ALD Een boom als een onweerswolk Romeinse 'Gordon' attractie in Leiden m 'Als de cyclus wordt onderbroken, zijn we van het probleem af' n oi\ kleintjes DE STEM LIJF LEVEN WOENSDAG 30 JULI 1997 D2 DE OMEGA VOORDE GELD LENEN? Speeltuin 0906-96.80 Gist Vloeibaar schu mm Allesreiniger o Terug naar het jaar 100 op expositie Twido Twido Twido Legerkamp Cyclus Mysterie Dagelijks telefonisch bereik® ook op zaterdag en zondag! grote ZAKEN DOE Jt Geldzaken Voorbeeld: een hypothet kost u per maand 7 Lopende hypotheek of lei Bei voor gratis vrijblijven Tel: 0113- 22 76 01 Bel tot 22.00 uur 078 - 6180866 013 - 5350105 Echt 't kan bij Setiakawan. Privé/clubs/06/Escort Door Erwin Schmidt Een heftruck rijdt langzaam door de ontvangsthal van het Rijksmu seum van Oudheden (RMO) in Leiden. Een kolossaal Egyptisch beeld balanceert op de vork. Mu seumpersoneel cirkelt er bezorgd omheen. Zwaaiende armen moe ten de chauffeur naar de juiste plek loodsen. Sommige beelden zijn al dertig jaar niet van hun plaats geweest, maar nu moeten ze hun vertrouwde stek verlaten en worden ze naast de kassa op gesteld. Daar staat ook een bord, waarop excuses worden aangebo den voor de overlast. Bijna de helft van het Leidense museum is tijdelijk buiten ge bruik, omdat er voor 8,5 miljoen gulden wordt verspijkerd de ko mende twee jaar. De herinrich ting van de zalen zal nog eens een slordige 7 miljoen kosten, waarna het museum hoopt te voldoen aan de eisen van de moderne bezoe ker. Het vernieuwingsproject heeft de naam Ra meegekregen, van de oud-Egyptische zonnegod. Wanneer de boel klaar is, heeft het museum er 600 vierkante me ter expositieruimte bij. Tot die tijd is het improviseren. Desondanks komt het RMO deze zomer toch met een aantal nieuwe exposities voor de dag. Eén daar van, '.Actie Romein!, is speciaal opgezet voor kinderen tussen 8 en 13 jaar die in schoolverband het museum bezoeken. Tot 1 septem ber is deze interactieve tentoon stelling echter ook voor het gewo- INFORMATIE Wie nadere informatie wil omtrent artikelen in deze bijlage, kan tijdens kantooruren bellen naar: 076-5312344 of 076-5312272. Schriftelijk reageren kan ook. Het adres daarvoor is: De Stem, redactie Lijf Leven, postbus 3229,4800 MB Breda. Eindredactie: René van der Velden. Door Romke van de Kaa Een groot voordeel van bomen ten opzichte van andere planten is, dat ze mooier worden naar mate hun leeftijd vordert. Nie mand zal een driejarige esdoorn een blik waard gunnen, maar een driehonderdjarige esdoorn, met zijn karakteristieke bloem- koolvorm is een traffic stopper, zoals de Engelsen dat zo aardig weten uit te drukken. Ook coniferen krijgen meer ka rakter naarmate ze ouder wor den. Een jonge thuja en een jon ge jeneverbes zijn voor mensen zonder botanisch oog nauwe lijks van elkaar te onderschei den, maar zijn die bomen een maal op leeftijd gekomen, dan kun je ze op honderd meter af stand aan hun vorm herkennen. En bomen plant je om hun vorm, want van de bloemen moet je het niet hebben. Zeker, er zijn uitzonderingen, zoals de magnolia met haar spectaculai re bloei, maar die boom maakt, als zij bloeit, op veel mensen dan ook een enigszins potsierlij ke indruk. De bloei van coniferen gaat meestal onopgemerkt voorbij, zij het dan dat een den of een taxus door verwaaiende stuif- meelwolken tijdens de bloei soms in brand lijken te staan. Van coniferen zijn allerlei groeivormen door kwekers ge selecteerd, van liggend en krui pend tot smal en opgaand. Iede re keer als een kweker een takje aan en boom ontdekt dat maar enigszins afwijkt, dan wordt die loot onmiddellijk gestekt en ontstaat er weer een nieuwe va riëteit. Zo zijn er van de gewone in heemse jeneverbes in de loop der tijden - ik zal ze even voor u tellen - veertien verschillende vormen ontstaan. En er zijn on geveer vijfentwintig soorten je neverbessen, alle met hun eigen variëteiten. Er zijn dan ook wei nig jeneverbesexperts die alle verschillende vormen zonder moeite uit elkaar kunnen hou den. Soms geeft de naam een in dicatie van de groeiwijze: je hoeft geen talenwonder te zijn om te kunnen concluderen dat Cryptomeria japonica, en boom om te aaien. FOTO ROMKE VAN DE KAA Sky Rocket rechtop groeit en Horizontalis plat, maar bij Hor- nibrookii of Keteleeri is het gis sen geblazen. Platgroeiende, kruipende coni feren vinden we vooral onder de jeneverbessen. Het zijn ideale bodembedekkers, waarvan je er niet veel hoeft aan te planten, want sommige variëteiten kun nen vele vierkante meters be dekken. Of dat mooi is, is een andere zaak; iedere monocul tuur heeft de neiging saai te zijn. Maar op een dor en on vruchtbaar talud kan een be planting van blauwgrijze krui pende jeneverbessen, afgewis seld met platgroeiende coto- neasters en winterbloeiende jasmijn een aardige oplossing zijn, vooral in de wintermaan den. 's Zomers zou je er dan nog een paar clematissen doorheen kun nen jagen. Het leuke van een kruipende jeneverbes is, dat hij de contouren van de tuin volgt: plant je hem bovenop een keer- muurtje, dan zal hij als een wa terval naar beneden tuimelen. Geen plant die zo aan stromend, of bevroren, water doet denken. Een taxus heeft een heel andere vorm, hoewel er ook breed- groeiende taxussen bestaan. Sommige taxusbomen, vooral de opgaande vormen, geven de indruk dat er een heleboel bo men tegen elkaar staan, en bij nadere inspectie merk je ver baasd dat het maar om een en kele boom gaat. Taxus baccata Fastigiata, de Ierse taxus, lijkt op een kathedraal met talloze torenspitsen. Het is een goed gebruik om van coniferen meerdere exemplaren bij elkaar te planten, maar in dit geval heb je aan één boom genoeg. Mijn favoriete conifeer is Cryp tomeria japonica, met zulke zachte naalden dat je het niet laten kunt om de boom te aaien. Als een Cryptomeria oud wordt, valt hij steevast om, maar dat vormt voor de boom geen enkel beletsel om gewoon verder te groeien. De zijtakken van de ge kapseisde boom groeien gewoon weer omhoog, zodat er een boom met vele ronde toppen ontstaat die qua vorm nog het meest doet denken aan een on weerswolk. 06-LI J N Advertenties voo Privé/clubs/O kunnen uitsluitend tegen c< de balie van onze kantoren (legitimatie ve Regeltarief exi Maandag t/m Vrijdag 15, MM.-tarief exc Maandag t/m Vrijdag 3,f Voor de rubriek Privé/clubs aktie- of kortingsregeling! BEL ME THUIS VERNIEUWD ca 1 gpm Hot Live-Sex Bel 06-320.320.50 1gpm Lokaal tarief! Brabant sexdating: vrouwen willen sex! 010-29.46.128 Naakte meisjes harde SEX en geen 06 kosten op je tel. rek.Heet 0056915190 4gpm Lesbi buurmeisjes voelen in eikaars slipje! Pak die kaars!99cpm 0906.9526 malariapatiënten in het acade mische St. Radboudziekenhuis in Nijmegen is uitgevoerd, is ge bleken dat de transmissie-blok kade ook in de natuur voorkomt. Mensen die voldoende geslachte lijke vormen in het bloed heb- ben, ontwikkelen afweer en blokkeren de transmissie. De blokkade komt overeen met af weerreacties tegen het PfséSlii molecuul. Een probleem is nog de massa productie van het molecuul. Eling: „De genetische informatie die nodig is om het Pfs48/45 mo lecuul te maken, is beschikbaar. Als die informatie bijvoorbeeld aan bacteriën, gist, een virus of aan een dierlijke cel wordt gege ven, maken die een eiwit dat op Pfs48/45 lijkt, maar het lijkt net niet goed genoeg. De moeilijk heid is dat de afweerstoffen heel precies het molecuul van de pa rasiet herkennen, ja zelfs de ma nier waarop het molecuul gevou wen is. Net zoals een sleutel slechts op één slot past. Als het molecuul als vaccin moet gaan fungeren, moet het precies zo ge maakt worden als het in de na tuur voorkomt, en daar ligt nog een probleem. Moleculair biolo gen staan voor de taak via mole culair biologische- en biotechno- logische technieken het juiste molecuul te maken." Inmiddels hebben muizen, ratten en konijnen het geproduceerde molecuul Pfs 48/45 toegediend gekregen, maar het antwoord is nog steeds niet goed genoeg, al dus Eling. „Daarna moeten we het nog aan apen geven. Pas als we daar een goede reactie zien, gaan we door met de mens." Eling benadrukt dat tropen-gan- gers geen verwachtingen moeten hebben van het vaccin. „Het is een vaccin dat een rol speelt bij de uitroeiing van malaria. Ieder een moet gevaccineerd worden en niet alleen een deel van de be volking. Het vaccin voorkomt niet dat reizigers ziek worden." Hoeveel jaren er nog nodig zijn voor de ontwikkeling van hel transmissie-blokkade racrin, kan Eling niet zeggen: „Als ft dat eens zou weten", zegt hij. „Het onderzoek is heel onvoor spelbaar. Misschien vijf jaar?" Parasitoloog Eling wil zich niet vastleggen. „De wetenschappe lijke wereld staat bol van het doen van beloftes. Als je beloftes niet kunt waarmaken, werkt dat tegen je." wasmiddel compart, met een sterke concent voor het schoonmaken v roestvrijstaal, chroom, tf reinigt zonder krassen, 1 voor het schoonmaken v kunststofoppervlakten, 1 supercomf met kleurbes en vetoplossr zonder bleek goede waspr bij lage temperaturei navulpak, 1.5 kg. 4x geconcentreerd in de geuren Lente-fr vloeibaar fijnwasmiddel, voor wol en veilig voor kleuren, met mister RESH luchtverfrisser, 150 gr. blinkend schoc voor het reinig oppervlakten, spuitflacon, 5( voor de grond reinigt hygiëni badkamer en I 'Citronella', 01 gaat wekenlar schoon en fris kalkaanslag, ir of zeefris, 3 st Malaria is een hardnek kige ziekte, soms met dodelijk gevolg. Er zijn anti-malaria middelen, maar de malaria para siet wordt daartegen re sistent. Een vaccin, voor iedereen beschikbaar, zou uiteindelijk de op lossing kunnen zijn. De Katholieke Universiteit Nijmegen ontwikkelt er een: het transmissie blokkade vaccin. Door Hélène van Beek Een kwart van de wereldbe volking lijdt aan malaria. Per jaar gaan twee miljoen mensen aan deze tropenziekte dood. Anti-malaria middelen zijn er genoeg. Halfan, de combinatie nivaquine en paludrine, fansi- dar, artemisinine of lariam. Maar geen van de medicijnen is een absolute garantie dat ie mand geen malaria krijgt. ne publiek opengesteld. De Ro meinse en Germaanse maat schappij in het Zuid-Holland van 100 na Christus staat op de expo sitie centraal. In groepjes kan de jeugd vijf verschillende Romeinse ruimtes bezoeken. Binnen deze decors, op kinderhoogte nage bouwd, zijn tal van activiteiten mogelijk. Met blokken kan er een maquette gemaakt worden van een Romeinse nederzetting, op een houten schrijfplankje kan met een benen stift (een stilus) in was worden geschreven: teken ze maar na, die Romeinse cijfers. Je zelf verkleden als Romeinse sol daat? In de legerplaats, waar ook geklommen en gepuzzeld kan worden, is het mogelijk. Wie wil kan zelfs een replica van het be roemde Gordon-ruitermasker op het hoofd zetten. In de keuken ruikt het naar de ingrediënten die gebruikelijk waren in de klassie ke tijd. In de tempel ontmoet je Romeinse goden als Mars, Bac chus en Jupiter. Kortom, Actie Romein! is een educatief verant woorde speeltuin. En een 'speeltuin' vergt onder houd, ontdekken ook Linda Mol (educatief medewerkster) en Mar lies Kleiterp (projectleidster). Tij dens een rondgang door de ver trekken blijken hier en daar attri buten te zijn verdwenen. Tot op zekere hoogte hebben de makers van !Actie Romein! deze verliezen ingecalculeerd. Wanneer mensen met hun handen overal mogen aanzitten, verdwijnt er nog wel eens wat in een broekzak of gaat er simpelweg eens wat kapot. Van veel zaken wordt daarom een kleine voorraad achter de hand gehouden. Een dergelijke interactieve ten toonstelling, met een hele speci fieke jeugdige doelgroep, is nog nooit eerder door het museum ontwikkeld. De ervaringen die met '.Actie Romein! worden opge daan, zullen ook een rol spelen bij de herinrichting van het museum Bovendien kunnen de medicijnen bijwerkingen hebben. Het paar denmiddel halfan bijvoorbeeld heeft weieens een hartstilstand veroorzaakt. En lariam staat mo menteel zeer negatief in de be langstelling omdat mensen er de pressief van zouden worden. Een ander nadeel is dat de medicij nen alleen werken zolang ze, precies volgens voorschrift, wor den geslikt. Maar het grootste probleem met de gangbare medicijnen is dat de malaria parasiet, de 'boodschap per van het kwaad', daartegen resistent wordt. Dé oplossing, op termijn, zou een vaccin zijn. In Colombia is, on der leiding van dr. Pattaroyo, al een vaccin gemaakt. „Het is al op veel plaatsen uitgeprobeerd, maar de mening van de weten schappelijke wereld is dat het niet als een bruikbaar vaccin kan worden beschouwd", licht dr. W. Eling, universitair hoofddocent Experimentele Parasitologie aan de Katholieke Universiteit Nij megen (KUN) toe. Op de KUN werken twee teams, medisch parasitologen van de Medische Faculteit en molecu lair biologen van de Wis- en Na tuurkunde Faculteit, aan een an ti-malaria vaccin. Het vaccin is er op gericht om de overdracht Een malariamug op de huid van de mens. FOTO KATHOLIEKE UNIVERSITEIT NIJMEGEN Vaccin tegen malaria lijkt haalbaar van de malaria parasiet van de mens naar de mug te blokkeren: het is een transmissie-blokkade vaccin. Het onderzoek is voor tachtig procent afgerond. De malaria parasiet heeft een complexe levenscyclus. Vrouwelijke muggen steken mensen om bloed te nemen. Dat levert stoffen die nodig zijn om eieren te kunnen leggen. Is een mens besmet met de parasiet, en komen er op dat moment ge slachtelijke vormen voor, dan kan de parasiet in de muggen- maag verder ontwikkelen. Ont wikkelingsstadia gaan naar het oppervlak van de muggenmaag en vandaar naar de speekselklie ren. Hier zitten de sporozoïten van de malaria parasiet. Als de mug weer een mens steekt, ko men met het speeksel de parasie ten mee, die komen, in de bloed baan en gaan naar de lever. In de levercel ontstaan, door een groot aantal splitsingen, de merozoïten die weer in de rode bloedcellen kunnen komen. Daar kunnen de parasieten een ongeslachtelijke cyclus-onderhouden. Uit deze cy clus splitsen zich weer geslachte lijke vormen af en de cirkel is rond. De stadia in de rode bloedcellen zijn het ziekmakende deel van de levensloop van de malaria para siet. In de rode bloedcellen kan iedere parasiet tot 32 nakomelin gen vormen, die ieder weer een rode bloedcel kunnen infecteren. Het kan om de 48 uur gebeuren. Malaria ontwikkelt zich dus snel. Bij de ernstigste vorm, her- senmalaria, kan iemand van het moment dat hij zich ziek voelt, binnen twee dagen dood zijn. Eling: „De kern van bestrijden van malaria is dat de cyclus van de parasiet wordt onderbroken. Waar je dat doet, maakt niet uit. Alle stadia komen in aanmer king. Als de cyclus wordt onder broken, zijn we van het probleem af." Een grote moeilijkheid bij het ontwikkelen van malaria vaccins, die zijn gericht op de ziekmakende stadia in de rode bloedcellen, is dat de stadia tel kens een andere 'jas' kunnen aantrekken. Als de afweer een jas herkent, wordt een nieuwe jas aangetrokken die nog niet door het afweersysteem wordt herkend. Een vaccin dat op deze stadia is gericht, moet alle jasjes herkennen, en dat is haast onmo gelijk. De stadia die overgaan van mens naar mug hebben maar één jas. Het Nijmeegse vaccin, gericht op dit deel van de cyclus, is daarom eenvoudiger te maken. Het transmissie-blokkade vaccin moet afweer tegen de geslachte lijke vormen opwekken en voor komen dat de parasiet, opgeno men in de mug, verder tot ont wikkeling komt. Het molecuul dat een essentiële rol speelt bij het vaccin, is een ei wit dat op het oppervlak van de geslachtelijke vormen van de pa rasiet voorkomt; Pfs48/45. Waarschijnlijk maakt de afweer die hiertegen kan worden opge roepen het onmogelijk dat de mannelijke en vrouwelijke vor men van de parasiet kunnen pa ren. Het Pfs48/45 molecuul heeft een constante samenstelling bij alle parasieten over de hele we reld. Een vaccin dat hierop is ge richt, roept een bescherming te gen alle parasieten op. „De mens herkent dat molecuul P/s 48/45" licht parasitoloog Eling toe. „En maakt daar antistoffen tegen. Als je eenmaal de goede afweer hebt tegen het molecuul, ben je ook beschermd." Uit onderzoek dat bij mensen met malaria in de tropen en bij lActie Romein! Rijksmuseum van Oud heden, Leiden. Di. t/m za. 10-17 uur, zo. 12-17 uur. Na 1 september: wo. 14- 17 uur, za. en zo. 12-17 uur. 'Mysterie van Matilo: Romeinen in Lei den'. Rijksmuseum van Oudheden, Lei den, t/m 5 okt. Di. t/m za 10-17 uur, zo, 12-17 uur. positie op de bovenverdieping van het Rijksmuseum van Oudhe den: Mysterie van Matilo: Romei nen in Leiden. Te zien is hier het resultaat van zeer recent archeo logisch onderzoek in de polder Roomburg bij Leiden. Daar lig gen de resten van een castellum, een legerkamp dat deel uitmaakte van de Romeinse verdedigingsli nie langs de Rijn (50 tot 270 na Chr.). Waarschijnlijk gaat het hierbij om het fort dat op een Ro meinse wegenkaart Matilo wordt genoemd. Een kleine selectie uit de duizen den opgegraven voorwerpen (van sieraden tot wapentuig, van mun ten tot vaatwerk) is nu te bezich tigen. Het absolute pronkstuk staat verdekt opgesteld. Het ge luid van een videofilm maakt het publiek erop attent dat er iets te zien is in de zuil aan het eind van de zaal. De amateuropnames die worden vertoond, laten - onder begeleiding van sensationele mu ziek - zien hoe de bijzondere ont dekking werd gedaan. Een graaf machine verplaatst voorzichtig golven modder in een plas grond water tot er iets bovenkomt. 'Wat is dat?!' roept iemand buiten beeld enthousiast, 'een helm!' Een man laat zich in de kuil zakken en spoelt de drek van het ding af. Hij heeft nog geen benul van wat hij in handen heeft. De man buiten beeld ziet het wel: 'Het is een masker, joh! Harstikke mooi!' oven de televisie in de zuil hangt hij dan, mooi uitgelicht, vei lig achter glas: Gor don. Het masker dat door Romein se ruiters tijdens parades of de strijd gedragen werd. Het op de bekende Neder landse zanger lij kende bronzen pronkstuk is een van de best bewaard ge bleven exemplaren ooit in Nederland gevonden. Het ruitermasker is opge graven op de plek waar vroeger het Kanaal van Corbulo lag. Het kanaal werd in opdracht van de ge lijknamige Romeinse generaal aangelegd om de Rijn met de Maas te verbinden. Naast het masker zijn een sche del van een paard en botten van een ander paard aangetroffen, die vreemde beschadigingen verto nen. De experts denken dat het hier om een offer gaat, maar vele vragen blijven onbeantwoord: Wie gooide het masker in het ka naal? Waarom werd een paarden hoofd erbij gegooid? Wie heeft op de botten van het andere paard ingehakt en waarom? Mysterie van Matilo presenteert niet alleen historische attributen achter glas, maar ademt door de onbeantwoorde vragen ook dui delijk de romantische sfeer van de archeologie. na de verbouwing. Want in het RMO 'nieuwe stijl' zullen ver schillende moderne over drachtstechnieken, waaronder inter actieve media, een belang rijke rol vervullen. Interes sant is ook de nieuwe ex- Het bronzen ruiter masker, dat ook 'Gordon' wordt ge noemd van wege de gelij kenis met de Neder landse zanger. FOTO RIJKSMUSEUM VAN OUDHEDEN

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1997 | | pagina 16