Mats Ek wil ingewanden laten zien
Skik: s
z
Oud mate
0
Drie wereldpremières:
adembenemende dans
DE STEM
Ft
Laatste
programma
moet 'kroon
op zijn werk
worden
Zweedse choreograaf pakt sprookjes aan op Holland Festival
rf
Moeder
Ui
11
Ui
h
Ui
1
h
Nederlands Dans Theater en Cullberg
Kindertijd
Kasboek
i i i i i
DONDERDAG 5 JUNI 1997
}ËStem
Toon Hermans werkt in
alle rust aan afscheid
Door René van der Velden
„Als ik zou weten wat ik ging
doen, dan ging ik niet," vertel
de Toon Hermans vorige
maand tijdens een gesprek bij
hem thuis in Bosch en Duin.
Toon oogde nog lang geen 80
maar keuvelde wel, zoals 80-
jarigen betaamt, over kleine
kwaaltjes. Plan was om in au
gustus te gaan repeteren met
zijn orkest om vanaf half sep
tember weer gewoon verder te
gaan met zijn succesvolle show
die hij in het afgelopen seizoen
negentig keer voor een uitver
kocht theater heeft gespeeld.
Het bleek anders te lopen. „Het
ligt in de bedoeling van Toon
Hermans stilaan afscheid te ne
men van het theater in Neder
land en België. Toon wil dit doen
met een speciaal programma, dat
de kroon op zijn werk moet wor
den," aldus de boodschap van
manager Herman van Hove deze
week aan de theaterdirecteuren.
De ongeveer zeventig voorstel
lingen die voor het nieuwe thea
terseizoen stonden gepland, zijn
afgelast. Toon werkt in alle rust
aan zijn afscheidstournee die
voor 1998/1999 gepland staat in
een beperkt aantal theaters.
Zijn in Rijen wonende gitarist
Benny Ludemann is eind vorige
week schriftelijk op de hoogte
gebracht door Van Hove. „Ik had
al wel een vermoeden," vertelt
Ludemann. „Toon heeft altijd
ontzettend veel moeite met het
oppakken van een programma na
maanden rust. Hij wil altijd lie
ver een nieuw programma bren
gen dan het oude. Dat wordt nu
dus het afscheidsprogramma.
Toon Hermans: 'Ik ben gewoon een grote ouwehoer.'
Zoals hij daar nu aan werkt is
ongehoord. Ongelooflijk fantas
tisch."
Aan zijn keukentafel vertelde
Toon tijdens genoemd gesprek:
„Het heeft me nooit iets kunnen
schelen, dat theater. Ik ben er
veertig jaar niet geweest. Theater
is nooit primair geweest. Theater
is shit, flauwekul. Als de show
klaar was, keek ik er niet meer
naar om."
De waarheid achter deze fagade
van onverschilligheid is dat Toon
al ruim veertig jaar voor niets
anders leeft dan voor het theater.
Door er veel over te praten en
dag en nacht bezig te zijn met
voorbereidingen, ideetjes voor en
aanpassingen van zijn program
ma's. Zijn fysieke gesteldheid
moet wel een van de belangrijk
ste redenen zijn voor zijn besluit
om te stoppen, want hij zal het
FOTO DE STEM/JOHAN VAN GURP
theater missen als geen ander.
„Nu heb ik een hele moeilijke
tijd," bekende hij vorige maand.
„Ik mis de optredens, fysiek ook.
Ik heb het net nog tegen mijn
huisarts gezegd: ik ben moe. Je
bent je spanningen kwijt, je
adrenaline is weg. Als ik optreed,
loop ik hier 's nachts om half
twee door de tuin. Nu lig ik om
elf uur in bed."
Het plotselinge besluit van Toon
Hermans om zich te gaan voor
bereiden op het afscheid van het
theater komt gezien zijn hoge
leeftijd natuurlijk niet helemaal
onverwacht. Zijn laatste show -
volgens Toon 'de beste van mijn
leven' - heeft geen enkel element
in zich van een afscheidspro
gramma. Eerder van een come
back, nadat hij in het voorjaar
van 1993 zijn voorlaatste tournee
moest afbreken wegens het ver
driet om zijn in 1990 overleden
vrouw Rietje. Toon Hermans is
de laatste levende cabaretier van
wat decennialang als De Grote
Drie werd aangeduid: Wim Kan,
Wim Sonneveld en Toon Her
mans. De in Sittard geboren Her
mans introduceerde in 1955 de
Amerikaanse formule van de on-
emanshow, die hij altijd is blij
ven hanteren. De 'moderne Bu-
ziau' rekent zich niet tot de caba
retiers maar noemt zich entertai
ner. Of, zoals hij het vijf jaar ge
leden verwoordde: „Ik ben geen
clown, geen komiek, geen cau
seur, maar gewoon een grote ou
wehoer."
-;
j-.jï
Door Marjan Mes
Wereldwijd vallen zijn verha
lende balletten op door hun
aangrijpende expressiviteit en
sensualiteit. Van oude, roman
tische sprookjesballetten als
Giselle en Het Zwanenmeer
maakte hij onthutsende mo
derne bewerkingen, waarin
19e eeuwse lieftalligheid
plaats moest maken voor sek
suele begeerte, frustratie,
waanzin en angst.
Kromme benen, hoekige armen,
onhandig naarbinnen gekeerde
voeten; het tegendeel van mooi,
maar de befaamde Zweedse cho
reograaf Mats Ek (1945) weet er
poëzie en schoonheid in te leggen,
hoe onromantisch zijn kijk op de
klassieke sprookjesballetten ook
is. De verslagen houding van het
kwetsbare meisje Giselle, zwaar
depressief geworden door de on
trouw van haar verloofde, zal nie
mand die haar gezien heeft ooit
nog vergeten.
Eks vaak bizarre danstaal grijpt
terug naar het Duitse expressio
nisme, maar gaat inhoudelijk veel
dieper en heeft ook een humane
boodschap. Opzettelijk onsierlij
ke, verkrampte en verwrongen be
wegingen roepen paradoxaal ge
noeg grote ontroering op en een
schokkende intimiteit.
Het Holland Festival presenteert
een aantal spraakmakende ballet
ten van de internationaal ver
maarde Zweedse choreograaf.
Drie ervan worden uitgevoerd
door zijn eigen Stockholmse Cull-
berg Ballet: The Sleeping Beauty,
Carmen en She was black.
Verdrongen emoties uit de kinder
tijd spelen in Eks verhalende
danswerken een belangrijke rol en
dat schijnt veel te maken te heb
ben met zijn eigen jeugd. Hoewel
onmiskenbaar autobiografisch
met hun freudiaanse droomscènes
praat Mats Ek niet graag over de
persoonlijke kant van zijn ballet
ten.
De Zweedse choreograaf/toneel
regisseur - zoon van een beroemd
echtpaar, de acteur/regisseur An
ders Ek en de choreografe Birgit
Cullberg - haatte de dans als jon
gen, omdat die teveel tussen hem
en zijn moeder in stond. Birgit
Cullberg, oprichtster en indertijd
artistiek leidster van het Cullberg
Ballet, was door haar werk altijd
afwezig. „Dat ik daar een hekel
r
Jean Emile in 'A Sort Of' van Mats Ek.
aan had, realiseerde ik me later
pas."
Mats Ek werd begin jaren tachtig
gevormd door zijn contact met het
Nederlands Danstheater van Jiri
Kylian. Zelf heeft hij er samen met
zijn Spaanse vrouw Ana Laguna
ook nog gedanst, evenals zijn
broer Niklas Ek, een beroemd
danser, die ook tijdens het Hol
land Festival optreedt. Het Haag
se gezelschap heeft veel gerucht
makende producties van Mats Ek
uitgevoerd, terwijl zijn eigen Cull
berg Ballet ook meerdere keren
met groot succes in Nederland op
trad.
In het Holland Festival, dat mo
menteel in Amsterdam op volle
toeren draait, is Mats Ek het mid
delpunt van een boeiend program
ma. Als choreograaf, toneelregis
seur en gastprogrammeur. Hoog
tepunt worden ongetwijfeld zijn
Sleeping Beauty Doornroosje
door het Cullberg Ballet, waarin
hij opnieuw een klassiek ballet
sprookje onbarmhartig in deze
tijd heeft geplaatst.
„Sprookjes behoren tot ons cultu
rele erfgoed, maar ik ben niet zo
zeer verleid door het verhaal als
wel door de muziek van Tsjai-
kowsky die ik soms keihard laat
schallen of heb laten vervormen."
De toeschouwer voelt zich voyeur
bij het verhaal, waarin seks de al
les overheersende drijfveer vormt.
Doornroosje is verwaarloosd door
haar seksbeluste moeder en ver
slaafd aan heroïne. Met de auto
rijdt ze haar vader dood. Niet een
edele prins komt haar van haar
verslaving bevrijden, maar een rij
ke yup die al haar junkie-vriend
jes neerknalt. Waar men ook naar
uit kan zien, is Mats Eks dansver-
sie van Bizets- Carmen, eveneens
uitgevoerd door het Cullberg Bal
let. „Carmen is ontrouw aan haar
minnaar, maar trouw aan zich
zelf", zei Ek al eens. „Daarin lijkt
ze op Giselle, alleen is Carmen niet
naïef. Ze weet dat ze wreed is en
FOTO JORIS JAN BOS
neemt daarvoor de verantwoorde
lijkheid. Het ballet gaat over het
risico van het leven. Het leven laat
altijd bloedsporen na."
Carmen wordt gevolgd door het
meer surrealistische She was
black, waarin de desolaatheid,
dreiging en agressiviteit van de
grote stad worden opgeroepen, be
geleid door muziek van Henryck
Gorecki.
De schoonheid van het geweld in
de films van de Japanse maestro
Kurosawa inspireerden Mats Ek
vaak bij het choreograferen, voor
al diens Macbeth-iïtm. „Ik ben een
bewonderaar van de manier waar
op Kurosawa primitief geweld be
handelde, dat esthetisch en artis
tiek heel onconventioneel en mee
dogenloos gestalte kreeg."
Mats Ek gebruikt weliswaar veel
van de klassieke danstechniek,
maar wil niet verhullen dat het
danserslichaam onderhevig is aan
de zwaartekracht. Dat het eerder
naar de aarde neigt dan dat het
zich daarvan moeiteloos los
maakt, zoals de academische tech
niek wilde. „Het lichaam heeft ge
wicht en er zitten ingewanden in
en dat wil ik laten zien." Ook laat
hij zijn dansers - superieure ver
tolkers van zijn ongewone dans-
technieken - schreeuwen, krijsen,
stompen en schoppen.
Mats Ek volgde in 1988 zijn moe
der op als artistiek leider van het
Cullberg Ballet. Toch was het niet
zijn moeder geweest, die hem aan
zette tot dansen. Zijn vader, de ac
teur Anders Ek, stuurde hem als
17-jarige naar de Amerikaanse
danspedagoge Donya Feuer. Ook
zijn oudere broer Niklas was bal
letdanser en het leek een uitge
maakte zaak.
Maar Ek hield er na drie maanden
al mee op en besloot de toneel
school te gaan volgen en te gaan
regisseren. Pas op 27-jarige leef
tijd begon hij weer te dansen, na
dat hij gefascineerd was geraakt
door de elementaire dans uit West
Side Story. Toen werd hij zich pas
bewust van het feit dat de Martha
Graham-achtige lessen bij Donya
Feuer een onuitwisbare indruk op
hem hadden gemaakt. „Technisch
werd ik echter nooit een groot
danser."
Voor het Holland Festival, be
werkte hij het gewelddadige 16e
eeuwse toneeldrama The Jew of
Malta van Christopher Marlowe
tot een expressieve mengeling van
theater en dans: On Malta. Mats
Ek is daarmee teruggekeerd naar
zijn oude liefde; van 1966 tot 1973
was hij regisseur bij het Marionet
ten Theater en het Koninklijk
Dramatisch Theater in Stock
holm, dat na hem werd geleid door
de cineast Ingmar Bergman. Door
de geweldsspiraal van On Malta
heen gloren warme herinneringen,
dromen en humor, want Ek is
nooit alleen maar pessimistisch of
agressief. Het stuk wordt drie keer
in het Zweeds gebracht met Ne
derlandse boventiteling
I 'Sleeping Beauty' van Mats Ek door het
Cullberg Ballet is 21-23 juni in Carré in
Amsterdam, 'Carmen' en 'She was
black' op 25 en 26 juni. 'On Malta' in
de regie en choreografie van Mats Ek
is op 15,16 en 17 juni in het Transfor
matorhuis in Amsterdam
0
ANTWERPEN
Hedendaagse dans - door Rosas - Singel - 20.00 uur (5 en 6 jM I
Balletrecital - Vlaamse Opera - 20.00 uur (6 en 7 jun)
Ontoereikend Adres - door Nieuw Raamtheater - RaamtheatJ
Zuid - 20.00 uur (5 t/m 8 jun)
In Godsnaam - door TIL - Het Klokhuis - 20.00 uur (zo 15.00 J
t/m 8 jun)
Het Archimedes Principe - door Nieuw Raamtheater - 't Kleinfe
theater - 20.00 uur (5 t/m 8 jun)
BREDA
Meriijn - Theater 77 - Chassé Theater - 20.15 uur (6 t/m 8 jun)
DEN HAAG
Miss Saigon - VSB Circustheater - di t/m za 20.00 uur, zo 14.00,1
20.00 uur (t/m 10 nov)
EINDHOVEN
Waardenberg en de Jong - Bandkaai - stadsschouwburg - 20.13I
(5 en 6 jun)
TERNEUZEN
Balletschool Lilliane Butler - Zuidlandtheater - 19.30 uur (jj
jun)
VRIJDAG
BREDA
Barboe - Jongerentoneelgroep Vogelvrij - licht absurdistisch spj
- PARA - 20.30 uur
TILBURG
Mussen en Zwanen - toneel - schouwburg - 20.15 uur
ZATERDAG
EINDHOVEN
Introdans - Barok - stadsschouwburg - 20.15 uur
TILBURG
Hans Liberg - de Vier Jaargetijden - schouwburg - 20.15 uur
WOENSDAG
BREDA
Urbanus - Hiep hiep rahoe - Chassé Theater - 20.00 uur
EINDHOVEN
De Stille Kracht - toneel - stadsschouwburg - 20.15 uur
Door Rinus van der Heijden
Het Holland Festival waardig,
openden het Nederlands Dans
Theater en het Cullberg Ballet
de discipline dans met maar
liefst drie wereldpremières:
twee van aanstormend talent
en een van de gearriveerde
meester Mats Ek.
Met het samenwerkingsver
band van beide dansgezel
schappen is meteen de toon
gezet voor de rest van het Hol
land Festival, want Mats Ek is
dit jaar de centrale choreo
graaf. In alle drie de choreo
grafieën zijn lijnen of verwij
zingen uitgezet naar Eks ei
genzinnige visie op dans of
naar zijn geboorteland. Het
resultaat is een avond adem
benemende danskunst, die
nergens stokt en tot het beste
mag worden gerekend dat de
laatste jaren in Nederland te
zien was.
Opvallend daarbij is dat de
premières van de twee jonge
choreografen Stijn Celis en
Jens Östberg niet achterblij
ven bij die van Ek. Hoewel de
drie wereldpremières zo ver
schillend zijn dat ze nauwe
lijks met elkaar zijn te verge
lijken, bindt hen één ding:
topkwaliteit. Topkwaliteit zo
wel in choreografie als in uit
voering.
Mats Ek mag worden be
schouwd als een psycholoog
die het spitten in 's mensens
ziel in dans uitdrukt. Hij ma
nipuleert met graagte de
waanzin die iedere mens in
zich draagt. A Sort Of loopt
Twaa
1
Mats Ek.
daar van over. De choreogrsl
fie begint met een danser ii|
een roze vrouwenjas, die eeil
in de zaal vertoevende danse-l
res op het podium tilt. Hijl
doet haar schoen uit en drink!
eruit. In een openstaan:!
poortje rechts op het podiurJ
flitsen personen in absurdist!"
sche situaties aan het
voorbij. Boven een
muur zijn ballonnen zicht
baar. Die knallen
waarna er hoofden voor in del
plaats komen. De ballonnet!
komen telkens weer terug, ill
de vorm van een hoogzwange
re vrouw of als borsten en bil
len. En telkens weer sneuve
len zij, waarmee Ek de grillig
heid van oorsprong en voort
gang van menselijk leven niet
duidelijker had kunnen toner
Shadowed, een choreografie
van Jens Östberg steekt i
Sort Of regelrecht naar (ie
kroon. Ook hier voeren absur
de droomfiguren de boven-|
toon, die op orgelmuziek
Bach een danssprookje inzet
ten dat zijn weerga niet ken!
Een schuin boven het podium
hangende (lach)spiegel reflec-1
teert op zeker moment
vraag 'Wilt u dansen?', ivaarj
op in de laatste seconde
antwoord komt: 'ja',
visie op dans en de entouragel
waarin hij die laat plaatsvin;
den is van dezelfde groot'
als William Forsythe.
Ubiloz Vanilla, gedanst
het Cullberg Ballet, is het ah]
stracte verhaal dat de T
Stijn Celis bedacht om
man van kindertijd naar vol-l
wassenheid te leiden. De cho-1
reografie speelt zich af in e®|
entourage die door Fassbinder I
bedacht had kunnen #-1
maar dan langzaam _wonj[|
omgebogen in een
volkssprookje. Een man zort-|
der gezicht, een vrouw
mijter die horizontaal
trap afdaalt, een bijna naa^l
man die eindeloos op weg
naar zijn eigen spiegelbe
het zijn alle elementen die fl'l
voor zorgen dat dans de ill®"
van het theater aan het mei"
selijke onderbewustzijn I
ontrukken.
Nederland Dans Theater-1 en C
Iberg Ballet: Holland Festival-P'
gramma. Nog te zien in het Mu
ziektheater in Amsterdam op
9 juni, aanvang telkens 20.15 u
Door Johan Otten
Hij was beroemd, en niet eens
Jzo'n beetje. Als hij in de jaren
dertig aan prostaatkanker
[blijkt te lijden, houden de Ne
derlandse kranten hun lezers
nauwgezet op de hoogte van
'den toestand van Jacques Ur
dus'. Bij zijn overlijden op 6 ju
ni 1935 herdenkt Willem Men
gelberg in het Concertgebouw
I de man 'wiens heerlijke stem
zo vaak door dit kunstwerk tot
ons allen heeft gesproken', al
vorens Beethovens Negende te
laten inzetten.
I De in Tilburg opgegroeide zanger
I Jacques Urlus telde mee, maar als
de 78-toerenplaten op zolder ver-
1 dwijnen, verstomt zijn stem en
I verbleekt zijn naam. Sinds deze
1 week valt hij opnieuw te beluiste-
jren. Het Theater Instituut heeft
I een selectie uit het oude materiaal
I opgepoetst en op cd uitgebracht.
I Jacques Urlus is in de decennia
Ivoor de Tweede Wereldoorlog
I geen voorbeeld van een artiest die
I uitsluitend in Nederland wereld-
I faam geniet. Zijn roem als opera-
I grootheid reikt tot ver buiten de
I grenzen. Hij zingt in uitvoeringen
I met Toscanini, Richard Strauss,
I Bruno Walter en sir Thomas Bee-
I cham, verkeert bij de New York
I Metropolitan met Enrico Caruso
I en in Bayreuth met Siegfried
I Wagner, die hem Urluschen
I noemt. Hij woont in indrukwek-
I kende villa's in Hilversum en
[Noordwijk. In New York tou-
I cheert hij in het operaseizoen
11916-1917 duizend dollar per
I avond. Niet slecht voor een een-
I voudige smidsknecht...
De zanger verhaalt zelf hoe het zo
gekomen is in een autobiografie,
die zes jaar voor zijn overlijden
verschijnt. Hij geeft het werkje de
titel Mijn loopbaan, maar collega
zangers maken er spottend Mijn
kasboek van. Urlus komt erin
naar voren als een joviaal mens,
ongecompliceerd, enigszins zelf
ingenomen, in elk geval zonder
last van valse bescheidenheid. Op
luchtige toont dist hij anekdotes
op, waarbij vooral de financiële
zijde van het artiestenbestaan rui
me aandacht krijgt. Diepgaande
verhandelingen over de interpre
tatie van Siegfried of Parsifal ont
breken daarentegen volledig.
In het gehele Nederlandse opera-
bedrijf wordt in die tijd trouwens
niet bijster diep gegraven, zo
blijkt uit de blik achter de scher
men die Urlus zijn lezers vergunt.
„...Aan het weergeven van een rol
zit meer vast dan alleen het zingen
van de goede noten. Eigenlijk is
dat altijd het manko geweest van
Jc
iede
hee:
Wai
trac
ren
niet
die
wa<
zou
van
den
van
noo
lan
voc
v
er
hac
Da
de
juli
ma
bet
gel
bij
bn
eer
ne<
ma
Za
tie
Frt
eer
lus
vij
f
Door Peter Borgers
Platte pop, regioroek, dialect
deuntjes: steeds meer Nederland
se groepen kiezen voor de eigen
streektaal om hun muziek kracht
bij te zetten. Liever een goede
tekst in eigen tongval, dan een
slechte in gebroken Engels. Uit
het peloton platzingende pop
groepen ontsnapte een Drents
drietal: Skik is op weg naar de
gele trui.
Afgelopen jaar zette Skik het
Lowlands-festival op z'n kop, dit
jaar moest Pinkpop eraan gelo
ven. Plat Drents in de golvende
Limburgse heuvels. Ook ligt de
tweede Skikschijf in de winkels:
Niks is zoas 't lek.
Daniël Lohues is nog altijd ver
baasd over de wijze waarop Skik
het Nederlandse circuit verovert.
De lekkere popliedjes gingen er
gelijk in als koek. Het tweede op
treden van het drietal was al voor
Leidsekade Live, snel daarna
volgde het eerste Skik-album.
Vanaf dat moment ging het heel
snel: Bospop, Waterpop Noorder-
alag, talloze cluboptredens en een
Zilveren Harp.
Muzikaal putten zanger/gitarist
Daniël Lohues, bassist/zanger
Maarten van der Helm en drum
mer/zanger Marlen Davers uit de
njke bron van de pure pop: 'beat-
muziek', zegt Lohues. Skik-
euntjes kietelen de trommelvlie
zen met vlotte melodietjes en
lekkere arrangementen. Ge
vraagd naar de directe invloeden
volgen vele zuchten en namen uit
e historie. De Beach Boys en de
ones en Motown en klassieke
muziek en Jimi Hendrix en te
veel om op te noemen. „Ik ben
