Eerste Nederlandse Vestingstedendag in Geertruidenberg
D1
IVI u
Programma
Toerismeprijs
KUNST
BOEKEN
Grot'Gids
DONDERDAG 5 JUNI 1997
gers wisten zich beschermd."
Ook al was er dan ook sprake van
'stadsrecht', dat wilde niet meteen
zeggen dat de Middeleeuwers erg
ruimdenkend waren op het gebied
van misdaad en straf. Voor de
poort stonden galgen als waar
schuwing dat men binnen de mu
ren niet met zich liet sollen. Om de
attentiewaarde nog wat te verho
gen was het niet ongebruikelijk
om opgehangen misdadigers nog
een tijdje te laten hangen. Geert
ruidenberg was geen uitzondering
op die regel.
Een stad was in die tijd geen stad
als er geen muur om zat. Zo'n
muur, gecombineerd met stads
rechten, leverde de 'poorters' heel
wat voordelen op, maar ze moes
ten er ook wel wat voor over heb
ben. Zijlmans: „Muren waren
duur. Als je binnen de poorten
wilde wonen, moest je ook een
aantal bakstenen meebrengen.
Ook straffen werden vaak uitge
drukt in hoeveelheden bakstenen.
En mensen uit de verre omgeving
moesten meebetalen, of ze wilden
of niet. Tot voorbij Waspik moes
ten de plattelanders bloeden voor
de Bergse muren. Erg blij waren
ze daar meestal niet mee."
Geertruidenberg kreeg in de loop
van de Middeleeuwen een steeds
prominentere plek als stad. Dat
had alles te maken met de ligging.
De stad lag aan een belangrijk
knooppunt van waterwegen. Voor
de Middeleeuwers waren de rivie
ren even belangrijk als de snelwe
gen nu. Ook lag de stad op de
grens van west- en oost-Brabant.
Het oosten van de huidige provin
cie was in die dagen moeilijk te
bereizen, het westen betrekkelijk
makkelijk en in die geografische
realiteit lag ook het verval van
Geertruidenberg verborgen.
„In de Middeleeuwen was het in
verhouding vrij makkelijk om
door West-Brabant te trekken,"
vertelt krijgshistoricus Klinkert.
„Maar als reizigers dat makkelijk
konden doen was het vaak ook
geen probleem voor hele legers om
door het gebied te trekken. En dat
gebeurde dus ook regelmatig. En
helaas lag Geertruidenberg dan
vaak in de weg."
Om dat regelmatig terugkerend
geweld aan te kunnen, groeiden
de vestingwerken steeds groter.
„En met de uitvinding en steeds
verdere ontwikkeling van het bus
kruit werden de wapens steeds
verwoestender en kregen ze een
groter bereik," zegt Klinkert.
„Het was de kunst om er voor te
zorgen dat die wapens steeds ver
der van de muur kwamen te staan,
zodat de aanvaller steeds meer
moeite moest doen om zijn pijlen
en kogels over de wallen heen te
schieten. Dus dat was ook een re
den om de vesting steeds verder te
laten uitdijen."
Tijdens de Tachtigjarige Oorlog
Wagner-tenor
Jacques Urlus
genoot ooit
wereldfaam
PAGINA D3
Perfecte
verfilming
van sociale
armoede
PAGINA D4
Het programma voor Vestingfees
ten en Vestingstedendag ziet er als
volgt uit:
Vrijdag wordt er op de Markt zo
wel 's middags als 's avonds een
Middeleeuws riddertoernooi ge
houden. De entree bedraagt tien
gulden per persoon.
Zondag zijn de activiteiten gratis.
Om 10.30 uur worden de Vesting
feesten geopend bij het Comman-
deursbolwerk, om 11.00 uur start
op de Markt de Nederlandse Ves
tingstedendag.
De hele dag presenteren de ves
tingsteden zich op de Markt. Het
gaat om de plaatsen Bergen op
Zoom, Brielle, Grave, 's-Herto-
genbosch, Heusden, Hulst, Maast
richt, Nieuwpoort, Ravenstein,
Willemstad en Zaltbommel. Tege
lijkertijd zijn er overal in het ge
bied van de Markt, de Venestraat
en het Bolwerk optredens van
schutterijen, historische groepen,
troubadours, magiërs en narren.
Het middagprogramma vermeldt
vlottenbouw en -race en een aan
val op de stadspoort in de Venes
traat. Om 17.15 uur worden de
Vestingfeesten afgesloten.
De eerste Nederlandse Vestingste
dendag in Geertruidenberg is een
van de vijf genomineerden voor de
Toerisme Prijs 1997. Deze wordt
donderdag 19 juni uitgereikt in
Den Bosch.
De prijs, 25 mille groot, is een ini
tiatief van Toerisme Recreatie
AVN. In totaal waren er 147 inzen
dingen.
Ook genomineerd zijn Het Vlaem-
sche Onthaal uit Groede en projec
ten in Blokzijl, Groningen en
Hoorn.
De Brabantse commissaris mr. F.
Houben zal de prijs uitreiken.
Asielzoekers
kunstenaars
op zoek
naar vrijheid
PAGINA D5
Deze vestingwal is een van de restanten van wat eens de trotse verdedigingslinie van Geertruidenberg vormde.
FOTO COR VIVEEN
De grote pretenties
van een kleine stad
{ollands oudste stad',
'Sleutel van Holland',
rjn pretenties zijn de
ewoners van Geertrui-
enberg nooit vies ge
test. Het belang van de
[ad wordt door de on-
eveer 6500 inwoners te
as en te onpas van de
aken geschreeuwd,
laar eigenlijk is het na
Hoekse en Kabel-
iuwse twisten in de late
liddeleeuwen nooit
jeer écht goed gekomen
iet Geertruidenberg.
iet trotse vestingstadje
an de Amer heeft het
jen definitief moeten
Heggen tegen de grote
mcurrent Dordrecht.
;n toen de St. Elisa-
ethsvloed ook nog eens
et grootste deel van het
lergse achterland deed
nderlopen en de Tach-
igjarige Oorlog de 'sleu-
:I van Holland' tot
lensplaatsje degradeer-
ewas het afgelopen
iet de glorie van de ves-
igstad die zondag de
irste Nederlandse Ves-
gstedendag binnen de
;adswallen krijgt.
x Nico Schapendonk
dat zijn eigenlijk wel de re-
waarom Geertruidenberg
tijd klein is gebleven. Als je naar
van vroeger kijkt, is
idenberg door de eeuwen
maar een klein beetje groter
i op het 'Bergse Comman-
iolwerk kijken Bas Zijl-
de voorzitter van de Oud-
eidkundige Kring 'Geertruyden-
erghe' Wim Klinkert, histori-
is aan de Koninklijke Militaire
rademie in Breda, uit over de ra-
elijnen, flanken, wallen, grach-
krainen en andere verdedi-
ingswerken die nog zijn overge
legen 'Hollands oudste stad'.
Is experts op het gebied van ves-
ngwerken zijn ze als geen ander
p de hoogte n de geschiedenis
an het felbevochten stadje, dat
Is voornaamste bestaansreden de
trategische ligging aan de Amer
Halverwege de Middeleeuwen
de Bergenaren al een
ïur gebouwd. In eerste in-
lantiewas het waarschijnlijk een
tuiten wal, maar later, in de der-
eeuw is er een stenen muur
ilegd," weet Zijlmans. „In
ie tijd leek het ook op dat de
tad wel eens een rooskleurige
aekomst tegemoet zou kunnen
aan."
de Middeleeuwen was er nog
een sprake van Nederland met
razen zoals ze er nu liggen. Het
ebied bestond uit diverse graaf-
ehappen en hertogdommen die
™ar onderling zwaar beconcur-
eerden en die er ook geen punt
Jn maakten om elkaar regelma
te vuur en te zwaard te bestrij
en. Wat dat betreft namen de ste
nt sleutelposities in, want wie
a stad beheerste, had meteen de
Btrole over de wijde omgeving.
e stedeling of 'poorter' nam dan
*w speciale positie in in de
uddeleeuwse samenleving. Klin-
at- ..Het waren mensen die zich
«den losgemaakt van het plat-
e aid en die het economisch ge-
'a aardig voor de wind ging, ze
en in verhouding tot de plattel-
das, En daar waren ze erg trots
P- Daar komt nog eens bij dat
«en de muren van de stad het
ht van de sterkste heerste, ter-
iedereen die zich binnen de
®en van een stad bevond zich
°«t onderwerpen aan een spe-
rechtsstelsel. Dat gaf een ze-
®e orde aan de dingen en de bur-
marcheerden de legers af en aan in
de Dongemond, zodat Geertrui
denberg regelmatig onder vuur
kwam te liggen. Nadat de stad in
1573 was ingenomen door de Sta-
aten van Holland, gaf Prins Wil
lem van Oranje opdracht om mef
de aanleg van de bolwerken, de
'punten' in de vesting, te begin
nen.
Vanaf dat moment kreeg Geert
ruidenberg een ondergeschikte rol
als een van de plaatsen die werd
gebruikt voor de verdediging van
Holland. „Geertruidenberg had
toen de pech om als grensplaats te
worden gezien," vertelt Klinkert.
„In die tijd kreeg Nederland vorm
binnen de grenzen zoals we ze nu
ook nog kennen. Maar eigenlijk
ging het om Holland, dat de rest
van Nederland gebruikte als buf
fer. Brabant, Gelderland, Overijs
sel, al die gebieden vormden een
'schil', die bij een aanval opgege
ven kon worden om het politieke
en economische centrum in Hol
land te verdedigen. Veel meer wa-1
ren die provincies niet waard voor
de Hollanders.
Na de Tachtigjarige Oorlog werd
het rustig langs de Amer. Geert
ruidenberg kwam in de luwte vaii
de grote historische gebeurtenis
sen te liggen, ook al werden de
vestingwerken regelmatig opge
knapt en aangepast aan de eisen
van de tijd.
„Maar in de negentiende eeuw
ging het opeens hard met de tech
nische ontwikkelingen. De tech
nologie deed zijn intrede. Vanaf
de Tachtigjarige Oorlog tot en met
de tijd van Napoleon was er eigen
lijk niet zoveel veranderd in de
oorlogvoering. Maar halverwege
de negentiende eeuw werden de
wapens steeds zwaarder en ver
nietigender. Vestingsteden waren
opeens veel kwetsbaarder," aldus
Klinkert.
„Ook in Nederland begon men
zich af te vragen of het wel zin had
om al die vestingsteden te hand
haven. Het was tenslotte knap
duur om ze in stand te houden ter
wijl het nog maar d'e vraag was of
ze ook nog nuttig waren. Er is toen
besloten dat de verdediging zich
zou moeten beperken tot de 'Ves
ting Holland'. Over het land ver
spreide vestingsteden, zoals
Geertruidenberg er een was, ver
loren hun doel."
„En toen was het afgelopen met
de vestingstad Geertruidenberg,".
vult Zijlmans aan. „Een deel van
de wallen werd gesloopt en er
kwamen huizen en fabrieken voor
in de plaats. Na 1885 is het hele
zuidelijke deel gesloopt en is een
deel van de Donge, dat ook onder-I
deel was van de verdediging, ver
legd."
„Er is in de loop van de jaren in
derdaad veel vernield. Maar ach,
globaal is de helft van de vesting
nog intact," zegt Zijlmans, voor
wie het glas niet half leeg maar
half vol is.
Op de plaats van de karakteristie
ke bolwerken kwam een spoor
wegemplacement. Als het goed is,
liggen ongeveer vier meter onder
het puin en beton nog de overblijf
selen van het vroegere kasteel,
Waar ooit bastions, bolwerken en
buitengrachten het uitzicht be
paalden, tekenen nu fabrieken en
werven de horizon. De elektrici
teitscentrale van de EPZ is met
mooi weer zelfs vanaf de Domto
ren in Utrecht te zien. De centrale
staat op de plaats waar vroeger
een redoute (een veldschans) van
de vesting lag.
Door de groei van economie en be
volking heeft de vesting Geertrui
denberg de afgelopen honderd
jaar meer schade opgelopen dan
door de tientallen belegeraars die
de stad in de afgelopen eeuwen
hebben willen bezetten. Klinkert:
„Maar die Markt, die is uniek.
Wat er ook in Geertruidenberg is
verpest."
I Op 6,7 en 8 juni worden in Geertrui
denberg de tweejaarlijkse Vestingfees
ten gehouden, zondag is de stad gast
heer voor de eerste Nederlandse Ves
tingstedendag.
Toon Hermans
verrast fans:
afscheid in
voorbereiding
Bastet over
muziek, liefde
en jaloezie
PAGINA D6
