'Het niveau van 'n Schönberg' rins Claus nd Festival neratie rs in stuk Dep Delta Matthijs Vermeulen centrale componist op Holland Festival 0 U 3 l Jean Michel Jarre terug naar jaren '70 2 MUZIEK D3 Stelligheid Erkenning Ton Braas beschreef het leven van Matthijs Vermeulen ui UJ N ERDAG 29 MEM997 TWERPEN vburg - 20.00 uur (29 mei t/m 1 jUni ieuw Raamtheater - Raamtheater! in) °l Klokhuis - 20.00 uur (zo 15.00 uur) m Van Bauwel - Theater de Zuidpool cN OP ZOOM 5 uur (30 en 31 mei) BREDA ninklijk Ballet van Vlaanderen - cha 0 uur, op 1 juni om 14.30 uur N HAAG :r - di t/m za 20.00 uur, zo 14.00 or Nederlands Toneel Gent - KI 30 uur)(29 mei t/m 1 jun) TTERDAM iel - Schouwburg (29 en 30 mei) RNEUZEN uur Nature - Zuidlandtheater - za 19.30 u IDERDAG BREDA live muziek - Chassé Theater - 20 er Manon Uphoff, folkrockband Ex IDHOVEN den - stadsschouwbrug - 20.15 uur MJDAG EN LEUR Nobelaer-20.15uur DENBOSCH iert oud en nieuw - Fidei et Arti 20. TERDAG BREDA in het Oosten - Chassé Theater - 20. ONDAG BREDA Chassé Theater -15.00 uur lolland Festival - Chassé Theater -15.( UDHOVEN ssen en Zwanen - stadsschouwburg HANDAG BREDA aneel - Chassé Theater - 20.45 uur NSDAG DDELBURG den - Stadsschouwburg - 20.00 uur ENSDAG ilDHOVEN het Oosten - Stadsschouwburg - 20. T euk het Systeem - stadsschouwburg DDELBURG dsschouwburg - 20.00 uur ILBURG aaijkamp e.a. - schouwburg - 20.15 uu steeds, Het jubileumprogramma omva 39 verschillende producties me 89 voorstellingen in totaal. Va de beschikbare 89.000 kaartje1 zijn er al bijna 40.000 besteld. Het boek Een Nederlands won der. Vijftig jaar Holland Festiw is geschreven door Jessica Voe ten en uitgebracht door Walbur Pers. Voeten beschrijft onde^tot meer hoe het grootheden als Jo hn Gielgud, Pierre Monteux, Ca thy Berberian, Pina Bausch (een jonge, debuterende) Lucia no Pavarotti verging op het fes tival. Naast prins Claus leveren Hans Abbing, Jan Blokker a Abram de Swaan een bijdrage. haal vertellen? Wat moeten doen? Een verhaal vertellen Goed, een verhaal. Laat vroegj weer onder ons komen. Nu dens het eten? Vertel toch!' De theatervoorstelling ku confronteert het publiek de herinneringen van de eers Molukse migranten in Ned® land: hun gevoelens op het nw ment van vertrek vanaf de F lukken in de jaren vijftig, de varingen bij hun aankomst in n derland en het moeizame integr tieproces daarna. In een toepasselijk, half-n°s gisch toneelbeeld van Vince Sturkenboom wordt er geactee door Martijn Apituley, Goudsmit, Gita Moeha 1 Maureen Parinussa en Rudy husula. pESTEM I I I I I DONDERDAG 29 MEI 1997 Gehoond zoals hij zelf hoonde Matthijs Vermeulen 1888-1967) is dit jaar de gntrale componist in liet Holland Festival. In de maand juni worden in liet Concertgebouw in Amsterdam zijn zeven symfonieën en het groot ste deel van zijn kamer muziek uitgevoerd. De opwaardering van de in Helmond geboren com ponist, die tijdens zijn leven weinig bijval voor zijn eigenzinnige werken ondervond, krijgt ook gestalte door de publica tie van een uitvoerige biografie van musico loog Ton Braas. Door Johan Otten Muziek is weten", schreef Mat- Vermeulen, „muziek is ge loof. Muziek is het enige, be trouwbare, openbarende geloof. Muziek is de altijd definitieve ze- Nooit ervaren wij vreug de of smart, liefde of lijden, dui- delijker, dieper, dringender, we zenlijker dan wanneer muziek over vreugde of smart, liefde of lijden. Nooit graven wij dieper in de aarde, in de ziel of in verschiet dat Hemel heet, of in God, die altijd het toekomende is, dan wanneer muziek ons deze geheimen opheft en binnen- voert." Matthijs Vermeulen, componist, issayist, criticus. Muziek was voor hem een waarheid, het ultie me baken. Ze nam hem in bezit toen hij veertien was, eensklaps, in een flits - het moet een wei- mystieke beleving zijn ge weest. Muziek zou de allesbepa- factor blijven in het leven van een fascinerend mens, gedre ven, compromisloos en regelma tig verzeild in conflicten, ge hoond zoals hij zelf hoonde, jui chend over de schepping maar ook lijdend aan het leven. En bij alle tegenslag en te genwerking die hij in zijn streven naar erkenning van zijn muziek ondervond, onwankelbaar ver houwend op wat zijn ziel hem dicteerde. Op zijn negentiende heeft Ver eg van zijn geboorte plaats Helmond en wat hij later typeren als het duistere Zui- itn. Met vijftig gulden van een Helmondse maecenas durft hij de sprong naar Amsterdam te wa gen. Hij heeft een muziekoplei ding voor ogen, maar een officië le studie zit er niet in. Wel is con servatoriumdirecteur Daniël de je bereid de jongeman gratis lessen te geven. Het valt nauwelijks te bevatten met welk een vaart Matthijs Ver meulen zich weet te ontwikkelen 't een factor van belang in het muziekleven van de hoofdstad. Weliswaar niet als componist, zo als hem voor ogen stond, maar als vlijmscherp criticus. Eerst bij De Ejd en De Amsterdammer (de la- Portret van Matthijs Vermeulen, vermoedelijk geschilderd door Matthieu Wiegman. tere Groene), daarna bij De Tele graaf, geeft hij zijn niet mis te verstane mening over de ontwik kelingen in de muziek. Op 19 oktober 1907, nog geen twintig jaar oud, wijdt hij zijn eerste beschouwing aan een uit voering van Richard Strauss' Sa lome. „Zó verschrikkelijk per vers, zó onschoon, is Salomé nog nooit uitgebeeld." De toon is gezet en de stelligheid van zijn beweringen zal nooit milder of matter worden. Wel prijst hij met evenveel élan als waarmee hij kraakt, en boven dien met meer genoegen: 'Dui zendmaal liever is mij de bewon dering', bekent hij later. Met zijn krachtige stijl en meedo genloze opinies groeit Vermeulen uit tot een formidabel criticus. Desondanks zal hij met deze be zigheid steeds op gespannen voet blijven staan. Zijn passie gaat niet uit naar het recenseren, maar naar het componeren. Journalis tiek werk vindt hij 'van een beet je absoluut standpunt zo goed als nutteloos'. Het levert geld op, dat wel, en geld is een voortdurende zorg, maar het staat zijn compo neren in de weg. De criticus Vermeulen heeft nog een andere invloed op de compo nist. De criticus jaagt mensen te gen zich in het harnas, wier steun de componist moeilijk kan ontbe ren. Het beste voorbeeld hiervan is Willem Mengelberg, dirigent van het Concertgebouworkest. Door zijn schare volgelingen wordt hij als een halve heilige be schouwd, maar Vermeulen heeft geen boodschap aan reputaties. Hij ervaart weliswaar grote be wondering voor de kwaliteiten van 'de bezielende magiër' en geeft daaraan regelmatig uiting, maar pakt hem ook ongenadig aan als de man die naar zijn idee op het verkeerde spoor zit. Zo leest hij Mengelberg verbeten de les over diens te 'Duitse' pro grammering ten koste van de Franse en Nederlandse compo nisten. De emoties lopen zo nu en dan hoog op. Vermeulen schreeuwt vanuit de zaal 'blasfemie!' als Mengelberg na het Te Deum van Diepenbrock geen seconde stilte in acht neemt, maar onmiddellijk het Wilhelmus laat aanheffen. Later is hij opnieuw het middel punt van een rel als hij tijdens een concert verbaal zijn ongenoe gen uit - de criticus wordt dan zelfs het Concertgebouw uitge zet, Ondertussen schrijft Ver meulen zijn Eerste Symfonie en er is hem uiteraard alles aan gele gen dit werk zelf te kunnen be luisteren. Hij benadert daar voor... Willem Mengelberg. Ton Braas noemt het in zijn biografie van Vermeulen naïviteit, en daar doet het briefje van de componist aan de dirigent inderdaad aan denken. De componist zou niet mogen worden gestraft voor grie ven jegens de criticus, meent Ver meulen; bij Mengelberg onder vindt hij echter uitsluitend min achting. In een gesprek wordt hij door de dirigent overladen met verwijten tegen zijn kritieken en krijgt hij bij zijn vertrek een sarcastisch advies: „Als ik u een goede raad mag geven, jonge man, gaat u dan wat lessen nemen bij meneer Dopper." Cornelis Dopper, twee de dirigent van het Concertge bouworkest, was als componist door Vermeulen meer dan eens de grond in geboord. Zoals het zijn Eerste Symfonie vergaat, zo loopt het met vrijwel al zijn verdere werken. Een eer lijke kans is voor de muziek van Matthijs Vermeulen vooralsnog niet weggelegd. Regelmatig wor den hem weliswaar uitvoeringen in het vooruitzicht gesteld, maar steeds komt er wat tussen, zodat Vermeulen onmachtig blijft de visioenen die hij bij het compone ren heeft ondergaan aan de prak tijk te toetsen. Is het de ingewikkeldheid van zijn composities, die minimaal om een positieve instelling van orkesten en voldoende repetitie- tijd vragen? Vermeulens werk wordt gekenmerkt door het poly- melodisch karakter: gelijktijdig klinken verschillende melodieën. Aan die opzet ligt niet alleen een artistieke, maar ook een maat schappelijke visie ten grondslag: „In de polymelodiek dient iedere speler zijn persoonlijke visie uit te drukken, zoals hij dat doen zou in een ideale maatschappij: er staat niemand boven hem, nie mand onder hem. Hij verschilt van zijn nabuur alleen in timbre en kleur. Allen werken mee in de zelfde lijn naar hetzelfde doel, maar allen werken mee volgens hun eigenste techniek." Bij het beluisteren moeten niet de afzonderlijke stemmen worden gehoord, maar de 'gemeenschap van stemmen', een gemeenschap die ook nog eens uitblinkt in dis sonanten. Daar zijn de oren de eerste decennia van deze eeuw nog niet meteen aan gewend. Een professionele opinie uit die tijd: „Hoewel ik geen definitief oor deel kan geven over een zo ge compliceerd werk zonder het te horen, na het alleen maar gelezen te hebben, schijnt het me toch dat uw werk zodanig veelstemmig is, dat het op sommige plaatsen moeilijk moet zijn om wat dan ook te onderscheiden. Het is bo vendien zo dissonerend dat ik niet geloof dat een publiek tot het eind toe zal willen blijven luiste ren." Matthijs Vermeiden, in 1921 met zijn vrouw Anny van der Hengst uitgeweken naar een dorpje bij Parijs, heeft zijn depressieve pe rioden, maar in zijn werk blijft hij onvoorwaardelijk geloven. „Ik ben er volmaakt van over tuigd, dat er niemand op dit ogenblik in Europa is, en ook niet in de andere werelddelen, die zulk een werk kan concipiëren en voltooien. Niemand", schrijft hij over zijn Tweede Symfonie. Het is een overtuiging waarvoor hij slechts in beperkte kring me destanders vindt, en zeker niet bij degenen op wie het aankomt. Keer op keer laten de dirigenten hem in de steek. „Kent u in de ge schiedenis iemand van mijn leef tijd, die welgeteld één werk van zichzelf heeft gehoord?", vraagt hij zich vertwijfeld af. Tegen het eind van de oorlog sterft Vermeulens vrouw, een maand later een van zijn drie zo nen. In een aangrijpend dagboek verwoordt hij de hevigheid van zijn gevoelens. Hij worstelt, hij overleeft. En hij keert terug naar Nederland. Daar treedt hij in het huwelijk met Thea Diepenbrock, dochter van de componist Alp- hons, met wie Vermeulen vroeger bevriend was geweest. In de na-oorlogse tijd ontmoet Matthijs Vermeulen enige erken ning. De Meulenhoff-prijs voor zijn essay Princiepen der Euro- peesche muziek, de vijfde prijs voor zijn Tweede Symfonie op het Elisabethconcours, een staats prijs voor zijn Vierde. En in april '63 zelfs een lintje. Zo wordt 'de revolutionair uit de Groene-da- gen op z'n oude dag nog in het establishment opgenomen', con stateert hij met zelfspot. Hij blijft componeren, maar uit voeringen van zijn werk vinden nog steeds nauwelijks plaats. In april 1967 gaat zijn Zevende Symfonie in première, in juli overlijdt hij in zijn huis in Laren. De Van Gogh van de muziek laat een oeuvre na dat zijn weg nog moet vinden. Dat gaat gebeuren. Daar heeft Matthijs Vermeulen nooit aan getwijfeld. "oor Johan Otten Achthonderdveertig pagina's dik ligt de lografie van Matthijs Vermeulen bij °n Braas op tafel. Wat zijn grootste Probleem is geweest bij het samenstellen 'an dit vuistdikke levensverhaal? „Het Weglaten, het comprimeren. Er was een overstelpende hoeveelheid materiaal. En e taal van Vermeulen is bijzonder sterk, ls Moeilijk om die samen te vatten, aatin heb ik een balans moeten zien te vinden." Ton Braas (42), musicoloog en koordiri- 8e,nt, woont in Laren en is getrouwd met y a Vermeulen, dochter van Matthijs ermeulen en Thea Diepenbrock. Gedu- n, een jnar of tien heeft hj zich inten- ,'e eziggehouden met de componist en c mens Matthijs Vermeulen. Hij promo- wde op een proefschrift over de mu- o van Vermeulen en tekende vervol- L'voor de meeslepende biografie Door geweld van zijn verlangen, uitge dacht door De TWioo RU joor De Bezige Bij. 1118 long muziekstudent maakte Ton Bra i t-uaeni maaKie ion 'a- thin's met de muziek van Mat- Js Vermeulen. „Twintig was ik, toen ik ,frste Cellosonate hoorde. Die aan- ende cello-toon, de piano daaron der. Heel simpel enerzijds, maar ook heel geraffineerd zoals het zich samenvoegt." In dezelfde tijd leerde hij Vermeulens dochter kennen. Hij hoorde meer werk van haar vader en werd geraakt door diens polymelodische techniek. Een jaar nadat hij zijn studie afrondde, besloot Braas te promoveren op de muziek Ver meulen. Wat de biografie betreft was een stapel basismateriaal al eerder bijeenvergaard door Vermeulens weduwe en dochter. Veertienhonderd vellen die negen jaar geleden 'op een vorkheftruckje' bij De Bezige Bij binnenkwamen, zoals Erik Menkveld van de uitgeverij het bij de presentatie van de biografie beschreef. „Voor een boek was het te overladen en te vormloos, het hinkte op te veel ge dachten", zei de uitgever. „Maar ik hield het hardnekkige gevoel over dat er een prachtig boek van te maken viel." In die opzet is Ton Braas nu geslaagd. Hij nam de berg documenten opnieuw onder de loep en boog zich over andere bronnen. De biograaf typeert Vermeulen als 'een bevlogen man, bezield van een groot ideaal'. „Met een zeer universele kennis en een scherp inzicht in politieke en economische ontwikkelingen. Hij nam duidelijk stelling en aanvaardde de daaraan verbonden risico's. Hij had een groot vertrouwen in de toekomst en moest tegelijk vechten tegen gevoelens van wanhoop. Hij slaagde erin stand te houden; door het geweld van zijn verlan gen..." De biograaf heeft genegenheid opgevat voor het onderwerp van zijn studie, al kon die wel eens doordraven en is veel van wat hij beweerde niet echt houd baar. „Maar hij was in de omgang uiter mate charmant, hij was in mensen geïn teresseerd. Ja, hij is me sympathiek ge worden." Hij hoopt dat het Holland Festival ertoe zal bijdragen dat Vermeulen alsnog zijn gerechte plaats in de muziekgeschiede nis krijgt toegewezen. „Ik ken hem gro tere waarde toe dan bijvoorbeeld Pou- lenc; voor mij is hij van het niveau van 'n Schönberg. Zijn muziek heeft een enor me zeggingskracht, je wordt ingespon nen, net als door zijn taal. Hopelijk gaan de dirigenten van het Holland Festival de werken straks ook elders uitvoeren, zodat de 'inhaalslag' niet uitsluitend in Nederland plaatsvindt." 1 DONDERDAG BERGEN OP ZOOM BZN - Round The Fire - de Maagd - 20.15 uur (uitverkocht) EINDHOVEN Het Brabants Orkest - MC Frits Philips - 20.15 uur -19.30 uur toelich ting GENT Aerosmith - special guest Kula Shaker - Flanders Expo - 20.30 uur ROOSENDAAL Hoera, we zijn normaal - met o.a. Simone Kleinsma - de Kring - 20.15 uur VRIJDAG BERGEN OP ZOOM Trance Induction - Danceconcert - de Botte Hommel - 21.30 uur BREDA Fay Lovsky La Bande Dessinée - Chassé Theater - 20.30 uur Muziekproject Vertizontaal - PARA - 20.30 uur MIDDELBURG Het Groot Niet Te Vermijden - stadsschouwburg - 20.00 uur ROTTERDAM Jean Michel Jarre - Ahoy - 20.00 uur ZATERDAG BERGEN OP ZOOM Venus Flytrap - de Botte Hommel - 21.30 uur BREDA Swingnight - PARA - 22.00 uur UTRECHT Marco Borsato - Vredenburg - 20.15 uur (uitverk) ZONDAG BERGEN OP ZOOM Skatepunk Party - met the Undeclinable Ambuscade, Cumshot, Sic en Grobbebol - de Botte Hommel EINDHOVEN Mannenkoor Lambardi - MC Frits Philips -12.00 uur ROTTERDAM Bryan Adams - Ahoy - 20.00 uur TILBURG BZN - a Symphonic Night - schouwburg - 20.15 uur DINSDAG BREDA Frans Bauer - Chassé Theater - 20.00 uur EINDHOVEN Cosi Fan Tutte - Nationale Reisopera - stadsschouwburg -19.30 uur - 18.30 uur inleiding Jean Michel Jarre, godfather van de synthipop: „Ik probeer nu een meer intieme sfeer te scheppen." foto reuters Musicoloog Ton Braas: 'Muziek met een enorme zeggingskracht.' Door Peter van de Berg Hij verkocht meer dan 55 miljoen albums. Bereikte drie keer een no tering in het Guiness Book of Re cords omdat zijn concerten door meer dan een miljoen toeschou wers bezocht werden. Excentrieke bands als the Prodigy, Orbital en Underworld beschouwen hem als inspiratiebron. Op zijn nieuwste cd Oxygene 7-13 keert Jean Mi chel Jarre terug naar zijn roots. De suite van het Amsterdamse Radisson Hotel ademt een chique sfeer. Jean Michel Jarre (48) - ge bruind gezicht, lange zwarte ha ren en gestoken in een pak van de Japanse designer Yokji Yamamo- to - voelt zich hier perfect thuis. De godfather van de synthipop is even in Amsterdam om zijn nieu we album Oxygene 7-13 ten doop te houden. Op 30 mei komt hij terug. In een uitverkocht Sportpaleis Ahoy' in Rotterdam zal hij dan een concert op Nederlandse bodem geven. Jarre is druk bezig met de voorbe reidingen. Tijdens het gesprek wordt hij aan de telefoon geroe pen. Hij verontschuldigt zich voor de onderbreking. „Ik wil alles we ten over de organisatie van de tournee. Deze indoor-concerten zijn voor mij een nieuwe uitda ging." Hij verwijst naar de met veel spektakel, vuurwerk en lasers op getuigde mega-shows die hij in het verleden heeft gegeven. Voor zalen gelden echter andere wet ten. Jarre: „De muziek staat nu centraal. Ik probeer nu een meer intieme sfeer te scheppen." Zijn tournee door veertien Euro pese landen staat in het teken van de nieuwe plaat. Meer dan een jaar werkte hij aan het album dat een muzikale terugkeer naar de jaren zeventig is geworden, het decennium waarin hij debuteerde met Oxygene, het album dat hem in een klap tot popster bombar deerde. Hij borduurt nu zelfs voort op melodieën van vroegere succesnummers uit die periode. „Ik wilde al langer een vervolg maken op het eerste Oxygene- concept. Het digitale tijdperk is voorbij. De eerste Moogs en ARP's worden de instrumenten van de toekomst. Het zijn de Stradiva riussen van de elektronische mu ziek." Met die - volgens huidige techni sche standaards krakkemikkige apparatuur - maakt Jarre zijn muziek. Hij vergelijkt zichzelf met een schilder. Hij mengt echter geen kleuren maar indrukken, die hij weer omzet in klanken. „Een fragment uit een film, het geklater van regen tegen een raam, de geur van pasta. Het zijn allemaal in drukken die me kunnen inspire ren bij het componeren". Hoewel hij door critici vaak is weggezet als een deuntjesmaker wiens muziek nauwelijks diep gang heeft, valt op dat Jarre in de loop der jaren door tientallen mu sici tot in den treure is gekopieerd. Robert Miles en Chemical Brot hers lopen met hem weg. En het in cultureel correcte kringen hoog gewaardeerde ambient-collectief The Orb doopte de laatste single Toxygene. Een duidelijke verwij zing naar en hommage aan de meester. Jarre is vereerd. Muziek die vaak als simpel werd en wordt wegge zet, heeft een soort cult-status ge kregen. Dat neemt echter niet weg dat bijvoorbeeld de Engelse media Oxygene 7-13 volledig met de grond gelijk maakten. „Een rema ke waar niemand op zit te wach ten. Goedkoop muzikaal behang", aldus een van de recensies. Jarre zit er niet mee. Hij is, in vele op zichten, altijd een buitenbeentje gebleven. Ondanks het feit dat hij behoort tot het rijtje grootverdie ners in de pop, beantwoordt hij niet aan het klassieke beeld van de popster. „Om te beginnen ben ik Fransman, dat is al niet gebruike lijk in de scene. Ik maak vreemde muziek die nauwelijks op de radio wordt gedraaid. Ik ben niet beze ten door roem. Alles wat ik doe is eigenlijk ongewoon. Ik vind het prima zo."

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1997 | | pagina 29