De jaren var^D)(0)\V^V/
'De invloed is niet buitensporig'
Van Boerengat is weinig meer over dan jeugdsentiment
35
de stem
Hazen
Oud-commissaris M.C. Verburg zag Dow komen en groeien
Invloed
Verantwoordelij kheid
Kale vlaktes
11111
ZATERDAG 31 MEI 1997 10
'Ze gaan de
boel hier opkopen'
«r
Slt
«TfY. V -V T
-
/ï^k ;;^kts 'v^
3>* -•>
Het einde van Boerengat.
winterharde
zwemmer? En misschien staat er
ergens tussen de chemische
complexen nog wel een boeren-
bouwsel overeind, maar dat is
dan aan het gezicht onttrokken.
Dow heeft een hoop te verber
gen. De aloude 'Killen' of Mos-
selbanken zijn ook al door weel
derig groen en metershoge hek
ken onbereikbaar gemaakt, ter
wijl het bedrijf toch eigenlijk
weinig doet met dit van de Wes-
terschelde-natuur afgepakte in
dustrieterrein.
Vlakbij de zeedijk, waar de zo
mers het zorgeloost waren, is de
polder helemaal onherkenbaar.
kale vlaktes ernaast tonen aan
het dat het menens is met de
ontvolking van Boerengat. Al
leen transporteur Herrebout
mag blijven; plus een paar boer
derijen. Van Marien Scheeles
monumentale stee langs de
kreek blijven ze wel af, zodat de
boer van in de tachtig, proper
als altijd, ook vandaag weer ge
woon een kantje staat te kap
pen.
De boerderij staat met zijn rug
naar d'n Ouwen Diek, een plek
om te wonen waar ze nu om zou
den vechten. Ik kan er het rijtje
arbeidershuisjes nog dromen.
Het ontstond na de indijking
van de Nieuw-Neuzenpolder,
toen de dijk ophield zeedijk te
zijn en je er mocht bouwen. In
boerenland is een dijk een nood
zakelijk kwaad, dat verder wei
nig waarde heeft. De bouw
grond was dus goedkoop, het
uitzicht op polders en kreken
Een kale plek waar tot voor kort nog bebouwing stond.
foto's WIM kooyman
De ezel heeft geen boodschap aan jeugdsentiment.
een bonus voor de bewoners.
Maar nu ziet Marien Scheele dat
d'n Ouwen Diek, waar hij ieder
een persoonlijk kende, een 'plat
ten diek' is geworden. Kaal en
leeg. Weg eieren- en melkklan-
ten.
Zoals meer boeren in die con
treien had hij land in zowel de
Loven- als de Nieuw-Neuzen
polder. Maar dat is al veel lan
ger verleden tijd. En hij was niet
het voornaamste slachtoffer van
teloorgang. Die woonden op de
zeven steeën in de tamelijk jon
ge polder. Die werden finaal uit
gekocht. Niet dat ze daar slech
ter van werden, maar het fami
liebedrijf was naar de knoppen.
En er kwam heel andere bedrij
vigheid voor in de plaats.
Dow Chemical.
Om vroeger aan te kunnen ra
ken, rij ik er nog maar eens om
heen. Van de zeven steeën,
waarlangs we ten tijde van de
Tour wielrenden, is niks meer
over. Of toch? Dat alleenstaande
huis, waar nu kennelijk een be
drijfje kantoor houdt, was dat
Alleen de hazen zijn er nog. Ze
hebben hun liefdesleven op deze
plek voortgezet, getuige de
exemplaren die hier voor de
wielen uit rennen, de dijk op.
Voor een beest dat ooit een
wijdse polder tot zijn beschik
king had, moet dit smalle we
reldje, ingeklemd tussen de zee
wering en het minutieus om
heinde complex vol dreigend
sissende en fakkelende pijpen,
wel het toppunt van vervreem
ding zijn.
Bovenop de dijk zie ik twee fu
ten dobberen in een gelig schui
mend drab. Zo reageert het
Westerscheldewater op het
goedje dat Dow door een onge
twijfeld van rijkswege goedge
keurde uitlaat loost. Het zal mi
lieutechnisch wel weer te verde
digen zijn, daar zijn die Ameri
kanen goed in. Maar al hun pu
blieke relaties kunnen de twijfel
nooit helemaal wegnemen.
Daarvoor hebben ze in de eerste
jaren te veel vaten vol gif her en
der in het Zeeuws-Vlaamse land
laten slingeren. Daarvoor zijn
er, uit welbegrepen eigenbelang,
te vaak aantoonbare leugentjes
verspreid. Zelf ben ik trouwens
ook nog wel eens van die plek
weggevlucht voor een onheil
spellende kakofonie van razen
de pijpen en loeiende sirenes.
Hé, zomaar een groepje bomen
op het fabrieksterrein. Als dat
het restant is van erfbeplanting
op een van de zeven steeën, moet
het op die van Piet van de Weef
van Wullem zijn geweest, de
laatste in het rijtje. Hier ver
spert een hek me de weg; een
laatste ommetje wordt je niet
gegund.
Ach, voor je er erg in hebt, lopen
deze kolommen vol sentimentele
prietpraat, waar oude Boeren-
gattenaars en polderbewoners
de schouders bij ophalen. Als ze
ergens wisten wat het kostte om
brood op de plank te krijgen,
was het wel in die hechte ge
meenschap van nuchtere wer
kers.
Toen begin jaren zestig het ge
rucht ging dat de Terneuzense
ambtenaar Willem Blok met een
paar Amerikanen (van de Dow;
dat kenden ze wel van de beurs
berichten) de Nieuw-Neuzen
polder had bezichtigd, en dat
die gasten 'yeah' hadden ge
knauwd, moesten zij het eerst
nog zien. Die Blok was een beet
je een opschepper, zeiden ze.
Maar deze keer had-ie niks
overdreven. Op een dag kwamen
de draglines, de kranen en de
bouwketen en het duurde niet
eens zo lang voor de eerste pij
pen boven de nog niet gesloopte
steeën uitstaken.
«Daar keken ze met gemengde
jevoelens na'ar. De trek vanuit
ré oude en tamelijïc uitgeleefde
huisjes naar het comfort van de
nieuwbouwwijken in Hoek en
Terneuzen was al gaande, maar
kwam in een stroomversnelling.
Ook bij Boerengattenaars kon je
dollartekens in de ogen zien. Het
gaf gewoon werk en zo goed als
bij Dow waren ze nog nooit be
taald, zeker niet door de boeren,
waarvan het gros tot in de jaren
vijftig afhankelijk was.
Maar de prijs was ernaar. Hun
oude Boerengat was naar de
kloten en ze zouden het nooit
meer terugkrijgen.
De ezel heeft uitzicht op de
kreek van Doertje en Gilles
Maas, maar ziet het niet. Ik wel.
Maas' bedoeninkje is met de
grond gelijk gemaakt. Ik pleeg
heiligschennis door over zijn erf
te lopen en kom nu pas aan de
weet dat een stevige betonnen
wand al die jaren moest voorko
men dat het hele spul in het wa
ter donderde. Een ideaal vis-
platformpje vormt het. Hier nog
een keer een hengel uitgooien,
dat moet dan maar het laatste
eerbetoon worden.
Door Rein van der Helm
Dow Chemical heeft nooit
enthousiast staan trap
pelen voor het huidige
tracé van de Westerschelde Oever
verbinding (WOV). Met een tunnel
ingang zo dicht bij het chemische
industriecomplex ontstaan hoge ri
sico's. Toch heeft het bedrijf er zich
niet tegen verzet.
Dat tekent volgens dr. M.C. Ver
burg, oud-staatsraad, oud-com
missaris van Dow Chemical en
oud-directeur van het ETI Zee
land, de houding van de multi
national. „Niet alleen het enge
bedrijfsbelang in de gaten hou
den, maar ook oog hebben voor
het algemeen belang. Soms gaan
die twee dingen samen, zoals bij
de totstandkoming van een
nieuwe schouwburg in Terneu
zen, waarvoor het bedrijf een
flinke greep in zijn portemonnee
deed."
Met de komst van Dow Chemi
cal onderging Zeeuws-Vlaande-
ren een impuls die tot de dag
van vandaag voortduurt. Die
komst leidde volgens Verburg
tot sociale vernieuwing, innova
tie, het organiseren van de ruim
te. Het droeg mede bij aan de in
standhouding van stad en plat
teland.
Als één iemand die gang van za
ken kan schetsen is het Verburg.
Vanaf 1948, toen hij aantrad als
directeur van het Economisch
Technologisch Instituut Zee
land, tot zijn vertrek in 1977
naar de Baad van State, was hij
nauw bétrokken bij de indus
trialisatie van Zeeland. Daarna
bleef hij als commissaris van
Dow Chemical - zij het op enige
afstand - de ontwikkelingen van
de chemie-reus volgen.
Zonder andere bedrijven in
Zeeuws-Vlaanderen iets tekort
te willen doen, wijst Verburg op
de positieve invloed die vooral
Dow heeft gehad op Zeeuws-
Vlaanderen in het algemeen en
Terneuzen in het bijzonder.
„Kijk naar de Braakmanhaven.
Hierbij heeft het bedrijf zich als
ruimte-organisator gemanifes
teerd. In feite de Braakmanha
ven aangelegd. Mede daardoor
heeft Terneuzen zich als indus
trie-haven kunnen ontwikke
len."
Dank zij de komst van Dow
konden veel Zeeuws-Vlamingen
in eigen omgeving een werk
kring vinden, waardoor de
noodzaak van migratie of pen
del verdween. „En omdat die
mensen in Zeeuws-Vlaanderen
konden blijven wonen, droeg
dat weer bij aan de leefbaar
heid, ook van de kleine dorpjes.
Wel iets anders dan bijvoor
beeld Groningen, waar de ont
volking van het platteland nog
steeds voortgang vindt."
Op een totaal ander terrein heeft
Dow zich ook als pionier gedra
gen. „Jarenlang gold er voor de
industrie in de Zeeuws-Vlaamse
Kanaalzone één CAO. Dow kon
daarmee niet uit de voeten. Het
bedrijf kreeg steeds moeilijker
mensen naar Zeeuws-Vlaande
ren. Die ene CAO was een
keurslijf waarbinnen niet te
werken viel. Als een van de eer
ste bedrijven in Nederland rea
liseerde men, ondanks de tegen
werking van de vakorganisaties,
individuele arbeidsovereen
komsten. En kon daarmee con
currerend zijn met andere Ne
derlandse chemiebedrijven,"
zegt Verburg.
Volgens hem had het bedrijf ook
snel in de gaten dat het een
enorm stempel op de streek
drukte en dat zoiets verant
woordelijkheid met zich mee
bracht. En dat openheid naar de
bevolking toe zeer belangrijk
was. Een bevolking waarvan
soms direct of indirect zo'n
20.000 mensen van Dow afhan
kelijk waren. „Vooral in de pe
riode dat Bob Bump de grote
man was is het bedrijf als het
ware 'open gegaan'. Tot die tijd
was het vooral techniek en geen
pr. Nu wordt aan die communi
catie veel aandacht en zorg be
steed. Dow is overal gaan mee
spelen, is in feite geïntegreerd in
Nederland. Zelfs het verschijn
sel van de ondernemingsraad,
vroeger voor veel Amerikanen
een gruwel die dicht in de buurt
van het communisme kwam, is
volledig geaccepteerd. Sterker
nog: gewaardeerd."
Hij erkent dat Dow Chemical,
zeker in de Zeeuwse verhoudin
gen, een factor van betekenis is.
Toch zegt hij nooit te hebben ge
merkt dat van die machtspositie
misbruik werd gemaakt. „De in
vloed van het bedrijf is niet bui
tensporig. Dat zag je ook bij de
besprekingen rond de WOV.
Dow had liever de tunnel niet op
de geplande plaats, toch heeft
de gemeente Terneuzen zich niet
achter dit standpunt ge
schaard."
Dat regelmatig toch het eigen
„Dow is overal gaan meespelen, is in feite geïntegreerd in Nederland.foto jaap wolterbeek
standpunt kan worden doorge
drukt, vindt Verburg logisch.
„Dat indertijd tegen de zin van
de vakbonden bij Dow indivi
duele arbeidsovereenkomsten
werden ingevoerd noem ik geen
misbruik. Men kreeg hierdoor
goede mensen in het bedrijf en
dat vind ik ook weer een vorm
van het dienen van het algemeen
belang. Evenals dat het geval is
bij de komst van een nieuwe
schouwburg in Terneuzen. Dow
heeft daar flink wat geld voor
over, maar dan komt er ook een
voorziening die bijdraagt aan
een beter vestigingsklimaat in
Zeeuws-Vlaanderen, wat op zijn
beurt weer een goede zaak voor
Dow zelf is. Zo snijdt het mes
aan twee kanten."
Door Jan Jansen
Aan de kreekkant achter
Schooiershoek, staat een
ezel wezenloos voor zich
uit te staren. Het beest heeft geen
boodschap aan het jeugdsentiment
van de man die er vanuit de auto
op neerkijkt en zich herinnert hoe
hij met de jongens van Boerengat
hier voetbalde, op het hobbelige
trapveldje van Schooiershoek, of
naar karper hengelde in de kreek-
arm die bij Doertje rechtsaf gaat.
Van dat soort weemoed om bij
na pastorale taferelen trok ook
het complot van bestuurders en
managers zich in de jaren zestig
en zeventig niks aan. Het veegde
ze van de kaart.
Goed, vanaf de dijk kun je de
kreken in de Lovenpolder nog
als vanouds grandioos zien glin
steren, die hebben ze nog net
niet gedempt. Maar wegenbou
wers zijn wel met zevenmijls
laarzen over eeuwenoude dijk
jes heen gestampt, alle sporen
bedelvend onder asfalt. En de
pijpen, torens en ketels van Dow
Chemical deden de rest om uit
deze prachtomgeving zowat alle
leven te knijpen.
Het postume gelijk van bakker
Kense.
'Dow gaat de boel opkopen',
voorzag hij al bij de komst van
de chemiereus in de jaren zestig.
Met gemengde gevoelens. Het
zou zijn broodwinning op de
tocht zetten. Anderzijds: de
bakker van Boerengat was de
jongste niet meer en dacht van
een Amerikaans-gulle onteige
ningssom prettig te kunnen
gaan rentenieren. Nog jaren na
dat hij feitelijk al gestopt was
omdat het niet meer ging, hield
hij om die reden de bakkerij
aan.
Hij heeft het niet meer mee mo
gen maken.
Nu is het dan zover. Dow doet
het niet alleen, de Amerikanen
krijgen overheidssteun bij deze
operatie. Maar het effect is het
zelfde.
Een paar stugge onderhande
laars hebben hun huis nog over
eind weten te houden, maar de
