Merken tro
DE STEM
WETENSCHAP
Ernstig
Ei van Columbus
Mooie resultaten
Metingen
Rennen
North Sea
VRIJDAG 6 JUNM997 D;
NOG VOORDAT paniek en
protest konden losbarsten,
werd het nieuws ontkracht
dat hoog-actief kernafval
onder de Groote Peel zou
worden geschoven. Want ten
eerste ligt de kleilaag waar
het om draait onder héél
Nederland en ten tweede lij
ken onze zoutkoepels beter
geschikt voor opslag. Of
gooien we met het badwater
de baby weg en zou klei toch
beter zijn?
Onze verslaggever nam een
kijkje net over en onder de
grens. Want in Mol ligt al ja
renlang 250 meter onder de
grond een compleet en be
mand test-laboratorium.
Proeven geven dermate ver
rassende resultaten, dat on
langs de boor opnieuw de
grond is ingegaan voor het
grote eind-experiment. We
klopten op de poort van de
onderwereld en werden niet
alleen binnen, maar ook be
neden gelaten.
Door Max Steenberghe
Het hele industrieterrein is impone
rend afgehekt. De centrale zelf wordt
beschermd met fileer-prikkeldraad.
Aan de portierspost zou James Bond
een hele klus hebben. De bewaking is
top, de beveiliging nog strenger. Ieder
een draagt stralings-badges, overal
pieken snuffelpalen, staan douches,
liggen betonnen bunkers en kieren
dubbeldikke deuren, alles voor dat
verschrikkelijke geval dat.
Maar 250 meter onder de grond, in een
nauwe pijp, hangt onder het bordje
CENTRAAL ALARM een knijptoeter-
tje, van twee kwartjes. „Eerst hadden
we van die spuitbus-sirenes. Maar die
waren onverklaarbaar vaak kapot.
Wat bleek? Ze gingen vrijdagmiddag
mee naar het weekeindvoetbal en wer
den 's maandags leeg teruggehangen.
We konden een selfsupporting elektro
nisch systeem maken. We hebben een
toeterke gekocht."
Ze kunnen nog lachen bij D'n Atoom,
zoals de Molse volksmond het Studie
centrum voor Kernenergie blijft beti
telen. Dat was niet altijd zo, niet in de
tijd van de gruwelijke verhalen over
fraude met afval-opslag, over met
zand gevulde vaten, over verdachte
loospijpjes, over omkoping.
Weinig is er geschreven over een petie
terig stalen hokje dat ergens op het
terrein staat. Het is de poort naar HA-
DES. HADES staat voor High Activity
Disposal Experimental Site, maar is
ook de grieks-mythologische naam
voor de onderwereld. En dat is geen
toeval, want HADES ligt 250 meter
onder de grond, middenin een dikke
kleilaag.
De poort is een lift, een gammel kooitje
dat zich zuchtend en steunend laat
zakken. „Seffens gaat het rapper," be
looft ing. Pol Meynendonckx en nog
voor de laatste letter over zijn lippen
rolt, stort het bakske zich misselijk
makend naar beneden, alsof de kabel
brak. „Wie beneden werkt, moet eens
per jaar bewijzen dat hij op eigen
kracht naar boven kan. Traplopen. Ik
ben de oudste, ik doe het in 29 minu
ten. Het record staat op 11'28", maar
diejen gast is net getrouwd en hij zal
nu minder energie hebben."
Genoeg gelachen, de materie is ernstig
genoeg. Kernafval is een probleem.
Een blijvend probleem omdat het spul
Diep onder de grond in het Belgische Mol ligt een laboratorium waar de omringende kleilaag getest wordt op geschiktheid voor opslag van kernafval. Ogenschijnlijk is het een pijp met hier en
daar een kastje.
Diepgravende oplossingen
voor kernafval-probleem
-uranium-isotopen- tienduizenden ja
ren gevaarlijk blijft. Belgie zit er goed
mee in zijn maag omdat 't het derde
atoomland van de wereld is: zestig
procent van de totale Belgische ener
gie wordt nucleair opgewekt.
Vandaar Mol. Niet zozeer een kerncen
trale als wel een nucleair studiecen
trum. Studie ook naar afvalverwer
king en vooral afvalopslag, „Verwer
king kan elders gebeuren, maar inter
nationaal is afgesproken dat elk land
zijn eigen rest-afval terugkrijgt," ver
telt Meijnendonckx. Hij is een van de
hoofdonderzoekers van het HADES-
project en offert zijn eerste vrije mid
dag in maanden op om -opnieuw- het
hele verhaal te vertellen.
Na een kort college scheikunde -inclu
sief overhoring- komt hij bij de kern.
„Een deel van het afval wordt ver
werkt, maar er blijft altijd over, te ver
delen in laag-actief, middel-actief en
hoog-actief afval. We krijgen het terug
op ons bord, al is het verpakt: in glas
gegoten en dat weer in stalen buizen:
canisters van ca 1 meter lang. Maar
daarmee zijn de problemen bij lange
niet opgelost: het hoog-actieve spul
geeft zoveel hitte af dat het na vijftig
jaar afkoelen altijd nog 100 graden
Celsius afstraalt."
Opslaan dus. Dat kan bovengronds.
„Maar dan is er het NIMB Y-syndroom.
Not in my backyard, of: nieje bij mij,
zunne. Ondergronds dan maar? Goed
mogelijk, maar er is één probleem.
Water. Grondwater komt bijna overal
en als afval in het grondwater komt,
zitten we met een giftige aarde." 1
Nederland en Duitsland krijgen de op
lossing van moeder natuur: zoutkoe
pels. Van nature kurkdroog. Belgie
moest verder, of beter: dieper, zoeken.
En stootte op een tweehonderd meter
dikke kleilaag. Eureka, want: „In klei
zit ook water, maar dat staat stil."
Verstoppen in de klei leek het Ei van
Columbus, Maar ook dat ei moest eerst
staan, voor men het geloofde. Met
kernafval kunnen geen risico's worden
genomen dus moest er uitgebreid ge
test worden. „Want we wisten hele
maal niks. Dus waren er vragen als:
'valt er te graven in ondergrondse klei'
tot: 'hoe beweegt het water' en: 'hoe
snel gaat straling door klei', plus:
'gaan we stenen bakken als we heet af
val in natte klei verpakken'?
De vragen waren niet anders te beant
woorden dan door de praktijk en dus
werd er -in 1980- gegraven. Meteen
het eerste probleem: graven in klei
leek niet te kunnen omdat verwacht
werd dat klei op die diepte door de
druk een soort tandpasta zou zijn,
waardoor de put even snel weer dicht-
stroomt.
„Dus boorden we een buis in de grond,
werd de klei daarbuiten bevroren, zo
dat de kern kon worden weggegraven
en bekisting aangebracht voordat de
zaak ontdooide en zou dichtstromen.
Zo gingen we naar 250 meter diepte, zo
Deze gang is als laatste gegraven volgens een veel goedkopere methode dan met stalen ringen (foto boven) te wer
kennu werden betonblokjes gestapeld op de manier waarop de Belgen vroeger hun kathedraalbogen maakten. In de
gekleurde stenen zitten sensoren voor bewegings- en drukproeven. foto's sck
gingen we 40 meter horizontaal. Duur
en langzaam werk. En toen het klaar
was, bemerkten we dat we nergens
tandpasta hadden gezien. Dus wilden
we nog een klein stukske verder gra
ven zonder vriezen, wat veel goedko
per zou zijn."
Een goed idee, maar de centen waren
op. „Maar wij werken volgens het
KISS-pricipe: keep it simple, stupid.
Er lag nog geld voor ons nieuwe kan
toor. Met dat geld zijn we gaan graven
en van het overblijfsel hebben we ons
anderszins behuisd," en hij doelt op de
noodbarakken waarin de hele re
searchafdeling al jaren huist. „Ons
chalet.
Het geld bleek goed besteed want: het
lukte. Dat scheelde eenderde in de
kosten. En daarom mocht er een twee
de gang gegraven worden, Waarmee
meteen een volgend experiment
plaatsvond. Want de eerste gang -een
buis omdat op die diepte een druk
heerst die alleen door cirkelvormen
kan worden weerstaan- was gemaakt
met peperdure stalen ringen. „Wij be
rekenen alles in Mercedessen zonder
opties: die kosten een miljoen francs
(50 mille). En in staal kost de gang een
Mercedes per meter. We hebben het
staal vervangen door conische beton
blokjes te stapelen, zoals ze ooit ook
kathedraalbogen maakten. En ook dat
werkt. Is 27 maal zo goedkoop."
Zo waren met het graafwerk al mooie
resultaten bereikt, zonder dat het ei
genlijke werk was begonnen. Want in
middels draaien er tientallen proeven,
die soms vijf tot tien jaar in beslag ne
men. Ze zijn nauwelijks zichtbaar in
het lab, dat in feite ook maar een lan
ge, wat rommelige pijp is. Niets, alleen
mijn hartslag wijst erop dat we daad
werkelijk 250 meter -86 verdiepingen-
dichter bij de hel zijn. Meynendonckx
geeft er niks om, wijst stoïcijns om de
paar meter een kistje of kastje, een
kurkje of gaatje in de pijpwand aan.
Van alles wordt geprobeerd. En alles
heeft weer een schitterend gevonden
naam (Meynendonckx: 'Dat is een
hobby geworden, ook van collega's Put
en Neerdael'). CACTUS (ChAracteri-
sation of Clay under Thermal loading
in Underground Storage) beziet wat er
met de klei gebeurt als die een jaar of
vijftig een hittebron herbergt. ATLAS
(Admissible Thermal Loading for
Argillaceous Storage) bekijkt hoe hitte
de stroming van klei en water in klei
beïnvloedt. PHEBUS (PHEnomeno-
logy of hydrological transfer Between
atmosfere and Underground Storage)
onderzoekt de hydrauliek: als je hier in
de klei graaft, gaat hij dan daar ver
schuiven? MEGAS (Modelling and
Experiment on GAS migration) be
kijkt wat voor gassen er zijn, en hoe ze
zich gedragen.
Er lopen vele ph- en eh-metingen, ma
teriaal- en corrosie-testen: hoe ge
draagt welk metaal zich in klei op die
diepte en idem met radioactief materi
aal erbij? Meynendonckx: „Het mag
niet roesten." Uitgebreid wordt onder
zocht hoeveel water in de klei zit en
hoe het zich gedraagt.
Uitermate belangrijk is het piëzome-
ter-onderzoek. Stel dat er straling
vrijkomt in de klei, wat gebeurt er
dan? „We moeten immers met alles re
kening houden, ook dat het fout gaat.
Maar de uitkomsten zijn bevredigend:
de straling was na één jaar één meter
doorgedrongen, deed acht jaar over de
tweede meter en is nog steeds niet bij
het derde meterpunt aangekomen.
Waarbij we de stroming opzij nog heb
ben gesimuleerd omdat de straling in
werkelijkheid door de druk eerder
naar binnen gaat dan naar buiten."
Andere testen wezen aan dat, mocht de
straling Vrijkomen, deze zich eerder
horzontaal dan verticaal zal bewegen,
dus langzamer naar boven gaat dan
opzij.
Spannend is het BACCHUS-project.
Waarmee we bij de uiteindelijke op
slag komen. „Dwars op de centrale
gang komen straks pijpen van 200 me
ter, met een doorsnede van twee meter.
De canisters met middel-actief af
val, wat dus niet heet is, kun
nen gewoon worden op
gestapeld. Maar we
zitten ook met
canisters
100 graden Celsius. Daarvoor vullen
we de pijpen weer helemaal op, met in
het midden een centrale as van canis
ters. Aanvankelijk wilden we de pij
pen vullen met bentoniet, een fijne
kleisoort die we hebben verrijkt zodat
hij tegen hitte en straling kan. Maar
toen we al doende steeds meer over
klei op deze diepte te weten kwamen,
bedachten we dat we het dure bento
niet wellicht ook kunnen vervangen
door... klei. Klei genoeg."
Wat nu nog bekeken gaat worden, is
hoever die dwarsgangen van elkaar
moeten komen om elkaar niet te beïn
vloeden. Dat gebeurt middels CERBE
RUS en PRACLAY, waarbij in het
klein en in het groot de uit
eindelijke opstelling
wordt beproefd.
CERBERUS,
een stukje
actief
en verwarmd materiaal, ging ij
naar beneden; de metingen zijn
stopt en worden nu geëvalueerd. ÓJ,
langs ging -simpel gezegd- de sc
weer in de grond om PRACLAY int,
graven, waarbij meteen een
pijp naar beneden wordt geslagi
der bevriezing. „Dan lopen we elkaj
voortaan ook niet zo in de weg,
die ene in- en uitgang," zegt Meyneil
donckx.
Niet dat het onveilig zou zijn, bened®
Iedereen moet een logboek teki
voor-ie naar beneden gaat, en
tweede paraaf zetten ten teken dn
hij/zij weer boven is. „Of neem de lilt.
kabel: kan zestig ton trekken, terwij
een volle cabine maar twee ton
Desondanks worden er een- en
wekelijks, een- drie- en zes-maandt.
lijks verschillende testen uitgevoerd
En moeten we trappen lopen."
Evenzo worden maatregelen genoog
om de testen perfect te laten
„Alle metingen worden door compu.
ters geregistreerd. En kunnen we dus
ook boven aflezen. Thuis, zelfs,
aangezien er allerhande stroomkabels
naar beneden lopen, laten de we
via optische vezels lopenomdat ze m#
gelijkerwijs door inductie beïnvloed
zouden kunnen worden." Ook zijn de
wetenschappers nog steeds boerensl®
met geld. Er wordt heel wat werkvw
derden verricht. „Stralingsonderzot]
heeft aan het oppervlak altijd last vaa
kosmische straling. Hier niet."
En hij wijst op de tweede helft van
tweede gang, waar de betonblokjs
weer vervangen zijn door stalen rin
gen. Op de scheiding prijkt een klei»
Frans vlaggetje. „We noemen dat 4
péage. De Fransen willen straks ooi
ondergronds maar gaan dan twee kee
zo diep waarbij onze betonblokjes niet
meer werken. Dus testen we hier vooi
hen hun ringen."
We moeten opeens rennen. Rennen'
„Anders missen we de laatste lift
hoog," zegt hij alsof we op de volgende
bus kunnen wachten. Rennen!
In het chalet zetten we alles op een rij
Er is een hoop gemeten en bewezen, ei
als ook PRACLAY verloopt als de h
ren hopen, lijkt het licht op groen
kunnen. „Waarbij er eerst nog steeds
vijftig jaar bovengronds gekoeld mot
worden en er ondertussen een
oplossing kan opduiken."
Anderen zeggen dat dat de
is. Wachten. Want dan verzinnen ona
kinderen of kindskinderen wel
Meynendonckx snuift. „Nee. Dat mag
niet. Onze generatie heeft kernenergii
in het leven geroepen, dan moet ona
generatie ook een oplossing voor hel
afval aanreiken. Dat is onze plicbl
mijn plicht."
„Ja, ik ben een groene. Ja, die werkei
hier ook. Die werken hier vooral enwi
vinden het jammer dat iedereens ste
kels omhoog vliegen als het om kernaf
val gaat. Jammer, want echt gif-af»'
is zeker zo'n probleem. Straling word!
-na lange tijd- minder; gif blijft altijl
gif."
m
VPs
a -
schacht 1
gegraven
met
bevriezing
1 schacht 2
nog aan te leggen
gang
'Péage'
gegraven zonder
bevriezing
staal
PRACLAY
experiment
,dfP
tri
W
Bentoniet
(wordt eventueel
vervangen door klei)
Met een t
Ling en's J
e
Gratis een dienblad, een ccj
pel of een mobiele telefoor
deze zomer. Bierbrouwe
weer allerlei lokkertjes wei
blik en sixpack. Zelfs de 11
brikanten van het ge
mee aan dit gevecht om de
leen Heineken is dit jaai
dwongen wat stil omdat
in de soep liepen.
Door Jules Hezemans
Het is een beetje een pechjaar
ken. De bierbrouwer moest ii
twee grote acties afblazen. EerJ
bedrijf enkele tienduizenden
uit de winkel halen omdat er t
Ketalen in zaten. Het bierccj
wantrouwend en liet ook haat
ueau-artikel onderzoeken. De^
tus, die de bierbrouwer bij tl
Heineken wilde stoppen, bevatj
te veel ongezond spul. De tas
nooit bij de winkel aangekomer
een gratis luchtbed of tas dui
getreurd. Voor de bierliefhebn
wil dan de drank alleen, is en
keuze. Zoals al jaren het geval S
brouwerij die nog weet wannl
cadeautjes werden uitgedeeld*
een groeiend fenomeen, zeggq
°en er praktisch allemaal aar
Ook deze zomer zijn er weer al
en onvolledige opsomming:
schermt met een prijzenfestival
r°nd het North Sea Jazz-fea
geeft een cd-bon van een tientl
~7JïT
