Weekend
!ENG
POWER
ZAAK
ry
Verpleeghuisarts en -directeur dr. Hans van den Bosch over versterving:
(VANGEND
ILLEIDERS M/V
II medewerker
edewerker
/ER TECHNISCH
leur
ï'ers
teur
:R" UITZENDORGANISATIE
DESTEM
INDUSTRIEEL
Een jaar geleden voorzag hij het rumoer dat nu is ontstaan rond het
fenomeen 'versterven' in verpleeghuizen. Dr. Hans van den Bosch,
zelf verpleeghuisarts en -directeur, kreeg toen een voorpublicatie
onder ogen van het boek 'Sterven op drift' van de omstreden
psychiater B. Chabot, die daarin het begrip introduceerde en Van
den Bosch om zijn mening vroeg.
„Ik vond het stom en adviseerde hem die verwarrende term niet te
gebruiken, omdat het onderwerp binnen een jaar ongenuanceerd
over de Bühne zou gaan," aldus Van den Bosch, die zelf ook over
het onderwerp publiceerde in het Nederlands
Tijdschrift der Geneeskunde.
braanstaande en succesvolle su-
jsatie in Nederland. Het bedrijf
Idoor een geheel eigen vorm van
I lage prijzen voor kwaliteitspro-
|e regio Oosterhout zoeken wij:
I van alle voorkomende winkel-
Éen
l/oordelijkheid van de
i mede leiding geven aan een
lot tien medewerk(st)ers
|n en zelfstandig uitvoeren van
%alleid(st)erstaken
h van de filiaalleid(st)er tijdens
Iheid
Enthousiasme
levarieerd werk in de detailhandel
Jlijkheidsgevoel en een resultaat-
llling
1 op tenminste MDS-niveau
|jaar
branche is een pre, doch niet
ciris en een aantrekkelijke premie
inwerkperiode van ca. 3 maanden
Ie, vaste baan voor 30 tot 40 uren
IS 1997
[telefonische verkoop, advisering
ferciële instelling en klantgericht.
Indee (vestiging Roosendaal).
I voeren van correspondentie, aqendabe-
Jideling.
I van Word en Excel.
Schouten (vestiging Roosendaal).
1. telefonisch en schriftelijk klantencontact
toer computer.
riiveau, klant- en servlcegerioht, compu-
e Hendrikx (vestiging Etten-Leur).
beren van gegevens,
jardigheid, 16-20 jaar oud, half jaar be
tte Hendrikx (vestiging Etten-Leur).
Itoren aansluiten, kabels trekken (op loca-
plektro of LTS-elektro met relevante werk-
Vildeman en Pauline Miolée (vestiging
bal zoekt met spoed voor diverse vacatu-
■ers.
bouwen van communicatieapparatuur in
blektro of elektronica.
bn Loon (vestiging Bergen op Zoom).
lacatures zoekt Manpower Bergen op
■digers, productiekrachten, medewerkers
Gvaren timmermannen, ervaren heftruck-
bmonteurs.
Lr
Hot van den Houte 83-85
iaal
Nispenstraat 11
>p Zoom
Koevoetstraat 41
EEN VAST BRUTO UURLOON
J ALLE VOORDELEN, KOM DAN
|GS BIJ MANPOWER.
ZATERDAG 16 AUGUSTUS 1997
beschikbaar voor productiewerk dan
op de vestiging Bergen op Zoom.' We
II
rden/lossen, orders pieken, heftruck rij-
fysiek sterk, flexibel.
Hendrikx (vestiging Etten-Leur).
Seizoenen bepalen het ritme. Boeren oogsten in
de zomer, hun dagen zijn dus lang en vol en voor
actievoeren rest geen tijd. Dat is vulling voor de
ledige uren van de winter. Wetenschappers con
gresseren in de zomer. In de rest van het jaar on
derzoeken ze en onderwijzen ze. Juli, augustus
en september zijn de maanden voor ontmoetin
gen.
In die periode hebben ze geen kantoorbaan,
maar reizen ze en leven uit hun koffer. Een jaar
van tevoren worden de agenda's geraadpleegd,
de interessante bestemmingen uitgezocht en
voorstellen voor te houden lezingen bij plaatselij
ke organisatoren ingediend. In het najaar komen
de eerste antwoorden. Bekende geleerden ko
men altijd door de selectie. Elk nationaal comité is
gespitst op grote namen. Want zonder big shots
daalt de subsidie en de financiële interesse van de
eigen faculteit. Als het niet anders kan, krijgt een
gewenste beroemdheid zelfs een gratis ticket
aangeboden. Of hij iets nieuws te vertellen heeft,
is niet van belang.
Jonge onderzoekers hebben het moeilijker. Zij
geloven nog dat het voor hun carrière van belang
is te spreken op het wereldcongres van botanici
of kankerdeskundologen. Zij schrijven daarom ui
terst serieuze samenvattingen van wat zij denken
te kunnen presenteren. Vol cijfi
cijfers, nieuwe model
len en onverwachte vondsten.
Bij de lokale organisatoren te Aix, Florence of
Athene is niemand die begrijpt waar ze het pre-
des over hebben. Werkt het aanstormend talent
aan een bekende universiteit in de Verenigde Sta
ten of in een researchgroep met veel geld, dan is
er een goede kans dat zijn lezing voor het hoofd
programma aanvaard wordt. Zo niet, dan staat de
jonge geleerde geen andere weg open dan zich
invechten in het reizend circus.
Drie zomers op eigen kosten en zonder voor
dracht aanwezig zijn, is toereikend. Vragen stel
len in de discussie helpt, maar nog beter is 's
avonds met regelmaat met de juiste club naar de
juiste kroeg. Dan raakt zijn naam gevestigd en
wordt zijn vierde opzet voor een lezing door een
volgend comité geaccepteerd.
Infebruari is bekend wie waar spreekt en wie reis-
budget heeft kunnen lospeuteren. Een intensief
telefoon- en e-mailverkeer start. „Ik ga naar Pa
rijs, vervolgens Stockholm, dan Manchester, wip
even over naar Toledo en vlieg dan via Debrecen
terug. Wat doe jij?" „Parijs red ik niet, maar X is
daar wel, ik zit dan nog in Sydney, van Stockholm
pik ik de laatse twee dagen mee, dan Amsterdam,
sluit weer aan in Toledo, waar Y ook naar toe
komt en dan terug." Een derde meldt dat hij Am
sterdam op zijn lijstje heeft, dat Parijs nog onze
ker is, maar dat Manchester hem uitgenodigd
heeft voor de slotlezing. Nummer vier combineert
vakantie en werk. Zijn instituut betaalt namelijk
de overtocht vanuit Texas en hij komt dus steeds
een dag naar alle bijeenkomsten, in de tussentijd
doet hij de hoofdsteden van de oude wereld.
Tot mei wordt de werktijd gevuld met overleg,
agenda-aanpassingen, boekingen en veranderin
gen in het reisschema. In juni resteren een paar
dagen voor het schrijven van de wereldschokken
de tekst en dan wordt het tijd om te pakken. Bij
aankomst is het overal hetzelfde, in een college
zaal vol lege koffiebekers zitten enige gevorder
de studenten het congressecretariaat te bevol
ken. Zij reiken een speciale conferentietas uit met
daarin het programma, een pen, een blocnote,
glimmende brochures over de organiserende uni
versiteit, een plattegrond van de stad, een boekje
met aanbevolen horeca en de maandlijst van de
culturele dienst. Niets daarvan wordt bekeken.
Want het inscbrijvingsuur valt samen met de wel
komstreceptie. De volgende ochtend tijdens de
eerste plenaire lezing bladeren de luisteraars
door het propagandamateriaal. De voorzitter van
het lokale comité houdt zijn aan de pers onder
embargo verstrekte peptalk. Daarin twee schok
kende globaliteiten. Goed voor een krantenkop
op de ochtend van de eerste dag.
daarna koffie, omhelzingen en werkgroepen.
Wie zelf voldoende publiek wil trekken, bezoekt
mat enige regelmaat de voordrachtsessies. Aan
wezigheid wordt immers beloond. Kom jij naar
mij en stel je me een geïnteresseerde, maar mak
kelijk te ontwijken vraag, kom ik ook naar jou en
help jou door de discussie heen. Voor de jonge
wetenschapper is het namelijk oppassen gebla
zen. Die gelooft dat het allemaal nog wat bete
kent en reageert kritisch, als hij merkt dat feiten
met meer dan intuïties zijn, dat de lezing onge
veer gelijk is aan die van vorig jaar en dat zijn on
derzoeksresultaten niet bekend zijn bij de voor
drachtskunstenaar. Vervolgens is het natuurlijk
weer tijd voor gezamenlijke koffie, lunch, diner,
sociaal programma en avondlijke uitwisseling van
mcente theorieën onder het genot van een glas.
be angry young men die langzamerhand in het
circuit opgenomen worden, zijn verbaasd. Zij krij-
hoofdzakelijk opvoedingslessen. Een echte
congresganger is hoffelijk, praat wel over het vak,
maar voornamelijk over de eigen successen daar-
ln. luistert naar de zelfbewieroking van collegae
on zegt vriendelijk 'ahum'. Verder gaat het over
conferenties van vroeger. Met hoe weinig slaap
men weleer nog toekon, wie blijkens zijn afwe-
Z'gneid hier het moordend zomerritme niet meer
eenkan en hoeveel eenvoudiger het was om aan
misgeld voor het zomerbestaan te komen.
er wordt geklaagd. Dat de Oost-Europeanen
langer dankbaar zijn. Subsidie uit de uitwisse-
'ngsprogramma's van Brussel en een periodiek
voorzitterschap van internationale organisaties,
e wereldgeleerden hebben er last van. Niet al
leen
s zomers, maar zelfs 's winters. Hun eigen la-
oratoria, bibliotheken en instituten moeten met
minder toe. Want de van oudsher befaamde con-
erentieprofessoren hebben nu te delen. Minder
Peningstoespraken, beschermheerschappen en
mi dienen daarom meer conferenties
komen. Dus een langere zomer.
„De onbekendheid met het stervensproces en de verschillende ongelukkige terminologieën die medici bedenken en hanteren, voeden leken met verkeerde gevoelens."
'We zijn vervreemd van
het gewone doodgaan'
Door Mario Bouwmans en Hans Matheeuwsen
J ijn voorspelling is uitgekomen,
m constateert Dr. Hans van den
Bosch. Met name het CDA
I gooit volgens hem op verwer
pelijke wijze olie op het vuur in de discussie
over de verpleeghuiszorg. Deze week schreef
Van den Bosch als lid van de Raad van Be
stuur van de overkoepelende zorgstichting De
Zorgboog in het gewest Helmond een brief
aan alle bewoners van de aangesloten ver
pleeghuizen, hun families en aan het perso
neel. Het is een poging tot geruststelling: „Er
is heel veel onrust en voor een deel zijn we
daar zelf schuld aan," zegt hij.
U maakt zich grote zorgen?
„Ik maak me de meeste zorgen over de onrust
bij de patiënten, hun families en al de mensen
die op de wachtlijsten staan of weten dat ze in
een verpleeghuis terechtkomen. Het verpleeg
huis is eigenlijk al een negatieve keus; het zit
aan het einde van de rit, als het niet anders
meer kan. Periodiek wordt juist dat aspect be
nadrukt als incidenten in de openbaarheid ko
men. Het plaatst de verpleeghuizen nog verder
op achterstand."
„Wij geven in Nederland 365 dagen per jaar,
dag en nacht, aan 55.000 mensen zorg. Dan
zijn er veel momenten waarop het fout kan
gaan, omdat het mensenwerk is. Als manage
ment moet je daar constant alert op zijn, in
dien nodig het boetekleed durven aantrekken,
fouten proberen snel en goed af te handelen en
ervan te leren. In onze sector wordt vreselijk
veel gedaan om kwaliteit van zorg verder te
verbeteren. We hebben klachtencommissies
ingesteld, er zijn overal bewonersraden. Bo
vendien werken we aan een kwaliteitsmerk
van zorg, dat niet vrijblijvend is."
„En dan vind ik het stuitend wanneer perso
nen met een publiek ambt, zoals CDA-Kamer-
lid mevrouw Doelman-Pel, naar aanleiding
van enkele incidenten zeer bezwaarlijke en
generaliserende uitspraken doen over de tota
le verpleeghuiszorg. Onthoud je van meningen
over zaken waar je geen verstand van hebt.
Termen als 'griezelig' en 'zorgvuldigheid die
te wensen overlaat' doen bij mij de stoppen
doorslaan. Met die onjuiste en onterechte kri
tiek berokken je schade aan het vertrouwen
tussen bewoners en verpleeghuizen. En dat
zegt dan het CDA, dat zich in toenemende ma
te opwerpt als pleitbezorger van de bejaar
denzorg in Nederland. We merken dat veel
ouderen naar die partij luisteren."
In hoeverre hebben verpleeghuizen de maat
schappelijke onrust aan zichzelf te wijten
„Ik denk dat wij dat ons als sector maar ook
als medische stand in het algemeen moeten
aantrekken. Wij wekken met regelmaat de in
druk dat gewoon doodgaan iets medisch is.
Ook in de publiciteit nemen medische beslis
singen rond het levenseinde een voorname po
sitie in. Dat is een overdreven waardering van
de medische bemoeienis. In de praktijk is het
andersom. Iedereen gaat dood, het sterven
dient zich aan en dan raakt een arts erbij be
trokken. Niet alleen in het verpleeghuis maar
ook thuis. Op een bepaald moment denkt de
arts: 'goh, wat moet ik nu doen, zal ik ophou
den met een therapie die geen zin meer heeft
en pijn bestrijden. Dat kun je een medisch be
sluit over het levenseinde noemen maar ik
vind dat je daarmee de zaak op z'n kop zet.
Dan kan ik me voorstellen dat mensen dat
griezelig vinden."
„We zijn vervreemd van het gewone dood
gaan. In het normale stervensproces houdt een
mens eerst op met eten en daarna met drinken.
Dat is de fysiologie van het sterven. Omdat wij
dat normale proces niet meer zo kennen in de
ze samenleving, ontstaat de neiging om het te
Dr. H. van den Bosch: 'Een goede bejegening van mensen kost geen geld.'
FOTO TON VAN DE MEULENHOF
medicaliseren en bedenkt men woorden als
'uitdrogen' en, nog erger, 'versterven'. In de
laatste fase treedt inderdaad uitdroging op
maar dat hoort zo. Daardoor ontstaan in de
stofwisseling processen die het sterven verge
makkelijken."
„Wie die processen met infusen en sondes gaat
verstoren, is op het verkeerde pad. Wanneer
iemand thuis sterft, praat ook geen mens over
infusen en sondes. Waarom zouden we zo ie
mand in een verpleeghuis dan wel daarmee
volstoppen? Dat vind ik een non-problema
tiek. In de voorfase moet het natuurlijk wel
heel helder zijn dat het moment van sterven is
aangebroken."
Is dat voor iedereen wel even duidelijkMet
andere woorden, kunt u zich voorstellen dat
een familie daar anders over denkt dan een be
handelend arts en dat daardoor onenigheid
ontstaat?
„De onbekendheid met het stervensproces en
de verschillende ongelukkige terminologieën
die medici bedenken en hanteren, voeden le
ken met verkeerde gevoelens. Woorden ais
'versterven' en 'uitdroging' bezorgen zonder
goede uitleg mensen een 'Sahara-visioen'."
„De arts besteedt in de laatste levensfase van
de patiënt meer tijd aan de begeleiding van de
familie dan aan de directe medische zorg voor
de patiënt. Sterven is voor ons personeel een
vertrouwd fenomeen maar voor families is het
vaak nieuw en uniek. Dat moeten artsen zich
telkens realiseren."
„Een goede bejegening van mensen kost geen
geld. Dat moet een vanzelfsprekendheid zijn.
Natuurlijk hebben we een behoorlijke werk
druk en zijn er bezuinigingen, maar bij beje
gening gaat het om attitude en mentaliteit. We
kennen allemaal het plaatje van de glimlach
waarvoor je maar vier spieren nodig hebt. Bij
het chagrijnig gezicht zijn veel meer spieren
betrokken. Iedereen kan een off-day hebben
maar dat mag je in de bejegening van patiënt
of diens familie niet laten merken."
„We zullen moeten investeren in scholing en
training, in het aanleren van de techniek en de
mentaliteit om goed met de patiënten om te
gaan. Daar heeft het in de medische opleidin
gen lang aan geschort. De maatschappij ver
andert, patiënten vragen meer en geven uit
drukkelijker aan wat ze willen. Daarin moe
ten medici meegaan."
Bestaat er zoiets als een algemeen zorgbeleid
of bepalen verpleeghuizen en/of medici hun ei
gen beleid?
„Er is geen standaard-beleid maar er bestaan
wel procedures en protocollen in ons vak. In
de praktijk praten we bij opnames met patiën
ten en familie over medische zaken, verwach
tingen, emoties en daar maken we een behan
delplan van. Dat noemen we het beleid voor
die patiënt. Deze afweging moet steeds op
nieuw per patiënt gemaakt en uitgelegd kun
nen worden."
„Als een patiënt handelingsbekwaam is, be
slist die als laatste wat er met hem of haar ge
beurt. Voor het medische deel is de arts eind
verantwoordelijk, maar daar moet hij wel zijn
grenzen in bepalen, want hij is niet algemeen
eindverantwoordelijke. Het is dan ook de
kunst voor de arts om z'n voorstellen of be
sluiten zodanig uit te leggen dat hij hierover
met de familie consensus bereikt. Meestal lukt
dat wel. Maar als het niet lukt, dan heb je een
probleem."
En dan mag een dokter vanwege zijn beroeps
geheim niet inhoudelijk reageren.
„Inderdaad. Die gebondenheid ervaren artsen
maar ook het management van een verpleeg
huis als een groot probleem wanneer bepaalde
gebeurtenissen in de openbaarheid komen. De
andere partij heeft dan veel meer manoeu
vreerruimte. Desondanks denk ik dat wij be
paalde aspecten best kunnen toelichten zon
der inhoudelijk op een zaak in te gaan."
„Verder hebben we gelukkig andere toetsste
nen. Weinig branches hebben én een Inspectie
én justitie om handelingen te toetsen. Ik denk
dat in het Eindhovense verpleeghuis De Weer
de veel problemen voorkomen hadden kunnen
worden, als de procedure van de familie Van
Griensven door justitie netjes en met meer
aandacht was behandeld dan gebeurd is."
Is er volgens u sprake van een incident of staat
de hele sector ter discussie?
„Ik blijf zeggen dat de standaard van zorg in
Nederland hoog is binnen de mogelijkheden
die wij hebben. Ik zou best meer geld willen
kunnen besteden maar kijk eens naar de lan
den om ons heen, daar moeten ze het in de
meeste gevallen met de helft van het budget
doen."
„In de gezondheidssector wordt jaarlijks een
debat gevoerd over welke zorg we bieden en
welke wachtlijsten we acceptabel vinden.
Daarmee houden we de samenleving in feite
een spiegel voor, want die is verantwoordelijk
voor het basisniveau van de geboden zorg. Wij
voeren slechts uit."
„Je hebt een grote groep verpleeghuizen die
heel fatsoenlijk zorg leveren en een paar bun
gelen onderaan. De hoge standaard moet je
niet koesteren maar als uitgangspunt nemen
om de zorg, bejegening van patiënten en com
municatie te verbeteren. Dat is een lange weg.
We moeten veel meer de mening van patiënten
en familie vragen en wat meer terug komen
van onze eigen professionele opinie."
geschiktheid uitstekende door
heden naar de functie van
ise? U kunt zich als volgt melder^
riftelijk: Aldi Best B.V.
v. dhr. Grootswagers
Lievekenshoek 6
171 CS KAATSHEUVEL
