Fragiel, oud en tóch fit
Minder kans op
prostaatkanker
met 'groen' dieet
Massaal onderzoek
naar Europese voet
In juli beg
Onzichtbare moordenaar laat mensen in lichaamsvocht verdrinken
Wetensch
DE STEM
LIJF LEVEN
Ongevoeliger
Geen toeval
Onderzoek Landbouwuniversiteit Wageningen gigantische operatie
Minder energie
Aandacht
Televisiegeweld
Ziekte deels ook erfelijk bepaald
Enthousiast
DESTEM
Gast
li i i
WOENSDAG 4 JUNI 1997 ft
Virussen zijn terug
Door Kees Buijs
Michael, een jonge Navajo-indi
aanse Amerikaan, en Rosina
woonden in 1993 in New Mexico.
Ze vormden een sportief paar en
hadden een gezonde baby. Op een
dag in mei werd Rosina ziek.
Haar toestand verslechterde snel
en na enkele dagen overleed zij
aan iets wat op een gewone griep
leek.
Op weg naar haar begrafenis
werd Michael ziek. Binnen enkele
uren nadat de symptomen zich
voordeden, overleed ook hij in het
ziekenhuis. Lijkschouwing wees
uit dat beide jonge mensen waren
verdronken in hun lichaams
vocht. Hun longen leken op een
spons en wogen driemaal zo
zwaar als normale longen.
Aan het einde van de maand tel
den de artsen in New Mexico 25
slachtoffers van de 'Navajo-ziek
te'. Aanvankelijk stonden ze voor
een raadsel; de ziekte trof vooral
jonge, gezonde mensen. In de re
servaten weet men de ziekte aan
de vreemde weersomstandighe
den in het voorafgaande jaar. An
deren dachten dat de ziekte was
ontstaan door een aardbeving,
door Russen in vliegende schotels
of door een virus dat was ont
snapt uit een bunker waarin bio
logische wapens zouden zijn op
geslagen. Sommigen vroegen zich
af of de Navajo's waren gebruikt
voor een experiment in biologi
sche oorlogsvoering. Uit alle
windstreken kwamen televisie
ploegen naar het academisch zie
kenhuis van Albuquerque en de
reservaten in New Mexico.
Na koortsachtig overleg en labo
ratoriumwerk ontdekten virolo-
gen binnen een maand de moor
denaar van de jonge mensen: een
tot dan toe onbekend virus. Een
nieuwe variant van het gevreesde
hantavirus, waarmee de Ameri
kanen voor het eerst kennismaak
ten tijdens de Koreaanse oorlog,
begin jaren vijftig. Het bijzondere
aan de snelle ontdekking was dat
de computer het gezochte virus
reconstrueerde zoals het eruit zou
moeten zien, zonder dat onder
zoekers de boosdoener zelf al
hadden kunnen waarnemen of
kweken.
Het virus heeft de vorm van een
vrijwel onzichtbaar balletje -
honderdzeven miljoensten van
een millimeter doorsnee - afkom
stig uit de gedroogde uitwerpse
len van de hertmuis, de meest
voorkomende knaagdiersoort in
Amerika. Mensen ademden de
bolletjes in op stoffige wegen of
via het ventilatiesysteem van de
auto. Het virus nestelde zich in de
haarvaten - waardoor die gingen
lekken en vocht in de longen
stroomde - of in de hartspier, ge-
Ziekenhuispersoneel begraaft in het Zaïrese Kikwit een slachtoffer van het dodelijke Ebolavirus, mei 1995. Het was de vierde keer
sinds 1976 dat het virus in Centraal-Afrika de kop opstak. In Kikwit en twee andere steden in Zaïre stierven binnen enkele weken 244
mensen aan de mysterieuze ziekte, die volgens een Britse krant 'lichamen in water verandert'. foto epa
volgd door acute hartstilstand.
De eerste weken nadat de ziekte
was opgedoken, overleed zeventig
procent van de slachtoffers.
Ruim twee jaar later hadden zich
115 bevestigde gevallen van de
virusinfectie voorgedaan in 23
staten van de VS. Het gemiddelde
sterftecijfer lag nog steeds boven
vijftig procent.
Bijna dertig jaar eerder, in 1967,
maakte de Amerikaanse minister
van volksgezondheid William
Stewart bekend dat alle besmet
telijke ziekten in zijn land waren
overwonnen. Pokken, pest en ma
laria behoorden tot het verleden;
met tyfus, polio en difterie ging
het de goede kant op, en ook syfi
lis, gonorroe en tuberculose zou
den binnen afzienbare tijd zijn
Het Ebola-virus.
bedwongen. De werkelijkheid
van de jaren negentig voldoet niet
aan de optimistische verwachtin
gen uit de jaren zestig en zeven
tig. Oude en nieuwe virussen vor
men een steeds grotere bedreiging
voor de mensheid, schrijft de
Amerikaanse viroloog dr. Frank
Ryan in 'Virus X'. In de VS en Eu
ropa is tbc terug van weggeweest;
in 1994 dook in Groot-Brittannië
een 'vleesetende bacterie' op.
Verarmde delen van de wereld
werden de afgelopen jaren getrof
fen door cholera en builenpest.
De vierde grote Ebola-epidemie
sinds 1976 deed zich twee jaar ge
leden voor in het Zaïrese Kikwit;
de herkomst van het virus is nog
steeds een mysterie. De verwek
ker van de veteranenziekte bleek
afkomstig uit de warmwater
kraan. In de jaren tachtig doken
ook de virussen HTV-1 en HTV-2
op: de veroorzakers van aids. Tot
dan toe huisden deze virussen al
leen in apen.
Veroorzakers van ziekten als ma
laria, difterie en roodvonk wor
den steeds ongevoeliger voor pe
nicilline en antibiotica. Geen
wonder, meent Ryan. Ouders ei
sen van artsen dat hun kinderen
bij het eerste teken van een zere
keel antibiotica krijgen. Als ge
volg daarvan kunnen gewone ba
cillen, die in kleine aantallen in
darmen, neus en keel van het kind
voorkomen en ongevoelig zijn
voor antibiotica, zich razendsnel
vermeerderen: elke twintig minu
ten is er een nieuwe generatie. In
ontwikkelingslanden lopen kin
deren met antibiotica te venten.
Boeren dienen het aan vee toe,
omdat de dieren dan meer vlees
op de botten krijgen.
Nog een element in de steeds gro
tere bedreiging die van virussen
en bacteriën uitgaat, vormen de
moderne wereldwijde transport
middelen. De choleraplaag die in
1991 de kust van Peru trof, kwam
uit de ballasttank van een schip
uit China, dat zijn besmette la
ding voor de kust loosde. In de
keten van eten en gegeten wor
den, verhuisde de cholerabacil
van algen via schaaldieren en vis
sen in de maag van de mens. Maar
het kan nog sneller: in een etmaal
kan een ziekte via vliegtuigen de
hele wereld rond gaan.
Het leven van virussen hangt af
van gastheren. Ze zijn dus kwets
baar, maar ze kunnen ook onge
looflijk taai zijn: vooral virussen
die door de lucht worden overge
dragen. Een uitbarsting van
mond- en klauwzeer op het En
gelse eiland Wight zou zijn ver
oorzaakt door een virus dat van
uit Frankrijk over tachtig kilo
meter zee was geblazen.
De terugkeer van zogenaamd
overwonnen virussen en de op
komst van nieuwe virusvarianten
is geen toeval, schrijft Ryan op
gezag van een indrukwekkend
aantal virologen van naam die hij
heeft geraadpleegd. Naarmate
het boek vordert, wordt zijn
boodschap onheilspellender: de
mens vraagt gewoon om nieuwe
epidemieën zodra hij ongerepte
kringlopen van leven verstoort.
Dan ontpoppen virussen zich van
goedaardige kostgangers in in
secten, knaagdieren en apen tot
kwaadaardige belagers van de
mens. Ontbossing, landbouwme
thoden, jacht op dieren, vervui
ling van zee, bodem en lucht, on
natuurlijke klimaatveranderin
gen en andere menselijke ingre
pen zijn de oorzaak van bijna alle
virussen die de afgelopen halve
eeuw zijn opgedoken. Het gevaar
van een kernoorlog mag dan gro
tendeels zijn geweken, de angst
voor de oudste vijand van de
mens - onzichtbare ziektever
wekkers - is ervoor in de plaats
gekomen.
Frank Ryan, 'Virus x. De terugkeer van
dodelijke epidemieën'. Utrecht, Het
Spectrum, 39,90.
Door Hélène van Beek
Lopen met een zware boodschappentas, onder een
apparaat dat vet-, spier- en botmassa meet, een jas
zo snel mogelijk dichtknopen en gedurende zeven
tien weken speciale fruit- en zuivelproducten eten.
Dat moeten de zeventig-plussers doen die deelne
men aan een onderzoek van de Landbouwuniversi
teit Wageningen. Doel; erachter komen hoe ouderen
op leeftijd fit blijven.
heeft dezelfde producten, maar
zonder extra vitaminen en mi
neralen, gehad.
Het verrijkte voedel is door in
dustriële partners speciaal voor
het project Fit op leeftijd gepro
duceerd. Uit het onderzoek
moet tevens blijken of er een
markt is voor deze producten,
waaraan mineralen en vitami
nen zijn toegevoegd. Welke be
drijven het zijn, willen de twee
wetenschappers niet zeggen. Ze
benadrukken dat het een zelf
standig onderzoek van de LUW
is en niet in opdracht van de in
dustrie wordt gedaan.
Vantevoren is bij de ouderen ge
meten hoeveel vitaminen en mi
neralen zij in het bloed hebben.
Ook is uitvoerig hun lichamelij
ke conditie getest. Alle metin
gen en tests worden na afloop
herhaald.
„We kijken naar het effect van
deze voedingsmiddelen," licht
De Jong toe. „De Nederlandse
Voedingsraad heeft wel advie
zen voor ouderen opgesteld: ze
moeten extra vitaminen en mi
neralen eten, en veel bewegen.
Maar een echte studie is nooit
uitgevoerd. Wij hopen na afloop
ook met adviezen voor de over
heid en de voedingsraad te ko
men."
Een gigantische operatie, zo
kan het promotieonderzoek Fit
op leeftijd van Marijke Chin A
Paw (29) en Nynke de Jong (26)
gerust worden genoemd. Bijge
staan door 22 medewerkers on
derzoeken de twee wetenschap
pers van de Landbouwuniversi
teit Wageningen (LUW) op wel
ke manier ouderen zo goed en zo
zelfstandig mogelijk kunnen
blijven functioneren. Ze willen
meten of ouderen langer fit blij
ven als ze actiever zijn en ver
rijkte voedselproducten eten.
De jongste deelnemer is 70, de
oudste is 94 jaar.
Marijke Chin A Paw is verbon
den aan de vakgroep Humane
Epidemiologie en Gezondheids
leer en is bewegingsweten
schapper. Nynke de Jong pro
moveert bij de vakgroep Huma
ne Voeding en is voedingsdes
kundige. Ze hebben anderhalf
jaar voorbereidingen getroffen
voor ze daadwerkelijk met de
proefpersonen aan de gang kon
den gaan.
Inmiddels is het zo ver. De eer
ste, van de zes groepen proef
personen is klaar. De helft van
de ouderen heeft twee maal
daags zuivelproducten, vruch
tenproducten en fruitcompote,
verrijkt met vitaminen en mine
ralen, gegeten. De andere helft
r
De onderzoeksters willen weten hoe ouderen op leeftijd fit blij
ven. foto ANP
De doelgroep voor het onder
zoek bestaat uit 'fragiele oude
ren'. Maar het woord fragiel
wordt bewust niet in het bijzijn
van ouderen gebruikt om even
tuele deelnemers niet af te
schrikken. Chin A Paw: „Wij
zoeken die ouderen van wie we
verwachten dat ze te weinig
eten. Het zijn vaak ouderen die
minder actief zijn, daardoor
minder eetlust hebben en min
der energie." De helft van de
deelnemende ouderen dient
twee keer in de week een spe
ciaal bewegingsprogramma te
volgen. Chin A Paw: „Dat is
heel erg gericht op het functio
neren van de ouderen. Ze heb
ben vaak problemen met hun
balans, waardoor ze vallen. Zelf
opstaan uit een stoel is dikwijls
ook moeilijk. We kijken of hun
functioneren en de eetlust door
de oefeningen verbetert."
Het zou het allermooiste zijn als
aan het einde blijkt dat zeven
tig-plussers geen verrijkt voed
sel nodig hebben, maar uit zich
zelf, door actiever te zijn, beter
gaan eten. Nynke de Jong be
twijfelt echter of dat haalbaar
is: „Stel dat mensen meer gaan
bewegen. Misschien eten ze dan
een appeltje extra. Maar het
kan goed zijn dat ze niet meer
gaan eten, doordat hun honger
niet toeneemt."
Ook Chin A Paw denkt dat ver
rijkt voedsel een goede oplos
sing kan zijn om vitaminetekor
ten bij ouderen weg te werken:
„Uit eerder onderzoek is be
kend dat ouderen hun voeding
spatroon heel moeilijk kunnen
aanpassen."
Bij wetenschappelijk onderzoek
hoort een controlegroep. En dus
krijgt de andere helft van de ze
ventig-plussers in plaats van
een bewegingsprogramma, een
educatief/activiteitenprogram
ma. Met lezingen, een film of de
mogelijkheid om te knutselen.
„Zodat ze er een keer uit zijn,
onder de mensen zijn. We willen
Door dr. J. Verhulst
Is het slecht als kinderen naar
geweld op de tv kijken? Al ja
ren ruziën psychologen, peda
gogen en agogen over het ant
woord op deze vraag. Over het
algemeen gaat men in de dis
cussies over dit onderwerp uit
van drie verschillende hypo
thesen.
Allereerst is er de zogenoemde
reductiehypothese. Voorstan
ders van deze opinie gaan er
van uit dat het kijken naar ge
weld de neiging om zelf ge
welddadig te handelen doet af
nemen. Volgens de tweede hy
pothese (de stimulatiehypothe
se) werkt het kijken naar ge
weld, gewelddadig gedrag juist
in de hand. De derde hypothese
tenslotte, gaat ervan uit dat het
helemaal niets uitmaakt of een
kind al dan niet naar geweld
dadige films kijkt.
De hoogleraar pedagogiek Tom
van der Voort heeft jarenlang
onderzoek gedaan naar de ef
fecten van het kijken naar ge
weld op tv bij kinderen. In zijn
boek De invloed van televisie-
geweld (uitg. Swets en Zeitlin-
ger) zet hij alle resultaten op
een rij.
Om met de belangrijkste con
clusie te beginnen: het kan wel
degelijk kwaad als kinderen
regelmatig naar gewelddadige
films en/of tv-series kijken.
Dat is dus niet zo best. Zeker
niet als je in aanmerking neemt
dat de dramaproducties voor
kinderen gemiddeld meer ge
weld bevatten dan die voor vol
wassenen. Van der Voort laat
er dan ook geen twijfel over be
staan dat de stimulatiehypo
these wel degelijk het meest
plausibel is. Hoe, en de mate
waarin het kijken naar geweld
bij kinderen agressie opwekt is
een complexe zaak. Dat hangt
onder meer af van de persoon
lijkheidskenmerken van het
kind en van de omgeving waar
in het opgroeit. Want, zo stelt
Van der Voort: televisiegeweld
is slechts een van de factoren
die agressief gedrag bij kinde-
ren in de hand werken.
Kijken naar geweld op tv werkt
bij kinderen agressief gedrag in
de hand omdat ze vaak zien
geweld lonend is (de sterkste
wint). Ook leren ze via tv aller
lei vormen van geweld kennen,
waar ze voorheen nog niet bij
hadden stilgestaan. Kinderen
worden door tv-geweld dus op
verkeerde ideeën gebracht.
Ook is uit het onderzoek geble
ken dat kinderen door het veel-
vuldig zien van geweld hun
angst en remmingen voor
agressief gedrag verliezen. En
dan gaat het vooral over de re
latief mildere vormen van
agressief gedrag, zoals pesten,
plagen, vechten en slaan.
Ook de ouders spelen een be
langrijke rol, omdat hun reac
tie op het getoonde geweld
doorslaggevend kan zijn. Als ze
vrolijk mee gaan zitten vechten
en aan hun kinderen laten mer
ken dat ze al dat geweld prach
tig vinden, dan is de kans groot
dat hun kinderen opgroeien tot
nietsontziende, gevoelsarme
vechtersbazen, zonder enige
moraal. En dat is nog niet alles:
de kans is ook nog aanwezig
(vooral bij onzekere en labiele
kinderen) dat het zien van
weid aanleiding geeft
nachtmerries, angsten en
slaapstoornissen.
Redenen genoeg dus om einde
lijk maar eens een punt te zet
ten achter deze al zo lang lo
pende discussie. Kinderen
moeten gewoon niet kijken
naar agressieve en/of geweld
dadige films en tv-series:
worden en zeker niet beter van,
alleen maar slechter.
kijken of ze met iets meer aan
dacht, weer iets meer zin in hun
leven krijgen en zich daardoor
al beter gaan voelen." Momen
teel zijn drie groepen bezig met
het project Fit op leeftijd. Een
tachtigjarige dame meldt zich
voor de metingen, die vooraf
worden gedaan. Ze heeft er zin
in.
„Dan hoor ik nog eens hoe het
erbij staat met m'n gezond
heid," zegt ze opgewekt. Zij
voldoet helemaal aan de eisen.
Ouder dan zeventig, weinig mo
biel en eten doet ze slecht. „Dat
komt een beetje in de knel," Iaat
ze weten. „Drie keer in de week
krijg ik een diepvriesmaaltijd.
Op de andere dagen bak ik
flensjes of eet ik twee boter
hammen met een gebakken ei
tje. Soms een bakje yoghurt er
bij. Ik heb geen zin meer om te
koken, 's Avonds ben ik moe."
De ervaringen met de eerste
groep leren dat de ouderen de
zuivel- en fruitproducten wel
lekker vinden. Verder zijn ze
heel enthousiast en de zeventig
plussers houden het programma
goed vol. „Concrete resultaten
hebben we nog niet," aldus
Nynke de Jong. „We zijn nu zo
druk met het organiseren, voed
sel rondbrengen en bezoeken
van de groepen, dat we nog niet
aan uitwerken van de gegevens
zijn toegekomen."
Dit jaar is nog nodig voor de
studie, volgend jaar wordt ge
bruikt voor het schrijven van
artikelen in wetenschappelijke
tijdschriften. De Jong: „Maar de
deelnemers krijgen eerder hun
gegevens thuis. Kunnen ze ver
gelijken of hun resultaten meer
of minder dan gemiddeld zijn."
Door Hans Rube
Mannen lopen minder risico op
het krijgen van prostaatkanker
als ze op hun dagelijkse menu
veel groente en fruit hebben
staan. Vitaminepillen hebben
daarentegen geen beschermende
werking. Ongeveer tien procent
van alle gevallen van prostaat
kanker is mogelijk erfelijk be
paald.
Deze gegevens zijn gepresenteerd
op het internationale congres
over kanker in Denver. Ruim
veertienduizend kankerspecialis
ten waren er bijeen om de laatste
stand van zaken rond deze ziekte
te bespreken.
Prostaatkanker is de meest voor
komende kankersoort onder
mannen. De ziekte neemt een
kwart van alle kankergevallen
voor zijn rekening, bijna twee
maal zoveel als borstkanker on
der vrouwen. Bij tijdig ingrijpen
is genezing goed mogelijk.
Veel aandacht ging in Denver
echter uit naar het voorkomen
van de ziekte. Twee grote studies
daarover wijzen uit dat het juiste
dieet meer vermag dan welke pil
dan ook. Sterker: het 'bijslikken'
van vitamine A in de vorm van
beta-caroteen-pillen kan zelfs
averechts werken.
In 1982 is onder een groep van
22.071 Amerikaanse doctoren een
langlopend onderzoek naar de
oorzaak van prostaatkanker be
gonnen, dat nog steeds doorloopt.
Van deze 'hoog gezondheidsbe-
wuste mensen', zoals ze werdei
omschreven, kregen er 1318
ker. Zij werden vergeleken ra
'gezonde' tegenvoeters
Uit het bloedonderzoek bleek da
de mannen met een hoog beta-ca
roteen gehalte in hun bloed fe
beste beschermd waren tegei
kanker. Alle mannen met kante
niet alleen aan de prostaat,
den een laag gehalte beta-cs
roteen. Maar mensen die i'
lijks voldoende groente en
aten en daarnaast ook nog bete
caroteen bijslikten, liepen
een verhoogd risico,
kun je concluderen dat beta-ca
roteen alleen geen bescherm»
biedt," aldus onderzoeker dr
Stampfer uit Boston. „Er zijl
meer voedingstoffen bij betrok
ken. En, zei hij 'ik zal zelf g«
caroteen-suplementen slikken.'
Een Zweeds onderzoekster
'staat op het punt' om het ga
voor prostaatkanker te ontdek
ken, meldden zij. De Zweden zij:
er van overtuigd dat ze het juist
chromosoom en de exacte locatii
op dit stukje erfelijk material
hebben gevonden dat verant
woordelijk is voor ongeveer
procent van alle prostaatkanker!
Indien dat gen is gelokaliseerd
verwachten zij dat daarmee man
nen kunnen worden gescreende)
het risico dat ze lopen de ziekte li
ontwikkelen. Mogelijk kan
gericht dieet-advies, of verder
de toekomst gentherapie,
de ziekte te voorkomen.
Een massaal onderzoek moet helderheid verschaffen over platvoet,
voet en hamerteen. Het Achillesproject wil binnen een jaar 100.000 pa1'
voeten van mensen uit tien Europese landen analyseren. Ruim drieho»
derd Nederlandse huisartsen doen mee aan deze epidemiologische ste
die.
Het project, dat maandag startte met de Europese week van de voet,®
aard en omvang van voetproblemen in kaart brengen. De Nederlands
artsen onderzoeken tijdens de week al vast 5000 paar voeten. V
jaar nemen artsen nog eens 6000 paar onder handen.
„Een onderzoek van zo'n omvang is uniek," zegt prof. dr. P. van
Kerkhof, dermatoloog in Nijmegen en voorzitter van het Na1
Huidfonds. „Mensen hebben nogal eens de neiging voetproblemei
veronachtzamen, zelfs als ze er hinder of pijn van ondervinden." Van®
Kerkhof verwacht afgezien van afwijkingen nogal wat schimmels®®
de Europese voeten aan te treffen. „Een schimmeltje is zo opgelopenf
onze praktijk blijkt dat de voetschimmel sterk in opmars is." Hetdö'
gen van klemmend en niet-ventilerend schoeisel draagt volgens
hoogleraar bij aan schimmelvorming. Of de Europese voeten veel ver
schillen, is ongewis. „In warme landen, waar veel op blote voeten worj
gelopen, liggen tropische schimmels op de loer," veronderstelt Van®
Kerkhof. Hij meent dat veel patiënten zich schamen voor hun voet-®
nagelproblemen. Vaak is de schaamte zo groot dat ze er zelf niet teg®
hun arts over beginnen. „Het probleem is makkelijk te verhullen d*
een sok en een schoen aan te doen."
Aar
Door Ronald de Lange
Begin juli landt, als het alle
maal goed gaat, het eerste
aardse ruimteschip sinds 1976
op Mars. Tot in 2005 zullen
minimaal zes andere volgen.
Over zo'n tien jaar kunnen
misschien mensen naar de ro
de planeet. Na de vorig jaar
ontdekte moleculen en fossie
len van bacteriën in een Mars
meteoriet, wil de wetenschap
nu wel eens definitief weten of
er op Mars leven is of was.
Er zijn op het ogenblik twee Ame
rikaanse ruimtesondes op weg
naar Mars: Pathfinder en Global
Surveyor. Pathfinder werd gelan
ceerd op 4 december 1996 en zal er
volgens plan op wijdag 4 juli 1997
landen, op Amerika's Onafhanke
lijkheidsdag.
De Global Surveyor is de ruimte
ingeschoten op 7 november 1996
en komt in september 1997 in een
baan rond Mars. De eerste gaat
onder andere bodemonderzoek
doen, de Global Surveyor zal
vooral metingen verrichten en fo
to's maken. Door een sneller tra
ject haalde de Pathfinder in de
nacht van zaterdag 15 maart 1997
de Global Surveyor in.
Er was nog een derde ruimtevaar
tuig onderweg naar de zusterpla-
neet van de aarde: de Russische
Mars 96. Enkele uren na de lance
ring vanaf de basis Baikonur op
16 december 1996 sloeg deze ech
ter te pletter in Zuid-Amerika. Er
was iets misgegaan bij het ontste
ken van de vierde trap van de Pro-
ton-draagraket.
Landingsplaats van de Mars
Pathfinder is een rotsachtige
vlakte genaamd Ares Vallis, zo
meldt het Amerikaanse bureau
voor ruimtevaart Nasa. Pathfin
der fungeert onder andere als
transportschip. Aan boord is de
Sojourner (zoiets als 'tijdelijke
gast'). Dat is een op afstand en per
computer bestuurd wagentje van
(in uitgeklapte toestand) 65 centi
meter lang, 48 centimeter breed en
dertig centimeter hoog.
Het wagentje weegt circa tien ki
logram en is uitgerust met came
ra's, meetapparatuur en enkele
technologische experimenten. Het
zal minimaal zeven dagen over het
Mars-oppervlak rijden, met een
tijdvertraging tussen zes en 41 mi-
Koningin Beatrix zette gi
beweging. Het nieuwe we
centrum van Amsterdam
zoeker, een gebruiker ma
telwoord in het groen-ko
de IJ-tunnel hangt, want
Door Manie Randewijk
Nieuwsgierige Amsterdammers
leergierige kinderen en geïnte
resseerde toeristen kunnen d
nieuwste aanwinst van d
hoofdstad vandaag eindelij"
van binnen bewonderen. Gis
termiddag zette koningin Bea
trix het science and technolog
center newMetropolis in Am
sterdam voorgoed in beweging.
Al twee jaar hangt het majestu
euze gebouw uitnodigend bove*
net kabbelende water van he
IJ. Het is het spiegelbeeld va
ne grondvesten waarop het ge
bouw rust, de IJ-tunnel. Daar
mee vergde de beroemde Itali
aanse architect Renzo Pian
met alleen het uiterste van zij
eigen talent, maar ook van r
aannemers, loodgieters, mets
laars en timmerlui. Zelfs d
nauwe bocht die de tunn
maakt, is in het onconvention
'e gebouw verwerkt. Dat ne
Metropolis door de vormgevr
van Piano op de boeg van e
reusachtig schip lijkt, is in h
historische, maritieme hart v
Amsterdam evenmin toeval.
INFORMATIE <=-,
Wie nadere informatie wil omtrent
artikelen in deze bijlage, kan
tijdens kantooruren bellen naar:
6-5312344 of 076-5312272.
Schriftelijk reageren kan ook.
net adres daarvoor is:
°e Stem, redactie Lijf Leven,
postbus 3229, 4800 MB Breda,
eindredactie: René van der Velden.
t
