z
z
Orde en rust, weinig vitaliteit in Kassei
De kopieerkunst
van Brueghel BV
Nederland door de ogen
van een Amerikaaanse dandy
Z
D
0
ry
pESTEM
I D
D3
Luchten
0
III
19
h
l/l
UI
lil
0
J
ui
ui
Gd
Bescheiden
Trefzeker
De Documenta van het geschreven en gesproken woord
Leeg
Perspectief
Raadsel
Geroezemoes
28 AUGUSTUS 1997 D2
VERPEN
eeks rond Ockeghem en kiederboeken
rde ensembles - middagconcerten K
ncerten Sint Augustinuskerk e.a. 20 00
STERDAM
Reisopera - Grote Zaal, Stadsschouw
en 2 sep)
DERDAG
N HAAG
d
IJDAG
TRECHT
o.a. Anima Eterna, Aïcha Redouane
in, Medieval strings en Sirinu - Vreden-
ERDAG
STENDE
7 - met Pur Sang Band - Casino 21.00
TRECHT
t Klavier - Vredenburg - 20.00 uur
NDAG
STENDE
tour - Wellington Hippodroom -18.00
en 21.15 uur Micheal Jackson
TRECHT
'en Rosa Dominquez, Alicia Borges, Eli-
osep Cabré - Vredenburg - 20.00 uur
NDAG
TRECHT
ra - Stadsschouwburg - 20.00-23.00 uur
NSDAG
DHOVEN
umconcert - Mahlers derde Symfonie,
rabant Koor o.l.v. Moshe Atzmon - Frits
ur
TRECHT
opera - Vredenburg - 20.00 uur
ENSDAG
TRECHT
Giovanni Bononcini - solisten Suzie Le
sel - stadsschouwburg - 20.00 uur
'o Alessandrini - Vredenburg - 20.00 uur
EN OPZOOM
lack - Lady en de vagebond - Batman
racy Theory
Je
BREDA 'rrf alfi bl99§h
ff" rff\
n in Black
rol
Vagebond
- Big Night - Marion - Lost Higway - Per-
g Life
RUIDENBERG
bin - Bean - Men in Black
GOES
- Lady en de vagebond
HULST
n Black - Lady en de vagebond - Speed 2
atman Robin - Conspiracy Theory
OSENDAAL
y en de vagebond - Bean - Batman Ro-
TILBURG
i - Fly away home - Bean - Men in black
an and Robin - Anaconda - Conspiracy
nt - Two days in the Valley
es
n
LISSINGEN
dy en de vagebond - Batman Robin -
nda - Conspiracy theory
TWERPEN
17.00, uur-Napoleon
>2.30 uur Kama Sutra
>2.30 uur Marvin's Room
>2.30 uur Liar Liar
>2.30 uur Men in Black
>2.30 uur Men in Black
>2.30 uur The Chamber
>2.30 uur Conspiracy Theory
22.30 uur Shadow Conspiracy
22.30 uur Dantes Peak
iers
22.30 uur Con Air
22.30 uur The Fifth element
22.30 uur Albino Alligator
22.30 uur Batman Robin
r In love and war
iers
patient
:e Willy III
22.30 uur Scream
22.30 uur Speed 2
22.30 uur The Saint
dy and the tramp
y of Industry
22.30 uur Volcano
I I I I I
DONDERDAG 28 AUGUSTUS 1997
Whistler en het
Hollands mysterie
joor Angelique Spaninks
•0 stadsgezicht in zachte
Jniinen en grijzen. Er glibbe-
jn wat mensen door de
geeuw, warm ingepakt in
jjkke jassen en zware mutsen,
jet grauwe water van de
jacht gaat schuil onder een
lik pak.
inom heet dit sfeervolle werkje,
het stamt uit 1882. Maar dat
0 dan ook alles wat de eigenaar,
vermogend Amerikaans
jasstverzamelaar, tot voor kort
m de aquarel wist. Hij wist niet
(ie de maker was, en nog minder
taardeze het tafereel had opgete-
tnd. Maar dat het iets bijzonders
BS, stond vast.
'oen de verzamelaar een in 1995
trsehenen standaardwerk over
sen en werk van de beroemde
ïgentiende eeuwse schilder, etser
1 dandy James McNeill Whistler
1134-19 0 3) onder ogen kreeg,
ing hem een lichtje branden. Zou
et misschien een Whistier zijn?
tie verzamelaar zocht contact met
e schrijfster van het Whistler-
»ek, de Britse kunsthistorica
largaret MacDonald, en kwam
ia haar ook met Rijksmuseum-
onservator Freek Heijbroek in
intact. Gezamenlijk brachten zij
itkomst.
)e penseelvoering, de kleur, het
«derwerp en bovenal het typi-
the strikje onderaan het vel
aarmee Whistier wel vaker zijn
merkte, gaven de doorslag,
is aquarel was van zijn hand.
was nu alleen nog waar
(histler het werk gemaakt. Hij
as dan wel een geboren Ameri-
aan, die zowel in Londen als Pa-
js werkte, maar als gevierd kun-
enaar reisde hij ook met regel-
laat door de rest van Europa -
■izen waarop hij zijn schetsboek
eevast bij zich droeg en zich liet
aan in uitgebreide impressies
an landschappen en steden.
oals bekend bezocht Whistier,
iintrigeerd als hij was door/dë?
Je eeuwse Hollandse meesters
embrandt en Cuyp, de luchten
het vlakke landschap, tussen
1163 en 1890 Nederland meerdere
malen. En gezien het jaartal 1882
nu de aquarel heel goed in Am-
Jerdarn gemaakt kunnen zijn -
ander winters werk uit dat-
zelfde jaar situeerde Whistier zelf
in deze stad. Maar aangezien hij
met Snow niet gedaan had,
ond er de nodige twijfel,
te puzzel leek onoplosbaar, want
1
AMSTERDAM
Rijksmuseum Stadhouderskade 42 - Whistier en Holland - James
McNeill Whistler in zijn Hollandse periode - etsen en aquarellen - da
gelijks 10.00-17.00 uur (t/m 9 nov)
BAARLE NASSAU
Galerie De Verbeelding Klokkenstraat 12 - Olie en doek van Ron Ek-
kelenkamp en Henk Eikenaar - do t/m zo 13.00-17.00 uur (t/m 31 aug)
BREDA
NBKS Reigerstraat 6 - Salon III - werken uit 1995-1996 - di t/m zo 13.00-
17.00 uur (t/m 7 sept)
Chassé Galerie Claudius Prinsenlaan 8 - Lydia Schouten en Pauk Don
ker Duyvis /tekeningen en fotowerk - ma t/m za 13.00-18.00 uur (t/m
30 sept)
Beyerd Boschstraat 22 - fotografie in de zomer - drie tentoonstellin
gen: Picasso-foto's Roberto Otero; Die andere seite der Schönheit; Os
sip-di t/m vr 10.00-17.00 uur en za/zo 13.00-17.00 uur (t/m 21 sep)
Galerie Molenaars Ginnekénweg 79 - Zomers overzicht - wo t/m vr
13.00-17.30 uur en za/11.00-17.00 uur (13 t/m 30 aug)
EINDHOVEN
Van Abbemuseum - Mike Kelley: selectie werken, Antonietta Pee-
ters: object - di t/m zo 11.00-17.00 uur (t/m 14 sept)
'S HERTOGENBOSCH
Noordbrabants Museum Verwerstraat 41 - Zomergasten, aanwin
sten hedendaagse kunst (t/m 31 aug)
ROTTERDAM
Museum Boymans van Beuningen Museumpark 18 - Egotectuur -
thema architectuur - uit de collectie van het museum (t/m 7 sept) -
Inktvraat - tekeningen van o.a. Rembrandt en Guernico (t/m 8 sept) -
Ingevuld en opgelost - moderne kunst (t/m 8 sept) - Bruce Nauman -
Fiftheen pairs of white bronze hands (t/m 27 okt) - Paul Beekman (t/m
8 mrt 98)
TILBURG
De Pont Wilhelminapark 1 - Arnulf Rainer: microstructuren - di t/m zo
11.00-17.00 uur (t/m 31 aug)
ULVENHOUT
Galerie De Pekhoeve Dorpstraat 92 - Johanna Pieterman en Magda
Francot: Magische schilderijen en tekeningen - Peter van der Linden,
beeldhouwwerken - opening zo 15.00 uur - do t/m za 11.00-18.00 uur
en zo 13.00-17.00 uur (t/m 21 sept)
'Zondag in Domburg' (1890), een strandgezicht dat Whistier tijdens zijn laatste bezoek aan Nederland maakte.
zoals in veel van Whistiers werken
biedt de afheelding zelf ook nau
welijks aanlcnopingspunten. De
gevels zijn niet meer dan vlekken,
er is geen brug te bekennen, geen
typische boom of torenspits, al
leen een eigenaardig klein helcje.
Toch tétjüist dit hekje de sleutel
geworden die dit Hollands myste
rie heeft ontrafeld.
Tijdens uren bladeren door sta
pels oude foto's in het arcliief van
Amsterdam troffen Heijbroek en
zijn medewerkers bij toeval een
dergelijk hekje. Het bleek voor
een inmiddels afgebroken café op
de Dam gestaan te hebben en
vormde de afbakening naar het
nog niet gedempte Rolrin. En
daarmee vielen alle puzzelstukjes
ineens op hun plek. Whistier moet
de aquarel zittend in café De
Beurs gemaakt hebben, de hoge
gevel links is van de oude papier
handel Blikman en Satorius, de ij
zige gracht is het Rokin toen er
nog geen trams over reden en au--r
to's geparkeerd stonden.
Beter dan met dit verhaal valt de
speurzin achter de tentoonstelling
Whistier en Holland die momen
teel in het Prentenkabinet van het
Rijksmuseum te zien is niet te il
lustreren. Snow is dan ook een
van de pronkstukken die Heij
broek en MacDonald voor deze in
omvang bescheiden maar in
schoonheid zonder meer overtui
gende expositie uit de meest pri
vate collecties boven water heb
ben weten te halen. Maar er is na
tuurlijk meer, veel meer te zien,
zoals de 12 minutieuze etsen uit
Whistiers beroemde Amsterdam
set, zijn impressies van Venetië,
FranJrrijk en de Thames - Wliist-
ler maakte bij voorkeur series van
indrukken die hij opdeed in de
verscliillende landen en steden
waar hij verbleef - en zijn in zach
te pastels en waterige tinten ge
vatte zee- en strandgezichten bij
Domburg en Vlissingen.
Stuk voor stuk bieden zij zicht op
zijn in mist en schemer gehulde
voorkeur voor de onbekende (ach
terkant van bekende steden, zijn
fascinatie voor de ontmoeting tus
sen water, lucht en land en zijn
passie voor mysterieuze maar o zo
trefzekere composities. En hij was
er een meester in, misschien niet
direct als zodanig erkend door
zijn tijdgenoten,thaar wel door
Nederlandse vakbroeders als de
schilder/fotograaf George Breit-
ner en schilder Willem Witsen.
Overigens heeft het Rijksmuseum
van hen en diverse buitenlandse
navolgers eveneens werk in de
tentoonstelling opgenomen. En
hoe mooi het werk van Whistier
ook is, de Nederlanders doen er
zeker niet voor onder. Breitners
niet zo lang geleden ontdekte fo
to's van de Oudezijds Achterburg
wal zijn bijvoorbeeld minstens zo
sfeervol als Whistiers geëtste
Steps, Long House en Square
House. Maar bovenal Witsens hel
dere haarscherpe aquatinten, et
sen en aquarellen uit Dordrecht
en Amsterdam zijn van een mag
nifieke schoonheid. Ze staan wel
iswaar ver af van WWstlers bijna
in abstractie vervallende werke
lijkheid,maar daarin schuilt
waarsctiijnlijk juist hun overrom
pelende, negentiende eeuwse
kracht.
I 'Whistier en Holland' is t/m 9 november
te zien in het Prentenkabinet van het
Rijksmuseum, Stadhouderskade 42,
Amsterdam. Dagelijks 10-17 uur. De
gelijknamige catalogus is verschenen
Dij Uitgeverij Waanaers 59,90).
In Villa Hügel in het Duitse Essen
is voor de eerste keer een groot
deel van het werk van de zonen
van Pieter Brueghel samenge
bracht. Pieter jr. en Jan zorgden
met hun werk voor een ongekende
populariteit van de Brueghel BV.
Als Pieter en Jan Breughel in de
twintigste eeuw hadden geleefd,
hadden ze wellicht de eerste grote
kopieermachinefabriek geopend.
De mate waarin de zonen in hun
Antwerpse atelier rond 1600 de
werken van hun beroemde vader
Pieter Brueghel (de Oudere) heb
ben gekopieerd, is immers fabel
achtig.
Niet dat Pieter Breughel de Jonge
re (1564-1637) en Jan Brueghel de
Oudere (1568-1625) zelf geen ei
gen ontwerpen maakten, maar de
vraag naar schilderijen van de ou
de meester Brueghel was zo groot,
dat ze de handen vol hadden aan
het leveren van kopieën van pa's
werk. Toch doen we de Brueghel-
zonen te kort als we ze als laffe
kopieerders afdoen. De oude
Brueghel was tijdens zijn leven
nauwelijks bekend, omdat zijn
werken direct van het atelier naar
de opdrachtgever gingen. Het volk
zag dus geen Brueghels. De beide
zonen zorgden met hun kopieën
dat de sclhlderkunst van hun va
der in veel bredere kring bekend
werd, waarop de aanvragen voor
nog méér schilderijen binnen-
stroomden.En het waren niet al
leen zuivere kopieën, maar ook
schilderijen in de trant van de ou
de Brueghel. Sommige figuren,
dieren, huizen of planten werden,
zoals destijds niet ongebruikelijk,
soms letterlijk overgenomen en in
een nieuwe situatie gezet. Een
bruikbaar boerenpaar, een plas
sende vrouw, een kerk en een
hond werden gekopieerd om er
dan een nieuw landschap en nieu
we figmrenJqij teplaatsen. Desigr
natuur- 'Brueghel' bleef haar,
waarheid-intact en weer was'ieeii-
schilderij Jdaar. Vaak vroegen de
Brueghels andere schilders samen
te werken. Jan schilderde een
prachtige bloemen- en fruitguir-
lande, collega Hendrick van Balen
zette er de naakte nymfen en en
geltjes in. Soms waren drie of vier
schilders betrokken bij één schil
derij. Het is lastig uit maken, wat
in zulke gevallen nog gekopieerd
is van vroegere stukken.
foor Frits de Coninck
'tzou het de ironie van deze Do-
Mnenta kunnen noemen, de Do-
cumenta van de Frangaise Ca
therine David. Om een echt schil
derij te kunnen zien moet je naar
de Neue Galerie, een van de grote
museumruimtes waar vijf jaar
len tijdens de Documenta
Wi Jan Hoet de schilderijen en
tekeningen van de muren spetter
den. Nu is die Neue Galerie het
gelijk onderkomen van de gro
te Nederlandse en Vlaamse mees
ters uit de 16de en 17de eeuw die
jehoren tot de oude keurvorste
kunstcollectie uit het slot
Wlhelmshöhe dat hoog boven
Kassei uitrijst.
J" slot is nu in restauratie, van
daar. Een paar schitterende Rem-
Jrandts, doeken van Frans Hals,
lubens en Brueghel hangen voor
ev® in de Neue Galerie waar het
®der Jan Hoet gistte, zoals beel
dende kunst altijd de gemoederen
«ent te prikkelen.
Jjaar op deze aflevering van de
"ueumenta heerst rust. Het is er
jiet zo opwindend als in de graf-
°mbe. Er is eën hoop te zien,
«aar in ieder gevat-geen schilde
ken. Voor wie nog schilderkunst
zien, zijn er gelukkig nog de
"embrandts, maar dat is meer
'en kwestie van de ironische spe-
rjnj van het toeval dan van een
edoeling. Catherine David heeft
INFORMATIE
Van alle in De Stem gepubliceerde
verken van beeldende kunstenaars
aangesloten bij een CISAC-organi-
ötiezijn de publicatierechten gere
ild met Beeldrecht te Amstelveen,
"eze kunstenaars worden verzocht
'n verband met reproductie van hun
verk in deze uitgave contact met
Beeldrecht op te nemen.
dat zeker niet zo bedoeld. Het
lijkt er meer op dat zij de schil
derkunst dood verklaard heeft.
Hoe achterhaald dat ook klinkt.
Hoe dan ook, deze tiende afleve
ring van de vijfjaarlijkse Docu
menta mist vitaliteit en wat je
zou kunnen noemen artistieice
energie. Wie in de midden-Duitse
stad Kassei aankomt wordt door
borden, affiches en spandoeken
over en langs de weg naar het
hart van de stad gevoerd en zo
opmerkzaam gemaakt op de Do
cumenta. Maar verder is er aan
de buitenkant weinig van te mer
ken. Die enorme grote, groene
vlakte in het centrum die naar
het dal van de Fuldarivier glooit
en waarlangs de gebouwen staan
waar de Documenta te zien is, is
leeg, op wat terrasjes en sloffende
mensen na. Geen beelden te zien,
ook geen protestdemonstraties,
geen anti-Documentamanifesta-
ties, niks. En dat kan niet alleen
aan de augustuswarmte liggen.
Onder leiding van artistiek direc
teur Rudi Fuchs begon Joseph
Beuys hier in 1982 zijn veelom
vattend 7000 eiken-project, on
der Jan Hoet werd die enorme
ruimte in beslag genomen door
tal van installaties en door de he
melbestormer van Jonathan
Borofsky dat gelukkig door de
gemeente Kassei is aangekocht
en nu voor het Hauptbahnhof
prijkt. Toen zag de vers aangeko
men bezoeker ook een ontmoedi
gende rij mensen staan voor iets
wat na lang wachten een raadsel
achtig beeld van Anish Kapoor
bleek te zijn.
De tegenstelling met nu is opval
lend. Niks geen rij wachtenden.
Het stationsgebouw, het mooie
Fridericianum, het Ottoneum, de
Documentahalle en de Orangerie,
Frans West bekleedde de stoelen en maakte de debatzaal tot een kunstobject
helemaal beneden aan het einde
van die kunstvlakte, alles is op
gewone wijze toegankelijk en al
les herbergt op uiterst ordelijke
manier wat Cathérine David ge
selecteerd heeft. Zo te zien staat
en hangt alles mooi op zijn plaats
en is er niks wat zich buiten de
orde begeeft.
Dat heeft alles te maken met de
nadrukkelijke bedoeling die Da
vid met deze Documenta heeft.
Kort gezegd wil ze de beeldende
kunst van na het begin van de
Koude Oorlog plaatsen in het
daarbij behorende perspectief
van politiek, economie, filosofie,
sociale verandering en cultuur.
Op zich is dat voor de Documenta
niet zo'n vreemd uitgangspunt. In
1955 begon Arnold Bode uit Kas
sei juist daar de eerste Documen
ta als een artistieke boodschap
van de vrije westerse wereld te
genover het Oostblok. Het IJze
ren Gordijn lag vlak achter Kas
sei; daarmee was die Documenta
ook een politiek gebaar.
Maar de deling bestaat niet meer,
en dus is die visie geschiedenis
geworden. David heeft bij de ver
schillende fasen van de geschie
denis kunstenaars gezocht, in de
ruimste zin van het woord. Zo
heeft de Nederlandse architect
Aldo van Eyck, die met zijn werk
begon ten tijde van de eerste Do
cumenta, een prominente plaats
in het hoofdgebouw, het Frideri
cianum. Er hangen vooral docu
mentaire foto's van zijn werk en
zijn inspiratiebronnen en korte
statements die de principes ach
ter zijn architectuur blootleggen.
Problematischer vind ik de foto's
van een andere Nederlander, Ed
van der Elsken. De kwaliteit
staat natuurlijk buiten kijf, maar
dan wel de kwaliteit als nieuws-
fotos. Ze brengen haarscherp een
tijdgeest in beeld, maar of dat nu
de aanwezigheid op de Documen
ta rechtvaardigt? Het lijkt er veel
op dat de gekozen kunst de theo
rieën van David moet illustreren
en legitimeren, en daar kun je
grondig kritiek op hebben. Een
artistiek directeur mag van alles
bedoelen maar dan wel gedacht
vanuit de kunst zelf, en niet om
gekeerd.
Theorie rond beeldende kunst
ontstaat als het goed is achteraf.
Hier stond die vooraf vast en de
kunst wordt eraan aangepast. De
catalogus, een vette, gewichtige
bijbel, is de bron die alles verdui
delijkt. Een geweldige geschiede
nis, geweldig ook om te lezen,
maar de kunst is toch onderge
schikt. Ze mag pas betekenis
krijgen in het nauwkeurig gecon
strueerde intellectuele kader van
Catherine David.
Er is overigens genoeg moois en
belangrijks te zien dat helemaal
die uitleg niet nodig heeft. Van de
Oostenrijkse Maria Lassnig (ge
boren in 1919) hangen er aangrij
pende tekeningen die haar ge
zicht tot onderwerp hebben. Een
vorm die vast in haar hand zit. Ze
laten een getourmenteerd gezicht
zien of een hoofd waarin op bere
keningen zijn aangebracht als wil
ze de werking van de geest met
een potlood onderzoeken. De
geest blijft, een raadsel, net als
het gelaat van dit eigentijdse por
tret dat meer vragen stelt dan
antwoorden geeft.
De Amerikaanse Nancy Spero
(geboren in 1926: niet belangrijk
maar wel typisch hoe relatief veel
oudere kunstenaars door David
geselecteerd zijn) geeft wel ui
terst duidelijke boodschappen af
in haar tekeningen. De woede
over de bombardementen in Viet
nam is nog altijd hevig voelbaar.
Niet alleen toen, ook nu nog. Na
tuurlijk spreekt daar een politiek
standpunt uit maar in deze hefti
ge vorm is die universeel en niet
beperkt door de situatie van het
moment.
Van alle video-installaties is die
van het duo Mike Kelley en Tony
Oursler de meest sensationele.
Aan het einde van de Documen
tahalle hebben ze een Gesamt-
kunstwerk geïnstalleerd van
beelden, video's, foto's, geluid,
tekeningen, voorwerpen, schilde
ringen, films, gesprekken. Een
paar kubieke meter ruimte waar
in van alles gebeurt waar je voor
al niet buiten kunt blijven. Alles
daagt uit om deel te nemen en om
alle zintuiglijke gewaarwordin
gen in het eigen hoofd tot een
grootse ervaring te verwerken.
Indrukwekkend als altijd zijn de
foto's van Jeff Wall. Hij heeft ze
opgeblazen tot formaten van een
aantal vierkante meter, maar al
les blijft even scherp. Binnen een
foto hebben alle dingen eenzelfde
waarde. Ze zijn naast elkaar ge
plaatst, een hiërarchie ontbreekt.
Een mens op zijn foto, altijd wat
onaanzienlijk en naamloos, is
niet meer of belangrijker dan een
ding. Door het beeld min of meer
toevallig af te snijden lijkt het
alsof de gefotografeerde ruimte
buiten het beeld doorgaat en zo
ook de kijker omsluit. Op een fo
to van Jeff Wall wordt de kijker
deelnemer, mede ook door het
reusachtige formaat dat de foto's
hier hebben. Daardoor werken
die fotos als sculptuur, waar die
enorme hoeveelheid fotos die el
ders op de Documenta te zien is
een sterk documentair en beperkt
karakter hebben.
Deze Documenta is er een van het
gesproken en geschreven woord.
Nooit eerder waren gidsen zo no
dig en ze lopen er ook met bosjes.
Heel veel gezelschappen bezoe
kers die via het woord van de gids
tot de kunst gebracht moeten
worden. Veel mensen ook die met
elkaar lopen te praten, een geroe
zemoes dat alleen door de veel te
talrijke video-installaties over
stemd wordt. Video en film zijn
inderdaad overdadig aanwezig.
Als je ze allemaal helemaal uit
wilt zien, ben je vele dagen bezig.
Als je het bezoek aan de Docu
menta begint daar waar het 42
jaar geleden ook begon, in het
Fridericianum, dan is een video
installatie ook het eerste wat je
ziet. Oladélé Bamgboyé uit Nige
ria laat daar op vier beeldscher
men reportages uit Afrika zien.
Wat ontbreekt is het gironummer
van de NOVIB. Met die eigenlijk
journalistieke productie is de
toon gezet. In deze sfeer ontstaat
de neiging om de vele foto's voor
al documentair te bekijken en
daarmee doe je er een aantal on
recht, onder andere die in schit
terende grijstonen van de Ameri
kaan Robert Adams.
Er zijn weinig echte beelden en
zegge en schrijve maar één schil
der, de zwarte Amerikaan Kenny
Marshall. Alsof de schilderkunst
nog steeds dood verklaard is,
door David dan wel te verstaan.
De vrijwel afwezige schilder
kunst, de politieke bedoeling en
de historische verwijzingen ma
ken van deze Documenta een ar
chaïsche manifestatie. Terug
naar eind jaren '60. Voor elk van
de 100 dagen dat de Documenta
duurt, heeft David een spreker
uitgenodigd. Elke dag een debat
in de zaal die zelf tot kunstobject
is gemaakt. De Duitse kunste
naar Frans West heeft zich over
de stoelen ontfermd en die een
kleurrijke bekleding gegeven. En
dat is een ander geval van ironie.
De kunst wordt hier letterlijk ge
bruikt om comfortabel te kunnen
luisteren naar Het Woord dat zij
delings ook over de beeldende
kunst gaat.
De Documenta in Kassei duurt tot 28
september en is elke dag toegankelijk.
Algemeen informatienummer:
0049.561.707270
