z :x
5> 1 k
LI}!) 3
£lGV6ll
MMA)
De nuttige neveneffecten
van een simpel medicijn
bE STEM
Medicijn met het Bayer-kruis wereldwijd het meest geslikt
IPEND1
JUF
Verbinding
Niet zuiver
Tevredenheid
Beeldmerk
Poedervorm
Werking
WOENSDAG 23 JULI 1997 D1
Extra Garantie, n
minimaal bedrag
voor 'n maximaal
gevoel van zekerheid!
85?
y
Aspirine
stilt al een
eeuw pijn
Acetylsalicylzuur (ASZ), het werkzame bestanddeel van het bekendste en
wereldwijd meest geslikte medicijn, bestaat dit jaar een eeuw. Het was de
jeugdige Duitse chemicus Felix Hoffmann, die op 10 augustus 1897 het
pijnstillend vermogen van de stof aspirine onderkende en verfijnde. Bayer
maakte er tabletjes van, en het eenvoudige aspirientje veroverde de wereld.
Wetenschappelijke navorsingen hebben in honderd jaar uitgewezen dat
aspirine méér doet dan hoofdpijntjes bedwingen.
Door Theo Vincken
lispirine, een alledaagser medicijn is niet denk-
|taar. Receptvrij verkrijgbaar. Misschien daar-
i jarenlang ondergewaardeerd. Desondanks
|iereldomvattend het meest gebruikt. Voor ve
il hèt probate geneesmiddel tegen hoofdpijn,
leen vaak onderschatte klacht.
■Onderzoek heeft geleerd dat meer dan twintig
procent van de Nederlandse bevolking vaker dan
lag per week (600.000 mensen zelfs dage
lijks!) hiervoor pijnstillers gebruikt.
t simpele aspirinetabletje brengt in de meeste
■gevallen verlichting. Maar ook andere pijnlijke
lingemakken en kwaaltjes laten zich door dit ma
pje van alles bedwingen. Het koortsverlagende
llibletje mag in de doorsnee medicijnkastje dan
Bok niet ontbreken. En niet alleen daar.
lïoen in juli 1969 het Amerikaanse ruimteschip
lApollo 11 onder leiding van Neil Armstrong koers
pile naar de maan, ontbrak in de boordapotheek
Bet buisje aspirine niet.
pen eventueel opkomend koppijntje van de astro-
lauten kon meteen adequaat worden bestreden,
|tenaspirientje in het heelal. Daarvan had de 29-
prige Felix Hoffmann in de verste verte niet dur-
pn dromen, toen hij honderd jaar geleden in het
pboratorium van de Farbenfabriken Bayer Co
pWuppertal-Elberfeld de chemische verbinding
hm acetylzuur en salicylzuur tot stand bracht.
ziekte van zijn vader - hij leed aan een ernsti
ge vorm van chronische gewrichtsontsteking
pumatoïde artritis) - vormde voor Hoffmann
|'ij zijn zoeken naar een verdraagbare pijn-
l'liller een extra stimulans.
|De 29-jarige chemicus moest immers dage-
|-;ks meemaken welke vervelende bijwer-
pgen het door zijn vader genomen sali-
h'hat had. Salicylzuur, een extract uit
p bast van de spireaplant of schiet-
P'g, mocht dan wel sinds mensen-
gems als een koortsverlagend
pijn verzachtend geneesmiddel
p boek staan (de geschiedenis
I'm aspirine gaat terug tot de
Oudheid; Hippocra-
oervader van de genees-
ut, schreef er al over),
p bittere brouwsel ver-
Joorzaakte bij vele ge-
puikers door zijn af-
p'jselijke smaak mis
lelijkheid en braak-
Boven-
irriteerde het
de slijmhuid van mond, maag en darmen, wat het
middel voor vele gebruikers bijkans erger maakte
dan de kwaal.
Eerder dan Felix Hoffmann hield de Fransman
Charles Frédéric Gerhardt zich al bezig met de
'veredeling' van salicylzuur. Het zoeken was naar
chemische verbindingen analoog aan salicylzuur.
De scheikundig laborant uit Straatsburg boekte
in 1853 weliswaar succes met de chemische ver
binding van acetylcloride en natriumsalicylaat,
maar het aldus gevormde acetylsalicylzuur bleek
niet zuiver en dus niet houdbaar.
Bovendien was de bereiding te complex en te be
werkelijk om van een echte doorbraak te kunnen
spreken. Niettemin was het een belangrijke stap
voorwaarts in de ontwikkeling van het
medicijn.
Het zou nog jaren duren eer
Hoffmann er uiteindelijk in
slaagde de synthese van ace
tylsalicylzuur te vereen
voudigen. Dat met vreug
de uitgesproken 'Eure
ka!' vond plaats op 10
agustus 1897. Samen
Deze reclame-auto reed rond 1929 over de Nederlandse wegen.
met zijn collega Heinrich Dreser stelde hij tot hun
beider tevredenheid vast, dat het nieuwe middel
niet alleen veel minder bijwerkingen had, maar
dat daarenboven de pijnverzachtende en koorts-
verlagende eigenschappen van hel bittere salicyl
zuur volledig behouden bleven.
Pas twee maanden later (10 oktober 1897) maakte
hij van zijn ontdekking melding in het laborato
riumdagboek. Zijn werkgever Bayer besloot het
nieuwe middel onder de naam Aspirin op de
markt te brengen. 'De 'A' aan het begin van het
woord staat voor acetyl, de lettergreep 'spir'
slaat op de herkomst van het salicyl
zuur: extract van planten behorend
tot de familie van de moerasspi
rea (Latijn: spirea ulmaria).
De farmaceutische vinding
werd in 1899 onder het
handelsmerk Aspirin als pa
tent ingeschreven bij het oc
trooibureau. (Name gesetzlich
geschützt in Deutschland und
den meisten übrigen Industrielan-
dern.) Daarmee kreeg de product
naam en het beeldmerk (het bekende
Bayer-kruis) wereldwijd in meer dan
zeventig landen wettelijke bescher
ming.
Echter, aan het einde van de Eerste
Wereldoorlog (1918) werd het far
macieconcern uit het 'oorlogszuch
tige' Duitsland in de Verenigde
Staten het patent- en beeldmerk
recht van Aspirin ontnomen.
Deze oneervolle confiscatie - de
merkrechten gingen naar een
Amerikaans bedrijf - sneed diep in
het vlees van het farmacieconcern.
Pas drie jaar geleden lukte het Bayer
in Noord-Amerika zijn oude rechten
terug te verwerven door de gedeeltelij
ke overname van Sterling Winthrop, dat
zich voor de VS het beeldmerk van Bayer
en Aspirin had toegeëigend. Bij deze ruim
één miljard dollar kostende 'herovering' liet
het bedrijf uit Leverkusen zich niet uitsluitend
leiden door nostalgische gevoelens, al stemde de
terugkeer van het 'Amerikaanse' aspirientje in de
schoot van het Duitse moederbedrijf toch tot vol
doening.
Aanvankelijk bracht Bayer aspirine uitsluitend
als fijnkorrelig stof op de markt, zoals destijds de
meeste geneesmiddelen in poedervorm verkrijg
baar waren. De bevoorrading van de apotheken
vond plaats in flessen en dozen. Rond de eeuwwis
seling zorgde het bedrijf uit Leverkusen echter
voor een revolutionaire ontwikkeling.
Bayer ontwierp een machine die het mogelijk
maakte acetylsalilucylpoeder in tabletvorm te
produceren, een doorbraak die van grote beteke
nis zou worden voor het bedrijf. Deze vooruitgang
legde de farmaciefabrikant geen windeieren. Hof
fmanns 'wondermiddel' vond nog grotere aftrek.
De gemakkelijk met water in te nemen aspirineta
blet aspirientje in de volksmond) kreeg mondiale
bekendheid en erkenning als hèt middel tegen
hoofdpijn, maar het bleek bovendien als koorts-
verlagend en ontstekingsremmend medicijn zeer
werkzaam te zijn. Enkele vervelende bijwerkin
gen (niet elke maag verdraagt aspirine even goed)
werden zonder morren op de koop toe genomen.
Hoe vreemd het misschien ook moge klinken,
maar het heeft nog tot begin van de jaren zeventig
geduurd eer men wetenschappelijk het precieze
functioneren van aspirine in het menselijk li
chaam wist te doorgronden.
Het was met name de Britse farmacoloog en latere
Nobelprijswinnaar prof. dr. John R. Vane, die in
1971 het werkingsmechanisme van acetylsalicyl
zuur kon analyseren. Het was in dezelfde tijd dat
diverse wetenschappelijke onderzoeken status
verhogend voor het simpele, onbeduidende aspi
rientje uitpakten. Een tweede leven kondigde zich
daarmee aan. Vervelende nevenwerkingen van as
pirine, bleken plotseling een therapeutisch effect
te hebben.
En dat maakt het acetysalicylzuur van Felix Hof
fmann tot het medicijn van de twintigste eeuw.
Felix Hoffmann, de man die in 1897 het asperientje uitvond.
De 'A' aan het begin
van het woord staat voor
acetyl, de lettergreep
'spir' slaat op de herkomst
van het salicylzuur: extract
van planten behorend tot de
familie van de moeras-spi
rea.
FOTO'S BAYER MIJDRECHT
Door Theo Vincken
Even dreigde aspirine een 'versleten' ge
neesmiddel te worden. De van 1897 date
rende ontdekking van de farmaciegigant
Bayer beleeft echter een tweede jeugd.
Sedert enkele jaren staat het snel en ef
fectief werkende middel tegen hoofdpijn
en andere (vaak pijnlijke) ongemakken
weer in het middelpunt van de belang
stelling.
Het honderd jaar oude, receptvrij ver
krijgbaar farmacologische middel ace
tylsalicylzuur, zo heeft recent weten
schappelijk onderzoek uitgewezen, blijkt
méér te zijn dan een simpel pijnstillend,
koortswerend en ontstekingsremmend
huismiddel.
Overigens mag men de ogen niet sluiten
voor de (vaak vervelende) bijwerkingen
en contra-indicaties van aspirine, want
daar kan men niet aan voorbij. Van het
medicijn voor miljoenen is bijvoorbeeld
bekend, dat de maag het niet altijd even
goed verdraagt.
Eén van de meest bekende bijwerkingen
van acetylsalicylzuur (ASZ) is de irrita
tie van de maagbinnenwand, wat in zeld
zame gevallen kan leiden tot een maag
bloeding (gastro-intestinale bloeding), al
valt de kans daarop met het innemen van
een normale 'hoofdpijndosis' vrijwel te
verwaarlozen. Niettemin verteren som
mige mensen aspirine niet gemakkelijk.
Ze klagen over misselijkheid en maag
zuur. Deze vervelende neveneffecten
kunnen meestal worden voorkomen door
de aspirine op te lossen in water, waar
door het acetylsalicylzuur sneller wordt
opgenomen en een eventuele irritatie van
het maagslijmvlies tot een minimum
wordt beperkt.
Er zijn weinig geneesmiddelen zonder
bijwerking, reden waarom het valt aan te
raden altijd even de bijsluiter te lezen,
zelfs van het 'onschuldige' aspirientje.
Trouwens, soms kan zo'n onaangename
reactie op termijn zelfs leiden tot een op
waardering van het medicijn. Zo gold de
bloedverdunnende bijwerking van aspi
rine tot midden jaren zestig als zeer on
gewenst. Nu wordt acetylsalicylzuur -
juist door dat neveneffect - gezien als een
preventief middel in de strijd tegen hart
en vaatziekten. Immers, ASZ verhindert
het samenklonten van bloedplaatjes,
waardoor de vorming van trombi wordt
tegengegaan. Een vermindering van de
klontervorming zou een daling van het
risico op hartinfarcten betekenen. Talrij
ke studies hebben inmiddels onomstote
lijk aangetoond dat aspirine een gunstig
effect heeft op deze vaataandoeningen.
De werking van ASZ bij een beroerte
steunt op een gelijkwaardig principe.
Wanneer de beroerte een gevolg is van de
vorming van bloedklonters, kan het in
nemen van acetylsalicylzuur een gunstig
uitwerking hebben.
Tijdens het congres van de International
Headache Society in Amsterdam hebben
1500 artsen, veelal neurologen, uit 55
landen, onlangs kennis kunnen nemen
van een wetenschappelijk onderzoek
naar beroertes. Andermaal werd aspirine
genoemd als het medicijn dat vaak na
een hersenbloeding wordt toegediend. In
Nederland worden jaarlijks 24.000 men
sen getroffen door een beroerte. Het
tweede leven van de 100-jarige pijnstiller
- wereldwijd wordt jaarlijks 55.000 ton
aspirine geproduceerd - lijkt nog lang
niet ten einde. Misschien komt er zelfs
een derde leven. Want momenteel ver
richt de farmacologische wetenschap on
derzoek naar de rol die acetylsalicylzuur
mogelijk zou kunnen spelen bij de be
handeling van bepaalde vormen van
kanker.
