De dubbele werkelijkheid
van Vincent Mentzel
D4
Asielzoekers-kunstenaars exposeren in opvangcentrum
Mark Outjers: tijd en
ruimte samengebald
DB STEM
D E IM D E KUN
D5
Achtergelaten
Waarmaken
Aard
UNI 1997
DONDERDAG 5 JUNI 1997
Velvet en Twin Peafa I
ipellend, verwarrejl
I kunt nemen. Maar d j
Jmfantasieën en rock I
■enten op in deze fjjjJ
pta een Italiaanse pr().|
fchtoffer werd van eejl
rigade. Op straat her I
pleria Bruni Tedesckl
[schoot en begint haal
bt ontmoetingen, maaj
Ir levens zijn voorg0ej|
B, van Mimmo Calopre.|
Ie Conté d'Eté van del
|weet een intelligente I
te kiezen tussen drij
|Het aangename decor I
loor de zomerse Breton. I
|e jeugdige acteurs spe.
lite praatfilm uit de se-1
Cinema in Breda)
dinsdag in Cinemac-I
tin City in Roosendaal!
Kilos Forman. Een met I
Beer (in Berlijn) bel
hse pornokoning LamJ
fidische strijd tegen del
ugsverslaafde, aanaièl
r Althéa.
psé Cinema in Breda is
Jet ruim drie uur duren-1
Isische regisseur Sergei I
let een frappant moder-1
Russische tsaar en zijn
In gewetenloze bruut e
peurd wordt tussen zijn I
heid voor zijn land.
Weekeinde drie films on-1
onge Franse film. Salui
Imache is een documen-1
Éerijnse neven in Parijs.
pomt een meisje uit e
leen jonge bouwvakker!
liacun cherche son chat I
portret van de Parijse I
|M
- Space Jam - Pinokkio - Li» I
f.a Promesse - La seconde vol-1
jait297 trior'
ËRG
►ars - Liar Liar (a.l)
he's Peak - All Stars -101 Dal-
Donnie Brasco - Liar Liar
IWest Side Story
pas) - Chacun cherche son chat
r Liar - Dante's Peak
lynt
Ice - The English Patient - The
lider van de Notre Dame - The
ooking for Richard
- The Fifth Element - Donnie
[ning Star
Michael
bante's Peak
The fifth element
Donnie Brasco
fSaston's War
Absolute power
Devil's Own
r Return of the Jedi
J" Gridlock'd
lalmatiërs, 22.30 uur Sleepers
7 Turbulence
r Hamlet
f Killer
r Smilla's Sense of Snow
r Romeo and Juliet
lërs
r Jerry Maguire
Over aanpassen en heimwee
Door Hans Rooseboom
De centrale allee van Prinsen-
bos, de as van het dorp vol op
drift geraakt menselijk leed, is
een Boulevard of broken dre
ams. Wie Prinsenbos binnen
rijdt, rijdt een andere wereld
binnen. Misschien is dit wel de
wereld: terzijde van de be
woonde Nederlandse wereld
vertegenwoordigen 900 ont
wortelde levens alle windstre
ken van de aarde.
OC Prinsenbos is het Opvang
Centrum Prinsenbos. Het is één
van de dertien centra voor asiel
zoekers in Nederland. Prinsen
bos ligt in de stilte tussen Gilze
en Chaam. De bewoners vertoe
ven in tientallen voormalige mi
litaire gebouwen verspreid in
het bos.
Een bos vol mannen, vrouwen en
kinderen, te voet en op de fiets.
Bejaarde mannen schuifelen
langs. Ze kunnen nauwelijks lo
pen en moeten dus een wel erg
dringende reden hebben om
maanden in dit nergenshuizen te
bivakkeren, met bovendien het
risico teruggestuurd te worden.
Hetzelfde geldt voor de moeders
met zuigelingen of peuters op
hun rug.
„Een storm van oorlog en geweld
woedt over de wereld. Voor de
wind vluchten mensen in horden
naar beschutte oorden. In de La
ge Landen dwarrelen vluchtelin
gen, buiten de zuigkracht van
die onterende storm neer, om on
der de adem van Erasmus de
menselijke waardigheid weer
beschermd te weten."
Aldus de folder Voor de wind
van de Tilburgse Kunststichting.
Hoezo een Kunststichting in dit
verband? Om de volgende reden:
„Aan de poort van OC Prinsen
bos in Gilze meldden zich met
enige regelmaat, verscholen in
het uit alle windstreken bijeen-
gestroomde kleurrijke gezel
schap, kunstenaars met in de
hand slechts stille getuigen van
achtergelaten oeuvres.
De folder Voor de wind wil de de
aandacht vestigen op de gelijk
namige tentoonstelling in Ge
bouw 11 van OC Prinsenbos. De
tentoonstelling biedt werk van
kunstenaars uit Iran, Irak, Pa
lestina en Georgië. Het zijn
Ahmad Al Nabolsky (Palestina,
1952), Abir Al Khateb (Irak,
1967), Alia Joy (Irak, 1956), Zura
Kalanda (Georgië, 1953), Ali Re-
za Siddighi (Iran, 1967) en Raid
Houby (Irak, 1963), allen man-
Schilderij van de Irakese kunstenaar Abir al Khateb, een van de gevluchte kunstenaars op de tentoonstelling 'Voor de wind'. Duide
lijk zijn de verwijzingen naar het spijkerschrift. foto de stem/johan van gurp
nen. Het zijn kunstenaars die in
hun land van herkomst een op
leiding hebben afgerond. Ze
hadden veelal status en aanzien.
Het werk is allemaal in Neder
land gemaakt. Dat wil zeggen: in
het OC Prinsenbos en op latere
adressen. De zes kunstenaars
wonen geen van allen meer in
Prinsenbos. Ze hebben hier ge
zeten, soms maanden, maar ze
zijn inmiddels verder getrokken.
Bij de selectie van de tentoon
stelling is geen rekening gehou
den met persoonlijke achter
gronden, met bijvoorbeeld
vluchtverhalen. Hoewel vlak
naast het tentoonstellingsge
bouw het pand is gevestigd waar
de Vreemdelingendienst haar ui
terst kritisch oor leent aan de
asielzoeker en zijn vluchtver
haal. Daar worden ze wèl op hun
verhaal beoordeeld.
Wie 'exotische' of vreemde kunst
verwacht, komt bedrogen uit. De
kunstenaars blijken er behoefte
aan te hebben om 'westerse'
kunst te maken. Ze hebben nog
maar net voet in Nederland ge
zet of ze maken al werk naar de
vermeende wensen van hun
nieuwe publiek. Kortom, ze zijn
adaptief. Je wilt als' kunstenaar
uiteindelijk verkopen! Een der
kunstenaars, de Iraniër Ali Reza
Siddighi, draagt een groot stille
ven bij dat er buitengewoon 'Ne
derlands' uitziet.
Deze kunstenaars willen zich zo
als alle kunstenaars waarmaken,
maar in hun geval in versterkte
mate. Omdat je in een vreemd
land sowieso beter je best moet
doen om op te vallen.
En hmdat er in de cultuur van
herkomst vaak een enorme sta
tus1 aan het kunstenaarschap
verbonden is, een status die ze in
Nederland ook graag zouden be
reiken. In het land van herkomst
is de cultuur vaak een verheven
aangelegenheid. In Nederland is
de kunst gedemocratiseerd.
Arriverende asielzoekers-kun
stenaars weten niet waar ze te
recht zijn gekomen, ook artistiek
niet. Medewerkers van het OC
r The Fan
;copen in de regio verwijzen wij
Boor Frits de Coninck
Iedereen schept zich een eigen werkelijk
heid. Dat is niet het bijzondere privilege
van de kunstenaar. In alles wat wij feite
lijk nauwkeurig en onpartijdig proberen
vast te leggen, klinkt ons eigen geluid
door. Ook al zouden we anders willen.
Maar een goede fotograaf wil niet eens an
ders. Hij wil ons altijd zijn eigen versie van
de werkelijkheid tonenEssentieel aan wat
hij doet is juist het opladen van een stukje
werkelijkheid met een bijzondere beteken-
eis. Zien wat een ander niet ziet, kijkend
naar hetzelfde tafereel.
Vincent Mentzel, sinds 1973 als fotograaf
verbonden aan NRC Handelsblad, maakt
in die zin altijd zijn eigen nieuws. De rei
zen die hij maakt, zijn zijn reizen, wat hij
laat zien zijn zijn ervaringen via zijn oog,
ria zijn selectie. Zijn foto's hebben zich
losgemaakt van het krantenartikel en zijn
een eigen medium geworden. Op eigen vi
suele manier een persoonlijk beeld van de
werkelijkheid vastleggen en daarvan ver
slag doen dat op een manier die aan het
woord voorbij gaat.
De foto's die Mentzel in De Beyerd in Bre
da laat zien, zijn van die feitelijke regis
traties met een heel eigen bedoeling. Het
zijn concrete, niet geënsceneerde gebeur
tenissen die ieder zou kunnen zien, als hij
wil kijken. Ze spelen zich af in China tus
sen 1973 en 1996. Mentzel is dar vele ma-
en geweest en zijn foto's laten vooral zien
dat hij het land kent en iets van de mensen
begrijpt. De foto's beslaan een periode van
grote veranderingen in de Chinese samen
leving. Van Mao Zedong naar Deng Xiao-
Plng, dat betekent van het doctrinaire
communisme met zijn culturele revolutie
naar de Realpolitik in het China van van
daag.
Mentzel brengt iets van die verandering in
eeld in zijn fotos van de straat, de opera,
e steppen van Mongolië. Een van de oud-
i c?*os 's van een landbouwcommune
n ahangi uit 1973. Mao Zedong was nog
e grote leider en belichaming van het
communistische ideaal. Op de foto is dat te
zien in een afbeelding aan een muur van
en gelukkige, stralende boer en boerin,
i] met een bussel van een af ander gewas
üe stevige armen, hij met het rode boek-
De Opera van Peking, gefotografeerd door Vincent Mentzel.
je. De toekomst aan het communisme, op
de leugenachtige manier van het sociaal-
realisme afgebeeld. Ernaast de werkelijk
heid volgens Vincent Mentzel, letterlijk
een terzijde: drie heel gewone boerenmen
sen die zich in het even niks doen betrapt
weten door de camera.
De opgeblazen heroïek van de partijpro-
paganda heeft niks te maken met de wer
kelijkheid van alledag. Misschien is dat
wat Mentzel ons in zijn China-foto's wil
laten zien: in wat wij voor werkelijkheid
houden, speelt zich ook theater af en ach
ter het theater gaat ook weer een werke
lijkheid schuil.
Elk beeld heeft zo in zekere zin een dubbe
le lading. Dat geldt dus ook de schitte
rende foto's van de opera van Peking.
Mochten onder het oude regime alleen po
litiek correcte, de partij vleiende opera's
opgevoerd worden, nu kan het klassieke
repertoire zich weer in alle luister verto
nen. En dat betekent naast een fantas
tische kostumering ook een zekere mate
van dubbelzinnigheid die het mogelijk
maakt ook iets anders te bedoelen.
Zijn foto's van de steppen in Mongolië zijn
heel bijzonder. Ze blijken een spel te tonen
van mooi geklede militairen op kleine
paarden die de vijand verjagen, in dit ge
val de Russen. Als je dat weet, zie je de scè
nes als een ritueel, een stuk theater of mis
schien wel als een riddertoernooi volgens
de regels van de hoofsheid. De vijand is net
zo denkbeeldig. Temidden van die solda
ten vangt zijn camera ineens het gespan
nen gezicht van een Mongoolse vrouw:
schitterende rode konen en een scherp ro-
willen hen best met Nederlandse
kunst laten kennismaken, maar
dat is gemakkelijker gezegd dan
gedaan. Zolang ze 'in de proce
dure zitten' mogen ze niet buiten
de regio. En de regio is in dit ge
val erg klein, namelijk Gilze en
Rijen. Tilburg en Breda vallen
daar al buiten.
Op een gegeven moment is het
toch toegestaan dat ze naar het
Rijksmuseum en het Van
Goghmuseum mogen. Evenwel,
het Stedelijk Museum in Am
sterdam en De Pont in Tilburg
bleken wel even schrikken te
zijn.
Sommigen van deze kunstenaars
gaan direct aan de slag, zonder
iets te weten van de omgeving
waarin ze terecht zijn gekomen.
Dat is hun aard, werken onder
alle omstandigheden, tegen de
verdrukking in. Ze werken van
uit hun kennis, ervaring, ver
beeldingskracht en professionele
opleiding.
Veel van dit werk is tweeslach
tig. Enerzijds zie je duidelijk de
pogingen die de kunstenaar in
het werk stelt om zich aan te
passen aan de westerse stijl en
smaak, anderzijds is hij iemand
die wordt geteisterd door heim
wee, verlangen en gemis van fa
milie en vrienden, vrouw en kin
deren.
Hij leeft in angst vanwege de
achterblijvers. Er is een schilde
rij waarin de kunstenaar een
vrouw afbeeldt, wier hoofd van
de romp is gescheiden.
Legenden, mythen en historische
gebeurtenissen uit hun land vin
den een plaats in de schilderijen.
Zoals de Irakees Abir Al Khateb
die spijkerschrift in zijn werk
heeft verwerkt. Het oude
Mesopotamië waar dat schrift in
zwang was, is het huidige Irak.
Overigens licht in dit werk ook
het verzengende zonlicht van het
Midden-Oosten op.
Schilderen is geen mechanisch
werk maar een neerslag van
emoties. De politieke onvrijheid
in het land van herkomst hebben
de kunstenaars verruild voor de
innerlijke onvrijheid van hun
huidige situatie.
Ze zijn de politieke onvrijheid
ontvlucht, maar ze voelen geen
innerlijke vrijheid.
Maar vrijheid is wel hun grote
verlangen. Die ^bevrijding moet
van binnenuit komen.
'Voor de wind', expositie van zes bui
tenlandse kunstenaars. Opvang Cen
trum Prinsenbos, aan de weg van Gil
ze naar Chaam. Melden bij receptie,
(t/m 16 juni)
AMSTERDAM
Van Gogh Museum - Wenen 1900, portret en interieur (t/m 15 jun)
ANTWERPEN
KMSK/ICC Meir - - Vlaamse miniaturen voor vorsten en burgers 1475-
1550 - di tot zo 10.00-12.30 en 13.30-17.00 uur (t/m 22 jun) - Lukas Van-
denabeele/overzicht - (6 jul)
MUHKA Leuvenstraat - Werk van Marcel Maeyer - Out of Senses: kun
stenaars uit Israël - di t/m zo 10.00-17.00 uur tot 8 jun
Lokaal 01 Verbrande Entrepotstraat 9 - Mathieu Meyers - do t/m za
13.00-17.00 uur (t/m 5 jul)
BAARLE NASSAU
De Verbeelding Klokkenstraat 12 - Anne Rensen/gemengde techniek
Antoon van Wijk/glas Emile van der Kruk/hout - en beelden in Tuin der
verbeelding - do t/m zo 13.00-17.00 uur (t/m 8 jun)
BERGEN OP ZOOM
Kunstkader Antwerpsestraat 27 - Process-Progress - Nicolas Dings
/beelden Opera/beelden Peter Schoutsen/beelden en Y. Né /schilderij
en en tekeningen - vr 13.00-17.00 uur (t/m 22 jun)
Markiezenhof Steenbergsestraat 8 - Aagje Pel en Bert Bevers - Instal
laties (t/m 6 jul) - Eugene Peters/objecten (t/m 8 jun)
Galerie Mollengangen Molstraat 12-14 - Verworven Vrijheid - Nico
le van Herpen/olieverf en Paula Schillemans/keramiek - vr 10.00-21.00
uur, za 10.00-17.00 uur, zo 8jun 14.00-17.00 uur (6 jun t/m 6 jul)
BREDA
De Beyerd Boschstraat 22 - Lighting 2: Mark Outjers met Black Velvet
- Ofer Leilouche/schilderijen en grafisch werk - Ni Haifing, Floating
Garden, Vincent Mentzel, China foto-installatie (t/m 13 jul) - di t/m vr
10.00-17.00 uur, za en zo 13.00-17.00 uur -
NBKS Reigerstraat 16 - benaderingen openbare ruimte Brabant (t/m
15 jun)
Chassé Kazerne Keizerstraat - Another Long March - Chinese Con
ceptual Art - di t/m za 10.00-17.00 - zo 11.00-17.00 uur (t/m 3 aug)
Lokaal 01 Kloosterlaan 138 - Chris Baaten, Volkert Post, Fred Schu-
rink, Antoine Berghs(ding), Jeroen Jacobs (beeld), Wim Janssen (schil
derij), Denneke Kouters (beeld), PJ Roggeband (voorwerp) - do t/m zo
13.00-17.00 uur (6 jun t/m 6 jul)
Chassé Galerie Claudius Prinsenlaan 8 - Lydia Schouten en Pauk Don
ker Duyvis /tekeningen en fotowerk - ma t/m za 13.00-18.00 uur (6 jun
t/m 30 sept)
Galerie Segeren - Trudy Peeters/schilderijen Rolf ter Veer/polaroid
transfers - opening 7 jun 19.00 uur (7 jun t/m 12 jul)
DEN HAAG
Mauritshuis - Kunst op vleugels - drieluik van Gerard David - twee- en
drieluiken van de late Middeleeuwen - di t/m za 10.00-17.00 uur - zo
11.00-17.00 uur (t/m 22 jun)
EINDHOVEN
Van Abbemuseum Vonderweg 1 - Ulay en Abramovic - performances
1976-1988 (t/m 15 juni)
ROOSENDAAL
Tongerlohuys Molenstraat 2 - Wim Schütz/schilderijen - di t/m zo
14.00-17.00 uur (t/m 27 jul)
ROTTERDAM
Museum Boijmans Van Beuningen - di t/m za 10.00-17.00 uur - zo
11.00-17.00 uur - Rotterdamse grafiek 1917-1960 (tlm 1 jun) - Ben
Schot: Shells (t/m 15 jun)
'S HERTOGENBOSCH
Noordbrabants Museum - Kinderen van alle tijden, vanaf Middel
eeuwen tot heden (t/m 6 jul) - Carola Popma, Gerard Verdijk en Henk
Vischgrafiek (t/m 29 jun)
TILBURG
De Pont Wilhelminapark 1 - Arnulf Rainer/microstructuren - di t/m zo
11.00-17.00 uur (t/m 31 aug)
ULVENHOUT
Galerie de Pekhoeve Dorpstraat 92 - do t/m za 11.00-18.00 uur zo
13.00-17.00 uur
de hoofddoek, strak om haar hoofd ge
knoopt.
Dat rood gaat zijn eigen weg. Het detail,
rood, wordt hoofdzaak in een beeld dat ei
genlijk iets anders vastlegt, maar het
maakt zich door toedoen van de camera
van Mentzel los van die situatie en brendt
zich in ons netvlies. Net zo overweldigend
rood is de Muur, gefotografeerd in Peking.
Ervoor loopt een man in wit katoenen
hemd, de armen vooruit gestoken. Maar de
hoofdrolspeler is het rood, niet meer het
ideologisch geladen rood, de kleur van ons
vijandbeeld, maar een rood dat zijn eigen,
vrije taal spreekt. Een taal die de fotograaf
verstaat.
China-foto's van Vincent Mentzel in De Beyerd,
Boschstraat 22, Breda, tot 14 juli. Alleen op
maandag gesloten..
Door Frits de Coninck
Op de zolder van De Beyerd in
Breda is nu plaats gemaakt
voor Mark Outjers, een opmer-
keljk beeldend kunstenaar. Het
is de tweede aflevering in de
reeks Lightning, een serie klei
ne presentaties in de besloten
ruimte van de Beyerd-zolder
die het licht doen schijnen op
het werk van een jonge Nede-
randse kunstenaar.
Twee maanden geleden was dat
William Speakman, nu is dat
Mark Outjers.
Geboren in 1967 in Heerlen,
opgeleid in Arnhem. Het werk
dat hij toont is van een onge
looflijke samenhang. Een ge
heel van kleine werken in onor
thodoxe technieken, toverbal
len in een vitrine en als hoofd
persoon in het drama: een
zwarte japon aan het plafond.
Alles verwijst hier naar alles,
en de sleutel om het spel te ont
cijferen is het embleem dat op
de japon prijkt: het Lorenzo
Lotto-embleem.
Outjers verleende deze naam
aan het onbeweeglijke punt dat
hij ooit ontdekte in een schil
derij van de vroeg-renaissan-
cist Lorenzo Lotto in de Acca-
demia in Venetië. Wat zo'n
punt ook is, het wordt een fixa
tiepunt dat alle aandacht naar
zich toetrekt en een schilderij
een eigen soort van samenhang
verleent.
Het moet zoiets zijn als het ver
dwijnpunt in de kerkinterieurs
van Saenredam, of en dan van
veel magischer betekenis, als
het ei dat aan een lange draad
hangt in de lege kerkruimte bo
ven het hoofd van madonna
met het kind op het schilderij
van Piero della Francesca. De
onderste helft madonna, kind
en heilige, de hele bovenste
helft van de ruimte wordt be
paald door het raadselachtige
ei waarop het oog zich fixeert.
Installatie van Mark Outjers.
Een andere bron in de kunstge
schiedenis is de bolle spiegel op
de achtergrond van het Arnol-
finiportret van Jan van Eijk.
Zoiets moet Outjers ook bedoe
len, want niet voor niks heeft
hij een afdruk van dat schilde
rij in het venster gemonteerd
naast de trap die naar de zolder
leidt waar de kunstenaar zijn
eigen gesloten wereld heeft op
gebouwd.
De intieme wereld waar alles
met alles samenhangt en bijeen
wordt gehouden door een ma
gisch punt: het Lorenzo Lotto
embleem. Het werkt als een oog
dat gaat over het kijken en be
keken worden. Het besef van
tijd en ruimte wordt samenge
bald in één zo'n punt dat mid
den op de zwarte japon prijkt
en terugkomt in elk werk van
Outjers.
We zien in totaal zo'n negen
werken in de meest diverse ma
terialen: olieverf op MDF, op
tentzeil, sheets, paneel, doek,
linnen.
Daarnaast zien we een vitrine
met toverballen, alsof het ma
gische, denkbeeldige punt een
materiële vorm heeft aangeno
men en tastbaar bestaat.
Wat Outjers laat zien, is ver
rassend door het hermetische
karakter van de wereld die hij
enscèneert. Een wereld waarin
de dingen een onuitgesproken
betekenis hebben.
Verrassend ook doordat je als
kijker weggevoerd wordt naar
een toestand waarin de grens
tussen heden en verleden niet
meer bestaat.
Alles is geschiedenis en ge
schiedenis is nu.
Wellicht daarom schrijft hij zo
nadrukkelijk en voluit op een
klein schilderij dat hij Optical
Consciousness noemt het jaar
tal negentienhonderdzesenne
gentig.
De ruimte van het beeld wordt
door de tijd in beslag genomen.
Zo overdacht en tegelijk in
zichzelf gekeerd is dit werk van
de onbekende Mark Outjers.
Mark Outjers/Black Velvet in De
Beyerd in Breda tot 14 juli. Open
dinsdag t/m vrijdag van 10 tot 5
uur, zaterdag en zondag van 1 tot 5
uur.
