Het manshoge gevaar uit de Kaukasus
Eindhovense ingenieur onderzoekt botsveiligheid
Binnen vijf jaar
meten van
zwaartekrachtgolven
Chinees ideaal tegen
klachten chemotherapie
Ei I DE STEM
LIJF LEVEN
)NDHEID KORT
erke botten
gen overbeharing
Gedrag
Ontwerpen
Marketing
Vooral kinderen slachtoffer van de berenklauw
WETENSCHAP KORT
Terug naar de natuur
Duikers niet bang voor haaien
Anti-geluid geluid
Onderzoek naar straling als 'graal'
0,000.0u0.000.ob0.000.001 mil
limeter.
11 JUNI 1997
WOENSDAG 11 JUNI 1997
tse hoogleraar Schrij.
t wie gezond leeft voor-
j schaarse medische be-
ingen. „Het aantal le
en die je bij de behan-
wint, zou moeten bepa-
voorrang krijgt. Omdat
met een gezondere le-
'jl, statistisch gezien, een
e levensduur kennen, be-
dit criterium dus: wie
leeft gaat voor." Et
elfs stemmen op die zeg.
t het ieders morele plicht
ijn gezondheid te bevor-
Want wie ongezond
doet dat op andermans
De gezonden betalen de
e en de ongezonden ma-
'e op, zo gaat in een no
tendop de re
denering.
Tegen deze
stelling lijkt
op het eerste
gezicht weinig
in te brengen,
maar schijn
bedriegt.
Want is onge-
leven wel een eigen keus?
veel medische ondeugden
erder het gevolg van de
e sociale omstandigheden
'n deze mensen moeten le
an het product van een ei-
"je keuze', aldus de Latt
een commentaar. En
enbach somt die omstan-
den als volgt op: 'roken,
ewicht, zwaar werk,
te woning, stress, gebrek
teun uit de omgeving, niet
de weg weten in de ge-
eidszorg. Op al die ter-
n scoren mensen met wei-
nkomen en laag gekwalifi-
werk hoger dan meer
estelden. Het is niet altijd
elijk hoe de relatie tussen
te en status precies ligt,
r de relatie is zonneklaar'
an helpt dat medisch goi
edrag lang niet altijd,
e jaar geleden rekenden
emiologen uit wat het zou
veren als men bepa:
ten helemaal zou kunnen
rkomen. Bij hart- en vaat
ten (en daar worden we het
st op aangesproken: bewe-
niet te veel eten enzovoort)
e winst bij mannen 2,5 en
vrouwen 1,4 jaar, maar het
tal ongezonde levensjaren
mt ook toe: bij mannen 1,!
ij vrouwen 1,4 jaar.
meeste winst aan gezonde
nsjaren is te behalen bij de
rkoming van reuma, rug-
chten en versleten gewrich-
(artrose), maar die kwalen
je weer niet voorkomen,
opvatting dat iedereen ver-
woordelijk is voor eigen ge-
dheid past heel erg goed in
straatje van de medische
rktdenkers. Omdat op de
rkt alles te koop is en alles
prijs heeft, ook het leven,
welgestelden domweg be-
af. Medisch marktdenken
t onherroepelijk tot een
dische tweedeling: wie geld
ft mag voortaan voorkrui-
op de wachtlijst, krijgt als
er op aan komt het schaar-
bed op de intensive care,
rtom 'een klant die zorgpro-
cten koopt'.
overheid kan zijn handen in
schuld wassen door de ver-
twoordelijkheid voor
lksgezondheid op het indivi-
af te schuiven. En solidari-
it en zorg voor de sociaal
vakken hoeft ook niet meer zo
dig, want welbeschouwd is
medische ellende hun ei-
in schuld. Zover is het nog
et in Nederland, nog niet.
aar overal om ons heen
:t wel die kant op.
pn zijn er al jaren. Nu brengt
markt: Davitamon Calcium
derzoek onder Japanse vrou-
elpt bij het in conditie houden
werd de botmassa zelfs ver-
ienten als spinazie, boerenkool
in als sojaolie en olijfolie. IJe
on Calcium D K zijn er in
i pak met zestig tabletten
m (AZL) gaat onderzoeken
overbeharing in de schaam
g is voor veel vrouwen een pr
t er in de pubertijd al last van-
in de vrouwen er last van.
ïdgekeurde nieuwe therapie
in de VS heeft aangetoond
ig in het gezicht betere resul
epilatie. - n
ig als tikjes tegen de huid-
dagen na de lasertherapie k
gevoelig zijn. Het ontstaan v
Irijf Boston Clinics Nederlan
itgesloten.
"wachten dat de plekjes die
I en mogelijk definitief zijn 0
Zo ondergaat de virtueleinzittende de botsing van opzij
TEKENING TU EINDHOVEN
Botsen
met
virtuele
auto
Het ontwerpen van producten gebeurt steeds meer 'virtueel', dat wil
zeggen in de 'cyber-wereld' van het computerbrein. De Nuenense
werktuigbouwkundige dr ir Dirk Landheer promoveerde onlangs op
een proefschrift dat zijn onderzoek behelst naar het 'virtueel' ontwer
pen van een botsveilige automobiel.
Door Martijn Hover
i Zijdelingse botsing op de proefbaan van Volkswagen.
Lang geleden was er op tv een serie met
antieke stomme slapstick-filmpjes onder
de titel Comedy Capers. In de introductie
die steevast aan een aflevering vooraf
ging, zat een scène van een automobiel
die geplet wordt tussen twee trams en
daar als een ineengedrukte harmonica
uit te voorschijn komt. Dat moet zo'n
beetje het eerste voorbeeld zijn geweest
van een 'kreukelzone'.
Tegenwoordig is een kreukelzone voor
een auto geen uitzondering meer. Alleen
is die niet om te lachen. Integendeel. Zij
redt levens.
Hoe dat komt, weet de Nuenense werk
tuigbouwkundige Dirk Landheer. Hij
promoveerde vorige maand aan de Tech
nische Universiteit Eindhoven op een
proefschrift over 'Rapid Design of Crash
Properties for Safe Automobiles'. Letter
lijk vertaald betekent dat: het snel ont
werpen van botseigensehappen voor vei
lige auto's.
Een auto kan op verschillende manieren
botsen, legt de jonge doctor in de ver
voerstechnologie uit. „Je kunt frontaal
botsen of zijdelings; je kunt in botsing
komen met een bewegend of een stil
staand voorwerp. Een auto dient bij
voorkeur zó veilig te zijn dat de inzitten
den al dat soort botsingen met zo weinig
mogelijk verwondingen kunnen door
staan." Daar komt bijvoorbeeld de kreu
kelzone om de hoek kijken: „Je wilt niet
dat je auto'bij een frontale botsing rea
geert als een biljartbal. Die stuitert als
het ware terug als hij een andere bal of
de biljartband heeft geraakt. Dat moet je
in je auto niet hebben."
Stel, rekent de onderzoeker voor, dat je
met je auto met 50 kilometer per uur te
gen een muurtje botst: „Als je zou reage
ren als een biljartbal, dan zou je snelheid
bij de botsing eerst snel worden geredu
ceerd tot 0 kilometer per uur, waarna hij
weer even snel toeneemt tot in de buurt
van de 50 kilometer. Die snelle toename
levert gevaren op, net als het snel redu
ceren van de snelheid."
Om dat te voorkomen, zit een beetje vei
lige, moderne auto zo in elkaar, dat de
voorkant de klap van een frontale bot
sing zoveel mogelijk geleidelijk absor
beert. Dat komt doordat het materiaal
waaruit hij is gemaakt, als het ware
wordt samengeperst. Dat werkt daar
door als een soort schokbreker. Bestuur
der en eventuele passagiers zitten in een
soort kooiconstructie, die de klap dus
slechts indirect opvangt.
Landheer heeft zich voor zijn promotie
onderzoek beziggehouden met een on
derwerp dat op een hi-tech-instituut als
de TUE een steeds prominentere rol gaat
spelen: het 'virtueel' ontwerpen. „Ik heb
geprobeerd een computermodel te ont
wikkelen," legt hij uit, „dat de ontwer
per in staat stelt vanaf de eerste schets
rekening te houden met het gedrag van
het voertuig tijdens botsingen."
Onderzoekers als Landheer maken bij
dit soort projecten gebruik van het feit
dat moderne computers hun gebruiker
de mogelijkheid bieden een 'virtuele'
werkelijkheid te creëren. Als je zou wil
len (en je zou een computer hebben die
krachtig genoeg is), zou je de hele wereld
in de vorm van een 'model' in een com
puter kunnen onderbrengen. Dat is wat
klimaatonderzoekers proberen die de in
vloed van de mens op het wereldklimaat
willen vaststellen.
De modellen waar ingenieurs als Land
heer mee werken, zijn iets simpeler van
aard.
Hij (of in elk geval het computerpro
gramma) ontwerpt en 'bouwt' als het
ware een auto die alleen bestaat in de
virtuele werkelijkheid van de computer.
Die 'schijnwerkelijkheid' kun je op aller
lei manieren laten lijken op de 'echte'
werkelijkheid.
Je kimt dus je 'virtuele' auto op een an
dere schijn-auto laten botsen, of tegen
een schijnmuur - frontaal, zijdelings, of
hoe je maar wilt. De computer kan ver
volgens uitrekenen hoe het virtuele voer
tuig er na de botsing uitziet en hoe goed
(of slecht) de inzittenden het eraf hebben
gebracht. Of de berekeningen van Land-
heers computer klopten, werd vervol
gens gecheckt op de testbaan van de
Volkswagen-fabriek in het Duitse
Wolfsburg.
Dat klinkt allemaal heel interessant,
maar waar is het goed voor?
Volgens Landheer kan het eigenlijk niet
meer anders: „Een apparaat als een auto
is zo ingewikkeld geworden, dat de
ouderwetse manier van ontwerpen ei
genlijk niet meer verantwoord is. Er zijn
zoveel componenten die op elkaar inwer
ken, dat van tevoren vaak moeilijk te
voorspellen is, wat de eigenschappen van
de totale constructie uiteindelijk zullen
zijn. En als je aan het eind merkt dat je
aan het begin ergens een fout hebt ge
maakt, moet je praktisch van voren af
aan beginnen."
Dat kost tijd en geld en daar houden on
dernemers niet van. Vandaar dat in toe
nemende mate wordt ontworpen op de
computer. „Dan kun je," aldus Land
heer, „de computer nog tijdens het ont
werpen laten doorrekenen wat de eigen
schappen van het eindproduct zullen
zijn. En kom je minder snel voor onaan
gename verrassingen te staan."
Ook begint veiligheid voor automobiel
fabrikanten steeds meer een 'marketing-
element' te worden, meent Landheer.
„Onder invloed van wetgeving, maar ook
van consumentenorganisaties die vooral
de nadruk leggen op botsveiligheid, spe
len de fabrikanten veel bewuster in op
het veiligheidsaspect dan een aantal ja
ren geleden. Daarnaast heb je ook een
soort quasi-veiligheid. Zoals van die
mensen in terreinwagens met zo'n bull-
bar erop, zo'n metalen constructie waar
de cowboys in Amerika mee rondrijden
voor het geval ze op een loslopende koe
botsen."
Bij zulke dingen is de verkeersveiligheid
niet gebaat, meent de onderzoeker. „Hoe
vaak kom je hier op de snelweg een loslo
pende koe tegen? Terwijl, als je met zo'n
geval een fietser of voetganger raakt, die
er lelijke kwetsuren aan kan overhou
den. Je moet bij 'veiligheid' immers den
ken aan de totale verkeersveiligheid, niet
alleen aan die van de autobestuurder
zelf."
Rode vlekken, blaasjes, blaren en
jeuk. Het zijn de meest voorkomen
de symptomen van een slachtoffer
van de Heracleum mantegazzia-
num. Roepnaam de berenklauw.
Door Marije Randewijk
jls ru'& stoer en behaard en
zijn roepnaam doet het ergste
«moeden. Scholen in Den Haag
J> Amersfoort ontketenden on-
ngs zelfs een offensief tegen het
êwaar uit de Kaukasus: de Hera-
i mantegazzianum, roep-
5 deberenklauw. Een aan-
h„ ftm® bie de plant te danken
bladeren"1 behaarde
küir6 soorten die tot de
16 Heracléum - genoemd
'NFORMATIE
Wie'nadere informatie wil omtrent
en ,n deze bijlage, kan
0&tOoruren bellen naar:
'6-5312344 of 076-5312272.
jkbdftelijk reageren kan ook.
et adres daarvoor is:
DMhern'[,edactie W Leven,
Einrf a 9'4800 MB Breda
trndredactie: René van der Velden
naar halfgod Heracles die de ge
neeskrachtige werking van de
plant zou hebben aangetoond -
behoren, is de mantegazzianum
de gevaarlijkste, de pijnlijkste en
tevens de meest indrukwek
kende. Bij gunstig weer en bo
demgesteldheid kan de vertegen
woordiger van de schermbloemi-
gen zelfs manshoog worden. In
het wild of gewoon in de tuin.
Want door het imposante uiter
lijk en de prachtige schermbloe-
men van de reuzenberenklauw is
het een populaire plant onder de
fervente tuinliefhebbers.
Dit in tegenstelling tot de Hera
cleum sphondylium, waar de
mantegazzium vaak mee wordt
verward. Deze inheemse 'gewone'
berenklauw wordt slechts tachtig
centimeter hoog en aanraking er
van heeft nauwelijks gevolgen
voor de huid. „Dat is het grootste
verschil tussen de twee. Daar
naast weten we van de sphondy
lium dat ze vooral langs dijken en
wegen hun favoriete stekjes heb
ben, de mantegazzium kan daar
entegen her en der en op de meest
onverwachte plaatsen opdoe
men," zegt J. Bos, curator van de
botanische tuin op de Land
bouwuniversiteit in Wageningen.
En is daardoor vooral voor kin
deren een gevaar, omdat die dik
wijls zonder aarzeling en naden
ken overal doorheen struinen.
Rode vlekken, blaasjes, blaarvor-
ming en jeuk zijn de meest voor
komende symptomen van een
slachtoffer van de berenklauw.
Vooral als het lichaam bezweet is
en bloot staat aan zonlicht. „Er
vindt dan een overreactie plaats
in het afweergestel," weet Bos.
Zo erg zelfs, dat een achtjarige
jongen uit Amersfoort een val in
een bos met berenklauwen moest
bekopen met tweedegraads
brandwonden.
Dat beweerden althans de ouders
De berenklauw steekt weer overal de kop op.
en de school van het jonge slacht
offer. Volgens Bos is dat zeer on
waarschijnlijk. „Er ontstaan
zwellingen, waaronder zich vocht
ophoopt. Dat lijken brandwon
den, maar zijn het niet."
Het maakt de jeuk voor de slacht
offers er niet minder om. Een
zalfje bestaat nog niet en een to
tale uitroeiing van de Heracleum
mantegazzium is onbegonnen
werk. „Want wie vindt de laat-
Vroeger bouwden de mensen huizen van koeienstront gemengd
met stro. De Amerikanen vinden het wiel wederom uit, zij het in
een modern jasje. Een Amerikaanse onderzoeksinstelling kijkt
hoe beton lichter gemaakt kan worden. Een van de belangrijkste
ingrediënten is: stro. Het cement en een mengsel van stro en zet
meel worden door elkaar gemengd. Tijdens het uitharden droogt
ook het zetmeel-stro mengsel en er ontstaan gasbellen. Juist die
bellen zorgen ervoor dat het mengsel lichter wordt. Dat is een ge
volg van de methaanvorming in het cement, dankzij de aanwezig
heid van zetmeel.
Haaien! Voor duikers is er geen woord dat zoveel adrenaline te
weeg brengt. Toch heeft de techniek het uiteindelijke middel ge
vonden om haaien op een afstand te houden. Met behulp van een
elektrisch veld menen de Amerikaanse makers dat haaien op af
stand worden gehouden. Het bedrijf 'Shark POD' in Amerika
claimt dat de haaien als geraakt door een onzichtbaar schild zul
len omkeren als ze het elektrische veld raken. Bekend is dat haai
en een soort van elektronische voelers hebben op hun huid, maar
dat deze zo zouden reageren was tot nu toe onbekend. Uit onder
zoek met vooral agressieve haaien blijkt dat de POD werkt. Het
apparaat kost een slordige tweeduizend gulden.
Vliegtuigen als de Douglas DC-9 en Boeing 727 zijn qua geluids
productie uiterst onplezierig voor de passagiers, die tussen de mo
toren aan de romp zitten. Die worden horendol van het lawaai en
een fatsoenlijk gesprek is onmogelijk. Nu blijkt het verdwenen
Fokker een systeem te hebben ontwikkeld waarmee deze vliegtui
gen aan de binnenzijde een stuk aangenamer worden. De Ameri
kaanse firma Barry Controls biedt dit systeem aan voor gebrui
kers van de eerder genoemde typen vliegtuigen. Gebaseerd op het
zogenaamde anti-geluid-geluid, worden geluidsgolven tegen ge
werkt door kunstmatig opgewekte golven die het geluid sterk ver
minderen. Volgens de Aunerikanen wordt het geluid met maar
liefst 90 procent terug gedrongen. Uitgerekend de Amerikaanse
luchtvaartmaatschappij Northwest Airlines (partner van de
KLM) laat al haar 173 DC-9s ombouwen.
Door Martijn Hover
Zwaartekrachtgolven kunnen binnen vijf jaar in Nederland
worden gemeten. Dat is althans de bedoeling van het Grail-
project, waarbij onderzoeksinstellingen en bedrijven uit het
hele land betrokken zijn. Belangrijke rollen zijn weggelegd
voor de Technische Universiteiten Twente en Eindhoven.
Zwaartekrachtstraling is voor
de moderne natuurkunde een
soort heilige graal, de gewijde
schaal waarnaar koning Art
hur- zijn ridders liet speuren.
Vandaar ook de naam van het
project - het Engelse 'grail'
betekent 'graal'.
Het project is het geesteskind
van prof. dr G. Frossati van de
Leidse universiteit. Daaraan
heeft het ook zijn naam te dan
ken. 'Grail' staat namelijk ook
voor 'Gravity Radiation Anten
na in Leyden' ('zwaartekracht-
stralingsantenne in Leiden'),
ook al komt het apparaat
waarschijnlijk in Amsterdam
te staan.
Het betreft een fundamenteel-
wetenschappelijk project van
de eerste orde. Het onderzoeks
team dat er als eerste in slaagt
de ongrijpbare zwaartekracht
straling te meten, kan zich ver
moedelijk opmaken voor een
Nobelprijs. Momenteel wordt
op verschillende plaatsen op
aarde met verschillende me
thoden naar zwaartekrachtgol
ven gezocht. Tot nu toe is daar
bij geen succes geboekt omdat
de beschikbare apparatuur niet
gevoelig genoeg was.
Einstein heeft het bestaan van
zwaartekrachtgolven al in
1916 voorspeld in zijn Algeme
ne Relativiteitstheorie. Omdat
ze uiterst zwak zijn, heeft ech
ter niemand het bestaan ervan
tot nu toe daadwerkelijk kun
nen aantonen.
De Nederlandse onderzoekers
hebben een plan opgesteld om
een ultra-gevoelige 'antenne' te
bouwen waarmee dat rond
2002 wel moet lukken. De an
tenne bestaat uit een massieve
bol van een koper-aluminium-
legering. De bol heeft een door
snee van drie meter en weegt
zo'n 110.000 kilo. Het gevaarte
moet worden afgekoeld tot om
en nabij 0,01 Kelvin (K). Dat is
vlakbij het zogenaamde 'abso
lute nulpunt' (0 K), dat -
273,15°C bedraagt.
Als de bol een zwaartekracht-
golf detecteert (bijvoorbeeld
als gevolg van een sterexplosie
of 'supernova'), raakt zij heel
lichtjes in trilling. De geleer
den verwachten trillingen met
een amplitude (trillingsuitslag)
van minder dan één honderd-
miljardste van een angstrom,
dat is
Volgens de Eindhovense hoog
leraar prof. dr. A. de Waele
komt dat overeen met het me
ten van een verschil van 'enke
le millimeters' op een afstand
die vergelijkbaar is met die
tussen de zon en een ster op een
afstand van acht lichtjaar
- om en nabij
76.000.000.000.000 kilometer.
Het meten van zulke minieme
afwijkingen vereist eendrach
tige samenwerking tussen ver
schillende specialisten. De bol
wordt vervaardigd door de fir
ma Lips in Drunen. Op de TUE
werken onderzoeksgroepen
van de afdelingen Lage-Tem-
peraturenfysica en Werktuig
bouwkunde mee aan het pro
ject. De fysici houden zich be
zig met het ontwikkelen van
'kryostaten' (een soort indus
triële thermosflessen) waarin
de bol met behulp van vloei
baar helium tot de vereiste
temperatuur kan worden afge
koeld.
De Eindhovense werktuig
bouwkundigen moeten onder
meer een absoluut trillingsvrije
ophanging ontwerpen voor de
bol, zodat die alleen daadwer
kelijke zwaartekrachtgolven
registreert en niet bijvoorbeeld
de assistent die koffie komt
brengen. De TUE ontwikkelt
bovendien de mechanische tril
lingsversterkers die het moge
lijk moeten maken de uiterst
zwakke gravitatiegolven te me
ten. De Technische Universiteit
Twente moet de gepaste elek
tronische meetapparatuur ont
wikkelen. 'Grail' wordt geor
ganiseerd en gefinancierd door
de FOM, de stichting voor Fun
damenteel Onderzoek der Ma
terie, en de NWO, de Neder
landse organisatie voor Weten
schappelijk Onderzoek. Het
hele project gaat tussen de 40
en 50 miljoen gulden kosten.
FOTO FELIX JANSSENS
ste?", merkt T. van Waterschoot
van de Plantenziektenkundige
Dienst in Roosendaal nuchter op.
Hij weet maar een oplossing voor
het probleem: Blijf uit de klau
wen van de reuzenbeer!
Een regelmatig bezoek aan een Chinees restaurant kan voor kanker
patiënten een eenvoudige, lekkere en goedkope oplossing bieden tegen
de nevenwerkingen van chemotherapie. Dit meldde de Australische
Vereniging voor Medisch Onderzoek in Sydney.
Kankerbestrijdende medicijnen en chemotherapie leiden vaak tot gro
te ongemakken als doofheid en aanvallen van zwakte. Artsen van het
Sydney Royal North Shore Hospital hebben vastgesteld dat het in de
Chinese keuken vaak gebruikte ve-tsin beschadingen aan het zenuw
stelsel kan verhinderen die tijdens de behandeling van kanker opdui
ken. Het fijne witte poeder dat bij de bereiding van groente- en vlees
gerechten wordt gebruikt, bestaat voornamelijk uit natriumgluta-
maat.
De ontdekking is des te interessanter omdat natriumglutamaat abso
luut niet duur is. „Zelfs een paar maaltijden in een Chinees restaurant
kunnen voldoende zijn om het probleem op te lossen," aldus Boyle.