ÖE STEM
Planisfeer brengt
sterren in kaart
Expositie en boek over eten en tafelmanieren in verleden
Afluisteren voor
kinderen
t De Houck
eesten
braken caravans
inrijdingen
Jamaakriemen
)IENSTEN
Vergeten recepten
Vissaus
Tafelmanieren
Tours
en 3. Rammeloo-Wiskerke, 4. Roe-
giest-Visser, 5. J. de Mul en zoon,
6. P. Pieters, 7. O. Haers, 8 en 9. P-
Pladdet, 10. J. de Ritter.
AG 25 JULI 1997 CB
onen aan die nog een boete
den openstaan. Een 22-jari-
Terneuzenaar moest nog
boete betalen, maar gaf aan
niet te kunnen. Hij werd
r vijftien dagen opgesloten.
28-jarige man zonder vaste
in- of verblijfplaats werd
gehouden omdat hij onder
.oed van alcohol verkeerde,
reed bovendien in een ge
en auto en had nog een boe-
ipenstaan.
mwvliet - Een 58-jarige man
ider vaste woon- of verblijf-
ats werd gisteren aangehou-
omdat hij een aantal inbra-
in caravans op zijn gewe-
had. Hij heeft dat inmiddels
bekend.
euwvliet - Een fietsende toe-
t uit Geldrop werd gister-
ddag rond 14.00 uur op Ter
>ere aangereden door een au-
die werd bestuurd door een
■jarige inwoner van Schoon-
ke. De fietser moest met de
ïbulance naar het ziekenhuis
orden vervoerd,
astburg - Een 75-jarige inwo-
;r van Oostburg werd gister-
tcht van achter aangereden
de Lange Heerenstraat in
ostburg. Bestuurder van de
:hteropkomende auto was een
i-jarige inwoner van Adegem
Hij heeft er vermoedelijk
ïkletsel aan overgehouden.
ostburg - Een 43-jarige inwo-
er van Vlissingen is op de
reekmarkt in Oostburg aange-
ouden omdat hij namaakrie-
ïen van Levi's en Calvin Klein
erkocht
,1.00-11.15 uur en 17.00-17.15
lur. Boodschappen zo mogelijk
roor 10.00 uur.
■lontenisse en Kloosterzande -
7an vrijd. 17 u. tot maand. 8 u.
I lokter Helmers, tel 0114-681277.
leinkenszand, 's Heer Arends-
jerke, Nieuwdorp en Wolp-
haartsdijk - De praktijk van de
krtsen Harten, van Driel, Aarn-
mtse en v.d. Vlugt wordt van
brijd. 17.30 u. tot maand. 8 u.
waargenomen door dokter Aarn-
outse. (boodschappen tussen 9 en
10 u.)
(Hulst, Clinge, Koewacht en St.-
Jansteen - Van vrijd. 17 u. tot
hnaand. 8 u. dokter Gielen en
[Dokter Van Berkel, Grote Markt
lil, Hulst, tel. 0114-313131.
fSpreekuur spoedgevallen za en
zo 11 en 17 u. op vermeld prak
tijkadres.
Sas van Gent en Westdorpe - Van
vrijd. 18 u. tot maand. 8 u. dokter
Gadellaa, Europaln 49, Sas van
Gent, tel. 0115-452525. Visites
aanvragen 9-10 u. Spreekuur uit
sluitend voor spoedgevallen: zat.
om 10.00 uur op Bolwerk Oranje
2.
Sluiskil, Philippine en Hoek -
Dokter Van Haelst, tel 0115-
471955. Spreekuur spoedgeval
len zat. en zond. om 12 uur.
Terneuzen - Van zat. 8 uur tot
zond. 8 uur dokter Ephraim, tel
694000. Van zond. 8 uur tot
maand. 8 uur dokter Meijerink,
tel 613768. Spreekuur spoedge
vallen zat. en zond. 11.30 en 17
ZIEKENHUIZEN ZEEUWS-
VLAANDEREN
Voor eerste hulp bij ongelukken:
eerst dienstdoende huisarts raad-
Hulst - Buitenpolikliniek De
Honte, tel. 0114-373000.
Oostburg - St. Antoniuszieken-
huis, tel. 0117-459000.
Terneuzen - Streekziekenhuis De
Honte tel. 0115-688000.
Verboden om aan je
achterwerk te krabben
Sur
Door Hein Sluijter
Het voltallige bestuur van de
Dierenbescherming zou bij
zonder geschokt zijn. Ik zie de
n van deze vereniging al
spandoeken door de stra
ten marcheren of een spontane
zitdemonstratie organiseren
het Binnenhof. Tenminste
ais mensen van nu openlijk
zouden eten wat in vroegere
eeuwen in Nederland soms ge
bruikelijk was.
In de vroege middeleeuwen ston
den plevieren, merels, zanglijsters
kraanvogels op het menu.
Waarna in de zestiende eeuw
roerdompen, reigers en kwakken
(kleine soort reiger) aan de beurt
jaren. Groot zou vervolgens de
'erontwaardiging zijn bij de
Stichting Knobbelzwanenplat-
form in Amstelveen. Want stel,
dat daar het bericht binnen zou
komen, dat gevulde zwanenhalzen
een onderdeel waren van een
staatsbanket. En toch hebben we
dit allemaal zonder schroom uit
gevreten, zij het eeuwen geleden.
Gelukkig werd in de afgelopen
twintig eeuwen ook anders gege-
vooral door de gewone man.
Twee jaar lang hebben Lizet
Kruyff en dr. Judith Schuyf zich
over de vraag gebogen of onze
voorouders bij tijd en wijlen nou
echt van die smerige schransers
raren zoals menig keer wordt af
geschilderd of dat er vaak gewoon
ieel lekker werd gegeten en wel zo
dat het op dit moment nog steeds
smaken. Twee jaar lang heb
ben beide dames, Lizet als free
lance wetenschapsjournalist en
Judith als wetenschappelijk on
derzoeker aan de Universiteit van
Utrecht, de Nederlandse litera
tuur er op nageplozen. Ze doken
archieven en bibliotheken en
bezochten ook musea en tentoon
stellingen. En twee jaar lang
kookten ze zelf recepten uit kook
boeken die via het begin van deze
teuw terug gaan tot de Romeinen.
Bet resultaat is een boek dat zo-
tel een historisch verhaal vertelt
als wel een reeks schier vergeten
recepten weer als nieuw opdient.
Twintig eeuwen koken en eten' is
voor een deel geïllustreerd met
oateriaal uit de befaamde Atlas
'an Stolk. Prenten en tekeningen
rit diezelfde bron sieren pu ook
tentoonstelling op in Het His-
orisch Museum j in Rotterdam,
leze expositie, Vier eeuwen eteri',
s duidelijk gekoppeld aan| de ver
fijning van het boek maar be-
lerkt zich tot de periode 1560-
De vaak fijaaie prenten, t^-
reningen en menukaarten vallen
e bewonderen tot en met 12 okto-
w. Ze geven, net als het boek, een
dee van hoe in die periode werd
Luilekkerland-onderwerpen komen in de zestiende eeuw veel voor op gravures. Deze, waar boer, soldaat en klerk verzadigd liggen te slapen is
van Pieter Bruegel en dateert uit 1567.
getafeld. Zelf vind ik het boek leu
ker ën Realistischer. Niet alleen
omdat het een veel langere perio
de beschrijft maar vooral ook om
dat eetgewoonten en receptuur
steeds tegen een historische ach
tergrond worden geplaatst. En
natuurlijk om al die stokoude re
cepten die iedereen kan uitprobe
ren.
Het eerste hoofdstuk gaat vanzelf
sprekend over de Romeinen maar
dan wel over de Romeinen in Ne
derland. Wat aten en dronken die
lui zo ver van huis? De gewone
soldaten aten bijvoorbeeld puls,
een gerecht dat na tweeduizend
jaar nog best zal smaken als je het
recept bekijkt. Want puls is een
dikke, hartige pap met uien, knof
look, spek, geplette tarwe, witte
wijn en bouillon. Ze deden daar
ook zout naar smaak in en soms
zelfs peper maar die was eigenljk
te duur. Een Romeinse legionair
had elke dag recht op 650 gram
graan (meestal tarwe), maar kreeg
ook groenten, kaas, zout, olijfolie
en wijn. Zonder wijn was geen
maaltijd compleet. Nauwelijks
waren de Romeinen tot in onze
contreien doorgedrongen of ze be
gonnen dan ook voorbeeldig agra
rische activiteiten te ontplooien
door meteen wijngaarden aan te
leggen, te beginnen langs de Rijn
en de Moezel.
Zonder garum kon je trouwens
ook niet eten. Garum of liquamen
was een soort saus, die je verkreeg
door vis te laten rotten in zeewa
ter. Het lijkt vies, maar er werd
kennelijk nooit iemand ziek van.
Het was zo'n beetje de Romeinse
maggi. Volgens de auteurs leek
garum op de huidige Thaise vis
saus.
Verbazingwekkend is het te ver
nemen, dat burgers uit die tijd
heel vaak uit gingen eten. Niet uit
rijkdom, maar uit pure noodzaak.
Hun huizen bevatten in de meeste
gevallen geen keuken. Eenvoudig
uit eten gaan, kon trouwens in
vrijwel elke kroeg. Uit opgravin
gen in Nijmegen is duidelijk ge
worden dat het in elke Romeinse
stad of nederzetting wemelde van
de kroegen. Bekend in die tijd was
het kookboek De Re Coquinaria,
een werk in tien delen van Apicius
die in de eerste eeuw na Christus
leefde. In de, villa's van de meer
welgestelden werd natuurlijk an
ders gegeten dan bij de gewone
burgers. Daar waren wél keukens.
Een leuk menuutje: vooraf kwart
els (in het oorspronkelijke recept
lijsters) uit de oven. Vervolgens
met hazelnoten gevulde meerval.
Dan wild zwijnbiefstukjes met ro-
zijnensaus. En tot slot kikkererw
ten met komijn. Bij dat alles uiter
aard wijn. En een schaal met hard
gekookte eieren en olijven kwam
je altijd wel tegen. In alle gerech
ten werd kwistig met allerlei krui
den gewerkt.
Uit de Frankische tijd, toen de Ro
meinen waren verdwenen, stamt
een zoetzure rundvleesragout. De
riblappen die daarvoor nodig wa
ren, werden eerst gebraden in
goed gezouten varkensvet. Gedu
rende de daarop volgende Karo
lingische tijd blijken er al meloe
nen en augurken te worden ver
bouwd. Maar ook prei, uien knof
look, worteltjes tuinbonen en
kropsla. Er waren nog steeds geen
borden zoals wij die kennen. Er
werd gegeten van vierkante plak
ken hard gebakken brood. Na de
maaltijd waren die goed door
weekt met sappen en vet. En dat
ging naar de armen en naar de
honden.
De gewoonte om veel groenten te
eten ging verloren in de vroege
middeleeuwen. Moertroel deed
het toen goed bij de hongerigen.
Een gerecht met verschillende
soorten wild zoals fazant, patrijs
en konijn. Verder met broodk
ruim, gemalen kaas en eieren om
te binden. Er ging ook wat gember
door en ciderazijn.
De eerste instructies voor tafel
manieren stammen uit de vijftien
de eeuw. Aan de hand van wat
toen ineens als onbeleefd werd be
schouwd, kun je nagaan wat er
vóór die tijd allemaal gebeurde.
Onwelvoegelijk was het geworden
om aan tafel je neus te snuiten in
je hand. Vingers mochten alleen
nog worden afgeveegd aan je
kraag of aan je mouwen en je
mocht je vlees niet in het zout do
pen. Smakken mocht ook al niet
meer, vuile nagels waren onbeta
melijk evenals drinken met een
volle mond en krabben aan je ach
terwerk. Pas later, in de zeven
tiende eeuw, kon je het niet meer
maken om met vieze handen aan
de maaltijd te verschijnen. Waren
ze schoon dan mocht je van de
eend in chocoladesaus genieten of
van je konijn in het zuur met pe
perkoek. En als je zwezeriken met
asperges en truffels wilde eten,
dan moest je wachten tot de ne
gentiende eeuw, toen dat gerecht
voor het eerst op tafel verscheen.
Wat de twintigste eeuw heeft ge
bracht, vooral in de tweede helft,
weten we. Elke diëtiste kan je dat
vertellen.
Lizet Kruyff en Judith Schuyf: Twintig
eeuwen koken en eten. Uitg. Kosmos-
Z&K, prijs 39,90.
Tentoonstelling 'Vier eeuwen eten'.
Historisch Museum (Het Schielands-
huis). Korte Hoogstraat 31, Rotterdam.
Dinsdag t/m vrijdag 10-17 uur; zater
dag, zon- en feestdagen 11-17 uur. Tel.
010-2176767.
II I II
VRIJDAG 25 JULI 1997 D1
Strijd in Vrede Qroede, 41 duiven,
870,70 mpm: 1. mevrouw Buijze,
2,3,4 en 5. G. Dusarduijn jr.
Keukentafereel, gravure naar D. Vinckboons (1576-ca. 1633).
Kleine kinderen hebben grote oren, zoals alle ouders weten,
maar speelgoedwinkel Intertoys maakt die oren nog een stuk
groter met de introductie van een nieuw speeltje, de Super
sonic Ear.
Door Will Gerritsen
'Zet de koptelefoon
op en richt de sensor.
Druk op de knop en
alle geluiden en ge
sprekken op afstand
hoor je alsof je er
vlakbij staat,' zo no
digt de Intertoys-fol-
der de jeugd uit om
zich in afluisterprak
tijken te begeven.
Lekker spannend. De
vriendjes die zich in
de keuken terugtrek
ken om een woord te
bedenken voor een
raadselspelletje, vra
gen zich verbaasd af
hoe Jantje het ge
zochte woord in een
keer wist te raden.
Triomfantelijk haalt
Jantje zijn CIA-ge-
reedschap te voorschijn. „Ik
ben een spion", grijnst hij vals.
Onschuldig vermaak, niet
waar.
Nu hebben de ouders van Jan
tje relatieproblemen. Om de
kinderen daarmee niet onnodig
te belasten, houden ze die peri
kelen voor hun kroost zo goed
en zo kwaad mogelijk verbor
gen. Maar Jantje is allang op
de hoogte: 's avonds in bed
speelde hij met de Supersonic
Ear, richtte het ding naar het
luidruchtige geruzie in de
huiskamer en deed precies wat
de folder voorschreef: „Druk
op de knop en alle geluiden en
gesprekken op afstand hoor je
alsof je er vlakbij staat." Dit
lukt althans in gehorige
nieuwbouw. Voordat vader en
moeder alle moed hadden ver
zameld om in welgekozen be
woordingen hun kinderen over
hun echtscheiding in te lichten,
wist Jantje al dat papa bij een
andere mevrouw zou gaan in
trekken. Toen het jongetje met
zijn Supersonic Ear een ge
sprek van de buren in hun tuin
opving, vernam hij trouwens
dat er een nieuwe papa bij ma
ma kwam wonen: de buurman.
Het gaat hier om een verzon
nen voorbeeld. Maar dat is
geen geruststelling voor wie
zich realiseert dat de werke
lijkheid altijd verder gaat dan
dat je in de stoutste fantasieën
had kunnen voorstellen.
In ieder geval zou je kunnen
vaststellen dat Intertoys zijn
klantjes tot een „grensover
schrijdende nieuwsgierigheid"
prikkelt. Dat vindt althans R.
de Groot van de Nationale
Speelraad, nadat hij van de
foldertekst notitie heeft geno
men. „Rare boel hoor, dat zo'n
apparaat kinderen de gelegen
heid geeft om burgers af te
luisteren. Zoiets tast de priva
cy van anderen toch aan." Los
van deze principiële bezwaren,
sabelt hij het stukje speelgoed
neer met de kwalificatie „wat
een onzin. De speelwaarde is
nihil."
Ook de Registratiekamer, de
Privégesprekken afluisteren met de
Supersonic Ear kan strafbaar zijn.
FOTO JACQUES PEETERS
instantie die van overheidswe
ge de privacy van de Neder
landse burger beschermt, staat
kritisch tegenover het speeltje.
„Ik vind het een onzinappa-
raat", stelt B. Crouwers van de
Registratiekamer. „De aan
schaf van het apparaat acht ik
uit pedagogische overwegin
gen niet verstandig. Je zet kin
deren aan tot bespiedende en
beloerende activiteiten."
Strikt genomen kan het spelen
met de Supersonic Ear straf
rechtelijke gevolgen hebben.
Het is volgens artikel 139 van-
het wetboek van strafrecht
verboden om met behulp van
een apparaat iemand in de pri-
vésfeer af te luisteren. Die re
gel geldt niet alleen als het
'slachtoffer' zich in zijn wo
ning bevindt, maar ook voor
privégesprekken die iemand
buitenshuis voert, zoals in een
winkel, café of supermarkt. De
afluisteraar wacht een straf
van maximaal zes maanden ca
chot, terwijl hij nog eens maxi
maal zes maanden moet zitten
als hij het beluisterde aan der
den doorbrieft.
Directeur R. Cornelissens van
Intertoys ziet niettemin geen
kwaad in het speelgoed. „Het
is toch een prachtig ding om in
het bos geluiden van de groene
specht en zo op te vangen. Het
is niet bedoeld om kinderen
aan te zetten tot het afluisteren
van hun buren. Misschien dat
dat toch kan gebeuren, maar
wij gaan er vanuit dat kinde
ren het onderling gebruiken",
zo wuift hij alle bezwaren weg.
Gelukkig zijn de afluisterkwa-
liteiten van het Ear allesbehal
ve sensationeel te noemen. De
richtmicrofoon ontbeert ten
enen male de gevoeligheid van
de apparatuur, waarmee Gene
Hackman in Francis Coppola's
speelfilm The Conversation op
grote afstand gesprekken af
luisterde. De Nederlander be
hoeft zijn privégesprekken
voortaan niet op fluistertoon te
voeren in het bange bewustzijn
van Little brother is hearing
you.
Willy de Houck uit Waterland-
s te zien op de Gentse Feesten,
rppelkotjes', maar presenteert
cohol.
ïëntwintig jaar de cirkel voltooid.
5 een tentoonstelling in het toen-
iteld Nobody's Art. Deze werd ge-
Noordstraat van de Gentse zen
en zijn fanfare De Lochte Gente
bij Sint Jacobs, de thuisbasis van
aan de basis stond van de tegen
een wachthokje van het Belgisch
ïenkant bekleed met spiegels. Op
e A's aangebracht, hetgeen staat
ist tegen alcohol). De kunstenaar
ches waarop hij te zien is als 'ge*
Van het project wordt een video
erdeel vormt van De Houcks ten-
n de Zeeuwse Bibliotheek in Mid-
*°e 'middag' met gezinwaan de maaltijd, een ets van P. van
fen Berge, ca. 1726
PRENTEN ATLAS VAN STOLK
Door Mark Langeslag
Vaak gaan tijdens
een vakantie in het
buitenland pas
echt je ogen
open. In een an
dere omgeving
met zeeën van
tijd zie je op
eens mooie ge
bouwen, natuur
gebieden en
steeds meer mensen
krijgen ook oog voor
de pracht en praal van de
sterrenhemel.
's Avonds op de camping of tij
dens een wandeling in de bergen.
Niet gehinderd door de 'lichtver-
ontreiniging' die we in Nederland
kennen.
Steeds vaker nemen mensen
daarom een planisfeer mee om
wat licht in de duisternis te
scheppen. Er zijn nu betaalbare
(een kleine twintig gulden) va-
kantieplanisferen op de markt.
De planisfeer (letterlijk hemel-
plein) is een draaibare hemel
kaart en bestaat uit twee delen:
de sterrenkaart en de horizon
schijf die daar bovenop ligt. Met
een projectie vanaf de pool (het
middelpunt) is de hemel in kaart
Een planisfeer.
gebracht. Door
het simpel in
stellen van de
datum en de
juiste tijd krijg
je de sterren
hemel van die
avond in beeld.
Op zoek naar de
grote Beer, de
Draak en de Kleine
Hond.
Wie een planisfeer koopt
om er in de vakantie mee aan de
slag te gaan, moet eerst goed in
een atlas kijken om te zien op
welke breedtegraad zijn vakan
tiebestemming ligt. Elke hemel
kaart is namelijk slechts in een
beperkt gebied te gebruiken, bij
voorbeeld tussen 25 en 35 graden
NB.
Voor alle planisferen geldt dat je
naast sterren en sterrenbeelden
ook zogenoemde 'verrekijkerob
jecten' kunt opzoeken: zoals dub
belsterren, veranderlijke sterren,
diffuse en planetaire nevels, ster
renstelsels en bolvormige sterren
hopen. Deze ongeveer 200 objec
ten zijn alle met een verrekijker
vanaf de camping te bekijken.
