Adembenemende roman over jeugdobsessie De spitzen van Joan Brady Metamorfose van vrouw tot varken aagdijk 14, Breda Prix Goncourt-winnares Pascale Roze vertaald Autobiografische roman 'Proloog' 'Zeugzoenen' van Marie Darrieussecq I (oor Marjan Mes I goe een mooie, aantrekkelijke jonge I »rouw langzaam verandert in een I moddervette zeug, die moet zien te I overleven in een verloederde, deca- I dente menselijke samenleving, die I steeds dierlijker wordt; over die won- I derlijke metamorfose verhaalt de I jonge Franse schrijfster Marie Dar- Pleziertjes Zonder kleren Doorzetter Vrijblijvend Perfectionist Strijd PESTEM I I I I I GIDS e Franse schrijfster Pascal Roze: 'Familiebanden zijn onverdraaglijk.' foto john foley Door Marjan Mes De laatste vrouwelijke auteur, die vóór haar de Prix Goncourt won, was Marguerite Duras. Een opmerkelijk toeval omdat uitgerekend het werk van Du- ras de aanzet gaf tot haar schrijverschap. De 39-jarige Franse auteur Pascal Roze kreeg de prestigieuze prijs, die nog maar weinig vrouwen ten deel viel, voor haar meeslepen de, korte debuutroman Le Chasseur Zéro (Jager Zero). Een overrompelende vertelling, die inmiddels, met 500.000 ver kochte exemplaren, een groot succes is in Frankrijk. Het gaat over een eenzaam meis je, Laura Carlson, dat van haar familie geen enkele tederheid ontvangt en geobsedeerd raakt door de geschiedenis van haar vader, die ze nooit gekend heeft en waarover thuis angstvallig ge zwegen wordt. Een Amerikaanse marinier, die omkwam op het eind van de Tweede Wereldoor log toen zijn schip bij Okinawa werd vernietigd door een Japans kamikazevliegtuig. Met zijn korte, geconcentreerde zinnen herinnert de roman aan het werk van Marguerite Duras. Ook de thematiek doet daaraan denken, hoewel Roze's boek wel licht iets toegankelijker is voor een breed lezerspubliek. Pascal Roze ontdekte het werk van Duras rond haar 25e en be sloot toen ook pas te gaan schrij ven. „Duras maakte mij duidelijk dat ook mijn bescheiden innerlijke wereld een bron van literatuur kon zijn," zei ze in een recent in terview. Na een afgebroken Parijse lette renstudie richtte Roze met enkele jonge mensen een toneelgezel schap op dat nog altijd bestaat, maar acteren - haar eerste grote passie - doet zij niet meer sinds het succes van Jager Zero, dat nu ook - in een uitstekende Neder landse vertaling van Jeanne Hol- ierhoek - in ons land in de boek handels ligt. Nadat Pascal Roze in Aurelia Steiner van Duras had gespeeld, schreef ze zelf ook een toneel stuk, Tolstoï et la Nuit, waarin de grote Russische schrijver en zijn vrouw Sonia een nachtelijke hu welijkscrisis doormaken. Een verhalenbundel, Histoires déran- gées, bleef vervolgens ondanks de literaire kwaliteit vrijwel onop gemerkt, met slechts 500 ver kochte exemplaren. Pascal Roze's vader was tijdens de oorlog als marineofficier in het toenmalige Indochina gele gerd. Zij werd in Saigon geboren, maar groeide op in Frankrijk, bij Mar guerite Duras ging het precies andersom. In haar kinderjaren trok Pascal met haar vader van de ene havenstad naar de andere. Deze achtergrond doet vermoe den dat Jager Zero veel te maken heeft met haar eigen jeugd, hoe wel de schrijfster ontkend heeft dat haar roman autobiografisch is. Wel heeft zij zich weinig posi tief uitgelaten over het familiele ven in haar jeugd. „Familiebanden zijn onverdraag lijk. Niemand kan zich er werke lijk ontplooien, je vormt je juist door je tegen je familie af te zet ten. Als kind kende ik veel doods angsten en ik ben ervan over tuigd dat ieder kind dat heeft. Je bent volledig afhankelijk, je be grijpt niets van de wereld. Dege nen die hun jeugd beschouwen als een verloren paradijs zijn ge woon vergeten hoe vreselijk het was. Ik wilde dat men zich die verschrikkingen zou herinneren en daarom schreef ik dit boek." In Roze's bekroonde roman Jager Zero raakt het geestelijk bescha digde meisje Laura volledig in de ban van het lot dat haar in 1945 bij Okinawa omgekomen Ameri kaanse vader trof. De Japanse kamikaze-piloot, die waarschijn lijk verantwoordelijk was voor de dood van haar vader, wordt een dreigende aanwezigheid in haar leven. Het oorverdovende lawaai van zijn Zero-jachtvliegtuig klinkt haar letterlijk in de oren, die toch al van kindsaf gekweld worden door ontstekingen en een geheimzinnig 'gegons'. Pascal Roze's geconcentreerde staccato-zinnen voeren de lezer genadeloos de meisjeswereld van de geobsedeerde Laura binnen. Zonder afleidende beschrijvin gen weet zij het vreugde- en lief deloze bestaan van het kind en haar bezeten zoektocht naar het verleden van binnen uit te tref fen. Laura's ontdekkingstocht valt samen met haar volwassen wording en de teleurstellende liefde voor de muziekstudent Bruno, die haar stimuleert om wiskunde te studeren. Het benauwende jaren vijftig milieu in Parijs wordt met een buitengewoon indringende kracht beschreven. Als klein meisje woont Laura samen met haar tot waanzin verstomde moe der in het huis van haar domi nante, kille grootmoeder. Laura's enige vreugde is een vriendin die onverwacht in haar leven komt en die haar bewust maakt van haar achtergrond en haar stimu leert om die te onderzoeken. Laura's openlijke belangstelling voor het familiegeheim richt het broze familieverband ten gronde. Terwijl de grootmoeder lang zaam door reuma haar ijzeren greep op het gezin verliest, gaat de labiele moeder, die eerst zwij gend haar dagen met patience doorbracht, 's nachts met vreem de mannen in uniform op stap om 's morgens vroeg dronken thuis te komen. De identiteitscrisis van Laura en haar levensgevaarlijke strijd met haar innerlijke demonen wordt met een thrillerachtige spanning opgeroepen. Gebeurtenissen en gesprekken zijn in zulke kern achtige zinnen samengebald dat je het boekje in een adem uitleest, meegesleurd door het adembene mend tempo waarmee Pascal Ro ze de innerlijke worsteling van haar jonge hoofdpersoon opvoert naar een climax. Dat Laura zich zo volledig iden tificeert met de vernietigende kracht van de Japanse zelf moordpiloot in zijn Zero-jacht vliegtuig kwam op mij niet hele maal geloofwaardig over. Maar ik heb toch genoten van dit boek, dat mede door zijn geringe om vang aantrekkelijk is om mee te nemen op vakantie. Pascal Roze: 'Jager Zero'. Uitgeverij De Geus. Prijs 32,90. Voor al uw tuinonderhoud wendt u tot Cadzandseweg 13 Nieuwvliet Tel. 0117-371890 rieussecq in haar debuutroman Zeug- I somen ('Truismes'). De 27-jarige auteur baarde met haar toek, een parabel over de huidige wes terse samenleving, groot opzien. Er wer den in Frankrijk diepgaande analyses aan gewijd en binnen de kortste keren werden er 250.000 exemplaren van ver kocht. De vertaalrechten van deze Fran se bestseller zijn inmiddels aan 24 lan den verkocht, terwijl Jean-Luc Godard - de Franse filmvernieuwer van weleer - het boek gaat verfilmen. Opvallend is dat de Nederlandse titel- vertaling meer inspeelt op het sensatio nele karakter van het onderwerp dan de originele Franse titel. Truismes betekent 'gemeenplaatsen', maar dat klinkt na tuurlijk lang zo uitnodigend niet als Zeugzoenen. De toekomstige samenleving, die Marie Darrieussecq schetst, is een zwijnenstal waar decadentie hoogtij viert en wrede orgieën worden gehouden. De beeld schone ik-figuur ondergaat haar verbijs terende metamorfose tot varken overi gens laconiek en probeert zich aan te passen aan haar vprede lot, zoals mensen zich natuurlijkerwijs voegen naar de omstandigheden die hen treffen. Zeugzoenen is geschreven als een absur de uitvergroting van onze eigen verloe derende samenleving, die met steeds gro tere minachting voor de menselijke waardigheid haar pleziertjes najaagt. Een belangrijke rol speelt daarbij het dubieuze vermaakcentrum Aquaplaza, dat ondubbelzinnig herinnert aan de huidige tropische luxe-zwemparadijzen. Er worden soms haaien in losgelaten die Voor ze doodgingen in het zoete water vijl minuten hadden om de trage gasten op te peuzelen.' De bijzonder mooie en aantrekkelijke hoofdpersoon uit Zeugzoenen solliciteert bij een grote parfumerieketen en wordt door de directeur meteen seksueel mis bruikt, wat zij zich zonder protest laat aanleunen. Zij is zeer in trek bij de man nelijke klanten, die verrukt zijn van haar lichaam en haar mooie huid, want haar Door Marjan Mes De Amerikaanse schrijfster Joan Brady (1940) heeft haar eigen voorgeschiedenis en levensverhaal indirect beschreven in twee romans, die ook in ons land de aandacht trokken: Een daad van geweld en Een daad van liefde. 'De Amerikaans-Engelse schrijfster Joan Brady...ongewone le vensgeschiedenissen... foto bert n1enhuis Ongewone levensgeschiedenis sen, want Brady's grootvader was een blanke slaaf en haar ou ders twee bohémien-achtige in tellectuelen, die meenden dat zij en haar zuster gebaat waren bij een 'vrije' opvoeding. De kleine Joan werd op driejarige leeftijd verliefd op de minnaar van haar moeder met wie zij als 20-jarige trouwde. Een veertig jaar oudere schrij ver, wiens ziektegeschiedenis een zware wissel trok op het hu welijk zoals we in de boeiende roman Een daad van liefde kon den lezen. In Proloog dragen de belangrijkste figuren hun eigen namen. Het is een al oudere, herbewerkte, autobiografische roman, waarin Joan Brady haar jeugd, haar balletopleiding en haar ontwikkeling tot schrijf ster uit de doeken doet. Proloog is op de eerste plaats een boek over de keiharde bal letwereld, maar intrigerender is de gespannen relatie van de jon ge Joan met haar ouders. Het 'flamboyante', temperamentvol le ouderpaar voedt zijn twee dochters op volgens het 'Open Deur'-beleid, zoals zij het zelf noemen, wat er op neer komt dat Joan en haar zus hun ouders zonder kleren mogen zien. 'Het is zo grappig,' placht mijn moeder tegen gasten aan tafel te vertellen, 'Judy kan haar ogen niet van Bobs penis afhouden en Joanie kijkt naar het water dat in de pot opspat.' Ideaal is die opvoeding inder daad niet, want Joans vader - een professor - is depressief ten gevolge van zijn eigen jeugd, met een fundamentalistische hel-en-verdoemenis-predikant als vader. Hij probeert een keer zelfmoord te plegen, belandt in een psychiatrische inrichting en krijgt een hersenbloeding. Maar hij is ook zeer muzikaal en on conventioneel en draagt bij tot Joannies liefde voor de klassie ke muziek. Haar keuze om een balletoplei ding te volgen bij de San Fran cisco Ballet School wordt door haar ouders niet toegejuicht, maar Joannie is een doorzetter, die grote lichamelijke kwellin gen en een Spartaanse training over heeft voor haar roeping. De bloedblaren, die de spitzen veroorzaken, en de andere lijfe lijke ongemakken van de oplei ding worden manmoedig door staan, ongetwijfeld als een reac tie op het 'Open Deur'-beieid. De routine en de rituelen van het ballet geven Joan de zeker heid, die ze thuis mist. Joan krijgt les van befaamde De 27-jarige Franse schrijfster Marie Darrieussecq: een van de grootste literaire sensaties in Frankrijk. foto john foley diensten strekken verder dan alleen het aanprijzen van lekkere geuren. Langzaam ondergaat die mooie meisjes huid griezelige veranderingen, terwijl de persoon in kwestie ook steeds vetter wordt. Haar menstruatie blijft uit en ze meent zwanger te zijn. Er ontwikkelt zich een derde tepel en op den duur zes uiers, haar achterwerk wordt enorm en ze gaat moeilijk lopen. Haar lichaamsbe- haring neemt verontrustende vormen aan. Op sommige ontspoorde klanten heeft dat eerst nog een grote aantrekkings kracht. Die reageren 'alsof we in het oer woud waren'. Zij is niet de enige die knort en gromt. Haar vriend Honoré krijgt een afkeer van haar en laat haar in de steek. Het vrouw/varken begint te walgen van vlees en bloemen en eikenbladeren te eten, terwijl zij zich met grote inspan ning probeert staande te houden in het bedrijf waar ze werkt. Als van haar 'stralende schoonheid' niets meer over is, wordt het moeilijk om nog klanten te trekken. Op den duur belandt de ik-figuur tussen de zwervers en krijgt een verhouding met een Arabische schoonmaker, waarna ze een bloederige miskraam krijgt, die door het riool wordt weggespoeld. Ze is dan al lang geen vrouw meer en kan dus ook geen menselijke kinderen meer ba ren. Dan ook blijkt dat ze in een soort dicta tuur leeft, want er is sprake van een Pa rijse samenleving met een Afdeling Cen suur, een Regeringspaleis waar zich de cadente taferelen afspelen en een Staats secretaris van Goede Zeden. Er is ook sprake van hongersnood, een epidemie, oorlog en een zwarte markt, die via In ternet functioneert. De zeug/vrouw krijgt een romantische relatie met de directeur van een cosmeti- ca-keten die zich inzet voor de Regering van Vrije Burgers. Deze Yvan is zelf ver anderd in een wolf, die met zijn geliefde als 'een huisvarken aan een halsband met diamanten', gaat wandelen. Als zij een pizza eet, verorbert hij de koerier. Yvan leert haar hoe zij zich, net als hij, af en toe bij Volle Maan een nog enigszins, menselijke gedaante kan aanmeten. De schrijfster besteedt uitgebreid aan dacht aan het langzaam voortschrijden de proces van lichamelijke en mentale verandering van haar hoofdpersoon. Haar taalgebruik is daarbij van een fraaie, klassieke eenvoud, maar de ver haalontwikkeling vond ik niet echt ver rassend of spannend. De horror-achtige satire op een toekomstige samenleving is te vaag en vrijblijvend om echt veront rustend te kunnen zijn. Wat wel verontrustend is, is vooral het feit dat de ik-figuur zich niet verzet te gen hetgeen haar door mannen wordt aangedaan. Ondanks de gruwelijkheid van haar lot, dat niet als echt gruwelijk wordt beschreven, verzoent zij zich met haar onwaardige situatie, die ongewild het gevolg is van haar eigen vrouwelijke behaagzucht. Truismes werd vorig jaar in Frankrijk ontvangen als een van de grootste lite raire sensaties van het jaar. De jeugdige leeftijd van Marie Darrieussecq heeft daar ongetwijfeld net zo'n belangrijke rol bij gespeeld als de trefzekerheid van haar taal en het sensationele onderwerp met zijn dubbele bodem. Marie Darrieussecq: 'Zeugzoenen'. Vertaling: Mirjam de Veth. Uitgeverij De Arbeiderspers. Prijs 29,90. 1113. 100% Graanjenever literfles 21,95 ikes Bessenjenever literfles 15)95 >pe Vieux literfles 20,95 Stkamp De Zachte Borrel literfles 15)95 Hts Scotch Whisky 0.7 liter 22,95 ng Ambon Original 0.7 e* 17,95 Russische balletdocenten, maar feitelijk houdt zij niet van klas siek ballet omdat ze de verhalen maar rare bedenksels vindt. Ook van de lessen van de grote Ge orge Balanchine, die zij later ontmoet als ze een opleiding bij het New York City Ballet volgt, is ze niet bijzonder gechar meerd. „Hij was sowiewo geen docent waar je de hele tijd les van moest krijgen; hij was te zeer een theoreticus om de prakti sche noodzaak van het opbou wen van de techniek aan te pak ken en te zeer een perfectionist om een bijdrage te leveren aan de bijna mateloze behoefte van dansers aan meer kracht." Niet temin zag Balanchine er voor Joan uit als 'de belichaming van een godheid. De meest natuur lijk elegante man die ik ooit ge zien heb.' Ondanks de dreigingen van haar jaloerse moeder verleidt Joan haar moeders minnaar, de schrijver Dexter Masters, tot een verhouding. Gestimuleerd door haar relatie met de intel lectuele Dexter, die haar vader zou kunnen zijn, gaat zij aan de Columbia Universiteit filosofie studeren en begint ook te schrij ven. Brady's herinneringen aan haar balletleven zijn niet het meesle- pendste onderdeel van haar ro man omdat ze nogal vlak zijn uitgevallen. Ieder hoofdstuk be gint met een korte uiteenzetting van een klassieke ballettech niek, alsof het boek daar vooral om draait. De rode draad door deze 'roman' is echter de psychologische strijd van Joan met haar mooie, intelligente moeder, de grote ri vale, die haar dochters liefdes relatie probeert te vernietigen en haar zelfvertrouwen onder mijnt. Vooral in de observatie van haar ongewone ouders be toont Brady zich een literair au teur met een originele kijk op menselijke verhoudingen. Kort na haar huwelijk met Dex ter Masters overleed Brady's moeder. De volgende twintig jaar spendeerde zij samen met man en zoon aan reizen en schrijven. Op bijna middelbare leeftijd wijdde zij zich in het provinciale Engeland - ze gin gen in Devon wonen - opnieuw met ijzeren discipline aan de dans. Na het overlijden van haar man in 1989 ontwikkelde Joan Brady zich tot een opmerkelijk en geliefd schrijfster. Joan Brady: 'Proloog'. Uitgeverij De Geus. Prijs 49,90.

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1997 | | pagina 17