Het manshoge gevaar uit de Kaukasus Eindhovense ingenieur onderzoekt botsveiligheid Binnen vijf jaar meten van zwaartekrachtgolven Chinees ideaal tegen klachten chemotherapie Ei I DE STEM LIJF LEVEN )NDHEID KORT erke botten gen overbeharing Gedrag Ontwerpen Marketing Vooral kinderen slachtoffer van de berenklauw WETENSCHAP KORT Terug naar de natuur Duikers niet bang voor haaien Anti-geluid geluid Onderzoek naar straling als 'graal' 0,000.0u0.000.ob0.000.001 mil limeter. 11 JUNI 1997 WOENSDAG 11 JUNI 1997 tse hoogleraar Schrij. t wie gezond leeft voor- j schaarse medische be- ingen. „Het aantal le en die je bij de behan- wint, zou moeten bepa- voorrang krijgt. Omdat met een gezondere le- 'jl, statistisch gezien, een e levensduur kennen, be- dit criterium dus: wie leeft gaat voor." Et elfs stemmen op die zeg. t het ieders morele plicht ijn gezondheid te bevor- Want wie ongezond doet dat op andermans De gezonden betalen de e en de ongezonden ma- 'e op, zo gaat in een no tendop de re denering. Tegen deze stelling lijkt op het eerste gezicht weinig in te brengen, maar schijn bedriegt. Want is onge- leven wel een eigen keus? veel medische ondeugden erder het gevolg van de e sociale omstandigheden 'n deze mensen moeten le an het product van een ei- "je keuze', aldus de Latt een commentaar. En enbach somt die omstan- den als volgt op: 'roken, ewicht, zwaar werk, te woning, stress, gebrek teun uit de omgeving, niet de weg weten in de ge- eidszorg. Op al die ter- n scoren mensen met wei- nkomen en laag gekwalifi- werk hoger dan meer estelden. Het is niet altijd elijk hoe de relatie tussen te en status precies ligt, r de relatie is zonneklaar' an helpt dat medisch goi edrag lang niet altijd, e jaar geleden rekenden emiologen uit wat het zou veren als men bepa: ten helemaal zou kunnen rkomen. Bij hart- en vaat ten (en daar worden we het st op aangesproken: bewe- niet te veel eten enzovoort) e winst bij mannen 2,5 en vrouwen 1,4 jaar, maar het tal ongezonde levensjaren mt ook toe: bij mannen 1,! ij vrouwen 1,4 jaar. meeste winst aan gezonde nsjaren is te behalen bij de rkoming van reuma, rug- chten en versleten gewrich- (artrose), maar die kwalen je weer niet voorkomen, opvatting dat iedereen ver- woordelijk is voor eigen ge- dheid past heel erg goed in straatje van de medische rktdenkers. Omdat op de rkt alles te koop is en alles prijs heeft, ook het leven, welgestelden domweg be- af. Medisch marktdenken t onherroepelijk tot een dische tweedeling: wie geld ft mag voortaan voorkrui- op de wachtlijst, krijgt als er op aan komt het schaar- bed op de intensive care, rtom 'een klant die zorgpro- cten koopt'. overheid kan zijn handen in schuld wassen door de ver- twoordelijkheid voor lksgezondheid op het indivi- af te schuiven. En solidari- it en zorg voor de sociaal vakken hoeft ook niet meer zo dig, want welbeschouwd is medische ellende hun ei- in schuld. Zover is het nog et in Nederland, nog niet. aar overal om ons heen :t wel die kant op. pn zijn er al jaren. Nu brengt markt: Davitamon Calcium derzoek onder Japanse vrou- elpt bij het in conditie houden werd de botmassa zelfs ver- ienten als spinazie, boerenkool in als sojaolie en olijfolie. IJe on Calcium D K zijn er in i pak met zestig tabletten m (AZL) gaat onderzoeken overbeharing in de schaam g is voor veel vrouwen een pr t er in de pubertijd al last van- in de vrouwen er last van. ïdgekeurde nieuwe therapie in de VS heeft aangetoond ig in het gezicht betere resul epilatie. - n ig als tikjes tegen de huid- dagen na de lasertherapie k gevoelig zijn. Het ontstaan v Irijf Boston Clinics Nederlan itgesloten. "wachten dat de plekjes die I en mogelijk definitief zijn 0 Zo ondergaat de virtueleinzittende de botsing van opzij TEKENING TU EINDHOVEN Botsen met virtuele auto Het ontwerpen van producten gebeurt steeds meer 'virtueel', dat wil zeggen in de 'cyber-wereld' van het computerbrein. De Nuenense werktuigbouwkundige dr ir Dirk Landheer promoveerde onlangs op een proefschrift dat zijn onderzoek behelst naar het 'virtueel' ontwer pen van een botsveilige automobiel. Door Martijn Hover i Zijdelingse botsing op de proefbaan van Volkswagen. Lang geleden was er op tv een serie met antieke stomme slapstick-filmpjes onder de titel Comedy Capers. In de introductie die steevast aan een aflevering vooraf ging, zat een scène van een automobiel die geplet wordt tussen twee trams en daar als een ineengedrukte harmonica uit te voorschijn komt. Dat moet zo'n beetje het eerste voorbeeld zijn geweest van een 'kreukelzone'. Tegenwoordig is een kreukelzone voor een auto geen uitzondering meer. Alleen is die niet om te lachen. Integendeel. Zij redt levens. Hoe dat komt, weet de Nuenense werk tuigbouwkundige Dirk Landheer. Hij promoveerde vorige maand aan de Tech nische Universiteit Eindhoven op een proefschrift over 'Rapid Design of Crash Properties for Safe Automobiles'. Letter lijk vertaald betekent dat: het snel ont werpen van botseigensehappen voor vei lige auto's. Een auto kan op verschillende manieren botsen, legt de jonge doctor in de ver voerstechnologie uit. „Je kunt frontaal botsen of zijdelings; je kunt in botsing komen met een bewegend of een stil staand voorwerp. Een auto dient bij voorkeur zó veilig te zijn dat de inzitten den al dat soort botsingen met zo weinig mogelijk verwondingen kunnen door staan." Daar komt bijvoorbeeld de kreu kelzone om de hoek kijken: „Je wilt niet dat je auto'bij een frontale botsing rea geert als een biljartbal. Die stuitert als het ware terug als hij een andere bal of de biljartband heeft geraakt. Dat moet je in je auto niet hebben." Stel, rekent de onderzoeker voor, dat je met je auto met 50 kilometer per uur te gen een muurtje botst: „Als je zou reage ren als een biljartbal, dan zou je snelheid bij de botsing eerst snel worden geredu ceerd tot 0 kilometer per uur, waarna hij weer even snel toeneemt tot in de buurt van de 50 kilometer. Die snelle toename levert gevaren op, net als het snel redu ceren van de snelheid." Om dat te voorkomen, zit een beetje vei lige, moderne auto zo in elkaar, dat de voorkant de klap van een frontale bot sing zoveel mogelijk geleidelijk absor beert. Dat komt doordat het materiaal waaruit hij is gemaakt, als het ware wordt samengeperst. Dat werkt daar door als een soort schokbreker. Bestuur der en eventuele passagiers zitten in een soort kooiconstructie, die de klap dus slechts indirect opvangt. Landheer heeft zich voor zijn promotie onderzoek beziggehouden met een on derwerp dat op een hi-tech-instituut als de TUE een steeds prominentere rol gaat spelen: het 'virtueel' ontwerpen. „Ik heb geprobeerd een computermodel te ont wikkelen," legt hij uit, „dat de ontwer per in staat stelt vanaf de eerste schets rekening te houden met het gedrag van het voertuig tijdens botsingen." Onderzoekers als Landheer maken bij dit soort projecten gebruik van het feit dat moderne computers hun gebruiker de mogelijkheid bieden een 'virtuele' werkelijkheid te creëren. Als je zou wil len (en je zou een computer hebben die krachtig genoeg is), zou je de hele wereld in de vorm van een 'model' in een com puter kunnen onderbrengen. Dat is wat klimaatonderzoekers proberen die de in vloed van de mens op het wereldklimaat willen vaststellen. De modellen waar ingenieurs als Land heer mee werken, zijn iets simpeler van aard. Hij (of in elk geval het computerpro gramma) ontwerpt en 'bouwt' als het ware een auto die alleen bestaat in de virtuele werkelijkheid van de computer. Die 'schijnwerkelijkheid' kun je op aller lei manieren laten lijken op de 'echte' werkelijkheid. Je kimt dus je 'virtuele' auto op een an dere schijn-auto laten botsen, of tegen een schijnmuur - frontaal, zijdelings, of hoe je maar wilt. De computer kan ver volgens uitrekenen hoe het virtuele voer tuig er na de botsing uitziet en hoe goed (of slecht) de inzittenden het eraf hebben gebracht. Of de berekeningen van Land- heers computer klopten, werd vervol gens gecheckt op de testbaan van de Volkswagen-fabriek in het Duitse Wolfsburg. Dat klinkt allemaal heel interessant, maar waar is het goed voor? Volgens Landheer kan het eigenlijk niet meer anders: „Een apparaat als een auto is zo ingewikkeld geworden, dat de ouderwetse manier van ontwerpen ei genlijk niet meer verantwoord is. Er zijn zoveel componenten die op elkaar inwer ken, dat van tevoren vaak moeilijk te voorspellen is, wat de eigenschappen van de totale constructie uiteindelijk zullen zijn. En als je aan het eind merkt dat je aan het begin ergens een fout hebt ge maakt, moet je praktisch van voren af aan beginnen." Dat kost tijd en geld en daar houden on dernemers niet van. Vandaar dat in toe nemende mate wordt ontworpen op de computer. „Dan kun je," aldus Land heer, „de computer nog tijdens het ont werpen laten doorrekenen wat de eigen schappen van het eindproduct zullen zijn. En kom je minder snel voor onaan gename verrassingen te staan." Ook begint veiligheid voor automobiel fabrikanten steeds meer een 'marketing- element' te worden, meent Landheer. „Onder invloed van wetgeving, maar ook van consumentenorganisaties die vooral de nadruk leggen op botsveiligheid, spe len de fabrikanten veel bewuster in op het veiligheidsaspect dan een aantal ja ren geleden. Daarnaast heb je ook een soort quasi-veiligheid. Zoals van die mensen in terreinwagens met zo'n bull- bar erop, zo'n metalen constructie waar de cowboys in Amerika mee rondrijden voor het geval ze op een loslopende koe botsen." Bij zulke dingen is de verkeersveiligheid niet gebaat, meent de onderzoeker. „Hoe vaak kom je hier op de snelweg een loslo pende koe tegen? Terwijl, als je met zo'n geval een fietser of voetganger raakt, die er lelijke kwetsuren aan kan overhou den. Je moet bij 'veiligheid' immers den ken aan de totale verkeersveiligheid, niet alleen aan die van de autobestuurder zelf." Rode vlekken, blaasjes, blaren en jeuk. Het zijn de meest voorkomen de symptomen van een slachtoffer van de Heracleum mantegazzia- num. Roepnaam de berenklauw. Door Marije Randewijk jls ru'& stoer en behaard en zijn roepnaam doet het ergste «moeden. Scholen in Den Haag J> Amersfoort ontketenden on- ngs zelfs een offensief tegen het êwaar uit de Kaukasus: de Hera- i mantegazzianum, roep- 5 deberenklauw. Een aan- h„ ftm® bie de plant te danken bladeren"1 behaarde küir6 soorten die tot de 16 Heracléum - genoemd 'NFORMATIE Wie'nadere informatie wil omtrent en ,n deze bijlage, kan 0&tOoruren bellen naar: '6-5312344 of 076-5312272. jkbdftelijk reageren kan ook. et adres daarvoor is: DMhern'[,edactie W Leven, Einrf a 9'4800 MB Breda trndredactie: René van der Velden naar halfgod Heracles die de ge neeskrachtige werking van de plant zou hebben aangetoond - behoren, is de mantegazzianum de gevaarlijkste, de pijnlijkste en tevens de meest indrukwek kende. Bij gunstig weer en bo demgesteldheid kan de vertegen woordiger van de schermbloemi- gen zelfs manshoog worden. In het wild of gewoon in de tuin. Want door het imposante uiter lijk en de prachtige schermbloe- men van de reuzenberenklauw is het een populaire plant onder de fervente tuinliefhebbers. Dit in tegenstelling tot de Hera cleum sphondylium, waar de mantegazzium vaak mee wordt verward. Deze inheemse 'gewone' berenklauw wordt slechts tachtig centimeter hoog en aanraking er van heeft nauwelijks gevolgen voor de huid. „Dat is het grootste verschil tussen de twee. Daar naast weten we van de sphondy lium dat ze vooral langs dijken en wegen hun favoriete stekjes heb ben, de mantegazzium kan daar entegen her en der en op de meest onverwachte plaatsen opdoe men," zegt J. Bos, curator van de botanische tuin op de Land bouwuniversiteit in Wageningen. En is daardoor vooral voor kin deren een gevaar, omdat die dik wijls zonder aarzeling en naden ken overal doorheen struinen. Rode vlekken, blaasjes, blaarvor- ming en jeuk zijn de meest voor komende symptomen van een slachtoffer van de berenklauw. Vooral als het lichaam bezweet is en bloot staat aan zonlicht. „Er vindt dan een overreactie plaats in het afweergestel," weet Bos. Zo erg zelfs, dat een achtjarige jongen uit Amersfoort een val in een bos met berenklauwen moest bekopen met tweedegraads brandwonden. Dat beweerden althans de ouders De berenklauw steekt weer overal de kop op. en de school van het jonge slacht offer. Volgens Bos is dat zeer on waarschijnlijk. „Er ontstaan zwellingen, waaronder zich vocht ophoopt. Dat lijken brandwon den, maar zijn het niet." Het maakt de jeuk voor de slacht offers er niet minder om. Een zalfje bestaat nog niet en een to tale uitroeiing van de Heracleum mantegazzium is onbegonnen werk. „Want wie vindt de laat- Vroeger bouwden de mensen huizen van koeienstront gemengd met stro. De Amerikanen vinden het wiel wederom uit, zij het in een modern jasje. Een Amerikaanse onderzoeksinstelling kijkt hoe beton lichter gemaakt kan worden. Een van de belangrijkste ingrediënten is: stro. Het cement en een mengsel van stro en zet meel worden door elkaar gemengd. Tijdens het uitharden droogt ook het zetmeel-stro mengsel en er ontstaan gasbellen. Juist die bellen zorgen ervoor dat het mengsel lichter wordt. Dat is een ge volg van de methaanvorming in het cement, dankzij de aanwezig heid van zetmeel. Haaien! Voor duikers is er geen woord dat zoveel adrenaline te weeg brengt. Toch heeft de techniek het uiteindelijke middel ge vonden om haaien op een afstand te houden. Met behulp van een elektrisch veld menen de Amerikaanse makers dat haaien op af stand worden gehouden. Het bedrijf 'Shark POD' in Amerika claimt dat de haaien als geraakt door een onzichtbaar schild zul len omkeren als ze het elektrische veld raken. Bekend is dat haai en een soort van elektronische voelers hebben op hun huid, maar dat deze zo zouden reageren was tot nu toe onbekend. Uit onder zoek met vooral agressieve haaien blijkt dat de POD werkt. Het apparaat kost een slordige tweeduizend gulden. Vliegtuigen als de Douglas DC-9 en Boeing 727 zijn qua geluids productie uiterst onplezierig voor de passagiers, die tussen de mo toren aan de romp zitten. Die worden horendol van het lawaai en een fatsoenlijk gesprek is onmogelijk. Nu blijkt het verdwenen Fokker een systeem te hebben ontwikkeld waarmee deze vliegtui gen aan de binnenzijde een stuk aangenamer worden. De Ameri kaanse firma Barry Controls biedt dit systeem aan voor gebrui kers van de eerder genoemde typen vliegtuigen. Gebaseerd op het zogenaamde anti-geluid-geluid, worden geluidsgolven tegen ge werkt door kunstmatig opgewekte golven die het geluid sterk ver minderen. Volgens de Aunerikanen wordt het geluid met maar liefst 90 procent terug gedrongen. Uitgerekend de Amerikaanse luchtvaartmaatschappij Northwest Airlines (partner van de KLM) laat al haar 173 DC-9s ombouwen. Door Martijn Hover Zwaartekrachtgolven kunnen binnen vijf jaar in Nederland worden gemeten. Dat is althans de bedoeling van het Grail- project, waarbij onderzoeksinstellingen en bedrijven uit het hele land betrokken zijn. Belangrijke rollen zijn weggelegd voor de Technische Universiteiten Twente en Eindhoven. Zwaartekrachtstraling is voor de moderne natuurkunde een soort heilige graal, de gewijde schaal waarnaar koning Art hur- zijn ridders liet speuren. Vandaar ook de naam van het project - het Engelse 'grail' betekent 'graal'. Het project is het geesteskind van prof. dr G. Frossati van de Leidse universiteit. Daaraan heeft het ook zijn naam te dan ken. 'Grail' staat namelijk ook voor 'Gravity Radiation Anten na in Leyden' ('zwaartekracht- stralingsantenne in Leiden'), ook al komt het apparaat waarschijnlijk in Amsterdam te staan. Het betreft een fundamenteel- wetenschappelijk project van de eerste orde. Het onderzoeks team dat er als eerste in slaagt de ongrijpbare zwaartekracht straling te meten, kan zich ver moedelijk opmaken voor een Nobelprijs. Momenteel wordt op verschillende plaatsen op aarde met verschillende me thoden naar zwaartekrachtgol ven gezocht. Tot nu toe is daar bij geen succes geboekt omdat de beschikbare apparatuur niet gevoelig genoeg was. Einstein heeft het bestaan van zwaartekrachtgolven al in 1916 voorspeld in zijn Algeme ne Relativiteitstheorie. Omdat ze uiterst zwak zijn, heeft ech ter niemand het bestaan ervan tot nu toe daadwerkelijk kun nen aantonen. De Nederlandse onderzoekers hebben een plan opgesteld om een ultra-gevoelige 'antenne' te bouwen waarmee dat rond 2002 wel moet lukken. De an tenne bestaat uit een massieve bol van een koper-aluminium- legering. De bol heeft een door snee van drie meter en weegt zo'n 110.000 kilo. Het gevaarte moet worden afgekoeld tot om en nabij 0,01 Kelvin (K). Dat is vlakbij het zogenaamde 'abso lute nulpunt' (0 K), dat - 273,15°C bedraagt. Als de bol een zwaartekracht- golf detecteert (bijvoorbeeld als gevolg van een sterexplosie of 'supernova'), raakt zij heel lichtjes in trilling. De geleer den verwachten trillingen met een amplitude (trillingsuitslag) van minder dan één honderd- miljardste van een angstrom, dat is Volgens de Eindhovense hoog leraar prof. dr. A. de Waele komt dat overeen met het me ten van een verschil van 'enke le millimeters' op een afstand die vergelijkbaar is met die tussen de zon en een ster op een afstand van acht lichtjaar - om en nabij 76.000.000.000.000 kilometer. Het meten van zulke minieme afwijkingen vereist eendrach tige samenwerking tussen ver schillende specialisten. De bol wordt vervaardigd door de fir ma Lips in Drunen. Op de TUE werken onderzoeksgroepen van de afdelingen Lage-Tem- peraturenfysica en Werktuig bouwkunde mee aan het pro ject. De fysici houden zich be zig met het ontwikkelen van 'kryostaten' (een soort indus triële thermosflessen) waarin de bol met behulp van vloei baar helium tot de vereiste temperatuur kan worden afge koeld. De Eindhovense werktuig bouwkundigen moeten onder meer een absoluut trillingsvrije ophanging ontwerpen voor de bol, zodat die alleen daadwer kelijke zwaartekrachtgolven registreert en niet bijvoorbeeld de assistent die koffie komt brengen. De TUE ontwikkelt bovendien de mechanische tril lingsversterkers die het moge lijk moeten maken de uiterst zwakke gravitatiegolven te me ten. De Technische Universiteit Twente moet de gepaste elek tronische meetapparatuur ont wikkelen. 'Grail' wordt geor ganiseerd en gefinancierd door de FOM, de stichting voor Fun damenteel Onderzoek der Ma terie, en de NWO, de Neder landse organisatie voor Weten schappelijk Onderzoek. Het hele project gaat tussen de 40 en 50 miljoen gulden kosten. FOTO FELIX JANSSENS ste?", merkt T. van Waterschoot van de Plantenziektenkundige Dienst in Roosendaal nuchter op. Hij weet maar een oplossing voor het probleem: Blijf uit de klau wen van de reuzenbeer! Een regelmatig bezoek aan een Chinees restaurant kan voor kanker patiënten een eenvoudige, lekkere en goedkope oplossing bieden tegen de nevenwerkingen van chemotherapie. Dit meldde de Australische Vereniging voor Medisch Onderzoek in Sydney. Kankerbestrijdende medicijnen en chemotherapie leiden vaak tot gro te ongemakken als doofheid en aanvallen van zwakte. Artsen van het Sydney Royal North Shore Hospital hebben vastgesteld dat het in de Chinese keuken vaak gebruikte ve-tsin beschadingen aan het zenuw stelsel kan verhinderen die tijdens de behandeling van kanker opdui ken. Het fijne witte poeder dat bij de bereiding van groente- en vlees gerechten wordt gebruikt, bestaat voornamelijk uit natriumgluta- maat. De ontdekking is des te interessanter omdat natriumglutamaat abso luut niet duur is. „Zelfs een paar maaltijden in een Chinees restaurant kunnen voldoende zijn om het probleem op te lossen," aldus Boyle.

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1997 | | pagina 25