijk periode 1848-1914 - di tot ma van
18.00 uur (tot 15 dec.)
HULST
Galerie Esprit Gravenstraat 99 - Belgische en Zeeuwse kunstenaars:
schilderijen en beelden - do t/m zo tot 17.30 uur, do avond 19.00-21.00
uur (t/m 5 okt)
'S HERTOGENBOSCH
Noordbrabants Museum Verwerstraat 41 - Brabant in het
punt - de introductie van de fotografie in Noord-Brabant - La Gare, de
oudeen nieuwespoorzone van Den Bosch - di t/m vrij 10-17uur,zaen
zo 12-17 uur (van 13 sept t/m 30 nov)
ROOSENDAAL
Tongerlohuys Molenstraat 2 - Margriet Oomen: olie, Arjen I
mans: Keramiek - di-zo 14.00-17.00 uur (t/m 29 sept)
ROTTERDAM
Museum Boymans van Beuningen Museumpark 18 - Bruce Nauman
- Fiftheen pairs of white bronze hands (t/m 27 okt) - Paul Beekman (t/m
8 mrt 98) - Atelier van Lieshout: 15 jaar Joep van Lieshout (t/m 16 not)
- Herbergscènes uit de 17de eeuw - gebruiksvoorwerpen en prenten
(t/m 27 okt) - Daan van Golden: 'Youth is an art' (t/m 7 dec)
TILBURG
Nederlands Textielmuseum Goirkestraat 96 - European Art Quilts
di t/m vr 10.00-17.00 uur, za en zo 12.00-17.00 uur (t/m 18 jan)
De PontWilhelminapark 1 - Robert Zandvliet: recente schilderijen-di
t/m zo 11-17 uur (t/m 4 jan.)
ULVENHOUT
Galerie De Pekhoeve Dorpstraat 92 - Johanna Pieterman en
Francot: magische schilderijen en tekeningen - Peter van der Linden
Beeldhouwwerken - do t/m za 11.00-18.00 uur en zo/13.00-17.00 uu
(t/m 21 sep)
UTRECHT
Centraal Museum Agnietenstraat 1 - Charley Toorop, Gerrit Rietveld
en Pyke Koch - di t/m za 10.00-17.00 uur, zo 12.00-17.00 uur, vr 19.00-
22.00 uur (t/m 28 sept)
Door Johan Diepstraten
Verwonderlijk is het niet dat
Tom Green in De hemel van
Hollywood rechtstreeks op de
goot afstevent. Het is een vast
literair procédé van Leon de
Winter: altijd komen zijn ro
manpersonages uit een be
schermde, luxueuze omgeving,
vallen vervolgens heel diep,
wroeten lang in de modder om
uiteindelijk moeizaam de weg
terug te vinden.
Neem Tom Green: op het moment
dat de roman inzet, heeft hij een
aantal maanden in de gevangenis
gezeten. Hij heeft niks: 189 dol
lar, de klassieke loopbaan van
een mislukt acteur, en een straf
blad zodat er absoluut geen uit
zicht is op een baan. Dan ontmoet
hij een vroegere producer van
films die hem de kans geeft een
paar duizend dollar per maand te
verdienen als beoordelaar van
scripts. Op de eerste werkdag, als
Green het kantoor van zijn wel
doener betreedt, blijkt de produ
cer te zijn overleden. Op zulke
momenten is Leon de Winter op
zijn best, Tom Green zal in een
duizelingwekkende vaart suizen
naar de goot:
'In drie etmalen dronk hij zeven
flessen leeg. Met bonkende kop,
rooddoorlopen ogen en gekloofde
lippen, mond en keel verwond
alsof hij op gemalen glas had ge
kauwd, haalde hij bij een schim
mige slijter zijn brandstof. Vooi
een paar dollar per fles zoop Gr
een gouden scotch die een raket
kon doen opstijgen.'
Tom Green in De hemel naar Hol
lywood maakt hetzelf de door ali
Leo Kaplan in de gelijknamig!
roman, als de diplomaat Felb
Hoffman in Hoffman's honger
Lev Sokolov in De ruimte van So
kolov, Max Breslauer in Superte:
en Sol Mayer in Zionoco. Alle
maal komen ze op een uitzichts
loos punt. In de besehrijvinj
daarvan schuwt Leon de Winte:
geen enkel cliché. Natuurlijk za
ook De hemel van Hollywood be
oordeeld worden als kitscherig e:
op het sentimentele af. Maar al
het kitsch is, is het wel van eei
Door Angelique Spaninks
'Wie overgiet de soeplepel met een kost
bare pels? Meretje. En wie is ons boven
het hoofd gegroeid? Meretje.' Er zit een
zeker badinerend toontje in de brief die
Max Ernst in 1936 schrijft. Toch kan hij
niet om het talent van de jonge Zwitser
se kunstenares Meret Oppenheim (1913-
1985) heen.
Stormenderhand verovert deze dochter
van een Duitse arts de kunstkringen van
Parijs, waar ze op negentienjarige leef
tijd samen met een vriendin opduikt met
maar één doel voor ogen: kunstenaar
worden. Ze zoeken contact met de Zwit
serse kunstenaars Alberto Giacometti en
Hans Arp, die hen vervolgens introduce
ren bij Picasso, Breton, Ernst, Duchamp
en Man Ray. Zonder directe aanleiding
wordt dit jaar dubbel aandacht aan Op
penheim en haar werk besteed: tot en
met 14 september ontmoet zij Man Ray
in de Rotterdamse Kunsthal en van 13
september tot en met 16 november is een
greep uit haar werk te zien in het Mu
seum voor Moderne Kunst in Arnhem.
De soeplepel waar Ernst het over heeft,
is overigens geen soeplepel, maar een
kop en schotel met theelepeltje. Volgens
de overlevering is dit object ontstaan uit
een ontmoeting in een café met Dora
Maar en Picasso. Oppenheim die bij die
gelegenheid een door haar zelf met bont
beklede armband droeg, trok de aan
dacht van Picasso. Hoe anders zou de
wereld eruitzien als alles een bonten
huid had, filosofeerden zij vrolijk. Wan
neer Oppenheim enige tijd later ge
vraagd wordt een bijdrage te leveren aan
een surrealistische tentoonstelling in een
Parijse galerie, herinnert ze zich deze
kronkel. Ze koopt een kop en schotel en
wat gazellenbont en voorziet ze van een
vachtje.
Surrealistenhoofdman André Breton
vond het harig kleinood prachtig en
r
doopte het Déjeuner en Fourrure als pa
rafrase op Manets bekende schilderij De
jeuner sur l'Herbe. Vervolgens reisde het
object de wereld rond, werd door de di
recteur van het New Yorkse Museum of
Modern Art aangekocht en veroverde
zich een plaats als icoon van de nieuwe
kunst naast het urinoir van Marcel
Duchamp.
Je zou denken dat Déjeuner en Fourrure
de doorbraak betekende voor de toen pas
drieëntwintigjarige Oppenheim. Maar
daarvoor bleek Oppenheim te jong, te
mooi en te eigenzinnig. Ze liet zich niet
inlijven door de surrealisten, al deed
Ernst met wie zij een klein jaar een
hartstochtelijke affaire onderhield nog
zo zijn best. Nee, Meret Oppenheim ver
koos de artistieke vrijheid en het experi
ment boven de kleine, steeds dogmati
scher kring der Franse surrealisten.
'Vrijheid krijg je niet, die moet je nemen'
was haar motto. Gewapend met een flin
ke dosis humor, een scherpe blik en het
vermogen de meest bizarre prullen iets
ongrijpbaar mysterieus te geven werkte
zij - met een lange tussenpose waarin zij
depressief was en niet aan kunst toe
kwam - aan een uitgebreid oeuvre dat
niet alleen objecten omvat maar ook te
keningen, aquarellen, schilderijen, re
liëfs, sieraden, kledingontwerpen en ge
dichten.
Een bescheiden greep uit Oppenheims
omvangrijke oeuvre is nog deze week in
de Rotterdamse Kunsthal te zien. Daar
staan temidden van vele ogenschijnlijk
willekeurig samengeraapte krabbels,
hersenspinsels en experimentjes een
fraai in hout en brons uitgevoerd tafeltje
met vogelpoot, een tot Termietenkonin
gin omgebouwde knalpot, een futuris
tisch ogend reliëf in aluminium dat ene
Garibaldina verbeeldt en een Eichhörn-
chen aan een glas bier. Wat helaas ont
breekt is Déjeuner en fourrure - dat is te
kwetsbaar om te worden uitgeleend. Om
dat gemis enigszins te verzachten zijn
wel de collage Espèce de Eblouissant uit
1977 en het Andenken an das Pel-
zfrühstück uit 1970/72 in de presentatie
opgenomen, twee werken waarmee Op
penheim zelf de cultus rondom haar be
kendste object relativeerde.
De Kunsthal biedt ondanks de in totaal
bijna 140 tentoongestelde werken verre
van een breed overzicht van het werk
van Meret Oppenheim. Wel is gepro
beerd haar rol en betekenis in de kunst
een extra dimensie te geven door haar
werk te confronteren met dat van kun
stenaar/fotograaf Man Ray. Oppenheim
ontmoette hem in 1933 in Parijs waarna
zij diverse malen voor hem poseerde. In
zijn autobiografie noemt Man Ray haar
'een van de meest ongeremde vrouwen'
die hij ooit heeft ontmoet. De serie
naaktfoto's die Man Ray van haar maak
te in het atelier met drukpers van de
kunstenaar Marcoussis onderstreept die
typering.
Dubbelzinnig tot de verbeelding spre
kend is Erotique Voilée uit 1934 waarbij
Meret achter het wiel van de drukpers
staat, haar linkerhand besmeurd met
inkt tegen het voorhoofd gedrukt. Door
haar glad achterovergekamde haren, de
wat dromerige uitdrukking, het feit dat
haar borsten schuilgaan achter het wiel
en het handvat van de pers een soort
erectie suggereert krijgt de foto een gela
den androgyne sfeer. De reacties op de
gekuiste publicatie in het surrealisten
tijdschrift Minotaure logen er dan ook
niet om.
De expositie in het Museum voor Moder-
.".^'j««TbSfr,vTi7ï I 'I 11III"
INFORMATIE
Van alle in De Stem gepubliceerde werken van beeldende kunstenaars aangeslo
ten bij een CISAC-organisatie zijn de publicatierechten geregeld met Beeldrecht
te Amstelveen. Deze kunstenaars wordt verzocht in verband met reproductie van
hun werk in deze uitgave contact met Beeldrecht op te nemen.
Door Frits de Coninck
De tekeningen van Ad van Haan
del (Helmond, 1949) zijn naar
vorm, net zo goed als naar bete
kenis van een helder soort een
voud. Ze zijn precies wat ze te
zien geven. Dat zijn vooral bo
men in een kunstmatig heldere,
lichte wereld. De wereld van het
witte tekenblad. De bomen staan
daarin als scherp gemarkeerde
monumenten, alsof ze alles zijn
wat de wereld te bieden heeft. Af
en toe duikt er een konijn op, er
gens loopt haastig een mannetje
het beeld uit, de bomen krijgen
soms een oog en op een andere te
kening lijken ze in verband ge
wikkeld, maar dat is het zo onge
veer wel wat er aan bijzonders de
bomenstilte komt verstoren.
Van Haandel tekent met de
scherpte en met de eenduidigheid
van de cartoontekenaar. Zijn lijn
is glashelder. De lijnen vangen
het groene gebladerte in een
vorm en houden die daar keurig
op zijn plaats, ook al buigen de
bomen onder een wind die van
links naar rechts over het blad
waait. De wind is zo wat het eni
ge teken van de natuurlijke om
standigheden. Een landschap van
Van Haandel geeft geen geur en
geen temperatuur prijs en het
licht is alleen het licht van het
witte tekenpapier.
Daarom is die weinige wind ook
de gevangene van de tekening,
iets anders gebeurt er niet. Van
Haandel tekent geen afbeeldin
gen van het bomenlandschap. Hij
zet heldere, scherpe lijnen nes
die doen denken aan een
schap maar er in wezen verre van
blijven. Hij tekent louter gra
fisch: de lijn staat er in volkomen
zelfstandigheid. Om de lijn zen-
zou je kunnen zeggen. En niet om
wilde, vitale kleuren van elkaar
gescheiden te houden. Dat levert
een elegante tekening op: helder
en eenvoudig en niets meer
gererend dan wat er met het oog
te zien is. De wereld is hier to
een archetypische vorm terugge
bracht en bestaat alleen aan de
oppervlakte, de oppervlakte van
de lijntekening. H
Ad van Haandel woont en wer
in Breda, waar hij opgeleid is aa
Sint Joost in vrije grafiek. NaaS'
tekeningen en etsen waarvan s
enkele in Galerie Segeren ge®
poseerd worden, is hij vooral
kend om zijn maatschappij^1
sche cartoons. Hij publiceert
in diverse bladen: het blad van
Katholieke Universiteit Bra"3,
in Tilburg, een reclassering1»'!
schrift en in het weekblad
Groene Amsterdammer.
Galerie Segeren,
Raadhuisstraat8.'0,
Breda: etsen en tekeningen van
Haandel tot 12 oktober. Alleen OP
maandag gesloten.
boor Hans Rooseboom
Geschikt en bewogenzo luidt
van het eerste compartiment va
zamelbundel Afglans, die is ve
bij poëzie-uitgeverij Wel in B
Zoom. Afglans is een ruime blo
uit 25 jaar poëzie van de Bergs
Bert Bevers.
Geschikt en bewogen... dat is
een woordspeling. 'Gewikt en j_
gewogen en geschikt bevondei
maar door. Het is duidelijk dat
dichter aan het woord is, een w
stenaar.
Bert Bevers' poëzie heeft twee
genschappen: de taal en de s
z'jn gedichten van meer dari,lol|
gionale betekenis zijn, hebbe
liefhebbers reeds nationwide k
varen via publicaties in litei
schriften als Hollands Maandl
letin, Dietse Warande Belfc
dium en andere.
Overigens is hier wèl een man
™est-Nederland aan het wooi
up Zoom, Vlissingen, Bath,
komen in de titels voor (ook B
geland). Bevers is een geborei
gen Bergenaar, nog altijd we:
Markiezenstad. Hij kent c
stad:
BERGEN OP ZOOM
OCHTEND HALF 3
schuchter gefluisterd trilt
ajscheid door de straten.
®en Ked dat door
"e nachtval sluipt,
elke splinter geluid
meet ik van deze stad.
lk ken haar
elke stilte
toe
ZA
'Pair of Gloves' (1985) van Meret Oppenheim
FOTO ANGELIKA KRINZINGER
ne Kunst in Arnhem is met een totaal
van ruim 180 werken breder van opzet
dan die in de Kunsthal. Ook hier zullen
multiples, schilderijen, tekeningen,
sculpturen en objecten van Oppenheim
te zien zijn, bijeengebracht in samen
werking met Oppenheims Weense gale
rie Krinzinger. Volgens het Musuem voor
Moderne Kunst is deze tentoonstelling
de eerste grote solo-presentatie van het
werk van Oppenheim in Nederland. Het
Arnhems museum sluit zich hiermee aan
bij de oplevende belangstelling voor het
surrealisme in het algemeen en Oppen
heim als ongrijpbaar, veelzijdig en vrij
kunstenares in het bijzonder.
'Meret Oppenheim ontmoet Man Ray', t/m 14
september. Kunsthal, Westzeedijk 314 Rotter
dam. Catalogus: f 29,50.
'Meret Oppenheim', 13 september t/m 16 no
vember, Museum voor Moderne Kunst, Utrecht-
seweg 87, Arnhem. Ook bij deze tentoonstel
ling verschijnt een catalogus.
Door Gerrit van den Hoven
Robert Zandvliet is een van de
veelbelovende jonge Neder
landse schilders. Op uitnodi
ging van De Pont mocht hij
ruim een jaar lang zijn gang
gaan in het atelier van deze
Tilburgse kunststichting. Ter
afsluiting exposeert hij er zijn
recente schilderijen.
Hij kwam ruim een jaar geleden
naar het atelier van De Pont in
Tilburg. Vooral om groot te kun
nen werken. Maar het meest op
vallend aan de expositie van Ro
bert Zandvliet zijn de vele land
schappen die hij schilderde. Op
klein formaat.
„Een jaar geleden ben ik met die
landschappen begonnen. Het is
ook mijn wereld", zegt hij. „Mijn
grote schilderijen zijn vaak ob
jecten, soms voorzien van een ka
der zoals een bioscoopscherm en
een venster. Maar ik begon wat
wantrouwen te krijgen ten aan
zien van dat beeld, bang dat het
productie zou gaan worden."
Die landschappen zijn toch typi
sche Zandvliets. Samen vormen
de pakweg twintig schilderijtjes
een indrukwekkende serie. Land
schappen geschilderd in vreem
de, onaardse kleuren. Krachtige
composities met simpele lijnen
die een enorme weidsheid sugge
reren. „Er zit van alles in. Japan
se prentkunst, landschapschil
ders uit de Gouden Eeuw, Barbi
zon, Maar ook die hedendaagse
reclames waarin auto's door on
wezenlijke landschappen rijden
tegen paarse luchten. Land
schappen die we nooit zien, maar
toch lijken te herkennen."
Robert Zandvliet (Terband, 1970)
toont in De Pont ook een zaal met
nieuw, groot werk. Fraai is het
schilderij waarin hij een groot
blauw vlak een soort cinema-
scherm suggereert en waarbij
wat verfstrepen aan de onder- en
bovenkant diepte aangeven. Ook
maakte hij een horizontaal schil-
Robert Zandvliet bij een van zijn landschappen: „Ik was zeventien en had totaal geen voorstelling wat het zou inhouden. Ik wilde met mijn handen werken.
FOTO TON TOEMEN
derij van wat een dubbele haar
speld, geplaatst in een lege ruim
te. Het is het werk waarmee
Zandvliet ondanks zijn nog jeug
dige leeftijd al een grote naam
heeft opgebouwd. Hij werd geno
mineerd voor de Prix de Rome,
exposeerde in het Dordrechts
Museum en in Witte de With in
Rotterdam, Rudi Fuchs van het
Stedelijk en Hendrik Driessen
van De Pont kochten werk van
hem. Schilderijen met alledaagse
voorwerpen die zonder veel de
taillering op het doek zijn gezet.
De eerder door de Pont aange
kochte werken hangen ook op de
tentoonstelling. Zo wordt voor de
toeschouwer zichtbaar dat Zand
vliet aan het loskomen is van het
plaatsen van geïsoleerde voor
werpen in zijn schilderijen. Al
blijft zijn werk draaien om kleur
en vlakverdeling. „De landschap
pen zijn eigenlijk schilderijen
waarin het voorwerp verdwenen
is. Ik schilder de ruimte erom
heen. Het landschap is een genre
waar ik me echt aan het verdie
pen ben", omschrijft hij zelf de
ontwikkeling die in De Pont lijkt
te zijn ingezet.
Hij werkt nu ook aan zijn land
schappen op een groter formaat,
maar is daar eigenlijk nog niet
helemaal uit. „Op groot formaat
werken is heel anders. Wat op
Idein doek wel werkt, kan op een
groot schilderij nergens op slaan.
Daar ben ik nog volop mee be
zig."
Zijn ster rijst snel, maar Zand
vliet probeert zelf niet om snel
door te stoten naar de ereloge van
Nederlands meest succesvolle
schilders. Twee exposities per
jaar, meer wil hij niet doen. Bang
dat het allemaal te snel zal gaan.
„Je moet wel gewoon een periode
hebben om wat aan te kunnen
klooien."
Hij groeide op in het Friese Tjal-
leberd en besloot, zonder eigen
lijk ooit met schilderkunst bezig
te zijn geweest, naar de kunsta
cademie in Kampen te gaan. „Het
was een vaag idee. Ik was zeven
tien en had totaal geen voorstel
ling wat het zou inhouden. Ik
wilde met mijn handen werken.
Eenmaal op de kunstacademie
ging het snel. Ik was als een
spons, zoog alles op. Leerde op
nieuw te kijken, alles ontrafelen.
Dat vond ik veel interessanter
dan kunsttheorieën."
Hij zegt dat die betrekkelijke on
gevormdheid hem nu nog van pas
komt. Zijn interesse en waarde
ring is breed. „Neem een land
schapschilder als Caspar David
Friedrich. Niet dat ik het zo mooi
vind hoor, maar ik kan wel mijn
vinger voor een figuurtje houden
en dan zien dat hij een ander ge
deelte heel mooi heeft geschil
derd."
Zijn periode in De Pont is hem
prima bevallen. „Het was goed
om een groot atelier te hebben.
Alles lag door elkaar op de grond,
ik kon aan veel dingen werken.
Mijn wereld is hier groter gewor
den. Ik was bang dat het moeilijk
zou zijn om alleen te werken. Ik
weet nu dat ik dat kan." Zijn Til
burgse atelier gaat hij nu leegma
ken. In zijn woonplaats Rotter
dam heeft hij een nieuw gevon
den.
Robert Zandvliet: recente schilderijen,
t/m 4 januari in De Pont, Wilhelmina-
park 1, Tilburg, di t/m zo 11-17 uur.
