Romantiek en koele schoonheid in Rotterdam
ui
a
2
D
ui
Q
2
ui
0
j
ui
a
ui
13
'Ik
2
2
DE STEM
GROTE GIDS
Bloembossen
Pakhuizen
Museumpark
Oude schuiten
Verlangen
Pontje
New York
Witte de With
Kist van Quist
Spannend
h
I/)
UI
Fascistisch
i i i i
DONDERDAG 14 AUGUSTUS 1997
De skyline als kunstwerk
D3
Door Marjan Mes
Het uitzicht is onveranderlijk groots en meeslepend. Het weidse
water, overspannen door geweldige bruggenbogen, als kunstob
jecten zo mooi, en de bouwkunstige ritmiek van blinkende wol
kenkrabbers; het is ieder uur van de dag een sensatie om Rot
terdam langs het water binnen te rijden. En verder te rijden via
de Maasboulevard over de schitterende Erasmusbrug naar De
Kop van Zuid en de Wilhelminapier met zijn Hotel New York,
waar het uitzicht op de skyline van het centrum aan de over
kant ieder jaar verrassender wordt.
De brede rivier en de hypermo
derne hoogbouw van Rotterdam
presenteren hun koele schoon
heid telkens weer iets anders,
naar gelang het weer en de licht
val, de dag en de nacht. Het pa
norama van de stad aan de Maas
met zijn wisselende lichten en
luchten geven de bezoeker een in
tens gevoel van vrijheid, van on
gekende verten en mogelijkhe
den.
Zo ziet Klein Manhattanzoals
het Rotterdam rond de Maas te
genwoordig wordt genoemd,
zichzelf trouwens ook. Spectacu
laire nieuwbouw, sfeervolle reno
vaties en een expanderend kunst
en uitgaansleven hebben de ha
venstad een nieuw élan gegeven,
dat iedere bezoeker opvalt.
„De energie en ambitie van deze
stad en de geweldige architec
tuur, dat is wat mij zo aantrekt.
Altijd is er beweging, nooit stil
stand", zegt Geer Pouls, beeldend
kunstenaar en bloemist, die tien
jaar geleden Breda verruilde voor
de Maasstad en in die tijd de der
de golf van naoorlogse 'wederop
bouw' heeft meegemaakt, die mo
menteel een hoogtepunt beleeft.
De Limburger Pouls (45), die
Breda 'te burgerlijk en te veel
nouveau riche' vond, voelt zich
thuis in de werkstad Rotterdam,
die net als hij zelf bruist van
energie en wordt gekenmerkt
door nuchtere zakelijkheid. In
een groot oud pand aan de Nieu
we Binnenweg 162b is zijn bloe
menwinkel/galerie Brutto Gusto
gevestigd.
Daar arrangeert de ontwerper
van plantaardige installaties (die
internationaal worden geëxpo
seerd) ook zijn 'flamboyante
bloembossen'. Ze zijn bestemd
voor zo ongeveer alle kunstinstel
lingen, die de afgelopen tien jaar
Rotterdams culturele leven heb
ben verrijkt. Zijn onconventione
le boeketten ('met boerenbloe-
men, prei, fruit en maggiplanten')
sieren regelmatig de Stads
schouwburg, de Kunsthal, het
Nederlands Architectuur Mu
seum, het centrum voor moderne
kunst Witte de With, het Neder
lands Foto Instituut en Boymans,
maar ook een aantal grands cafés
van de havenstad, waaronder in
cidenteel ook Hotel New York, en
menig cultureel evenement.
„Toen ik hier kwam, was er nog
niets, alleen Museum Boymans
van Beuningen. De stad deed me
denken aan Berlijn, ook zo'n har
de stad met lelijke nieuwbouw.
Alle bewoners met goede banen
waren uit de binnenstad vertrok
ken, vooral naar Prinsenbeek. De
oude wijken verpauperden en
werden ingenomen door allocht
onen. Dat kon dus helemaal niet;
dat hebben ze hier goed begre
pen."
„Nu zie je die mensen, vijftig
plussers en uitgewerkt, terugke
ren naar het centrum waar oude
pakhuizen heel mooi tot apparte
menten worden verbouwd", ver
telt Pouls. „Ze vinden het leuk
om weer naar de schouwburg en
de film te gaan, want ze hebben
enorm veel vrije tijd en die kun je
hier vrij goed besteden. In de af
gelopen tien jaar heeft de stad
enorm geïnvesteerd in de culture
le infra-structuur en is Rotter
dam een echte kunststad gewor
den."
„Je ziet hier opnieuw bijzondere
architectuur ontstaan en heel
INFORMATIE
Van alle in De Stem gepubliceerde
werken van beeldende kunstenaars
aangesloten bij een CISAC-organi-
satie zijn de publicatierechten gere
geld met Beeldrecht te Amstelveen.
Deze kunstenaars worden verzocht
in verband met reproductie van hun
werk in deze uitgave contact met
Beeldrecht op te nemen.
leuke renovaties van historische
panden. De leegte raakt wat op-
gevulder, maar echt gezellig
wordt het waarschijnlijk nooit in
Rotterdam", lacht Pouls. „Ten
minste niet die gezelligheid van
de Grote Markt in Breda en het
Vrijthof in Maastricht, met al dat
gegons en geroezemoes. Maar ro
mantiek is er natuurlijk wel in
zo'n historische havenstad, al
blijft het wel een wat tochtige ro
mantiek."
Zakelijk en nuchter is de haven
stad Rotterdam altijd gebleven.
Je ziet het zelfs terug in grands
cafés als Dudok en Loos, die zel
den iets bruin-romantisch heb
ben maar eerder tegelachtig, kaal
en functioneel zijn. En je ziet het
ook aan het Museumpark bij Mu
seum Boymans van Beuningen.
Een lege asfalt- en grindvlakte
die de musea rond Boymans - de
functionele Kunsthal van Rem
Koolhaas, het fraai gerenoveerde
19e eeuwse Natuurmuseum en
het in het water gelegen, opzien
barende Nederlands Architec
tuurinstituut - met elkaar ver
bindt. De jonge boompjes willen
er nauwelijks groeien.
In dat steriele Museumpark ligt
trouwens ook de heel wat klassie
kere Rozentuin van Boymans
waar 's zomers het openlucht
theater wordt gehouden. En dat
is nu juist ook de charme van het
'nieuwe' Rotterdam; dat de soms
kraakheldere functionaliteit te
genwoordig steeds vaker aange
naam constrasteert met het oude,
doorleefde Rotterdam van voor
de Tweede Wereldoorlog.
Bijna twintig jaar geleden - tij
dens de tweede naoorlogse ver-
nieuwingsgolf - kwam de roman
tiek weer terug in het Rotterdam
se stadsbeeld, met de herinrich
ting van de Oude Haven bij het
Witte Huis, waar nu oude schui
ten mooi antiek liggen te wezen,
met de geur van oud hout, teer en
pek. Een rijtje 17e eeuwse heren
huizen staat er weer in volle
glans naast.
Het haventje met zijn enorme ter
rassen - aan de voet van de mach
tige, rode Willemsbrug - wordt
omringd door een wonderlijke,
Escher-achtige speelgoedbebou
wing, met als spektakelstuk de
gekantelde kubuswoningen-op-
palen van Piet Blom. Nog altijd
vormen ze een ludieke blikvan
ger, maar leuk wonen was het er
nooit, want je kon er slechts 'ge
halveerd' meubilair plaatsen in
de cirkelvormige kamers. Inmid
dels moet het hele zaakje al wor
den gerenoveerd.
Jackie Chan, de oosterse acteur
in vechtfilms en deze winter te
gast op het Filmfestival Rotter
dam, was er niettemin zo verrukt
van, dat hij de Oude Haven met
Beeldend kunstenaar Geer Pouls: „De energie en ambitie van de
stad en de architectuur; dat is wat mij zo aantrekt in Rotterdam.
met in het midden van de giganti
sche zaal een roestige, ijzeren
scheepsloopbrug. Bijna alles is er
oud en een tikkeltje gammel, met
krankzinnige kroonluchters en
kleine felrode, groene, blauwe en
gele plastic lampjes.
Mooi is misschien anders, maar
de sfeer is er fantastisch. Door de
enorme ruimte, het luisterrijke
uitzicht over het water, de goed
kope en toch aparte keuken en de
ongedwongen klandizie. Een ple
zierige mix van jong en oud, ar
tistiek en zakelijk, chic en ge
woontjes. 'Doe maar gewoon dan
doe je al gek genoeg' hoort heel
erg bij Rotterdam en dat zie je
hier en overal, ondanks de Rot
terdamse drift tot culturele ver
nieuwing.
Alles herinnert in Hotel New
York aan de roemruchte geschie
denis van deze plek aan de Maas,
vooral ook in de ouderwetse ho
tellobby met zijn machtige trap
penhuis, waar oude hutkoffers
van zeereizen staan en antieke
koperen klokken de tijd van alle
grote wereldsteden aangeven. Er
is ook een winkeltje waar je de
leukste boeken over Rotterdam
en New York kan vinden.
'Hier is het gebeurd', staat te le
zen in een poëtisch boekwerkje
van Maria Heiden, dat het hotel
zelf uitgaf. 'Het verlangen dat de
ze plek zo heeft beheerst, zal blij
ven. Het verlangen om weg te
gaan en het verlangen om terug te
komen.'
Hotel New York is immers geves
tigd in het voormalige hoofdkan
toor van de Holland Amerika-
lijn. Op deze plaats vertrokken
aan het begin van de eeuw tien
duizenden Oosteuropeanen,
meest joodse emigranten, naar
Amerika en in de jaren Hollandse
emigranten, vooral boeren, naar
Canada en de Verenigde Staten.
Oude scheepsmodellen van de
HAL en breekbare vooroorlogse
souvenirs vertolken in dit onge
wone hotel een onmiskenbaar
heimweegevoel.
Je bereikt deze nostalgische plek
op de Kop van Zuid sinds kort
rechtreeks via de Erasmusbrug,
de gigantisch hoge, lichtgrijze
zwanenhals met zijn sierlijke tui
gen als harpsnaren. Of heel ro
mantisch met het pontje, tegen
woordig meer een watertaxi, die
aanmeert aan de Willemskade,
bij het lichtgeel gesausde Mu
seum voor Volkenkunde. Op dat
luisterrijke punt, waar men vroe
ger met het veerpontje overstak
naar de Holland Amerika-lijn, is
sinds kort een Grieks terras, di
rect aan het water van de Maas
en met een geweldig uitzicht over
de rivier.
„De Kop van Zuid krijgt in de
toekomst een grootstedelijke al
lure waar je nu nog alleen van
kunt dromen", weet Geer Pouls.
„Gisteren nog zag ik het knetter
gekke ontwerp van Jo Coenen
voor seniorenappartementen, be
staande uit een lint van gestapel
de cirkels en driehoeken, Little
City. Oude havengebouwen op de
Wilhelminapier, zoals het totaal
onderkomen pakhuis van Bake-
ma, blijven gelukkig behouden.
De Kop van Zuid met op de achtergrond de Erasmusbrug. „Altijd is er beweging." foto's ceesspruijt Kunsthal-directeur Wim van
de gekantelde kubussen als decor
zal gebruiken voor zijn nieuwe
actiefilm. De Erasmusbrug en de
moderne architectuur van de
Maasstad zullen er ook in te zien
zijn.
Overrompelend middelpunt van
uitgaand Rotterdam en verre om
streken is sinds enkele jaren Ho
tel New York. Ongetwijfeld het
grootste Nederlandse horecasuc-
ces uit de jaren negentig en in ie
der geval de meest royale en
spectaculaire kroeg van de ha
venstad, gelegen op de Kop van
Zuid; het voormalige scheep
vaarteiland in de Maas waar on
danks de gestaag groeiende,
vooruitstrevende hoogbouw nog
altijd een intrigerende sfeer van
romantisch verval heerst. Oude
pakhuizen zijn her en der al tot
appartementen verbouwd, maar
het hotel staat er (voor hoe lang
nog?) vreemd verlaten bij.
Dorine de Vos, die indertijd het
rustieke paviljoen-etablissement
Zocher in het weelderig groene
Park van Rotterdam, als een se-
mi-antieke 'ruïne' inrichtte, gaf
aan het interieur van Hotel New
York het karakter van een schip,
Krimpen wil daarin de afdeling
nieuwe kunst van Boymans ge
vestigd zien, maar Boymans-di
recteur Chris Dercon en wethou
der Kombrink willen nieuwbouw
bij het oude museum. Dat wordt
nog een hele politieke strijd."
Pouls: „Omdat het gemiddelde
inkomen hier veertig procent la
ger ligt dan in Amsterdam zijn de
koop- en huurprijzen in Rotter
dam ook veel lager. Ben je mo
daal, dan vind je hier binnen een
week woonruimte. Voor kunste
naars is het hier ook een paradijs.
In de jaren tachtig kwamen er
200 naar Rotterdam om de oude
pakhuizen te kraken, nu zitten de
meesten in oude scholen in
Zuid."
Een mooi voorbeeld van eigen
tijdse culturele concentratie in
een 19e eeuwse omgeving is de
Witte de Withstraat. Een romme
lige, volkse binnenstadsstraat
met veel dubieuze, buitenlandse
eettentjes, die onrustbarend aan
het versjofelen was, maar die zich
steeds meer tot een centrum van
kunst- en cultuur ontwikkelt.
De Witte de With, spraakmakend
centrum voor moderne beeldende
kunst, en het Nederlands Foto In
stituut, zijn beide gevestigd in
monumentale panden in dit voor
malige Fleetstreet van Rotter
dam. In het oude gebouw van de
Nederlandse Dagblad Unie zit te
genwoordig niet alleen het Foto
instituut (met interessante ten
toonstellingen), maar ook het Ne
derlands Foto Archief, het Natio
naal Fotorestauratie atelier, de
Foto- en Videoschool SKVR, het
Scapino Ballet Rotterdam en V2,
instituut voor instabiele media
(computer- en videokunst).
Talloze galeries en horecazaken
vliegen in de Witte de Withstraat
als paddestoelen uit de grond. De
straat heeft overigens nog altijd
de wat smoezelige sfeer die ook
de kunststraten van Soho in New
York kenmerkt. „Het is er wel
veel opener geworden", aldus
Geer Pouls, maar het criminele
circuit is er nog niet uit verdwe
nen. Er gebeurt daar nog veel wat
het daglicht niet kan verdragen."
Vlak om de hoek, in de William
Boothlaan, heeft het RO Theater
nog niet zo lang zijn eigen onder
komen, in een voormalig zaken-
pand met het leuk decadent op
getuigde interieur van een ouder
wets variététheater. De toneel
zaal is ruim en fraai. In een nabu
rig pand zitten de kantoren van
een aantal Rotterdamse kunstin
stellingen, waaronder Poetry In
ternational.
De tweede, grote cultuurconcen
tratie bevindt zich op het onlangs
gerenoveerde Schouwburgplein,
het summum van Rotterdamse
zakelijkheid. Jarenlang werd dat
kale plein slechts gedomineerd
door concertgebouw De Doelen
en hoge torenflats. Na de komst
van de witte, vierkante Stads
schouwburg ('De Kist van Quist')
en vorig jaar van de enorme Pa-
thé-megabioscoop werd het
Schouwburgplein een stuk min
der leeg en vooral eigentijdser.
Architect Adriaan Geuze plavei
de het plein recent met een high
tech 'vloer' van blank geperfo
reerd metaal, die de wandelaar
echter een hoogst onaangenaam
gevoel geeft, omdat het niet lek
ker loopt en men door de gaatjes
de ondergrondse parkeergarage
kan zien. Vier kolossale lichtmas
ten met het uiterlijk van haven
kranen lijken op de verkeerde
plaats te staan en geven 's avonds
belachelijk weinig licht. Gezellig
is het dus nog altijd niet op dit
belangrijke plein.
„Het Schouwburgplein is een
straf voor de stad", vindt Geer
Pouls. „Een plein betekent voor
mij toch nog altijd bomen en
groen. Het lijkt wel of Rotterdam
altijd weer bang is voor allure
met franje. Maar het theaterleven
in de stad is enorm toegenomen
en er gebeuren artistiek heel goe
de dingen in de schouwburg. De
megabioscoop is vanbinnen fan
tastisch met die kolossale foyer,
vooral tijdens het Filmfestival.
Maar Pathé heeft nu wel zeven
andere bioscoopzalen moeten
sluiten, die ook belangrijk waren
voorde stad."
Geer Pouls verwacht dat de
nieuwbouw boven De Doelen
(met daarin kantoren van het
concertgebouw en het nieuwe
conservatorium) plus een hotel
toren ernaast het verstoorde
bouwkunstig evenwicht op het
Schouwburgplein weer zal her
stellen. „Het is allemaal even
spannend en het houdt nooit op,
het bouwen in deze stad. Het
mooist vind ik trouwens nog al
tijd de zeegroene, glazen ellips
vormige toren van het Beursge
bouw. Destijds het eerste voor
beeld van integratie van de nieu
we glasarchitectuur in een albe-
staand gebouw."
nNiet zonder chauvinisme troont
de kunstenaar ons mee naar het
- Weena met zijn nieuwe, fascine
rende hoogbouw. Drie gekop
de, elegante zakentorens met
donker glas en roze marmer
een zachtglooiende voetgange
doorgang met stenen bollen van
wisselend formaat. „Dat is toch
net zo prachtig als de allerbeste
architectuur van Manhattan'
glundert hij. „Het is bijna niette
geloven dat hier kort geleden nog
een hertenkampje was."
Langs het futuristische (me-
tro)station Blaak, over de Wil
lemsbrug en het sfeervolle Noor
dereiland met zijn herinneringen
aan de zeevaart rijden we weer
terug naar De Kop van Zuid, de
toekomst van Rotterdam.
Q
BAARLE NASSAU
Galerie De Verbeelding Klokkenstraat 12 - Olie en doek/Ron Ekke-
lenkamp, Henk Eikenaar - do t/m zo 13.00-17.00 uur (t/m 31 aug)
BERGEN OP ZOOM
Markiezenhof Steenbergsestraat 8 - Polyptiek van Frans v.d. Boom
(t/m 31 aug)
BREDA
NBKS Reigerstraat 6 - Salon III - werken uit 1995-1996 - di t/m zo 13.00-
17.00 uur (t/m 7 sept)
Chassé Galerie Claudius Prinsenlaan 8 - Lydia Schouten en Pauk Don
ker Duyvis /tekeningen en fotowerk - ma t/m za 13.00-18.00 uur
30 sept)
Beyerd Boschstraat 22 - fotografie inde zomer: Picasso-foto's van Ro
berto Otero; Die andere seite der Schönheit; Ossip. - di t/m vr 10.00-
17.00 uur en za/zo 13.00-17.00 uur (t/m 21 sept)
Galerie Segeren Raadhuisstraat 8-10 - Eindexamen 3 studenten 5t
Joost, Hannah Manneke, Michael Lugmayr en Michiel Vermeulen
vr/9.00-18.00 uur en za/9.00-17.00 uur (tot 24 aug)
Galerie Molenaars Ginnekenweg 79 - Zomers overzicht - wot/mv'
13.00-17.30 uur en za/11.00-17.00 uur (13 t/m 30 aug)
DORDRECHT
Dordrechts Museum Museumstraat 40 - B.C. Koekoek (1803-1862)
landschapsschilderijen di t/m zo 11.00-17.00 uur (verlengd tot 7 sept)
EINDHOVEN
Van Abbemuseum - Mike Kelley/selectie werken, Antonietta Pee-
ters/object - di t/m zo 11.00-17.00 uur (t/m 14 sept)
'S HERTOGENBOSCH
Noordbrabants Museum Verwerstraat 41 - Zomergasten, aanwin
sten hedendaagse kunst (t/m 31 aug)
ROTTERDAM
Museum Boymans van Beuningen Museumpark 18 - Egotectuur -
thema architectuur - uit de collectie van het museum (t/m 7 sept)
Martin Margiela - kledingstukken van tweedehands-materiaal (t/m
aug) - Moves - schaken en kaarten met het musuem - door gastcons
vator Hubert Damisch (t/m 17 aug) - Inktvraat - tekeningen van
Rembrandt en Guernico (t/m 8 sept) - Ingevuld en opgelost - moffif
kunst (t/m 8 sept) - Bruce Nauman - Fiftheen pairs of white bron
hands (t/m 27 okt) - Paul Beekman (t/m 8 mrt 98)
TILBURG
De Pont Wilhelminapark 1 - Amulf Rainer/microstructuren - di t/m20
11.00-17.00 uur (t/m 31 aug)
Faxx Podium voor Hedendaagse Kunst DunantstraaH -
Ion - 39 Brabantse Kunstenaars - di t/m vr 10.00-17.00 uur, za e
13.00-17.00 uur (t/m 17 aug)
DB STEM
De c
rtoórJohan Diepstraten
'Nadat hij met succes de Ame
rikaanse markt had bestormc
en nog enkele vervolgdeler
had geschreven, werd het wai
stil rond Cremer,' schreef Jaap
Goedegebuure twintig jaar m
het verschijnen van Ik Jat
Cremer (1964). 'Dat gaf veler
de gelegenheid zich te realise
ren hoe chaotisch zijn boel
was gecomponeerd, en hor
seksistisch de ik-verteller t<
keer ging. Tot die laatste be
denking kwam men natuurlij!
pas op het moment dat di
tweede golf, die van het femi
nisme, de tijd ervoor rijp hap
gemaakt, maar niettemin blijf
het merkwaardig dat vrijwe
niemand in 1964 oog had voo;
de speciale behandeling di<
bijvoorbeeld homofielen in Ik
Jan Cremer mochten ervaren
Had daar niemand oog voor? He
tegendeel is waar. Maar zoal
het vaker gebeurde met boekei
die in opspraak kwamen, warei
het vooral de christelijke stem
men die voor de meeste publici
teit zorgden. Zij veroordeelde:
Ik Jan Cremer vanwege het vul
gaire taalgebruik en de onver
bloemde manier waarop de lief
de werd bedreven. Maar oo!
toen waren er critici die om eei
andere reden 'de onverbiddelijk
bestseller' veroordeelden. Di
stemmen werden niet gehoor
omdat de puriteinse zedenpre
kers al voor genoeg lawaai zorg
den.
Schande, schande, schande, rie
heel Nederland over zo vee
krachtpatserij, openhartighei
en erotisch geweld. Het was d
tijd dat iedereen in rep en roe
was vanwege de uitzendin
Beeldreligie in het toentertijd z
omstreden televisieprogramm
Zo is het toevallig ook nog een
een keer.
Boer Koekoek zei in 1964 over I
Jan Cremer: 'Dat moet een hec
vies boek wezen. Ik lees nöo
een boek, maar toen heb ik ge
dacht, ik zOUKet wel eens wille
lezen om te zien hoe smerig he
is. Ik had liever dat de overhei
het had verboden, maar nu
overheid het vrij laat, wil iedei
een het lezen.'
Cremer was wel een van de ee:
sten die afrekenden met de t<
boes en mooischrijverij in de Ni
derlandse literatuur. Maar
0
MARKTEN
KNOKKE/HEIST
Kunst en Antiekbeurzen
Gilde van Antiquairs - CC S
en Hotel La Réserve - van
21.00 uur (9 t/m 18 aug)
Folkloremarkt - antiek,
bachten, poppentheater,
enz. - centrum Heist - hele
en 28 aug)
SINT NIKLAAS
Stripbeurs - Museumcorr
gershoek - van 14.00 tot
niet op ma (t/m 31 aug)
YERSEKE
Braderie - haven en eer
9.00-21.00 uur en za 10.0C
(15 en 16 aug)
VRIJDAG
GROEDE
Kunstmarkt - Het Viae
goed - Slijkstraat 1
TERNEUZEN
Nachtmarkt - met o.a. sta
marktkramen, klein kerr
en optredens - Nieuwst
17.00-01.00 uur
ZATERDAG
BEVEREN en SIN/
Boerenmarkt - centrur
13.00 uur
DREISCHOR
't Oude Vlasdorp - Drei
jaren '30 - met kinderror
braderie, demonstraties,
vlasteeltverwerking. - Rin
4-9.00-17.00 uur
MIDDELBURG
Snuffelmarkt - Markt
uur
OOSTKAPELL
Ambachtenmarkt - ro
vormde Kerk-13.00-21.0
ZONDAG
LOKEREN EN HA
Antiekmarkt - centrum
uur
THEATER
ANTWERPEt
