Adembenemende roman over jeugdobsessie
De spitzen van
Joan Brady
Metamorfose van vrouw tot varken
aagdijk 14, Breda
Prix Goncourt-winnares Pascale Roze vertaald
Autobiografische roman 'Proloog'
'Zeugzoenen' van Marie Darrieussecq
I (oor Marjan Mes
I goe een mooie, aantrekkelijke jonge
I »rouw langzaam verandert in een
I moddervette zeug, die moet zien te
I overleven in een verloederde, deca-
I dente menselijke samenleving, die
I steeds dierlijker wordt; over die won-
I derlijke metamorfose verhaalt de
I jonge Franse schrijfster Marie Dar-
Pleziertjes
Zonder kleren
Doorzetter
Vrijblijvend
Perfectionist
Strijd
PESTEM I I I I I GIDS
e Franse schrijfster Pascal Roze: 'Familiebanden zijn onverdraaglijk.'
foto john foley
Door Marjan Mes
De laatste vrouwelijke auteur,
die vóór haar de Prix Goncourt
won, was Marguerite Duras.
Een opmerkelijk toeval omdat
uitgerekend het werk van Du-
ras de aanzet gaf tot haar
schrijverschap. De 39-jarige
Franse auteur Pascal Roze
kreeg de prestigieuze prijs, die
nog maar weinig vrouwen ten
deel viel, voor haar meeslepen
de, korte debuutroman Le
Chasseur Zéro (Jager Zero).
Een overrompelende vertelling,
die inmiddels, met 500.000 ver
kochte exemplaren, een groot
succes is in Frankrijk.
Het gaat over een eenzaam meis
je, Laura Carlson, dat van haar
familie geen enkele tederheid
ontvangt en geobsedeerd raakt
door de geschiedenis van haar
vader, die ze nooit gekend heeft
en waarover thuis angstvallig ge
zwegen wordt. Een Amerikaanse
marinier, die omkwam op het
eind van de Tweede Wereldoor
log toen zijn schip bij Okinawa
werd vernietigd door een Japans
kamikazevliegtuig.
Met zijn korte, geconcentreerde
zinnen herinnert de roman aan
het werk van Marguerite Duras.
Ook de thematiek doet daaraan
denken, hoewel Roze's boek wel
licht iets toegankelijker is voor
een breed lezerspubliek.
Pascal Roze ontdekte het werk
van Duras rond haar 25e en be
sloot toen ook pas te gaan schrij
ven.
„Duras maakte mij duidelijk dat
ook mijn bescheiden innerlijke
wereld een bron van literatuur
kon zijn," zei ze in een recent in
terview.
Na een afgebroken Parijse lette
renstudie richtte Roze met enkele
jonge mensen een toneelgezel
schap op dat nog altijd bestaat,
maar acteren - haar eerste grote
passie - doet zij niet meer sinds
het succes van Jager Zero, dat nu
ook - in een uitstekende Neder
landse vertaling van Jeanne Hol-
ierhoek - in ons land in de boek
handels ligt.
Nadat Pascal Roze in Aurelia
Steiner van Duras had gespeeld,
schreef ze zelf ook een toneel
stuk, Tolstoï et la Nuit, waarin de
grote Russische schrijver en zijn
vrouw Sonia een nachtelijke hu
welijkscrisis doormaken. Een
verhalenbundel, Histoires déran-
gées, bleef vervolgens ondanks de
literaire kwaliteit vrijwel onop
gemerkt, met slechts 500 ver
kochte exemplaren.
Pascal Roze's vader was tijdens
de oorlog als marineofficier in
het toenmalige Indochina gele
gerd.
Zij werd in Saigon geboren, maar
groeide op in Frankrijk, bij Mar
guerite Duras ging het precies
andersom. In haar kinderjaren
trok Pascal met haar vader van
de ene havenstad naar de andere.
Deze achtergrond doet vermoe
den dat Jager Zero veel te maken
heeft met haar eigen jeugd, hoe
wel de schrijfster ontkend heeft
dat haar roman autobiografisch
is. Wel heeft zij zich weinig posi
tief uitgelaten over het familiele
ven in haar jeugd.
„Familiebanden zijn onverdraag
lijk. Niemand kan zich er werke
lijk ontplooien, je vormt je juist
door je tegen je familie af te zet
ten. Als kind kende ik veel doods
angsten en ik ben ervan over
tuigd dat ieder kind dat heeft. Je
bent volledig afhankelijk, je be
grijpt niets van de wereld. Dege
nen die hun jeugd beschouwen
als een verloren paradijs zijn ge
woon vergeten hoe vreselijk het
was. Ik wilde dat men zich die
verschrikkingen zou herinneren
en daarom schreef ik dit boek."
In Roze's bekroonde roman Jager
Zero raakt het geestelijk bescha
digde meisje Laura volledig in de
ban van het lot dat haar in 1945
bij Okinawa omgekomen Ameri
kaanse vader trof. De Japanse
kamikaze-piloot, die waarschijn
lijk verantwoordelijk was voor de
dood van haar vader, wordt een
dreigende aanwezigheid in haar
leven. Het oorverdovende lawaai
van zijn Zero-jachtvliegtuig
klinkt haar letterlijk in de oren,
die toch al van kindsaf gekweld
worden door ontstekingen en een
geheimzinnig 'gegons'.
Pascal Roze's geconcentreerde
staccato-zinnen voeren de lezer
genadeloos de meisjeswereld van
de geobsedeerde Laura binnen.
Zonder afleidende beschrijvin
gen weet zij het vreugde- en lief
deloze bestaan van het kind en
haar bezeten zoektocht naar het
verleden van binnen uit te tref
fen. Laura's ontdekkingstocht
valt samen met haar volwassen
wording en de teleurstellende
liefde voor de muziekstudent
Bruno, die haar stimuleert om
wiskunde te studeren.
Het benauwende jaren vijftig
milieu in Parijs wordt met een
buitengewoon indringende
kracht beschreven. Als klein
meisje woont Laura samen met
haar tot waanzin verstomde moe
der in het huis van haar domi
nante, kille grootmoeder. Laura's
enige vreugde is een vriendin die
onverwacht in haar leven komt
en die haar bewust maakt van
haar achtergrond en haar stimu
leert om die te onderzoeken.
Laura's openlijke belangstelling
voor het familiegeheim richt het
broze familieverband ten gronde.
Terwijl de grootmoeder lang
zaam door reuma haar ijzeren
greep op het gezin verliest, gaat
de labiele moeder, die eerst zwij
gend haar dagen met patience
doorbracht, 's nachts met vreem
de mannen in uniform op stap om
's morgens vroeg dronken thuis te
komen.
De identiteitscrisis van Laura en
haar levensgevaarlijke strijd met
haar innerlijke demonen wordt
met een thrillerachtige spanning
opgeroepen. Gebeurtenissen en
gesprekken zijn in zulke kern
achtige zinnen samengebald dat
je het boekje in een adem uitleest,
meegesleurd door het adembene
mend tempo waarmee Pascal Ro
ze de innerlijke worsteling van
haar jonge hoofdpersoon opvoert
naar een climax.
Dat Laura zich zo volledig iden
tificeert met de vernietigende
kracht van de Japanse zelf
moordpiloot in zijn Zero-jacht
vliegtuig kwam op mij niet hele
maal geloofwaardig over. Maar
ik heb toch genoten van dit boek,
dat mede door zijn geringe om
vang aantrekkelijk is om mee te
nemen op vakantie.
Pascal Roze: 'Jager Zero'. Uitgeverij De
Geus. Prijs 32,90.
Voor al uw
tuinonderhoud
wendt u tot
Cadzandseweg 13
Nieuwvliet
Tel. 0117-371890
rieussecq in haar debuutroman Zeug-
I somen ('Truismes').
De 27-jarige auteur baarde met haar
toek, een parabel over de huidige wes
terse samenleving, groot opzien. Er wer
den in Frankrijk diepgaande analyses
aan gewijd en binnen de kortste keren
werden er 250.000 exemplaren van ver
kocht. De vertaalrechten van deze Fran
se bestseller zijn inmiddels aan 24 lan
den verkocht, terwijl Jean-Luc Godard -
de Franse filmvernieuwer van weleer -
het boek gaat verfilmen.
Opvallend is dat de Nederlandse titel-
vertaling meer inspeelt op het sensatio
nele karakter van het onderwerp dan de
originele Franse titel. Truismes betekent
'gemeenplaatsen', maar dat klinkt na
tuurlijk lang zo uitnodigend niet als
Zeugzoenen.
De toekomstige samenleving, die Marie
Darrieussecq schetst, is een zwijnenstal
waar decadentie hoogtij viert en wrede
orgieën worden gehouden. De beeld
schone ik-figuur ondergaat haar verbijs
terende metamorfose tot varken overi
gens laconiek en probeert zich aan te
passen aan haar vprede lot, zoals mensen
zich natuurlijkerwijs voegen naar de
omstandigheden die hen treffen.
Zeugzoenen is geschreven als een absur
de uitvergroting van onze eigen verloe
derende samenleving, die met steeds gro
tere minachting voor de menselijke
waardigheid haar pleziertjes najaagt.
Een belangrijke rol speelt daarbij het
dubieuze vermaakcentrum Aquaplaza,
dat ondubbelzinnig herinnert aan de
huidige tropische luxe-zwemparadijzen.
Er worden soms haaien in losgelaten die
Voor ze doodgingen in het zoete water
vijl minuten hadden om de trage gasten
op te peuzelen.'
De bijzonder mooie en aantrekkelijke
hoofdpersoon uit Zeugzoenen solliciteert
bij een grote parfumerieketen en wordt
door de directeur meteen seksueel mis
bruikt, wat zij zich zonder protest laat
aanleunen. Zij is zeer in trek bij de man
nelijke klanten, die verrukt zijn van haar
lichaam en haar mooie huid, want haar
Door Marjan Mes
De Amerikaanse schrijfster Joan Brady (1940) heeft haar eigen
voorgeschiedenis en levensverhaal indirect beschreven in twee
romans, die ook in ons land de aandacht trokken: Een daad van
geweld en Een daad van liefde.
'De Amerikaans-Engelse schrijfster Joan Brady...ongewone le
vensgeschiedenissen... foto bert n1enhuis
Ongewone levensgeschiedenis
sen, want Brady's grootvader
was een blanke slaaf en haar ou
ders twee bohémien-achtige in
tellectuelen, die meenden dat zij
en haar zuster gebaat waren bij
een 'vrije' opvoeding. De kleine
Joan werd op driejarige leeftijd
verliefd op de minnaar van haar
moeder met wie zij als 20-jarige
trouwde.
Een veertig jaar oudere schrij
ver, wiens ziektegeschiedenis
een zware wissel trok op het hu
welijk zoals we in de boeiende
roman Een daad van liefde kon
den lezen. In Proloog dragen de
belangrijkste figuren hun eigen
namen. Het is een al oudere,
herbewerkte, autobiografische
roman, waarin Joan Brady haar
jeugd, haar balletopleiding en
haar ontwikkeling tot schrijf
ster uit de doeken doet.
Proloog is op de eerste plaats
een boek over de keiharde bal
letwereld, maar intrigerender is
de gespannen relatie van de jon
ge Joan met haar ouders. Het
'flamboyante', temperamentvol
le ouderpaar voedt zijn twee
dochters op volgens het 'Open
Deur'-beleid, zoals zij het zelf
noemen, wat er op neer komt dat
Joan en haar zus hun ouders
zonder kleren mogen zien.
'Het is zo grappig,' placht mijn
moeder tegen gasten aan tafel te
vertellen, 'Judy kan haar ogen
niet van Bobs penis afhouden en
Joanie kijkt naar het water dat
in de pot opspat.'
Ideaal is die opvoeding inder
daad niet, want Joans vader -
een professor - is depressief ten
gevolge van zijn eigen jeugd,
met een fundamentalistische
hel-en-verdoemenis-predikant
als vader. Hij probeert een keer
zelfmoord te plegen, belandt in
een psychiatrische inrichting en
krijgt een hersenbloeding. Maar
hij is ook zeer muzikaal en on
conventioneel en draagt bij tot
Joannies liefde voor de klassie
ke muziek.
Haar keuze om een balletoplei
ding te volgen bij de San Fran
cisco Ballet School wordt door
haar ouders niet toegejuicht,
maar Joannie is een doorzetter,
die grote lichamelijke kwellin
gen en een Spartaanse training
over heeft voor haar roeping.
De bloedblaren, die de spitzen
veroorzaken, en de andere lijfe
lijke ongemakken van de oplei
ding worden manmoedig door
staan, ongetwijfeld als een reac
tie op het 'Open Deur'-beieid.
De routine en de rituelen van
het ballet geven Joan de zeker
heid, die ze thuis mist.
Joan krijgt les van befaamde
De 27-jarige Franse schrijfster Marie Darrieussecq: een van de grootste literaire sensaties in Frankrijk. foto john foley
diensten strekken verder dan alleen het
aanprijzen van lekkere geuren.
Langzaam ondergaat die mooie meisjes
huid griezelige veranderingen, terwijl de
persoon in kwestie ook steeds vetter
wordt. Haar menstruatie blijft uit en ze
meent zwanger te zijn. Er ontwikkelt
zich een derde tepel en op den duur zes
uiers, haar achterwerk wordt enorm en
ze gaat moeilijk lopen. Haar lichaamsbe-
haring neemt verontrustende vormen
aan.
Op sommige ontspoorde klanten heeft
dat eerst nog een grote aantrekkings
kracht. Die reageren 'alsof we in het oer
woud waren'. Zij is niet de enige die
knort en gromt. Haar vriend Honoré
krijgt een afkeer van haar en laat haar in
de steek.
Het vrouw/varken begint te walgen van
vlees en bloemen en eikenbladeren te
eten, terwijl zij zich met grote inspan
ning probeert staande te houden in het
bedrijf waar ze werkt. Als van haar
'stralende schoonheid' niets meer over is,
wordt het moeilijk om nog klanten te
trekken.
Op den duur belandt de ik-figuur tussen
de zwervers en krijgt een verhouding
met een Arabische schoonmaker, waarna
ze een bloederige miskraam krijgt, die
door het riool wordt weggespoeld. Ze is
dan al lang geen vrouw meer en kan dus
ook geen menselijke kinderen meer ba
ren.
Dan ook blijkt dat ze in een soort dicta
tuur leeft, want er is sprake van een Pa
rijse samenleving met een Afdeling Cen
suur, een Regeringspaleis waar zich de
cadente taferelen afspelen en een Staats
secretaris van Goede Zeden. Er is ook
sprake van hongersnood, een epidemie,
oorlog en een zwarte markt, die via In
ternet functioneert.
De zeug/vrouw krijgt een romantische
relatie met de directeur van een cosmeti-
ca-keten die zich inzet voor de Regering
van Vrije Burgers. Deze Yvan is zelf ver
anderd in een wolf, die met zijn geliefde
als 'een huisvarken aan een halsband
met diamanten', gaat wandelen. Als zij
een pizza eet, verorbert hij de koerier.
Yvan leert haar hoe zij zich, net als hij, af
en toe bij Volle Maan een nog enigszins,
menselijke gedaante kan aanmeten.
De schrijfster besteedt uitgebreid aan
dacht aan het langzaam voortschrijden
de proces van lichamelijke en mentale
verandering van haar hoofdpersoon.
Haar taalgebruik is daarbij van een
fraaie, klassieke eenvoud, maar de ver
haalontwikkeling vond ik niet echt ver
rassend of spannend. De horror-achtige
satire op een toekomstige samenleving is
te vaag en vrijblijvend om echt veront
rustend te kunnen zijn.
Wat wel verontrustend is, is vooral het
feit dat de ik-figuur zich niet verzet te
gen hetgeen haar door mannen wordt
aangedaan. Ondanks de gruwelijkheid
van haar lot, dat niet als echt gruwelijk
wordt beschreven, verzoent zij zich met
haar onwaardige situatie, die ongewild
het gevolg is van haar eigen vrouwelijke
behaagzucht.
Truismes werd vorig jaar in Frankrijk
ontvangen als een van de grootste lite
raire sensaties van het jaar. De jeugdige
leeftijd van Marie Darrieussecq heeft
daar ongetwijfeld net zo'n belangrijke
rol bij gespeeld als de trefzekerheid van
haar taal en het sensationele onderwerp
met zijn dubbele bodem.
Marie Darrieussecq: 'Zeugzoenen'. Vertaling:
Mirjam de Veth. Uitgeverij De Arbeiderspers.
Prijs 29,90.
1113. 100% Graanjenever literfles 21,95
ikes Bessenjenever literfles 15)95
>pe Vieux literfles 20,95
Stkamp De Zachte Borrel literfles 15)95
Hts Scotch Whisky 0.7 liter 22,95
ng Ambon Original 0.7 e* 17,95
Russische balletdocenten, maar
feitelijk houdt zij niet van klas
siek ballet omdat ze de verhalen
maar rare bedenksels vindt. Ook
van de lessen van de grote Ge
orge Balanchine, die zij later
ontmoet als ze een opleiding bij
het New York City Ballet volgt,
is ze niet bijzonder gechar
meerd.
„Hij was sowiewo geen docent
waar je de hele tijd les van
moest krijgen; hij was te zeer
een theoreticus om de prakti
sche noodzaak van het opbou
wen van de techniek aan te pak
ken en te zeer een perfectionist
om een bijdrage te leveren aan
de bijna mateloze behoefte van
dansers aan meer kracht." Niet
temin zag Balanchine er voor
Joan uit als 'de belichaming van
een godheid. De meest natuur
lijk elegante man die ik ooit ge
zien heb.'
Ondanks de dreigingen van haar
jaloerse moeder verleidt Joan
haar moeders minnaar, de
schrijver Dexter Masters, tot
een verhouding. Gestimuleerd
door haar relatie met de intel
lectuele Dexter, die haar vader
zou kunnen zijn, gaat zij aan de
Columbia Universiteit filosofie
studeren en begint ook te schrij
ven.
Brady's herinneringen aan haar
balletleven zijn niet het meesle-
pendste onderdeel van haar ro
man omdat ze nogal vlak zijn
uitgevallen. Ieder hoofdstuk be
gint met een korte uiteenzetting
van een klassieke ballettech
niek, alsof het boek daar vooral
om draait.
De rode draad door deze 'roman'
is echter de psychologische
strijd van Joan met haar mooie,
intelligente moeder, de grote ri
vale, die haar dochters liefdes
relatie probeert te vernietigen
en haar zelfvertrouwen onder
mijnt. Vooral in de observatie
van haar ongewone ouders be
toont Brady zich een literair au
teur met een originele kijk op
menselijke verhoudingen.
Kort na haar huwelijk met Dex
ter Masters overleed Brady's
moeder. De volgende twintig
jaar spendeerde zij samen met
man en zoon aan reizen en
schrijven. Op bijna middelbare
leeftijd wijdde zij zich in het
provinciale Engeland - ze gin
gen in Devon wonen - opnieuw
met ijzeren discipline aan de
dans. Na het overlijden van haar
man in 1989 ontwikkelde Joan
Brady zich tot een opmerkelijk
en geliefd schrijfster.
Joan Brady: 'Proloog'. Uitgeverij De
Geus. Prijs 49,90.