Bewogen afscheid van Diana
mm
De dag
Licht in de tunnel
onder het
Prinses Dianaplein
IMjl
Een flinke
muur, maar niet onneembaar
de stem
Miljoenen Britten begeleiden ^Teresa van Kensington' naar laatste rustplaats destem öC^commentaai
DONDERDAG
1961 - DIANA-1997
Bij de tijd
B R E
MAANDAG 8 SEPTEMBER 1997
Door Bob van Huêt
Londen - Met ongekende
emoties heeft het Britse
volk afscheid genomen van
prinses Diana. Naar schat
ting twee miljoen mensen
waren getuige van haar so
bere uitvaartprocessie door
Londen.
Nog eens honderdduizenden
stonden langs de snelweg naar
Northampton en de provinciale
weg naar Great Brington, het
dorp naast het landgoed van de
familie Spencer.
De prinses werd in besloten fami
liekring begraven. Kroonprins
Charles en zijn beide zoons wa
ren daarbij aanwezig. Koningin
Elizabeth keerde zaterdagmid
dag al terug naar het Schotse
kasteel Balmoral.
Londen had eerder deze eeuw
massa's op de been gezien. Hon
derdduizenden dansten op straat
tijdens VE-Day, de dag van de
Victorie in Europa. Massa's Brit
ten deelden in de rouw voor de
plechtige uitvaart van oorlogs
held Winston Churchill. Maar
nooit eerder stroomden zoveel
mensen naar de hoofdstad voor
zo'n emotioneel afscheid.
Spntane wake
Tienduizenden Britten en van ver
gekomen Di-toeristen brachten
de nacht van vrijdag op zaterdag
door op straat. Bij wijze van
spontane wake voor de drie pa
leizen die deze week centraal
stonden in de rouwbetuigingen:
Buckingham, St. James en Ken
sington.
De aanblik van de antieke affuit
en de kist, bedekt met het ko
ninklijke vaandel, waarop bloe
men en een simpel kaartje met
'Mummy', werd velen te machtig.
Hartverscheurend gehuil klonk
uit het publiek als bij een begra
fenis in Mediterrane streken.
Velen van de duizenden politie
mannen en -vrouwen die langs de
route stonden, kregen het te
kwaad toen de stille rouwstoet
passeerde, zonder koninklijke
kapel. Een eenzame doedelzak
speler aan de kop van The Mali
was de enige muzikant op straat.
Diana's kist werd getrokken door
zes zwarte paarden, begeleid
door negen leden van het konink
lijke artillerieregiment King's
Troop en twaalf Welsh Guards
men van de Prince of Wales Com-
pagny.
Vorstin buigt
Elke minuut van de een uur en 52
minuten durende processie door
Londen sloeg de omfloerste te-
norklok van Westminster Abbey.
Drie generaties Windsor groetten
de prinses toen Buckingham
Palace werd bereikt. Koningin
Elizabeth, drie van haar kinderen
en enige kleinkinderen werden
met applaus ontvangen toen ze
plaatsnamen voor de paleishek
ken. De vorstin boog het hoofd
toen de kist van haar ex-schoon
dochter passeerde.
In het publiek was de droefenis
bijna tastbaar. Vic Beamand, een
36-jarige vrachtwagenchauffeur
uit Worcester, lijkt niet een type
voor tranen. Maar ook hij houdt
het niet. „Ik had niet gedacht dat
het me zo zou aangrijpen. Voor
niemand anders zou ik hier zijn
gekomen."
Enige minuten later, ter hoogte
van St. James Palace, wachtte
een nieuw emotioneel moment
Welsh Guardsmen dragen de met het koninklijk vaandel bedekte kist de Westminster Abbey binnen.
toen de prinsen William en Har
ry, hun vader en grootvader en
ook graaf Spencer, de broer van
Diana, zich achter de baar voeg
den.
Achter de zwart geklede nabe
staanden een bonte verzameling
van vertegenwoordigers van de
110 charitatieve instellingen die
de steun hadden gehad van Dia
na. In deze groep waren gehandi
capten en kinderen, mensen in
rouwkostuum en in T-shirt.
Tijdens de langzame tocht naar
Westminster Abbey sloeg graaf
Spencer een troostende arm om
de 12-jarige prins Harry.
Bij aankomst bijWestminster Ab
bey viel een zware stilte over de
tienduizenden aanwezigen. Een
stem doorbrak het zwijgen. „Ik
kan het niet geloven. Ze is er niet
meer," riep iemand.
In de abdijkerk wachtte de vol
tallige koninklijke familie, inclu
sief de -samen met Diana -ver-
stoten Sarah, hertogin van York.
Naast tientallen hoogwaardig
heidsbekleders, vier voormalige
Britse premiers, de vader en moe
der van Dodi Al-Fayed (de even
eens verongelukte nieuwe vriend
van de prinses) en vrienden van
de prinses zaten vele genodigden
die het jet set-bestaan van de
prinses vertegenwoordigden.
Uit Hollywood kwamen Tom
Hanks, Tom Cruise en vrouw Ni
cole Kidman en Steven Spiel
berg. De popwereld was er met
Diana Ross, Sting, George Mi
chael, Brian Adams, Queen's
Brian May. Engelse televisiebe
roemdheden, balletmeesters,
couturiers en een ontdane Lucia
no Pavarotti hadden hun plaats
in de Abbey, evenals, opnieuw,
afgevaardigden van charitatieve
organisaties en een aantal Diana-
bewonderaars, die dagen buiten
de paleizen hadden gewacht om
haar de laaste eer te bewijzen. De
laatsten waren uitgenodigd op
initiatief van premier Blair.
Lezingen waren er van Blair en
Diana's beide zusters. Hoogte
punt in de overwegend volgens
Anglicaanse riten uitgevoerde
dienst bleek voor velen het zin
gen van Elton John. De homofie
le zanger, een goede vriend van
de prinses, vertolkte een nieuwe
versie van een ruim twintig jaar
oude hit 'Candle in the Wind'. De
oorspronkelijke ode aan Marilyn
Monroe kreeg een nieuwe beteke
nis voor Diana, 'Englands Rose'.
Buiten luisterde de enorme massa
naar het lied. Luidsprekers wa
ren door heel Londen opgesteld.
Vele huilden, sommige hielden
een kaars in de wind. Een meisje
Van onze verslaggever
Althorp - Het is een flinke
muur die Diana sinds zater
dagavond van de buitenwe
reld scheidt. Dik, vele kilo
meters lang; zo een die al ve
le eeuwen heeft getrotseerd
en dat voorlopig ook nog wel
zal blijven doen.
Maar het gehavende metselwerk
is niet al te hoog. Ook zonder
laddertje is er wel over heen te
komen. Bij voorkeur 's avonds,
over een paar weken, want rond
Althorp wemelt het nu nog van
de politie.
En dan?
Achthonderd meter sluipen,
tussen de schapen door, naar de
grote vijver in het noordwesten
van het landgoed.
Dan snel over het provisorische
bruggetje, dat vier dagen gele
den in elkaar is getimmerd, naar
het eilandje waar Diana begra
ven is.
Als je geluk hebt en snel bent,
gistermorgen voor het verkeer
openstelde. Misschien heeft hij
spijt, want de boer had, een
kwartje voor elke auto, al op de
eerste pelgrimsdag een fortuin
kunnen verdienen.
Misschien dat in de komende
weken de gemoederen rond Al
thorp tot bedaren komen. Nie
mand die het hier echt gelooft.
Maar als het landgoed dan toch
voor eens en altijd op de wereld
kaart moet worden gezet, dan
graag wel correct gespeld, zeg
gen de buurtbewoners.
Een volle week lang hebben ze
op radio en televisie moeten
aanhoren hoe de media de laat
ste rustplaats van hun prinses
tot 'Althrop' had omgedoopt.
Een telefonade uit de regio naar
Londen heeft daar gisteren een
definitief einde aan gemaakt.
En Great Brington? Het ge
hucht, zes dagen geleden nog
toekomstig middelpunt van de
wereld, is zojuist weer in slaap
gesukkeld.
kun je dan bloemen leggen op
het graf van de prinses. Dat is
even wat anders dan ruikers op
het asfalt smijten of in het hek
werk van een Londens paleis
steken.
Zeven uur nadat de poort naar
het park achter de begrafenis
auto was gesloten, haalde de
plaatselijke politie de eerste Al-
thorp-bestormer van de muur.
Een achttienjarige knaap uit
Schotland die de rouwoptocht
naar het landgoed had gemist en
toen maar de gok heeft ge-
Hij wilde, zei hij tegen de agent
die hem van de muur sleurde,
alleen maar wat rozen op het
graf leggen en een gebedje pre
velen. „Diana zou het niet erg
hebben gevonden," dacht hij.
„Er zullen er nog velen volgen,"
weet de politie. Nu Diana
onbereikbaar is geworden -
'dichtbij, maar toch zo ver',
zeggen ze hier - wordt de verlei
ding om Althorps muur te slech
ten met de dag groter.
Natuurlijk, Britten zijn keurige
mensen die elke barrière, elke
vorm van afzetting in principe
respecteren. Zeker als de aristo
cratie zich erachter schuil
houdt. Maar ja, hier in Althorp
zijn hogere krachten in het spel.
En hadden alle kranten niet ge
schreven 'Daar waar Diana
gaat, zal het volk gaan'? Het
wachten is dus op de eerste
dwaas in schaapskleren, die
zich quasie grazend een weg
baant naar het eilandje met 'the
lady of the lake', zoals de
nieuwste koosnaam voor Diana
nu luidt.
Voorlopig is het niet meer dan
een file met uiterst beheerste
bedevaartgangers, die zondag
middag richting landgoed sluipt
en bij de hoofdpoort van Al
thorp naar een pasgemaaid ko
renveld wordt gedirigeerd.
„Parkeren is gratis," had de
overbuurman van de Spencers
gezegd, toen hij zijn akker
van drie, vier, jaar vroeg aan haar
moeder: „Wordt ze nu weer be
ter?".
Een ongedachte beproeving voor
met name de koninklijke familie
werd de toespraak van graaf
Spencer, de broer van de prinses.
Tot verbijstering van velen re
kende hij niet alleen af met de
door hem gehate media maar ook
met een koninklijke protocol dat
tot zoveel familieleed had geleid.
Graaf Spencer wierp zich op als
geestelijk beschermheer van de
jonge prinsen. „We zullen doen
wat we kunnen om door te gaan
de originele manier waarop jij
(Diana) deze buitengewone jon
gens richting gaf. Zodat hun zie
len niet slechts zullen ondergaan
in plicht en traditie maar hardop
kunnen zingen, zoals jij het wil
de," zei de graaf tot zichtbare er
gernis van de koningin.
Minuut stilte
Het land viel stil toen Diana's
resten uit de Abbey werden ge
dragen. In een minuut stilte her
dacht de natie zijn favoriete 'roy
al'. Winkels waren gesloten, trei
nen stopten, de post werd niet be
zorgd.
Spontaan applaus brak los toen
het stoffelijk overschot in een li
mousine naar Northamptonshire
werd gereden voor de begrafenis.
Door Noord-Londen ging de kor
te stoet naar de snelweg Ml.
Mensen zwaaiden en riepen haar
naam.
Het passeren van de joodse en
moslimwijken van de hoofdstad
bracht veel bloemenhulde van
die gemeenschappen. Ontelbare
bloemen werden voor en op de
lijkwagen geworpen.
Zoveel rozen en lelies bleven op
de motorkap liggen dat de be
stuurder op zeker moment halt
moest houden om ze te verwijde
ren. Zijn uitzicht was belemmerd
door bloemen.
Op bruggen en bij viaducten over
de Ml stond het zwart van de
mensen. Bewoners hadden zelf
gemaakte spandoeken opgehan
gen met teksten als „Vaarwel, jij
was onze koningin van harten".
Meertje
Weggebruikers die in tegenge
stelde richting kwamen trokken
zich niets aan van de oproep van
de politie niet te stoppen. Een
van de drukste snelwegen in het
land viel voor Diana.
Om half vier, Engelse tijd, arri
veerde de lijkstoet bij Althorp,
het landgoed van de Spencers.
Prins Charles, de prinsen William
en Harry en de familie Spencer
waren per koninklijke trein naar
het gehucht Long Bucky gereisd,
enkele kilometers van Althorp.
De 'prinses van het volk' werd in
stilte begraven op een eilandje in
Oval Lake, een kunstmatig meer
tje op het grafelijke domein.
Ver van dat alles bleven honderd
duizenden mensen nog lang op
straat in Londen. Een oudere
vrouw liep, als velen, wezenloos
over The Mali. „Het is bijna on
mogelijk om naar huis te gaan."
DE TIJDEN veranderen en de mensheid daardoor ook. Alleen heeft,
iedereen dat op tijd in de gaten. Was een vader eertijds een afsta
lijke, altijd oudere man, die met automatisch gezag beslissingen nan
en zelfs de keuzen van zijn kinderen bepaalde, een vader die zich
opstelt heeft geen leven meer. Tegenspraak is gewoner dan geho.
men, autoriteit niet langer vanzelfsprekend en een goed function!
rende ouder zodoende eerder een vriend dan een huistiran.
Op grotere schaal net zo. Koningen, presidenten, ministers en h#
meesters zijn evenmin nog dezelfden als vroeger. Toen zetelde het
zag ver weg, wist wat goed was voor de onderdanen en besliste#»
de hoofden heen. Het werd niet alleen aanvaard, het werd gewoon#
vonden. De autoriteit was de enige die op de hoogte was en dusll
afwegen.
Dat zoiets in een ivoren toren gebeurde, werd eveneens gc
Gezag was over het volk gesteld en zetelde dus ergens boven opoj
reikbare hoogte. Over het privé-leven van de autoriteit wist men fe
om niets en werd in elk geval niet gesproken.
Die tijden zijn volledig voorbij, ledereen beschikt tegenwoordig
informatie en denkt dus zelf. Of denkt althans dat te kunnen enkó
zodoende zelf tot overwegingen, afwegingen en meningen. Hethë
stuur kan niet langer zonder discussie besluiten. De geregeerdenwï
dat hun argumenten gehoord worden en in de besluitvorming betrok-
ken.
De afstand tussen volk, regering en vorst moet dus kleiner. Ma:
op roepafstand. En het privé-bestaan van de autoriteit wordt daardoor
zichtbaar. De gezagsdrager moet van zijn voetstuk af, een ge»>
mens worden. Met begrip voor andere opvattingen, met bereid'
tot discussie en met emoties.
Aan het Britse koningshuis, boegbeeld van traditie, is deze verand
der tijden voorbijgegaan. Niet alleen aan het Britse overigens,
aan dat in een isolement van verleden en beschermde afstandelij
levende hof wel het meeste.
Het Britse vorstenhuis is door de volksgevoelens na de dood van,
ses Diana hard met de neus op de feiten gedrukt. Maar de les kan
ruimer geleerd worden. Elke bestuurder, elke autoriteit die zich als.
autocratische en autarkische vader blijft opstellen, komt vroeger oils
ter in de problemen.
DoorWilko Voordouw
Parijs - De Place de l'Alma in Parijs is zaterdag omged
Tijdens de begrafenis van prinses Diana werd de naam van
plein door talrijke fans veranderd in Place Lady Diana, pit
cesse de Galles: Lady Diana-plein, prinses van Wales.
pESTEM
Er gaan in de Franse hoofdstad
stemmen op om het plein defini
tief om te dopen. „Waarom niet,"
vindt een van de buurtbewoners
en initiatiefnemers. „Er zijn in
Parijs heel wat straten naar dicta
toren vernoemd. Waarom niet dit
plein genoemd naar een echt goed
mens?"
Sinds het dodelijke ongeluk van
Diana, vorige week zaterdag
nacht, heeft Parijs een nieuwe toe
ristische trekpleister. De bussen,
afgeladen met toeristen die een
tocht langs de Seinekaden maken,
remmen af als de weg de tunnel
onder het Almaplein inrijdt. Drie
tot vier meter onder het straatop
pervlak is de pilaar, waartegen de
Mercedes 280 S vorig weekeinde
botste.
Vele duizenden bloemen liggen op
de grasperken rond de tunnel. Een
Engelse vlag hangt over de beton
nen rand. Voorbijgangers pinken
een traan weg, op het moment dat
in Londen de kist met het stoffe
lijk overschot van Lady Diana
Spencer naar Westminster Abbey
wordt gebracht.
Ze leggen een bloem neer. Soms
met, soms zonder boodschap.
„Weet Diana, dat jouw levenslicht
zaterdag hier ophield te schijnen,
maar dat in deze verdoemde tun
nel jouw licht altijd zal stralen,"
laten Pierrette en Georges weten.
De meesten houden het op een
simpel 'God bless you'.
Er wordt dus herdacht bij de in
gang van die timnel. Sommige au
tomobilisten voegen zich bij de
bloemenhulde en laten hun claxon
spreken.
Een man uit Newcastle, uit dui
zenden herkenbaar door het
zwart-wit gestreepte shirt van de
lokale voetbalclub, is voor een
weekeinde in Parijs. „Ik vond dat
ik hier even langs moest komen."
De grote, volwassen vent snottert
als een klein kind in zijn zakdoek.
Op de tribunes boezemt de man
angst in; hier krijg je zin om je
arm om zijn schouder te leggen.
Drie onmiskenbaar Engelse mei
den - roodverbrand en ruimbe-
sproet - leggen een peperdure Pa-
rijse roos neer. „She was our prin
cess," zeggen ze en vluchten zodra
een camera van de ARD het tafe
reel wil vastleggen.
Die geïmproviseerd-plechtige
sfeer wordt wreed verbroken als
een touringcar van het Franse be
drijf Cariane een lading Japan
ners lost. Grinnikend, breed la
chend, dan wel druk babbeta
komen ze met hun home-vide®
mera's en fototoestellen
pen. Ze schieten de ene na deai
dere foto, paparazzi waardig.
Pa en ma met bloemenhulde e
Britse vlag, zoon en dochter ui
op de achtergrond het tiental re
giewagens van de voorname!)
Engelse televisieploegen,
de Japanners kraait
en wenkt zijn reisgenoten, t
plaats van als" een bezetene!
knippen heeft hij eerst de bestel»
toplek gezocht: de ingang
tunnel, de Britse vlag, de
op het Almaplein en als premieè
Eiffeltoren op de achtergrond.
De hele bus bewondert de v
dingrijkheid van de man, neem!
vanaf hetzelfde standpunt
hetgeen weer - als de
Pavlov-reactie - de
van ARD aantrekt. De Duitse w
slaggever stelt een vraag in
kool-Engels. Geen enkele J
ner begrijpt voldoende van i
taal om antwoord te kunnen {f
ven.
Na een minuut of wat klinkt e
snerpend fluitje. De Japara®
spitsen de oren en vertrekken nï
het volgende toeristische pd
voor weer wat foto's,
toerisme liggen soms
bij elkaar.
Rond de dertiende pilaar,
meters verderop, liggen no
enkele honderden bloemen, W
pakt in plastic. Enkelen waak
weg. Op het ritme van de w»
veroorzaakt door auto's die
hard door het souterrain razen.
Een Londense
de lijkstoet passeert
(ADVERTENTIE)
Graaf Spencer, broer van Diana, prins William, zijn broertje
prins Harry en kroonprins Charles (rechts) aan het hoofd van de
lijkstoet. foto reuter
n
Tienduizenden mensen staan zw
Door Bob van Buët
Londen - Misschien was het e
volutie op zijn Engels. Gee
schreeliw, 'geen bestorming v
paleishekken, eigenlijk geen
togen woord.
Dit was virtuele revolte waarin
kogels'werden, geduldige rijen
troepen, picknickstoeltjes land
en The Sun een revolutionair m
fladderend in de berm van de
way 1. En dat alles op een aang
nazomerzaterdag, vóór theetijd.
Het anders zo dociele Britse vol
saai naar Londen gestroomd en
miljoen landgenoten aan de b
klonken, kwam in verzet met zij*
traditionele middelen.
Nationaal verwijt
„Jij was groter dan zij allemaal
kaar," stond er op een kartonn
dat met een keurig gedraaid ijzer
je aan het hek van Buckingham
was bevestigd.
Het was een nationaal verwijt,
danen voelden zich betrokken b
Het staatshoofd en haar familie
afgerekend op hun gebrek aan
patie in de emoties van het tre
volk.
Windsor werd een populair s'
voor harteloosheid, voor een
achtig vastklampen aan de kille
heden van protocol en status.
Dat werd deze koninklijke famil
gerekend. In rijen van twintig,
veertig dik en op de meest hist
plaatsen van de hoofdstad.
Stoïcijnse Windsors
Een uur na uur aanzwellende e
laatste dagen bijna.subversieve
thie met de. verongelukte sp
prinses overrompelde een koni"
dat tenslotte niet beter wist te d
de schadé'beperken.
De altijd stoïcijnse koningin El
had aan de vooravond van de b
nis een crisis voorkomen, hó
establisment. Voor de eerste kee
vorstin te spreken 'uit haar hart
Maar op. de dag van de begrafe
een nacht van spontane Dia
door tienduizenden - leek dat h
met oprecht ontdooid. De mass
hog beleefd voor de passerend
sots, maar van binnen borreld
leurstelling.
Toen klonken vanuit, 'of all
estminster Abbey woorden
geschiedenisboekjes zullen ko'
waren gevoelens waarmee d
zich kon identificeren.
Gouden kooitje
Charles, de negende graaf van
roer van de verongelukte pri
eg de preekstoel voor een a-
mp l f' voltallige> koningsh
mer had gehoord.
;'£e jonge Spencer sprak uit z
Hi] uitte vernietigende woorde
dres van de sceptische media
de wPa?,arazzi" Maar die Si'ie
het volk al. Charles ging zo
