Strijd in Cambodja escaleert GOED KOOP Ongeregeldheden rond Oranjemars Europa en VS ruzieën over nieuwe Navo-leden Polen hangt aan zeldzame onafhankelijkheid buitenland a4 Tienduizenden op de vlucht roodmerk koffie Eerste foto's van Rode Planeet BUITENLAND KORT DE STEM DE STEM COMMENTAAR Naleving akkoord Dayton in Bosnië op losse schroeven Van Portadown naar Washington Verkiezingen in Albanië zonder grote problemen 'Khomeini opdrachtgever bom Lockerbie' 'Geheim plan om Karadzic aan te houden' Egypte neemt Belgisch rundvlees in beslag Problemen MIR voorlopig opgelost i i MAANDAG 7 JULI 1997 Hiervoor onze excuses. Phnom Penh (rtr/dpa) - Tienduizenden Cambodjanen en tien tallen buitenlanders zijn gisteren op de vlucht geslagen voor de zwaarste gevechten in jaren in Cambodja. De machtsstrijd tu- sen de twee rivaliserende premiers in de hoofdstad Phnom Penh liep afgelopen weekeinde volkomen uit de hand. Optimis tische Japanse meldingen over een staakt-het-vuren bleken ge bakken lucht. Door Bob van Huët Londen - Elf politiemannen en evenveel burgers zijn ge wond geraakt bij ongeregeld heden rond de passage van de jaarlijkse, protestantse, Oran- jemars over de Garvagy Road in de katholieke wijk van de Noord-Ierse stad Portadown. Op advies van de politie gaf de Britse minister van Noord-Ierse Zaken, Mo Mowlan, tenslotte toch toestemming voor de om streden parade, tot woede van de katholieke bewoners. Portadown, veertig kilometer zuidwestelijk van Belfast, was voor het derde achtereenvolgen de jaar toneel van gewelddadig heden. Na een grote 'veiligheids operatie' van politie en leger, za terdagnacht, konden 1200 Oran jemannen gisterochtend over de Garvagy Road marcheren. Nadat ze, traditioneel, een kerkdienst hadden bijgewoond in een nabij gelegen kerk. Om een confronta tie met katholieke bewoners te voorkomen moeten de partijen elke zomer weer worden geschei den door de Noord-Ierse politie, RUC. Met harde hand werd de Garvagy Road vooraf ontruimd. De RUC, die bijna uitsluitend protestantse agenten in de ran gen heeft, wordt gehaat door de katoholieken die het korps par tijdigheid verwijten. Een Amerikaanse waarnemer, Robert Cushing, verklaarde op de Britse televisie geschokte te zijn door de manier waarop 'mensen van de straat werden geslagen en in hun huizen gedreven'. De katholieken rond Garvagy Road kregen feitelijk huis- en straatarrest totdat de mars voor bij was. De optocht zelf verliep probleem loos. De Oranjemannen en hun muziekkorps voerden twee vaan dels maar passeerden zwijgend. Buurtbewoners scholden hen uit of sloegen boos op de grond met deksels van vuilnis. Ernstige rellen ontstonden na af loop toen zich terugtrekkende politiecolonnes werden aange vallen met stenen, flessen en mo- lotov cocktails. De politie opende daarop het vuur met plastic kogels. Daarbij viel een onbekend aantal gewon den. Een aantal journalisten raakte gewond door rondvliegen de stenen. De Ulsterse politiecommandant Ronnie Flanagan zei dat hij had moeten kiezen tussen twee kwa den. Een poging de tocht te stop pen leidde vorig jaar tot een beleg van vier dagen en zeer ernstige ongeregeldheden in heel Noord- Ierland. Een leider van Sinn Fein riep de katholieken gisteren na de mars op om 'de straat op te gaan om voor hun rechten op te komen'. De gebeurtenissen in Drumcree leidde gisteravond tot nieuwe ge welddadigheden door heel Ul ster. Bij Lisburn, even westelijk van Belfast, werd een trein ge kaapt. Nadat de passagiers waren ge dwongen uit te stappen, ging de trein in vlammen op. Ook werden op verschillende plaatsen auto's en vrachtwagens in brand gesto ken. Minister Mo Mowlan sprak van een trieste dag. Een groep van zestig buitenlan ders, onder wie enkele Nederlan ders, week per auto uit naar het aangrenzende Thailand. De meeste evacués zijn medewerkers van internationale organisaties die in de noordwestelijke provin cie Battambang actief waren. Ook in die streek is de spanning toegenomen tussen aanhangers van de twee co-premiers, die el kaar in de hoofdstad bestrijden. Zaterdag waarschuwden buiten landse regeringen hun onderda nen in Cambodja al voor de jong ste ontwikkelingen. Het Neder landse ministerie van Buiten landse Zaken adviseert reizigers om het land voorlopig te mijden. Akkoord Het Japanse ministerie van Bui tenlandse Zaken, dat in het con flict bemiddelt, kwam eerder gis teren nog met een positieve ver klaring. De tweede premier van Cambodja, Hun Sen, had een ak koord gesloten over een staakt- het-vuren met de Funcinpec-par- tij van eerste premier prins Rana riddh. Waarnemers spraken over een mogelijke doorbraak op weg naar een vreedzame oplossing. Maar Funcinpec sprak enkele uren later tegen dat er een ak koord was. Op zijn beurt ver klaarde co-premier Hun Sen zijn rivaal prins Ranariddh voor af ge-, zet. Hij beval de arrestatie van zijn in Frankrijk verblijvende te genstander. Tevens wees hij de bemiddeling van de Cambod jaanse korting Norodom Sihan ouk, vader van Ranariddh, in de strijd af. In een radiotoespraak riep Hun Sen dissidenten van Ra- nariddhs partij op een andere co- premier voor te dragen. Hun Sen had eerder ontkend dat hij bezig is met een staatsgreep. Zijn troepen vechten tegen de communistische rebellen van de Rode Khmer, en niet tegen de royalistische milities van Rana riddh, aldus Hun Sen. Ranariddh beschuldigde zijn co-premier za terdag van een poging tot machtsovername tijdens zijn ver blijf in het buitenland. Hij riep zichzelf daarna uit tot enige lei der van de wettelijke regering. De prins besloot gisteren in Frankrijk te blijven om daar 'het verzet te organiseren'. De gevechten in Phnom Penh tus sen milities en aanhangers van de twee co-premiers laaiden giste ren op, direct na het verstrijken van een zaterdag ingesteld nach telijk uitgaansverbod. Brand haarden waren het royalistische militaire steunpunt Tang Kras- ang en de wijk waar Ranariddh en loyale hoge generaals en over heidsfunctionarissen wonen. In deze buurt was zaterdag ook al hevig gevochten. De Franse am bassade raakte door granaat- en kogelinslagen zwaar beschadigd, (ADVERTENTIE) pak 250 gram van374 72? 'ndische schijven 5 stuks NU karnemelk <>70 Tak van^ "17 *ant*(fagen geldig van ma. 7 juB t/m wo. 9 juli 1997 A&P Services B V. tel 035-5433333 elke dag goed nieuws a ook het koninklijk paleis is be schoten. Bij de strijd kwamen sinds zaterdag zeker veertien personen, onder wie een Japan ner, om het leven. Rode-Khmer De strijd begon nadat Hun Sen een Funcinpec-militie had willen ontwapenen. De co-premier ver klaarde dat zijn troepen actie moesten ondernemen tegen Rode Khmer-strijders die door Rana riddh de hoofdstad zouden zijn binnengesmokkeld. De eerste premier ontkende Hun Sens be schuldigingen, ook al had hij aangegeven open te staan voor een politieke overeenkomst met de huidige Rode-Khmerleider Khieu Samphan. Hun Sen is per tinent tegen elke samenwerking met de beweging van de voorma lige dictator Pol Pot. Belgrado/Pale (afp/dpa) - De machtsstrijd in het Servische ge deelte van Bosnië, de Republika Srpska, spitst zich toe. De Amerikaanse pogingen van het afgelopen weekeinde om de partijen rond de tafel te krijgen, liepen op niets uit. De internatio nale gemeenschap vreest ernstige gevolgen voor de naleving van het Dayton-vredesakkoord. De door Amerika gesteunde pre sidente van de ServSföK'é Repu bliek, Biljana Plavsic, zag giste ren 'uit veiligheidsoverwegingen' op het laatste moment af van een ontmoeting met Momcilo Krajis- nik, het Servische lid van het col lectieve staatspresidium. Tussen Scylla en Charybdis is geen keuze mogelijk. Toch wordt dit elk jaar van de Britse minister van Noord-Ierse zaken gevraagd. Rond 11 ju li herdenken de protestanten van Ulster de Slag aan de Boyne, de over winning van koning-stadhouder Willem lil op Rome. Het feit speelde in 1690, maar is voor Noord-lerland nog steeds actueel. Willem lil, de Nederlandse Oranjeprins, versloeg toen zijn katholieke schoonvader Jacobus II en daarmee werd het Verenigd Koninkrijk te ruggevoerd in de kringen van de Reformatie. Voor Ulster, het uiterste stukje van het verder goed katholieke Ierland, is de herdenking van dit historisch gegeven een bevestiging van de protestantse rechten. In Noord-lerland, het laatste deel van het eiland dat nog onder Brits bewind staat, staan katholieken en protestanten diametraal tegenover elkaar. De katholieke meerderheid wil aansluiting bij de Ierse republiek; de protestantse Unionisten, die het eeuwenlang voor het zeggen gehad hebben, voelen zich deel van Groot-Brittannië. Met geweld trachten beide partijen hun gelijk te verkrijgen. Onder de vorige Britse premier Major leek de redelijkheid eindelijk te overwinnen. Er werd onderhandeld. Desondanks vonden de protes tantse Oranjemannen het nodig om in marstempo en onder triomfalis tisch tromgeroffel hun historische krijgszege op de 'Hoer van Babyion' in het plaatsje Portadown te gedenken. De katholieken waren er fel op tegen en het conservatieve kabinet probeerde daarom de mars te ver ijdelen. Tevergeefs. Er ontstond zoveel agitatie en commotie dat de mi nister van Noord-Ierse zaken niets anders kon doen dan alsnog toe stemming te verlenen, zij het onder strikte voorwaarden. De katholieken, en met name de stadsguerrillabeweging IRA, waren woedend. Londen zwichtte in hun ogen voor druk en geweld en van daar dat de IRA er ook voor koos zijn argumenten weer met aanslagen kracht bij te zetten. De nieuwe Labourminister is met veel krediet aan haar onmogelijke opdracht begonnen. Van links verwachtten de katholieken enige steun. Labour is immers voor een beperkte autonomie van de buiten gewesten. Mevrouw Mowlan bleek echter niet in staat de Oranjemars te verbieden. Voor de protestanten was dat zoveel als buigen voor de IRA en zo'n uitgangspunt waren ze niet bereid te accepteren als start punt voor nieuwe onderhandelingen. De katholieken stonden daarentegen op een verbod en zonder dat za gen zij niets in een nieuw staakt-het-vuren. Mevrouw Mowlan heeft ten einde raad een tussenoplossing gekozen. Wel een mars, maar vol ledig afgeschermd. Van twee kwaden heeft zij beiden gekozen, maar iets anders kon ze ook niet. De gevolgen zijn duidelijk. Van nieuw overleg zal het op kor te termijn niet komen. Met hulp van buitenstaanders, die op geen en kele wijze partij zijn, maar wel tot druk in staat, zullen de partijen naar de conferentietafel gedwongen moeten worden. Alle ogen zijn daar om gericht op de Amerikaanse president. Het grote contingent Ierse Amerikanen moet zijn invloed aanwenden. Het Marskarretje Sojouner is gisteren begonnen aan zijn voorzichtige exploratie van de planeet Mars. Het wagentje, niet veel groter dan een stevige speelgoedvrachtauto, bevond zich aan boord van de Amerikaanse Sonde Pathfinder, die vrijdagavond laat een succesvolle 'zachte' landing op de Rode Planeet uitvoerde. De eerste kleurenfoto's van het Marsoppervlak sinds 21 jaar tonen een verlaten landschap dat bedekt is met keien en rotsen. Sojourner moet een week lang over het oppervlak rond rijden. Daarbij zal het monsters nemen van de Marsbodem en proeven doen, min of meer radiogra fisch bestuurd van de aarde. foto reuter Vandaag en morgenvergadert de Navo tijdens een tweedaagse top over uitbreiding. Hongarije, Tsje chië en Polen worden tijdens deze bijeenkomst in Madrid uitgeno digd om toe te treden. Vooraf gaand aan 'Madrid' een serie ver halen over de nieuwe leden. Wat hebben ze de Navo te bieden en welke hindernissen hebben ze nog te overwinnen? Vandaag Po len. Door Erwin Tuil Warschau - Tumultueus mag het verle den van Polen zonder meer genoemd worden, doortrokken van opstanden, oorlogen, bezettingen en ontelbare grens- verschuivingen. Het vormde de houding van de Polen, die eens de onregeerbaren van Europa werden genoemd. Hongaren accepteren veel, sluiten stilzwijgend compromissen om de harmonie niet te verstoren. Tsjechen zoeken rust, zoeken de genoegzaamheid van bier en een goed gesprek. Maar Polen, die gaan de straat op als ze iets niet aanstaat. Broodprijzen omhoog? Opstand. Te weinig hervormin gen? Opstand. Noodtoestand? Opstand. Geef ze een reden en vroeg of laat is het gedonder in de glazen. Vraag het de Duit sers die Warschau wilden platbranden, vraag het de communisten die Solidari teit wilden afschaffen. Ook na de val van het communisme was er geen premier die zijn of haar termijn volmaakte. De Polen kunnen de wens tot inspraak tot in het absurde doordrijven. De Poolse koningen waren presidenten, gekozen door de adel die oeverloos discussieerden tot er een consensus gevonden was. Daarbij dient te worden aangetekend dat naar schatting zo'n tien procent van de bevolking zich tot die adel kon rekenen. Het resultaat was dat de koning niets had in te brengen, want geen edelman wilde gezag afstaan. Met 38 miljoen inwoners wordt Polen, negen keer zo groot als Nederland, met een het vijfde land van de bondgenoot schap. Negentig procent daarvan steunt de inspanningen van de regering voor Navo-toetreding. Dat cijfer is niettemin geflatteerd. Slechts een minderheid wil dat er buitenlandse troepen op Pools grondgebied gestationeerd worden of dat er Poolse troepen worden ingezet buiten eigen land. Toch hebben de Polen juist daar hun grootste militaire reputatie opgebouwd. Geroemd wordt nog steeds de slag bij het Spaanse Somosierra op 30 november 1808. Honderdvijfentwintig Polen in dienst van Napoleon maakte daar in ze ven minuten en ten koste van drieëntach tig doden korte metten met een vijande lijke overmacht van negenduizend man. Polen vochten overal, maar na 1795 vrij wel altijd op vreemd grondgebied. Want Polen werd in drie fases opgedeeld tussen de Russen, Duitsers en Oostenrijkers. Ie dere koning, keizer of andersoortig staatshoofd dat een onafhankelijk Polen in het vooruitzicht stelde, kon rekenen op hun diensten. En dus vochten de Polen voor Napoleon, George Washington tij dens de Onafhankelijkheidsoorlog en voor de Geallieerden tussen 1939 en 1945. Dat nakomen van die beloften liet te wensen over. In de twee eeuwen na de Poolse delingen, heeft het onafhankelijke Polen welgeteld achtentwintig jaar be staan. De rest van de tijd teisterden be zetters de Poolse landen of had het de weinig benijdenswaardige positie van sa tellietstaat. Dat verleden als deurmat voor groot machten verklaart de enorme animo voor de Navo. Voor hen is de alliantie de beste garantie voor rust in de tent. De Polen geven als enige ruiterlijk toe dat de Navo een defensieverbond is tegen Rusland. Want waar anders zou het gevaar van daan moeten komen met de Duitsers in het eigen kamp. Die leveren zelfs scheu tig nieuw materieel voor het Poolse leger. De verdragsorganisatie is de enige garan tie waar ze vertrouwen in hebben. Veilig heidsbeloften zonder alliantie zijn nooit een succes geweest. Verwezen wordt dan bijvoorbeeld naar de Britten die beloften voor bescherming niet waarmaakten toen nazi-Duitsland binnenmarcheerde of naar de afwezige protesten toen de Sovjet-Unie in 1945 Polen niet meer wil de verlaten. Zoals zo vaak vochten de Po len op vreemd grondgebied voor de be vrijding van hun land die nooit zou ko men. Maar Polen zou Polen niet zijn als de aanloop naar Navo-toetreding probleem loos verlopen zou zijn. De volksvertegen woordiging, de Sejm, ondervond dat in de strijd om de parlementaire controle op het leger. Dat wilde de verantwoordelijk heid bij de toenmalige president hebben, Lech Walesa. Deze steunde de generale staf in hun bemoeienissen om bezuini gingen en hervormingen van het leger zo veel mogelijk te beperken. Het was met name stafchef generaal Ta- deusz Wilecki die het verzet aanvoerde. Maar compaan Walesa werd eind 1995 door de kiezer de deur gewezen en Aleks- ander Kwasniewski nam het president schap over. Inmiddels is Wilecki overge plaatst en is het opperbevel van het leger in vredestijd neergelegd bij de minister van Defensie, Stanislaw Dobrzanski, en dus de volksvertegenwoordiging. Toch had Wilecki een begrijpelijke reden om zich te verzetten. In de afgelopen ze ven jaar is de strijdmacht ingekrompen van 430.000 tot 230.000 manschappen. Budgetten worden gekort en de moraal onder officieren is laag, want zelfs de sterk gereduceerde omvang van het leger is nog te duur. Een probleem waar overi gens alle nieuwe leden mee te maken hebben. De interne problemen om het le ger klaar te stomen voor een volwaardig Navo-lidmaatschap gingen hand in hand met de forse bezwaren die Rusland had met de Poolse toetreding. Voor Moskou lagen die vooral in de grootte van het land, geografische positie en de militaire waarde daarvan. Precies die redenen waarom Polen de hoofdprijs van de Na- vo-uitbreiding is. De Polen maken zich momenteel weinig zorgen over de Russische buur en al hele maal niet over de Duitse. Een punt van bezorgdheid was dan ook het uniever drag dat Jeltsin onlangs afsloot met de Wit-Russische president Aleksander Lu- kashenka. Deze geldt als een onbereken bare neo-stalinist die het liefste zijn land weer ziet opgaan in moedertje Rusland, hetgeen de Pools-Russische grens aan zienlijk verlengt. Vooralsnog zien de Po len geen bedreiging uit het Oosten. Maar ze weten als geen ander dat relaties tus sen landen veranderlijk zijn. Daarom is het Navo-lidmaatschap de beste verzeke ring voor de toekomst. Wat minder tur bulentie zou een aangename afwisseling zijn. Tirana (dpa/rtr) - De tweede ronde van de Albanese parle mentsverkiezingen is gisteren betrekkelijk rustig verlopen. Grote incidenten deden zich voor zover bekend niet voor. De leider van de Socialistische partij, Fa- tos Nano, kondigde in de ochtend al aan premier te worden en zei dat hij een regering op brede ba sis wil waaraan verscheidene partijen deelnemen. De Socialisten, opvolgers van de voormalige communisten, zijn na de eerste stemronde vorige week al zeker van de overwinning. Hamburg/Teheran - Een voormalige Iraanse topspion heeft ont huld dat de bom die in 1988 een Pan Am-toestel boven het Schot se Lockerbie liet ontploffen, op bevel van wijlen ayatollah Ruhol- lah Khomeini is geplaatst. Duitse functionarissen zijn de informa tie op haar betrouwbaarheidsgehalte aan het onderzoeken, aldus het weekblad Der Spiegel deze week. Bij de aanslag kwamen alle 259 inzittenden om en 11 personen op de grond. Los Angeles - De Amerikaanse geheime dienst CIA en 'speciale eenheden' hebben een geheim plan ontwikkeld om de voormalige Bosnisch-Servische leider Radovan Karadzic te arresteren. Dit schrijft de Amerikaanse krant Los Angeles Times gisteren. Presi dent Clinton heeft volgens de publicatie nog niet ingestemd met het plan. Hij zou willen afwachten of de Bosnisch-Servische rege ring niet door het opvoeren van de diplomatieke druk kan worden bewogen Karadzic uit te leveren. Cairo - De Egyptische autoriteiten hebben zaterdag zeshonderd ton 'bedenkelijk' rundvlees uit België in beslag genomen. Het Egyptische ministerie van Handel besloot eerder deze week tot een totaal importverbod voor rundvlees uit België. Cairo reageer de op de mogelijke betrokkenheid van Belgische bedrijven bij de illegale handel in Brits rundvlees, dat sinds vorig jaar maart Groot-Brittannië niet mag verlaten wegens de ziekte BSE. Moskou - De jongste technische problemen met het aftakelende Russische ruimtestation MIR zijn opgelost. De panne aan het sta biliseringssysteem is verholpen, waardoor de zonnepanelen naar de zon kunnen worden gedraaid en de stroomvoorziening is verbe terd. De vlucht van het ruimtestation verloopt verder volgens plan, zei het vluchtleidingcentrum gisteren. Madrid - Aan de vooravond van de Top in Madrid waar regeringsleiders en staats hoofden beslissen over de uitbreiding van de Navo is de spanning voelbaar. Topdi plomaten maken overuren. Zij werken aan een oplossing voor het conflict tussen een aantal Europese landen en de Verenigde Staten. Er wordt gesleuteld aan een formulering waarin de ru ziënde partijen zich kunnen vinden, maar de uitkomst is nog onzeker. Voor Navo-begrippen is het een ongewone situatie. Consensus is in het 50-jarige bestaan van het westerse bondgenootschap geen papieren begrip gebleken. Voor komende problemen worden meestentijds binnenkamers op gelost. Crisissituaties komen zelden naar buiten. In Madrid heerst wèl publieke verdeeldheid. De Amerikanen hebben zich de woede van een aantal lidstaten op de hals ge haald door bij voorbaat te ver klaren dat in de eerste uitbrei dingsronde slechts drie landen mogen toetreden; Polen, Tsje chië en Hongarije zijn de geluk kigen. Roemenië, Slovenië en de Baltische staten zijn (nog) niet welkom. Frankrijk - een fervent voor stander van de toetreding van Roemenië en zoals altijd zeer gevoelig voor de leidende rol van de Amerikanen - speelt de kwestie hoog op. Premier Jospin heeft aangekondigd dat zijn land onder deze omstandighe den niet terug wil keren in de militaire structuur van de Navo. De legendarische Franse presi dent Charles de Gaulle trok zich in 1966 uit die structuur terug. De lichtontvlambare generaal wilde niet langer naar de pijpen van de Amerikanen dansen. In Madrid is de hoop gevestigd op het diner van vanavond waar de staatshoofden en regerings leiders aanzitten. Het is een goed gebruik dat tijdens dit soort sessies zaken worden ge daan. Een voordeel is dat zowel de Amerikaanse president Clinton als de Franse president Chirac zich realiseren dat de top in Ma drid niet mag mislukken. De vele verschilpunten met voormalig vijand Rusland zijn uit de weg geruimd. Wanneer de markante beslissing om de Navo met voormalige communistische landen uit te breiden wordt ge blokkeerd door interne ver deeldheid, is dat een historisch dieptepunt. Er zal een manier moeten wor den gevonden om de opposan ten van de Verenigde Staten hun gezicht te laten redden. Er wordt driftig gewerkt aan een formule waarin de afgewezen landen daadwerkelijk uitzicht wordt gegeven op toetreding. Hoopgevend is de boodschap van Clinton die van plan is in 1999 een Top bijeen te roepen. De verwachting is dat tijdens de bijeenkomst in ieder geval Roe menië en Slovenië worden uit genodigd om tot de Navo toe te treden. Clinton wil zich echter niet vastleggen. Hij maakt zich grote zorgen over de kosten van het proces. Bovendien verdenkt hij de Eu ropeanen ervan dat zij de Navo als proeftuin voor de Europese Unie willen gebruiken. Dat is geen onlogische gedachte. De aspirant-leden laten zelf met re- gelmaaat weten dat ze het Na vo-lidmaatschap beschouwen als een opstapje naar hun be langrijkste doel: de Europese Unie. Clinton weigert aan dit spel mee te doen. De nieuwkomers moeten aan hoge eisen voldoen. De dwars liggende Europese landen heb ben opnieuw ervaren dat de Amerikaanse president zijn ei gen prioriteiten stelt.

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1997 | | pagina 5