Weekend
MANAGER
vioog er tóe ke^eeiiïiercuies Vrede in Bosnië, maar de oorlog is niet voorbij
Fietsen die lopen
als een Carisma
D2
M/V
-acIe/PowerHouse) m/v
anden
sgroep
gevende (m/v)
Sinds eind '95 is het vrede in
voormalig Joegoslavië. Ogen
schijnlijk is de rust weerge
keerd. Maar in Bosnië, waar de
strijd het hevigst heeft gewoed,
is de oorlog niet voorbij. Een
wandeling door de prachtig
groene heuvels kan je dood wor
den vanwege de landmijnen en
er is gebrek aan alles.
Sergeant-majoor Adrie Musters,
instructeur op de KMA in Bre
da, was in 1994 gelegerd op de
vliegbasis in Tuzla vanwaaruit
hij de contacten met de plaatse
lijke bevolking onderhield. Na
terugkeer in Nederland sloeg hij
aan het inzamelen: eerst kleding
en schoeisel, later ook meubilair.
Sinds de rust in Bosnië is weer
gekeerd, is hij regelmatig terug
gegaan Om de hulpgoederen te De moslimfamilies die gehuisvest zijn in kamertjes van vier bij vier, bestaan voornamelijk uit vrouwen. Veel mannen zijn gesneuveld in de oorlog. foto's de stem/johan van gurp
heen en weer, volgeladen met
X 70
j DE STEM
i i i i i
ZATERDAG 21 JUNI 1997
n B.V. is al ruim 60
hypotheek, verzeke-
aliteit en direct per-
nstverlening. Met 20
culiere alsook de za-
Voor de versterking
ek naar een enthou-
inschrijving:
inwerkperiode bent
:andig verantwoorde-
r uw accountgroep
de voor de uitbreiding
n
ring op het gebied
rzekeringen, financie-
en hypotheken
rituele informatie kunt
cf nemen met dhr.
Wagemakers, tele-
32-472950.
deze functie u aan
n uw sollicitatieformu-
uitgebreide c.v. onder
ing van referentienum-
>523 aan:
t, afdeling werving en
3TERHOUT.
nd) B.V. is een succesvolle dochter
p plc. een groot Engels systeemhuis I
ers en 10 vestigingen in Engeland, del
ïuit haar vestiging in Tilburg werkt
interessante projecten. Enkele
dienst, de Nederlandse Spoorwegen
n.
kunnen realiseren is er momenteel
:ature voor een:
ik en vastgoedbeheer
ebruikers m.b.t. aanpassingen aan
licaties. Hij/zij stuurt programmeurs
menteert de applicaties bij de klanten.
menteren het geheel.
ig in de automatisering (Oracle of
en u kunt de verantwoordelijkheid
mmeurs. Belangrijk Is dat u goed
ims applicaties en dat u de drijfveren
Brabant willen wonen en werken,
;en, met een informele werksfeer
solliciteren. Informaticaspecialisten
jftware van wereldklasse!
naar: Van de Sanden Flex Adviesgroep,
115000 HE TILBURG,
len met 013-5443355 en vragen naar
cunt u informatie opvragen op
.com.
del-,
rg-
I
>na' 2
nctionaris komt per 1 september 1997
ide vacature:
j 'Guldenroede'
Bij gebleken geschiktheid behoort een
ogelijkheid. hp.
week; een contract voor 36 uur is
drie verpleegafdelingen in det verpleeg
roners. allen met een somatische ino
aan de medewerkers van het team.JW
lehoren onder meer het zorgdra9fHrtina.
ir een goede teamgeest De teamleid g
ende taken, gericht op directe pat
wordt gewerkt. U bent verantwo
tie van de zorg op de organisatoriscne
ggevende in staat beleidsmatige
grijke bijdrage leveren aan dekwab
jvende werkbegeleiding aan ie
zorg voor waarneming van net
egroep 40:
en bedraagt
land, op u"!'
Daar maken de eerste renners zich los uit de
meute van homo's, lesbo's, junkies, punkers,
arbeiders, werklozen en nieuwsjagers. Wim
Kok is, zo te zien, het eerste weg. Een vroege
ontsnapping, maar ja, hij rijdt voor eigen pu
bliek.
Tony Blair oogt zeer fris en gaat onmiddellijk
in de achtervolging. Je kunt zien dat hij is ge
traind door de Engelse tempobeul Chris
Boardman. Aan de zijkant schuift Aznar, de
kleine, pezige Spanjaard, naar voren. Hij
beeft heel wat te verdedigen, nu de grote In-
durain is afgestapt. De Fransman Jospin ped
delt in de achterhoede, maar doet dat toch
met de bravour van een Tour-winnaar die zijn
ereronde rijdt.
De krachtmens Dehaene oogt een beetje als
zijn landgenoor Michel Pollentier, die ooit in
een bergetappe in de Tour sjoemelde met het
inleveren van zijn plas. Tsjonge, wat een ex
plosie van deze geblokte Belg! Hij rukt snel
op, maar ai, daar valt hij stil. Hij is compleet
achter adem, kapot! Dehaene heeft waar
schijnlijk toch te veel energie gebruikt toen
hij Kok de huid vol schold.
Helmut Kohl blijft achter. Heeft het Duitse
paradepaard materiaalpech, is zijn frame ge
broken, is hij lek gereden? Nee, ik zie nu dat
Helmut overlegt met zijn verzorgers. Het
schijnt dat hij het advies krijgt te voet verder
te gaan. Misschien is dat wel verstandig, want
er is altijd wel een lollige Nederlander die de
oorlog niet heeft meegemaakt, maar tot gro
te hilariteit van de omstanders naar de Duit
ser roept: 'Ik wil mijn fiets terug!'
Chirac zit nu al op grote achterstand. Het ver
haal gaat dat hij op het raam van zijn hotel
zo'n rode Carisma-advertentie heeft geplakt.
Ja, die Fransen pakken alles mee, in welk land
ze ook zijn. Door Chirac speelde Kok even
met het idee om alle leiders een spiksplinter
nieuwe Carisma mee te geven, om alle irrita
ties glad te rijden. Maar Koks achterban
meldde dat dat niet verstandig was met al die
kritische mensen in de stad. Want ook die 'au
tonomen' blijken mensen te zijn die juist niet
gek zijn op automobielen.
Toch jammer dat Jimmy Carter er nu niet bij is
in Amsterdam. Een paar weken geleden
maakte hij tijdens zijn trainingsritten in Den
Haag een verpletterende indruk. Een nieuwe
Greg Lemond, werd toen bewonderend ge
zegd.
Wim Kok zoekt nu even de juiste versnelling
om de hobbel van de Hogesluisbrug te ne
men. Hij is de laatste weken intensief bege
leid door Joop Zoetemelk, ooit ook een eeu
wige tweede. Kok heeft heel lang in de scha
duw van de grote Lubbers gereden, maar
Joop is het levende bewijs van de stelling dat
een geduldige tweede ooit de grote winnaar
is. Kok kijkt achterom. Het zal toch niet zo
zijn dat die dikke Terpstra een fiets heeft ge
grepen, lijkt hij te denken. Dat ze tussen het
volk door slalomt en haar bezwete toet tegen
de camera's drukt? Ze is er toe in staat.
Hierdoor raakt Kok een beetje uit balans tij
dens deze beklimming. Het begint een le
vensgevaarlijke situatie te worden, heren op
de fiets met veel te weinig nachtrust en veel
te veel gewicht, knipperend tegen de felle
Amsterdamse zon. Er moeten wel ongeluk
ken van komen in de afzink naar het Amstel
Hotel met die gemene bocht. Maar we kun
nen u helaas niet getuige laten zijn van de fi
nish. De rechten zijn nu eenmaal opgekocht
door Eurosport.
Maar die fiets is een gouden greep geweest.
Als ik het goed begrijp, maakt Nederland met
die simpele, stoere fiets een lange neus naar
de HSL, waarmee de Fransen hun stempel op
Europa willen drukken. En naar de vliegtuig-
ttby die ons boven het hoofd hangt. De we
reld ziet nu dat de grote leiders gewoon op
de fiets gaan en zich voortbewegen op eigen
beenkracht. Volg ze, zoek hun wiel, lijkt de
J boodschap. Helemaal in de geest van de pro
w's, die dertig jaar geleden hun witte fietsen
aanboden.
Er is nog meer, hoewel het de meesten van u
flret zal zijn opgevallen. U weet dat Onze Na
tionale Tekst, die de Nederlanders door de
eeuwen van overstromingen en buitenlandse
bedreigingen heeft geholpen, onze bodem
en onze economie hard heeft gemaakt, het
"iet zal halen op de ribbelrand van de Euro,
«t gokmuntje dat onze toekomst gaat bepa-
len' Die Hollandse tekst, bestaande uit vier
Magische woorden, staat op de banden van
ba toprijwielen die dinsdag in Amsterdam
aiu uitgedeeld. Reflecterend, waarschuwend
e|t bemoedigend draaien ze mee tot de Euro
base eindstreep is bereikt: GOD ZIJ MET ONS.
iderenzorg, bij voorkeur in een verpleeg
...jr bewoners, personeel; affiniteit me
n en bescbikbaarbeidsdienst te werken
nanagementopleiding te volgen
basis
het salaris wordt uitbetaald
van leeftijd oplading en I
lewonnen worden bij: mevrouw L. SP
183-40 12 00. stichting
1997 worden opgestuurd naar. bi
ra Land van Heusden en Altena
15
ii"" Leven zonder toekomst
Na een regenbuitje, gevallen vlak
voor we landen, ruikt het op
vliegveld Tuzla heerlijk fris.
Die geur, gekoppeld aan het zicht op prach
tig groene heuvels doet denken aan vakantie.
Maar de indruk is bedrieglijk. Diezelfde
mooie heuvels zijn onbegaanbaar gebied, de
eerstkomende jaren staat wandelen in die
bossen gelijk met een spelletje Russisch rou
lette. Een van de tienduizenden landmijnen
kan je een leven lang kreupel maken, of er
ger.
„Je moet niet naast de weg lopen," is de eer
ste waarschuwing die we krijgen, zelfs het
gras en zand op het vliegveld zijn niet safe.
Doorsteekjes nemen is er niet bij, ook de
Amerikaanse militairen die momenteel de
basis beheren, houden zich daar strikt aan.
De lading van de Hercules bestaat deze keer
uit complete bedden en schoolbankjes en -
tafels. Het is de tweede zending binnen een
week. Musters' collega Joop Pluijm heeft er
voor gezorgd dat alle douanepapieren in or
de zijn en is ter controle meegevlogen. Mus
ters zelf is de eerste keer al meegegaan sa
men met zijn directe baas, kapitein Cor Rib-
bers uit Rijen, die wel eens met eigen ogen
wilde zien waar Musters mee bezig is. Het
tweetal haalt ons van het vliegveld in een
krakend Volkswagenbusje, eigendom van
een 'local'. Twee grote vrachtwagens rijden
erachter om de lading te vervoeren. Ook Na-
dia Skokic, tolk voor de Verenigde Naties, is
erbij.
Toezicht
De vrachtwagens geven ons het idee dat de
meubels meteen geladen worden en ter be
stemder plekke zullen worden afgeleverd.
Dat blijkt ijdele hoop. „De spullen gaan
eerst naar een opslagplaats in de stad. Daar
staat de rest ook. Alles wordt geteld en gere
gistreerd. De burgemeester wil namelijk toe
zicht houden op de verdeling. Anders ver
dwijnt er van alles via de bekende vriendjes
politiek. Dat wil hij voorkomen," legt Mus
ters uit.
In totaal heeft hij 550 complete bedden, vier
honderd schoolsets, een aantal schoolborden
en kasten ingezameld. Het meubilair is voor
een school, de bedden vooral voor de -vluch
telingen. Hun aantal heeft het inwoneraan
tal van de stad meer dan verdubbeld. Van
120.000 naar 250.000. Volgens schattingen
dan, want een exact getal kan niemand ge
ven. Het zijn moslims, verdreven uit onder
meer Srebrenica, de stad die heel de wester
se wereld kent vanwege de etnische zuive
ringen die er plaats vonden.
Wat tot nu toe een ver-van-mijn-bedverhaal
was, wordt werkelijkheid als Nadia ons
meeneemt naar een studentenhuis dat nu
niet meer bevolkt wordt door welvarende
jongelui. In de kamertjes van hooguit vier bij
vier leven hele families. Acht, negen, tien
personen, voornamelijk vrouwen. Als er al
mannen zijn, zijn ze hoogbejaard of heel
jong. Te oud of te klein om mee te vechten in
de strijd die veel mannen het leven kostte.
Met ogen waarin ieder sprankje levenslust is
gedoofd, zitten ze in hun kamers, hangen
rond in de gangen of buiten voor de flat waar
kleine jongetjes voetballen. Die kennen geen
ander leven. „We wonen hier al vier jaar,"
vertelt een 17-jarig meisje. „Ik zie geen toe
komst, ik heb geen hoop dat er een beter le
ven komt."
Stank
Vier jaar zonder privacy, een wasruimte die
gedeeld moet worden met honderd man, wa
ter dat enkele uren per dag voorradig is,
maar kranen die stuk zijn zodat de gangen
blank staan. En een stank die zo doordrin
gend is dat je hem uren later nog ruikt. „Je
kunt dit soort dingen nooit overbrengen,"
zegt Musters. „Je kunt thuis vertellen hoe
het is maar het gevoel kun je niet overbren
gen. Daarvoor moet je hier geweest zijn."
De confrontatie met deze doffe ellende doet
een mens begrijpen waarom iemand iets wil
doen, wil helpen. Het gevoel vanwaaruit
Musters in actie kwam. Zijn schoolmeubilair
is hard nodig in de totaaal uitgeleefde
4286 ZG Almkerk. De selectieg"
lesp^A'
Mede dankzij de inzamelingsactie van Adrie Musters (links) kunnen de leerlingen van
de school op de achtergrond in september weer fatsoenlijk zitten. Rechts op de foto Cor
Ribbers uit Rijen, naast Musters Joop Pluijm.
schoolgebouwen. Ook hierin waren tijdens
de oorlog vluchtelingen gehuisvest. Waar ze
nu gebleven zijn? Een duidelijk antwoord
krijgen we niet. In leegstaande huizen elders
in het kanton, vertelt Nadia. Waren dat er
genoeg om de duizenden mensen in onder te
brengen? Nadia haalt haar schouders op. Het
zal wel. En zo niet, om degenen die naar el
ders gegaan zijn, hoeft Tuzla zich niet meer
te bekommeren. De problemen van de stad
zijn groot genoeg.
Al lijken mensen zich de hele dag ergens
heen te haasten, bijna niemand heeft werk,
de hele industrie ligt plat. Om de tien meter
zit een man of vrouw achter een tafeltje met
vier aanstekers, drie pakjes sigaretten en een
paar kleine flesjes drank. Die kun je kopen
voor een mark meer dan je in een winkel be
taalt. Het beetje winst zetten ze om in eten.
Voor hun kinderen. Ouders vertellen dat ze
naar buiten gaan als hun kinderen zitten te
eten. Om hun eigen maag niet extra te pijni
gen. Wat ze hebben, is voor de jeugd.
Die flaneert dan ook, de armoede ten spijt, 's
avonds door de straten en bevolkt de paar
terrasjes rondom de Kapia, het pleintje waar
op 25 mei 1995 71 van hun leeftijdgenoten
gedood werden bij een aanslag van de Ser
viërs. Nog eens 170 jongeren raakten ge
wond. De 25e mei moest de dag van de toe
komst worden, de dag van de jongeren. Bur
gemeester Berlagic riep de jeugd van Tuzla
op daar 's avonds bijeen te komen als teken
van nieuwe hoop. Om vijf voor negen, ieder
een weet het exacte tijdstip, begonnen de
Serviërs hun aanval vanuit de heuvels. In no
time veranderde het vriendelijke pleintje in
een bloedbad. Twee jaar later is de pui van
de winkel, waarvoor de meeste voltreffers
terecht kwamen, veranderd in een monu
ment vol bloemen. De slachtoffers zijn be
graven op Slana Banja, een park tegen de
heuvels. 71 Graven, bedolven onder de bloe
men, stuk voor stuk voorzien van eenzelfde
kruis met een foto van een jong mens, ge-
boordejaar 1974, 1980, 1979. Het sterfjaar is
op alle kruizen hetzelfde: 1995. De 25e mei
zal nooit de dag van de jeugd worden. Het is
een dag van grote rouw.
Flatgebouw
Wie bij de graven staat, ziet onder zich in het
park prachtige bloemperken, moderne
straatverlichting en gele banken. De inrich
ting van Slana Banja is een project van Dut
ch Cities voor Tuzla, een organisatie die
vaart onder de vlag van het Nederlandse
IKV. Martin Aalders en Helena Kanters wer
ken namens de stichting in Tuzla. Hun filo
sofie is dat de wederopbouw vooral een zaak
is van de bewoners zelf. Die moeten de im
puls krijgen om de zaken zelf aan te pakken.
Ze geloven dan ook niet in het aanleveren
van kant-en-klare hulpgoederen, al willen
ze geenszins afbreuk doen aan de acties van
KMA'er Musters. „Acute hulp is ook nodig.
Alleen richten wij ons meer op de lange ter
mijn. We proberen in Nederland geld bij el
kaar te krijgen voor projecten hier die w.e uit
laten voeren door Bosnische mensen met
Bosnische spullen. Zo is het gegaan met Sla
na Banja, maar bijvoorbeeld ook met het op
knappen van kapotgeschoten flatgebouwen.
Almere wilde wel een flat adopteren en
vroeg ons te berekenen hoeveel dat kostte.
Omdat we gebruikmaken van plaatselijke
arbeidskrachten en zorgen dat er materiaal
gebruikt wordt dat momenteel hier te leve
ren valt, kwam het neer op 35.000 gulden.
Daar sloegen ze in Almere steil van achter-
Op 25 mei 1995 werd Tuzla in rouw gedompeld. Ruim zeventig jongeren werden gedood
bij een aanslag van de Serviërs.
over. De gemeente adopteerde er meteen een
flatgebouw bij."
Cities voor Tuzla zorgde er ook voor dat er
afvalcontainers kwamen en bussen uit Ne
derland om het openbaar vervoer weer op
gang te krijgen. Dat lag immers volledig stil
omdat alle bussen kapotgeschoten waren. Zo
kan het gebeuren dat je als Brabander ge
confronteerd wordt met je eigen gele BBA-
bussen waarop een raamsticker vermeldt dat
er op 29 mei gratis nachtbussen ingezet wor
den.
Kanters en Aalders zijn niet de enige Neder
landers die hun steentje proberen bij te dra
gen aan de wederopbouw in Bosnië. Miriam
Struyk woont sinds een jaar in Tuzla voor de
Helsinki Citizens Assembly, een internatio
naal mensenrechten- en vredesnetwerk.
HCA heeft behalve in Tuzla kantoren in
Banja Luka en Sarajevo. Ook deze organisa
tie wil de eigen bevolking stimuleren tot
aanpakken. „De kantoren worden volledig
gerund door de plaatselijke bevolking. We
initiëren en ondersteunen lokale groeperin
gen bij het opstarten van vooral democrati-
seringsprojecten. We zijn nu bezig met het
organiseren van een vrouwendag."
Daarvoor willen ze alle vrouwen uit Bosnië
mobiliseren. Dat vereist veelvuldig contact
tussen de drie vestigingen en dat is niet een
voudig. „Ik moet regelmatig overleggen met
mijn collega in Banja Luka. Dat ligt honderd
kilometer verderop in het Servische deel van
Bosnië. Telefonisch verkeer wordt stelsel
matig geboycot. Even bellen kun je wel ver
geten. Ik heb een auto met een nummerbord
van Tuzla. Daarmee kom ik Banja Luka niet
in. Niet dat ik met een geweer op me gericht
rechtsomkeer zou moeten maken, maar ze
verzinnen steeds iets anders dat niet in orde
zou zijn, zodat je er twee dagen over doet.
Hetzelfde geldt voor de trein die bij Servisch
Bosnië stopt en van bemanning wisselt."
Een eenvoudige afspraak die per telefoon
nog geen minuut in beslag zou nemen, moet
via de fax op het hoofdkantoor in Den Haag
gemaakt worden. Boodschappen met niet
meer inhoud dan 'kun jij over twee dagen',
'nee, maar wel vrijdag om 14.00 uur', 'maak
er dan 15.00 uur van' moeten pakweg drie
duizend kilometer reizen om honderd kilo
meter verderop te worden ontvangen.
Trauma
Frustrerend is ook vaak het werk van Ina
Rahmanovic-Koning, een Nederlandse, ge
trouwd met een Bosniër. Acht jaar woont ze
al in Tuzla. Drie jaar geleden besloot ze in
het gebouw van de Bosnische spoorwegen
een psychotherapeutisch centrum op te rich
ten voor vrouwen en hun kinderen. Om hulp
te bieden aan de vele vaderloze gezinnen die
naar Tuzla waren gevlucht. Allemaal met
een levensgroot trauma. „Financieel krijgen
we het rond door donaties, we krijgen subsi
die van Pronk en van Vrouwen voor Vrede.
We ontvangen ook vaak giften in natura. We
kunnen twintig vrouwen opvangen die in
principe acht maanden bij ons blijven. Als ze
weggaan, zoeken we woonruimte voor hen
waar ze meer privacy hebben dan in het
vluchtelingencentrum waar ze vandaan
kwamen. Je moet dan niet denken aan een
heel huis, maar een eigen kamer voor je ei
gen gezin is al heel wat beter dan een ruimte
te moeten delen met vier families."
Je kunt je de vraag stellen of een psychothe
rapeutisch centrum wel het eerste is waar
vluchtelingen behoefte aan hebben, temeer
daar Ina Rahmanovic zelf toegeeft dat het
effect maar van korte duur lijkt. Maar ook
zij handelt vanuit de behoefte om onmiddel
lijk te helpen. „Elke vrouw die met nieuwe
moed bij ons weg gaat en zich staande houdt,
is er weer een."
Zoals elke Tuzla-inwoner of vluchteling die
kan slapen op een bed van Musters' actie er
een is en elk kind dat weer onderwijs kan
volgen op een fatsoenlijke stoel, er een is. De
KMA-instructeur is dan ook niet van zins te
stoppen met zijn acties.
'Masters' zoals de plaatselijke bevolking
hem noemt, heeft alweer een nieuw plan. „Ik
wil heel graag een groep vluchtelingenkin
deren naar Nederland halen voor een vakan
tie. Ik kreeg het niet op tijd rond voor deze
zomer maar het is een mooi project voor vol
gend jaar."
i a.s.
