van een
jongensdroom
Polke: de laatste alchemist
z
Verfrissende eigentijdse kunst uit Oeganda
Sd
spieg
Sombere
Panamarenko in Kröller-Müller en het Belgische Watou
lil
B
h
W
0
ui
0
lil
lil
1
Brabantse kunst
bij de NBKS:
verstand en techniek
Satire o\
Z
D
Z
DE STEM
DEIMDE KON
Overzichtsexpositie in Bonn en fotowerk in Tilburg
Richter
Goya
UI
J
INFORIwhue
PESTEM
i i
DINSDAG 2 SEPTEMBER 1997 Dj
-to
Door Angelique Spaninks
Flinterdun hout, met door
zichtig papier overspannen.
De meterslange vleugels van
Panamarenko's Continental
vliegmachine uit 1974 uit de
collectie van het Otterlose
Kröller-Müller Museum zien
er'nog brozer uit dan de vleu
géls van een bezweken vlieg.
Zouden ze niet door staal
draad fier omhoog gehouden
worden, dan hingen ze zeker
bewegingloos, slap ter aarde.
-O'
Maar hoe kwetsbaar de geknut
selde vliegmachines en in elkaar
gesleutelde mobielen van de Belg
Panamarenko - afkorting van
Pa$ American Airline and Com
pany en pseudoniem van Henri
V£)p Herreweghe - soms ook ogen,
hij schrikt er niet voor terug ze
daadwerkelijk te proberen. Lig
gend op de vleugels en tegelijk de
pedalen betrappend probeerde
hij de Continental ooit te laten
opstijgen, zoals een foto in het
boek Omtrent Panamarenko -
Watou '97 laat zien. Tot zweven
kwam het niet, maar om de
vlucht alleen daarom mislukt te
noemen gaat iemand als Panama
renko te ver. Want wie goed kijkt,
ziet 'm toch vliegen - is het niet in
werkelijkheid dan is het wel in
gedachten.
„Ik wil gewoon iets maken dat
plezierig is en fantastisch en weet
ik veel, een enorm stuk speel
goed", zei de kunstenaar onlangs
in een interview. Hij werkt in
middels al dertig jaar aan zien
vliegmachines op menskracht,
maar zijn fantasievolle jongens
dromen hebben nog niets aan
poëtische uitstraling ingeboet.
Zijn Pepto Bismo bijvoorbeeld -
een ouderwetse piloot in een
loodzwaar Russisch luchtmacht
uniform met op zijn rug een inge
nieus pakketje batterij-aange
dreven propellors - die deze zo
mer op de Biënnale van Venetië
prijkt, zet menigeen aan tot vra
gen: zou het echt werken? En ook
de rubberauto met straalaandrij
ving uit 1974 die weer eens door
het Kröller-Müller uit het depot
is gehaald, spreekt jong en oud
tot de verbeelding: 'Kijk pap, een
batmobiel'.
Op het eerste gezicht ogen Pana
marenko's bouwsels als vroeg-in-
dustriële technische hoogstand
jes, qua presentatie nauwelijks
onderdoend voor de 'uitvindin
gen' van beroemde voorgangers
als Leonardo Da Vinei, maar in
wezen zijn het niet meer dan ver
beeldingen van de menselijke
oerwens te ontsnappen aan de al
ledaagse werkelijkheid. Hetzelf
de geldt voor de tekeningen,
meestal op serieus uitziend milli
meterpapier, waarin hij zijn
ideeën vormgeeft aangevuld met
ingewikkelde berekeningen die
bij nacijferen waarschijnlijk ner
gens toe leiden.
Een aspect aan het werk van Pa
namarenko dat in Otterlo niet
aan bod komt, maar in Watou
juist centraal is gezet, is de poëti
sche zeggingskracht van zijn ob
jecten, tekeningen en acties. Niet
voor niets koos organisator Gwy
Mandelinck de volgende woorden
van de kunstenaar als thema: „Ik
ben geen wetenschapper of ie
mand die kunstobjecten vervaar
digt. Belangrijk is, dat ik van tijd
tot tijd poëzie bereik in wat ik
maak." Dus zoeken de kunste
naar en achttien dichters in Wa
tou naar raakvlakken tussen
woord en beeld; Panamarenko in
een boek met bas-reliëfs (een ou-
o Panamarenko in een poging zijn 'Continental' vliegtuig op te laten stijgen.
de druktechniek), de anderen in
teksten. Soms zijn er overduide
lijke relaties tussen de beeldende
kunst en de poëzie, bijvoorbeeld
in Gravure van Peter Theunynck:
'Zoals mensen vliegen/in oude
gravures, zo haarscherp/ zo goed
gelovig./ Tussen portretten van
keizers/ en soldaten, werveldie
ren en/ walvissen, zo onweerleg
baar./ Hebben wij het later ver
leerd, wegens te weinig dons/ op
onze armen te veel ijzer/ in de be
nen? Zwaluwen/ in afwachting,
kwetterend/ aan telefoondraden.'
Dan weer ademen de woorden
slechts de geest van een beeld of
andersom; Breyten Breyten-
bach's gedicht Solank daar water
in die water is past slechts ge
voelsmatig bij de innemende foto
waarop Panamarenko gezeten op
zijn Knikkebeen over een wei
land de verte in staart.
'Panamarenko, werken uit de collectie'
van het Kröller-Müller Museum is nog
tot en met 26 otober te zien in het
Kröller Müller Museum, Otterlo.
'Poëzie omtrent Panamarenko' is tot
en met 6 september te zien in het dorp
Watou in de Westhoek van België, elke
dag tussen 14 en 19 uur.
Dpor Gerrit van den Hoven
Alchemie is de geheime leer van
kunstgrepen waarmee alchemis
ten in de Middeleeuwen poogden
onedele metalen om te zetten in
edele metalen zoals goud, zilver
en platina. Door de opkomst van
'echte' natuurwetenschappen in
de zeventiende eeuw raakte al
chemie achterop en werd het
njeer en meer een vage pseudo-
wetenschap waarbij de loutering
van de alchemist het hoofddoel
werd. Alchemisten werden meer
bedriegers, handelaren in lucht.
Alchemie is ook een van de facet
ten van het kunstenaarsschap
van de Duitser Sigmar Polke
(1941). Zijn atelier schijnt eruit te
zien als een laboratorium, met
distilleerkolven en andere in
strumenten. Polke is al jarenlang
bizig met experimenten ten aan
zien van verfgebruik en behande
ling van zijn ondergrond. Het
verst ging de alchemist Polke met
zijn bijdrage aan de Biennale van
Venetië in 1986, waar de Duitser
schilderijen toonde in 'techno-
kleuren', kleuren die in de loop
van de dag veranderden. Bij dro-
gi lucht blauw, bij vochtige lucht
rood. Polke experimenteert ook
njet pigmenten, lijmen en harzen
en werkt op stof, doek, glas en
ajider doorzichtig materiaal.
De Tilburgse stichting De Pont is
eigenaar van de uit vier delen be
staande Hermes Trismegistos
(1995), die ook een mooi plaatsje
heeft gekregen op de grote meer
dan 200 werken omvattende
overzichtstentoonstelling van
Polke in de kunsthal van Bonn.
De Pont heeft op dit moment Pol-
ke's fotowerk Hamburg Lerchen-
feld (1975-1976) in bruikleen, zo
dat men ook dichter bij huis ken
nis kan nemen van zijn activitei
ten.
Naar de geschriften van de Egyp
tische god werd de alchemie 'de
hermetische kunst' genoemd. De
term hermetisch is zeker ook op
Polkes werk van toepassing. Als
een moderne magiër dwaalt hij
door de kunst, een scheppend
kunstenaar die van niets iets wil
maken en van iets niets. Zijn
werk is moeilijk te vatten en lijkt
uit een aantal naar elkaar verwij
zende deelgebieden te bestaan.
In Bonn zijn de ontwikkelingen
in het oeuvre van Polke prachtig
te volgen. De start, begin jaren
zestig aan de zijde van Gerhard
Richter in Düsseldorf, was een
Duits antwoord op de pop-art,
dat als iets nieuws uit de VS werd
gezien. Polke schilderde met lak-
verf banale onderwerpen als sok
ken, een chocoladereep en koek
jes. Maar in die beginjaren maakt
Polke ook al een eerste schilderij
op stof, een beeld van geschilder
de palmbomen op een stoffen
achtergrond. En in zijn Goethe's
Werke (1963) speelt Polke met de
ambiguïteit van een schilderij.
Het zijn geschilderde boekban
den, suggererend dat het over li
teratuur en Goethe gaat, maar
onderwijl ook gewoon een zelf
standige afbeelding vormend.
Voor wie het niet begrepen had,
in 1969 komt Polke met hetzelfde
1 'Laterna Magica' (1988-1992) van Sigmar Polke foto davidjanecek
schilderij, alleen zijn er nu meer
boekruggen en heet het Polkes
gesammelte Werke.
Het spel met betekenissen en the
ma's zie je groeien. De rastermo-
tieven, het handelsmerk van Pol-
ke's latere schilderijen, duiken
ook al in de jaren zestig voor het
eerst op. Het toont aan dat de
spel met uiteenlopende stijlen, de
onsamenhangende indruk die
Polke's werk op het eerste gezicht
maakt, slechts schijn is. Polke
heeft zich ondanks de vele zijwe
gen en experimenten strak op
koers gehouden. De met prijzen
overladen kunstenaar toont zich
eind jaren zestig ook de Fluxus-
kunst en de in Duitsland alom te
genwoordige Beuys-invloeden te
verwerken in zijn persoonlijke
universum. Wat flauwe absurde
rijtjes 'Losüngen' (1+1=3; 2+3=6
etc), maar ook het één geheel vor
mende, in Bonn weer eens in to
tale omvang te bezichtigen Vitri-
nenstück uit 1966. 'Das Bild das
auf Befehl höheren Wesen gemalt
wurde', staat er in rode letters
boven en beeld van twee flamin
go's. 'Ich stand voor der Lein-
wand und wollte eine Blumen-
strauss malen. Da erhielt ich von
hoheren Wesen den Befehl: Kein
Blumenstrauss! Flamingo's ma
len! Erst wollte ich weiter malen,
doch dann wusste ich, dass sie es
Ernst meinten', noteert hij tegen
een blauwe achterwand. Ook be
vat het werk onder meer een op
het bevel van het hogere wezen
vernietigd beeld.
Het is de lichte ironie die Polke
onderscheid van zijn veel zwaar
der op de hand zijnde tijdgenoten
als Baselitz, Lüpertz, Immen-
dorff en Kiefer, de kring schil
ders die het na-oorlogse Duits
land in de kunst weer aanzien ga
ven. Polke is ironischer en ook
poëtischer. Hij ontwikkelt een
apparaat waarbij een aardappel
een cirkel om een andere aardap
pel maakt en meer van die onzin.
Na een wat rommeliger periode
in de jaren zeventig waar Polke
zich voornamelijk lijkt te bezin
nen op de toekomst en weinig bij
zonders ontstaat, komen in de ja
ren tachtig zijn grote werken
waarin de verf in grote vlekken
op het doek lijkt te stollen. Uit
die periode stammen drie grote
werken in paarsen en gelen met
lichtzinnige titels als Das haben
wir noch nie so gemacht en Da
könnte ja jeder kommen, werken
die door Boijmans-van Beunin-
gen zijn aangekocht.
Meer en meer lijkt Polke dan te
willen doordringen tot de gehei
me, diepere lagen van het schil
derij. Zijn fascinerende serie Die
Alten boort diep in de verborgen
lagen van een schilderij van
Goya. Met behulp van röntgen-
som aio'
opnamen van het schilderij werd
een overgeschilderde figuur ont
dekt en met behulp chemicaliën
maakt Polke een aantal nieuwe
afbeeldingen die op fotografische
werkwijze onstaan. De serie
maakt veel duidelijk over de
werkwijze van Polke. Zoals een
fotograaf bij het ontwikkelen en
afdrukken kan knoeien met che
micaliën, zo 'knoeit' Polke met
zijn schilderijen.
De Goya-serie geeft ook aan dat
Polke gelooft dat een afbeelding
over geheime krachten beschikt.
De Laterna Magica (1988-1992),
een soort toverlantaarnhuisje
waar de toeschouwer doorheen
kan lopen, refereert ook overdui
delijk aan die magische krachten.
Je kunt de op glas geschilderde,
naar sprookjes verwijzende af
beeldingen van twee kanten be
kijken. Al naar gelang welke kant
je staat is de voorgrond achter
grond geworden.
Het schilderij dat de titel aan de
expositie gaf: Die drei Lügen der
Malerei (1994) lijkt op het eerste
gezicht wat te kunnen verduide
lijken, maar maakt uitiendelijk
het raadsel alleen maar groter.
Hoezo, drie leugens. Suggereert
Polke hier dat er waarheid in de
kunst bestaat? Want uiteindelijk
is ook Polke een handelaar in
lucht.
Sigmar Polke: 'Die drei Lügen der Ma
lerei'. In Kunst- und Ausstellungshalle
der Bundesrepublik in Bonn. Tot en
met 12 oktober.
Open di t/m zo 10-21 uur.
De Pont in Tilburg kreeg Sigmar Pol
ke's fotowerk 'Hamburg Lerchenfeld'
(1975-1976) in bruikleen (tot en met
april 1998)
0
AMSTERDAM
Stedelijk Museum - 15e World Wide Video Festival - 's avonds in d?
Melkweg (12 en 17 sep)
Van Gogh Museum - Tekeningen Van Gogh uit Nuenense tijd - da.
gelijks - 10.00-17.00 uur (t/m 20 okt)
BAARLE NASSAU
Galerie De Verbeelding Klokkenstraat 12 - Korsten, Reynders, Lans-
daal/schilderijen - Van Kemenade/beelden - Mookhoek/potsculpturen
- do t/m zo 13.00-17.00 uur (4 sep-5 okt)
BREDA
NBKS Reigerstraat 6 - Salon III - werken uit 1995-1996 - di t/m zo 13.00.
17.00 uur (t/m 7 sept)
Chassé Galerie Claudius Prinsenlaan 8 - Lydia Schouten en
ker Duyvis /tekeningen en fotowerk - ma t/m za 13.00-18.00 uur
30 sept)
Beyerd Boschstraat 22 - fotografie in de zomer: Roberto Otero met Pi.
casso-foto's; Die andere seite der Schönheit; Ossip. - di t/m vr lo.oo.
17.00 uur en za/zo 13.00-17.00 uur (t/m 21 sep)
Galerie Molenaars Ginnekenweg 79 - Flora en Fauna op doek-wo
t/m vr 13.00-17.30 uur en za/11.00-17.00 uur (5 t/m 26 sep)
EINDHOVEN
Van Abbemuseum - Mike Kelley/selectie werken, Antonietta Pej.
ters/object - di t/m zo 11.00-17.00 uur (t/m 14 sept)
HULST
Galerie Esprit Gravenstraat 99 - Belgische en Zeeuwse
kunstenaars/schilderijen en beelden - do t/m zo tot 17.30 uur, do
avond 19.00-21.00 uur (7 sept. t/m 5 okt)
ROOSENDAAL
Tongerlohuys Molenstraat 2 - Margriet Oomen/olie, Arjen Baker
mans/Keramiek - di-zo - 14.00-17.00 uur (t/m 29 sep)
ROTTERDAM
Museum Boymans van Beuningen Museumpark 18 - Egotectuur-
thema architectuur - uit de collectie van het museum (t/m 7 sept).
Inktvraat - tekeningen van o.a. Rembrandt en Guernico (t/m 8 sept).
Ingevuld en opgelost - moderne kunst (t/m 8 sept) - Bruce Nauman-
Fiftheen pairs of white bronze hands (t/m 27 okt) - Paul Beekman (t/m
8 mrt '98)
TILBURG
Nederlands Textielmuseum Goirkestraat 96 - European Art Quilts-
di t/m vr 10.00-17.00 uur, za en zo en 2e kerstdag 12.00-17.00 uur (van
6 sept tot 18 jan 1998)
De Pont Wilhelminapark 1 - Arnulf Rainer/microstructuren - di t/m zo
11.00-17.00 uur (t/m 31 aug)
ULVENHOUT
Galerie De Pekhoeve Dorpstraat 92 - Johanna Pieterman/Magda
Francot, Magische schilderijen en tekeningen Peter van der Linden,
Beeldhouwwerken - opening zo 15.00 uur-do t/m za 11.00-18.00 uur
en zo/13.00-17.00 uur (t/m 21 sept)
UTRECHT
Centraal Museum Agnietenstraat 1 - Charley Toorop/ Gerrit Rietveld/
Pyke Koch - di t/m za10.00-17.00 uur, zo/12.00-17.00 uur, avondopen
stelling vr/19.00-22.00 uur (t/m 28 sep)
Van alle in De Stem gepubliceerde werken van beeldende kunstenaars aangeslo
ten bij een CISAC-organisatie zijn de publicatierechten geregeld met Beeldrecht
te Amstelveen. Deze kunstenaars wordt verzocht in verband met reproductie van
hun werk in deze uitgave contact met Beeldrecht op te nemen.
Door Frits de Coninck
De salon die de Nieuwe Bra-
^nt?p ^pflptstichtingj^ }i#,,
gebouw aan de Reigerstraat in.
Breda heeft ingericht* rif* "de'
derde in een reeks. Om de twee
jaar laat de NBKS werk zien
van kunstenaars die nieuw in
geschreven zijn in het docu
mentatiebestand. Dat is een
aardige gelegenheid om bij el
kaar in kort bestek te zien wat
er aan kunst gemaakt wordt in
Brabant door jonge mensen die
vers van de academie komen.
Het eerste, het aanbod van
kunst op dit moment, is wel
waar, het tweede niet hele
maal: bij het zien van de namen
van de 80 kunstenaars die werk
hebben ingezonden voor deze
salon valt het op dat er ook een
aantal kunstenaars bij zijn die
al lang gevestigd zijn en die al
over een behoorlijk oeuvre be
schikken. Eelco Brand bij
voorbeeld was op de laatste
KunstRAI vertegenwoordigd
door de Amsterdamse galerie
Torch, en met succes. Het is
kennelijk niet voor alle kunste
naars in Noord-Brabant een
vanzelfsprekendheid om met
een ingeschreven te zijn bij de
NBKS.
Wat vooral opvalt bij deze zo
diverse presentatie is de tech
nische perfectie waarover jon
ge kunstenaars blijken te be
schikken. Met name geldt dat
het ruimtelijk werk. Het mate
riaal is vaak heel divers, glad
van uiterlijk, gelikt bijna, van
een technische volmaaktheid
die ook heel misleidend is. Niet
alles wat er materieel goed uit
ziet, is ook belangrijk. Dat zou
een omkering zijn.
Bij een aantal werken blijft het
ook bij die schijn van belang
rijkheid. De objecten van Fran-
ka van de Gqo^^ijp. da^r een
voorbeeld van. Een van ,haar
werken heeft zëgènoemd Lapis
Sapientium, steen van geleerd
heid. We zien een schitterend
afgewerkte opengeklapte kist.
In de grootste bergruimte ligt
een groot stuk graniet met de
woorden lapis sapientium. In
het deksel zijn kleine glazen
buisjes bevestigd, geschikt
voor laboratoriumgebruik, en
grotere flessen waarin een
tekst is gegraveerd (of geschil
derd). Het ziet er helemaal af
uit.
Het stelt iets aan de orde wat
zo gezegd voor veel eigentijds
beeldend werk geldt. Veel
kunst van dit moment is cere
braal van karakter. Het denken
en daarmee dus ook de vorm is
een belangrijker bron voor het
kunstenaarschap dan de intuï
tie. Uit veel beeldende kunst is
het volkomen persoonlijke, het
expressieve en emotionele ver
dwenen. Het verstand en de
technische beheersing zijn al
een tijd lang belangrijker dan
het gevoel.
Dat is de geest van de eigen
tijdse beeldende kunst, en de
Brabantse kunst maakt daarop
geen uitzondering.
Het is goed om dat in beeld te
brengen. Wat ook duidelijk is,
dat is de oppervlakkigheid van
veel jonge kunst. Een in dit ge
zelschap bijna klassieke schil
der als Anke Roder is daarop
een gunstige uitzondering. Het
werk van Eelco Brand ook,
maar dat wisten we al langer.
Salon III bij de NBKS, Reigerstraat
16, Breda. Tot 8 september dage
lijks van 1 tot 5 uur.
Door Frits de Coninck
In de zaal der Florijnen aan de Markendaal-
sèweg in Breda is Afrikaanse kunst neerge
streken. Van twee beeldend kunstenaars uit
Oeganda, het hart van Afrika, hangen er olie
verfschilderijen, houtsnedes en zijn er ook en
kele houten beelden te zien.
De namen, Kizito Maria Kasule en Fred Mu-
tébi, zijn hier onbekend, zoals moderne Afri
kaanse kunst over het algemeen onbekend is
ii) de Europese kunstscene. Dat is op zich niet
zo verbazingweltkend, omdat de talen waar
van de kunsten zich bedienen net zo verschil
lend zijn als de culturen waaruit ze voortko-
nien.
Elke vorm van kunst functioneert in een eigen
njaatschappelijk-cultureel systeem en laat
zich daarin ook begrijpen.
Afrikaanse beeldende kunst is voor ons
vteemd: ze functioneert anders, ze gaat uit
van andere opvattingen over wat kunst is, ze
bfedient zich van andere vormen. Daarom is
hét ook wel eens verfrissend om daarmee in
aanraking te komen. Zonder de illusie te heb
ben alles te kunnen begrijpen wat je ziet.
r
Wat in de Zaal der Florijnen te zien is, is werk
van twee individuele kunstenaars die werk
maken met een duidelijk eigen signatuur. Die
eigenheid is een vermenging van herkenbare
wortels uit de zwart-Afrikaanse cultuur en de
persoonlijke stijl die mede gevormd is op aca
demies waar deze mensen het vak van de
beeldende kunst geleerd hebben. Daar, maar
ook door invloeden van de oude kolonisato
ren, het werk van missionarissen en zendelin
gen met name, moeten de Afrikaanse kunste
naars ook in contact gekomen zijn met Euro
pese kunst.
In het geval van Kasple doet zich iets heel in
teressants voor. In zijn olieverfschilderijen
die allemaal van heel recente datum zijn, zijn
kubistische vormen en ontledingen zichtbaar.
Wat zich rond 1907 in Parijs ontwikkelde in
de ateliers van Picasso en Braque en wat de
doorbraak is geworden van de moderne kunst
in de twintigste eeuw in het Westen, zien we
hier in bescheiden mate weer terug. En daar
mee is een cirkel(tje) gesloten. Picasso zag de
zichtbare wereld als een samenstel van vor
men die tot kubussen herleidbaar waren.
Daarbij wilde hij bij voorbeeld het menselijk
lichaam tot een plat vak transformeren, een
vlak waar delen tegelijk zichtbaar zijn die dat
normaal gesproken niet zijn.
Wij kunnen geen voorhoofd en achterhoofd
tegelijkertijd waarnemen. Dat was een radi
cale breuk met de noodzaak om de dingen
weer te geven zoals wij ze uiterlijk waarne
men. Het bood de moderne kunstenaars de
mogelijkheid om niet-yisuele zaken als emo
ties zichtbaar te maken. Picasso vervormde
naar hartelust.
Het was alleen niet helemaal zijn eigen ont
dekking. Hij had dat gezien bij houten beel
den uit Afrika. Hij verzamelde zelf ook primi
tieve kunst, zoals men dat toen nog noemde.
De verzameling kunst die Picasso zelf aanleg
de door aankoop of door ruil met collegas is
een belangrijke sleutel om zijn werk en dus de
ontwikkeling van de moderne kunst in West-
Europa te begrijpen.
Jaren geleden toonde het Musée des Beaux
Arts in Dijon, Frankrijk, werk van de belang
rijkste kubisten als Picasso, Braque, Juan
Gris, Gleizes in combinatie met traditionele
kunst uit Afrika.
Het was een ontmoeting van beelden en dus
stijlen die op het oog uit zulke verschillende
werelden kwamen en tegelijk een onderhuid
se relatie met elkaar hadden. Toen nog een
richting uit, maar toch.
Het resultaat was'enerverend. De kunst van
Picasso en zijn kubisten kreeg er nog meer be
tekenis door omdat je besefte hoe vitaal de
wortels waren. Tegelijkertijd ging je ook de
Afrikaanse beelden met westerse ogen bekij
ken, beschouwde je ze als het ware als echte
kunstobjecten, maar vanuit die opgelegde be
doeling waren ze uiteraard niet gemaakt. Ka
sule schildert voornamelijk menselijke ge
staltes op de manier van de kubisten. Hij
schildert in verschillende werken de zijkan
ten en de voorkant van een en hetzelfde hoofd
gewoon naast elkaar. De rompen zijn soms
letterlijk een kubus of een andere geometri
sche vorm. In dat beeld monteert hij hier en
daar een ander vlak wat veel van zijn werk
het aanzien geeft van schilderkunstige mon
tage.
Daarnaast komt hier en daar de kwast los van
de concrete voorstelling en zien we een vorm
van schilderen om het schilderen. Schilderen
als iets wat ook op zich zelf staat en niet altijd
de letterlijke weergave der dingen nodig
heeft. Dat maakt hem ook tot de meest vrije
kunstenaar, vrijer althans dan Fred Mutebi
wiens werk traditioneler oogt.
Van Fred Mutebi hangen er vooral houtsne
des in de Zaal der Florijnen. De voorstelling
is nogal symbolisch-religieus. Hij tekent op
heel esthetische wijze gesloten werelden
waarin de mens als onderdeel wordt getoond
van de natuur. De voorstellingen zijn vrijwel
allemaal vertellend van karakter. Ze drukken
in hun beeld een verhaal uit dat de vorm on
dergeschikt maakt. Dat is een elementair ver
schil met de benadering, in het algemeen ge
sproken, van de westerse kunst. Bij veel hout
snedes hoort een tekst, nodig om ook met net
westerse oog te kunnen verstaan wat het
beeld wil zeggen.
Heel af en toe is er een neiging naar abstrac
tie. Dan wordt het menselijk lichaam getoono
in losse delen: los getekend van het lichaam
maar ook in andere kleur. Die kleuren zij11
opmerkelijk. Het gaat hier om houtsnedes
soms tien verschillende kleuren, allemaa,
even helder, herkenbaar en betekenisvol.lW
technische beheersing is in het geval van
tebi opvallend. Vreemd is het dat de
per prent niet vermeld wordt.
De Zaal der Florijnen bevindt zich aan de Marke/id®3'
seweg 33 in Breda. De Oegandese kunst is te zien
8 september van vrijdag t/m zondag van 2 tot b
DoorJohan Diepstraten
Een vaste plek aan de toog van
het literaire café is er voor Ot
to Vallei, de hoofdpersoon van
de nieuwe roman Chaos en Ru
moer van Joost Zwagerman,
niet weggelegd. Zelfs de status
als 'zuipschrijver' bereikt hij
niet. Dat had hij wel jammer
gevonden, want die cafés mo
gen er dan uitzien als 'misera
bele spelonken', er werd wél
druk gelobbyd en genetwerkt.
Dat is precies wat de mislukte
schrijver Vallei nodig heeft.
Het heeft allemaal geen zin meer.
Otto Vallei had zich zes maanden
opgesloten op zijn werkkamer om
aan een nieuwe roman te werken,
maar hij krijgt geen regel op pa
pier. Verwonderlijk is het dus
niet dat hij naar zijn uitgever Ar-
noud Zegel stapt om het einde
van zijn schrijversloopbaan aan
te kondigen. De baas van uitge
verij Orakel is er niet echt rouwig
om, want hij zit al met drie on
verkoopbare boeken van hem op
gescheept. Aan het begin van de
roman ^ïet over met Otto Vallei.
Het writer's 'biock, dé schrijvers
kwaal bij uitstek, heeft definitief
toegeslagen.
Het is een fraai begin van een ro
man die een vrolijke satire is over
het literatuurbedrijf. Net als
Geerten Meijsing in De grachten
gordel kiest Joost Zwagerman
voor een teleurgestelde hoofdper
soon met een scherp oog voor de
uitwassen van het boekenvak.
Het uitgeversduo Arnoud Zegel
en Wout Rookershoofd denkt al
leen in communicatie- en marke
tingstrategieën, de rondbanje-
rende critici zijn prachtige
drankorgels, de collega-schrij
vers deugen ook al niet. De ka
rakteriseringen mogen wat voor
spelbaar zijn, er worden ook be-
harte
roerd
het
Rumt
comp
méér.
Als
het
gram:
de in
Dear
man t
germ?
datO
vaarv
gevra
het te
titel
Otto
progi
meen
Voor
gelezi
het
schrij
de ve
kige
zich
zin v;
over
Zwag
deze
tione
Met
een
ren,
volst;
dan 1
waan
word
plich
werd
weg 1
mem
prop,
de w;
ren 1;
tie.
bloen
Door Marjan Mes
Met haar roman De stem van je
hart bereikte de Italiaanse
schrijfster Susanna Tamaro vijf
miljoen lezers over de hele we
reld. Het niets ontziende zelfon
derzoek van een bejaarde vrouw,
in de vorm van openhartige brie
ven aan haar kleindochter in
Amerika, sprak blijkbaar tot de
harten van veel mensen (vooral
vrouwen, vermoed ik) uit alle
mogelijke culturen.
De grootmoeder beschrijft alle
gebeurtenissen uit haar leven
meedogenloos eerlijk; haar onbe
vredigende huwelijk, haar over-
j|Pel, de moeilijke verhouding met
haar dochter die daaruit voort
kwam en de dood van die doch-
er. Op die manier wil ze haar
Jreihkrnd, dat ze kwijt is geraakt,
duidelijk maken dat de dingen bij
de naam genoemd moeten wor-
en, wil je naar de stem van je
hart kunnen luisteren.
als in haar succesvolle ont-
yrkkelingsroman stelt Susanna
amaro in haar nieuwste boek,
nima mundi, de grote metafysi
eke levensvragen aan de orde.
*s de zoektocht van een be-
sdatde, maar niet succesvolle
™njver, Walter, naar de inner-
Jke rust, die hij uiteindelijk - na
e ontmoeting met een klooster
zuster - zal vinden. Hetzelfde
oma dus eigenlijk weer als in
~e stem van je hart.
'dar dit nieuwe boek is nog veel
eer een ideeënroman en Walter
h veel extremere figuur dan de
Krootmoeder uit Tamaro's best-
na fr' n z'ehzelf al onaange
past en ongeschikt voor het 'nor-
r lev<^ heeft Walter ook nog
de ex
jeugd
der.
'voor
den',
maar
ter
hordt
hoofc
verbr
zond/
Tama
hartv
en be
huisl
ploft
tonn<
woor
Maai
roma
tige,
linge
zin v
Als
voor
chiat
geno:
sche-
hem
ideeÉ
volge
pirar
uitm
zijns
mens
kenc
Walt
trokl
zijn
voeli
kent
'gest'
- me
f
