Op toneelbed kijken naar huwelijkscrisis
z
Mendelssohns muziek centraal in 'Midzomernachtsdroom'
Pleidooi Prins Claus
voor Holland Festiva
Matthi
Eerste generatie
Molukkers in stukl
theatergroep Delt
0
DE STEM
Vertrekpunt
Dubbelrol
Affiche
Topper
Ivo van Hove bewerkt film John Casavetes voor Holland Festival
Hoofdrollen
LU
UI
h
UI
I
h
i i i i i
DONDERDAG 29 MEI 1997
Shakespeare zonder
slagroom en fondant
Door Hans Rooseboom
Drie dagen voor de feestelijke
première repeteren de acteurs
van Het Nationale Toneel nog
altijd met de tekstboeken in de
hand. Drie hoog achter in
Theater Carré bevindt zich de
repetieruimte waar ze werken
aan Shakespeare's Midzomer
nachtsdroom.
Zaterdagavond moet met deze
productie het vijftigste Holland
Festival worden geopend. De
voorstelling zal rechtstreeks van
uit Carré worden uitgezonden op
radio en televisie.
Hoe kort de tijd ook is, van zenu
wen is weinig te merken bij deze
ervaren acteurs. Het blijkt dat er
voor de hele productie überhaupt
slechts één week is uitgetrokken!
De cast heeft bovendien nog niet
één maal met de muziek erbij ge
repeteerd. De voorstelling wordt
namelijk een Midzomernachts
droom met de volledige toneel
muziek van Felix Mendelssohn.
Er is dus nog veel werk aan de
winkel voor de regisseur van het
spektakel, Ger Thijs. Hij heeft om
te beginnen Shakespeare's ro
mantische drama bewerkt, dat
wil zeggen sterk ingekort. Dat
heeft hij gedaan om de muziek al
le ruimte te kunnen geven. De
muziek wordt uitgevoerd door het
Orkest van de Achttiende Eeuw
onder leiding van Frans Brüggen
en door vijftien zangeressen van
het Nederlands Kamerkoor, die
het elfenkoor voorstellen.
Ger Thijs: „Het vertrekpunt voor
deze productie was de wens om de
toneelmuziek van Mendelssohn in
z'n geheel uit te voeren. Meestal
hoor je alleen de highlights, zoals
Ouverture, Scherzo en Bruilofts
mars. Een uitvoering van de Mid
zomernachtsdroom met de volle
dige muziek is er in Nederland
nog nooit geweest."
Het stuk is door Ger Thijs terug
gebracht tot zijn meest wezenlij
ke handeling. „Als we het stuk
helemaal zouden brengen hadden
we, mét die mooie en romantische
muziek, wel een erg hoog slag
room- en fondantgehalte gekre
gen."
Wat het publiek mag verwachten
Ger Thijs, artistiek leider van het Nationale Toneel, regisseert in Carré 'Een midzomernachtsdroom', het openingsspektakel van het
Holland Festival. foto wfa
is een concertante uitvoering. De
muziek speelt de hoofdrol, de
tekst doet er even iets minder toe.
„De acteurs diepen de rollen niet
echt uit. Daarom spelen ze hun
rol gewoon met het boek in de
hand. Ze dragen tijdens de oor
stelling lampjes om bij te schij
nen, evenals trouwens de leden
van het orkest. Omdat het stuk
grotendeels 's nachts speelt heb
ben die lichtjes een feërieke wer
king - geheel in overeenstemming
met de aard van het stuk."
Het gebruik van tekstboeken ver
klaart al iets meer van die korte
repetitietijd. Hoewel aan de an
dere kant alle acteurs een dubbel
rol spelen. „We doen achttien
personages met negen acteurs.
Dat was in Shakespeare's tijd
heel gewoon," aldus Ger Thijs.
Het is in de tegenwoordige to
neelpraktijk overigens ook heel
gebruikelijk.
De Midzomernachtsdroom is een
ongecompliceerd speelstuk, zon
der veel pretenties. Het is ge
schreven voor een feestelijke ge
beurtenis, en dus uitstekend ge
schikt om de vijftigste editie van
het Holland Festival feestelijk te
openen.
Ger Thijs: „Als je het stuk leest,
dan denk je altijd: wat een draak.
Maar als het gespeeld wordt, ga je
elke keer weer voor de bijl. Het zit
vol poëzie, bloesems, natuurbeel
den. Het leukste onderdeel is het
'stuk in het stuk', de zes hand
werkslieden die het liefdesdrama
Pyramus en Thisbe instuderen.
Dat hoeven we met onze acteurs
helemaal niet te repeteren. Dat
doen ze vanzelf goed."
Als de Midzomernachtsdroom al
een strekking heeft, dan is het de
fataliteit in de liefde. Ger Thijs:
„Het is volslagen toeval op wie je
verliefd wordt. De verliefde per
sonages beelden eerder een thema
uit dan dat ze zichzelf uitbeelden.
In Duitsland wordt tegenwoordig
sterk de nadruk gelegd op de sek
suele component, en dat wordt
dan weer geïroniseerd. Ik zie het
stuk meer als een aardig ratjetoe:
een Griekse raamvertelling, met
een nachtleven vol keltische en
germaanse elementen. Het perso
nage Puck, de grote boosdoener,
is de verbinding tussen die twee
werelden. Je krijgt de indruk dat
Shakespeare maar wat deed, en
dat geeft ons het recht om dat ook
te doen. De komende dagen krij
gen we tijdens het repeteren nog
wel lumineuze ideeën."
Shakespeare schreef zijn sprookje
A Midsummer-Night's Dream
precies vierhonderd jaar geleden.
Het is een spel der vergissingen
dat zich afspeelt in Athens, and a
Wood near it, een komedie met
koningen en hertogen, met de ko
ningin der Amazonen, met een
liefdesdrank, met de Elfenkoning
en -koningin Oberon en Titania,
de elfen Pease-Blossom, Cobweb,
Moth en Mustard-Seed (Erwten
bloesem, Spinneweb, Nachtvlin
der en Mosterdzaad) en het raad
selachtige wezen Puck (Snaak),
'or Robin Goodfellow'.
Een Midzomernachtsdroom is een
romantisch stuk, hoewel ver voor
de Romantiek geschreven. Er be
staat een affiche van een voorstel
ling in 1816 in het Theatre Royal
Covent Garden in Londen. Een
aanplakbiljet bestond toen nog
uit louter tekst, en die tekst illus
treert mooier dan alles de aard
van het stuk:
„This present WEDNESDAY, Ja
nuary 17, 1816, Will be revived,
(not performed these 50 years) in
3 acts, Shakespeare's Play of A
Midsummer Night's Dream.
The Alterations principally by
Colman and Garrick, to introduce
the original Musick composed by
Ame, Battishill, and Smith
with Additions by Handel, Dr.
Cooke, &c.
The whole arranged, and the
Overture composed by Mr. BIS
HOP.
The Scenery, Machinery, Dresses,
Decorations and Dances are enti
rely new."
Wat de muziek betreft, blijkt uit
deze tekst dat al eerder bekende
componisten als Handel en Tho
mas Arne Rule Britanniazich
•tot de Midzomernachtsdroom lie
ten verleiden. Maar de topper
kwam in de 19e eeuw: tien jaar na
de hierboven gememoreerde
voorstelling van 1816 schreef Fe
lix Mendelssohn in 1826 zijn eer
ste Sommernacht-muziek, name
lijk de Ouverture, een sprookjes
achtig en feestelijk stuk. De com
ponist was 16 jaar.
Zijn leven lang is Mendelssohn
zich met het stuk blijven bezig
houden.
Het was geen toeval dat de kunst
lievende Pruissische koning
Friedrich Wilhelm IV Mendelsso
hn in 1842 opdracht gaf voor een
volledige toneelmuziek. Vooral
met de muziek van Mendelssohn
erbij wordt de sfeer van maan
licht en van zomernacht, van geu
rende bloesems en rondspokende
nachtwezens, zoals Shakespeare
die voor ogen had, ideaal verwe
zenlijkt.
I 'Een Midzomernachtsdroom', door
William Shakespeare en Felix Mendels-
sohn-Bartholdi. Amsterdam, Theater
Carré, 31 mei en 1 juni. Opening Hol
land Festival. Zaterdag 31 mei rechtst
reeks op Nederland 3 en op Radio 4,
20.15 uur. Uitvoerenden Het Nationale
Toneel, het Orkest van de 18e eeuw.
Hoofdrollen Porgy Fransen, Catherine
ten Bruggencate, Hans Dagelet, Johan
Ooms, Gijs Scholten van Aschat. Muzi
kale leiding Frans Brüggen. Bewerking
en regie Ger Thijs.
Door Marjan Mes
Theaterenscèneringen gebaseerd op
speelfilms zijn sinds kort erg gewild bij de
Nederlandse toneelgezelschappen. Wel
licht bij gebrek aan interessant nieuw re
pertoire, maar ook omdat zij al bijvoor
baat enig publiek succes garanderen. Het
komende seizoen worden meerdere voor
stellingen gespeeld waarvoor een speel
film als basis diende, zoals Scènes uit een
huwelijk bij het Noord Nederlands To
neel en De kus van de spinnenvrouw bij
Het Zuidelijk Toneel.
Het Zuidelijk Toneel presenteert al eer
der, in het Holland Festival, een produc
tie waarvoor een speelfilm het uitgangs
punt was: Faces van de onafhankelijke
Amerikaanse regisseur John Casavetes
(1929-1989). Deze uit minutieuze mo
mentopnamen van een huwelijkscrisis sa
mengestelde speelfilm won in 1968 vijf
onderscheidingen op het Filmfestival van
Venetië. Ivo van Hove regisseert het sce
nario onder de titel Koppen. Op 2 juni is
er in het Chassé Theater in Breda al een
'werkvoorstelling' van te zien, in een van
stoelen ontdane kleine zaal.
„Het wordt weer een soort experiment in
de trant van Splendids van Jean Genet",
onthult voorlichtster Ariane Berends van
Het Zuidelijk Toneel. Het publiek stond
toen in een kaal toneelhuis tussen een
groep gijzelende gangsters en kreeg de
enerverende sensatie zelf gegijzeld te zijn.
„Het publiek bevindt zich tijdens de
voorstelling Koppen in dezelfde ruimte
als de acteurs", weet Berends te vertellen.
„Ze zitten er eigenlijk bovenop. De hele
ruimte staat vol bedden (een idee van de-
corontweiper Jan Versweyveld) waar ook
de bezoekers op kunnen gaan liggen of
zitten." „Ik hoop dat de mensen zich er
aan over kunnen geven. Men kan niet in
een geriefelijk in de zaal naar een mooie
voorstelling gaan zitten kijken", zegt Be
rends bijna verontschuldigend. „Het Zui
delijk Toneel wil zich in de toekomst bij
dit soort experimenten toch wat meer op
een jonger publiek richten, dat zich thuis
Chris Nietveld speelt in de toneelvoorstelling 'Koppen' van Het Zuidelijk Toneel de rol die Gena Rowlands speelde in de
film Faces van John Casavetes. foto hzt
voelt in een dergelijke situatie."
„Oudere abonnementhouders willen nog
wel eens schrikken als ze onvoorbereid in
zoiets terecht komen. Bij Splendid's
moesten de mensen anderhalf uur staan,
wat best vermoeiend was, hoewel de
meeste bezoekers zo gefascineerd raakten
dat ze het wel volhielden."
De filmtitel Faces (Koppen) sloeg op de
veelal in close-up verschijnende
gezichten van een aantal mannen en
vrouwen, op de eerste plaats van het on
gelukkig getrouwde echtpaar, gespeeld
door John Marley en Gena Rowlands. De
ze schitterende, blonde actrice met grote
allure debuteerde in Faces, trouwde met
Casavetes en zou voortaan in al diens
speelfilms aangrijpend mooie hoofdrollen
vertolken. Het bekendst werden Casave
tes' films Husbands, Gloria, A Woman un
der the influence en Love Streams.
Regisseur Ivo van Hove zal niet, zoals na
Caligula wellicht voor de hand had gele
gen, gebruik maken van videofilm. Wel
wordt het een performance-achtige voor
stelling, waarin de improvisatiemusicus
Harry de Wit 'live' een belangrijke rol
heeft. Hij bespeelt zelf geconstrueerde
muziekinstrumenten en fungeert daar
mee als 'extra stem'. De Wit gaf eerder De
Tramlijn die Verlangen heet een soms
adembenemend geluidsdecor.
Voor Koppen maakte de componist te
vens een klankdecor bestaande uit grote
stadsgeluiden. Het echtpaar in Koppen,
gespeeld door Chris Nietveld en Warre
Borgmans (als gastacteur), gaat een nacht
op stap in de cafés en andere rumoerige
gelegenheden van Manhattan. De man
nen en vrouwen die zij ontmoeten, wor
den gespeeld door Camilla Siegertsz, Bart
Siegers, Steven van Watermeulen, Kate-
lijne Verbeke, Rob Das, Ramsey Nasr en
gastacteurs Katelijne Damen, Marthe Ge-
ke Bracht en Oda Spelbos.
Koppen laat 36 uur zien uit de huwelijks-
crises van een veertien jaar getrouwd stel.
De man stort zich in de armen van een
prostituee. De vrouw probeert op haar
beurt iemand in een disco op te pikken.
Deze scène was bij Casavetes zelf erg ge
liefd: „Ze probeert alles, het kan haar niet
schelen hoe belachelijk en zielig het is.
Waar het om gaat, is dat ze het heeft ge
probeerd. Is het niet beter om te vechten
en te verliezen dan te zeuren en in stilte
weg te kwijnen?", zei hij in een interview
naar aanleiding van Faces.
Alle films van Casavetes gaan over men
sen die worstelen met depressies en rela
tieproblemen. Allemaal min of meer sym
pathieke antihelden en underdogs, die
door improviserende acteurs werden ge
speeld voor een camera die hun gezichten,
lichamen en gewone dagelijkse doen
langdurig aftaste; het tegendeel van de
geromantiseerde Hollywood-manier.
Casavetes wist zo intensief het innerlijk
van de personages in beeld te brengen.
Als zorgvuldig ontlede momentopnamen
glijden zijn films voorbij, zonder duide
lijk begin of einde. Psycho-drama's zijn
het, over labiele huismoeders, brave huis
vaders en lichtelijk gestoorde outsiders,
zonder plot of ingewikkelde intrige maar
van een luchtig aandoende eenvoud en
met onverwachte humor.
Faces was een urenlange film in groot op
geblazen 16 mm zwart-witbeelden, met
intieme, ontmaskerende close-ups. Een
nacht waarop een paar mannen en een
paar vrouwen doorzakken met allerlei
banale gevolgen vandien: overspel, zui
pen, zelfvernietiging. Een boeiend, zeer
herkenbaar melodrama en een genadelo
ze ontleding van een veertien jaar oud,
vastgelopen huwelijk.
De grote kracht van de film zat in het spel
van de acteurs en in het onthullende ca
merawerk en veel minder in de dialogen.
Voor Ivo van Hove is het een enorme uit
daging om een vorm te vinden waardoor
Koppen ook in het theater een evement
kan worden.
'Koppen' van John Casavetes door Het Zuidelijk
Toneel is op maandag 2 juni te zien in het Chas
sé Theater (kleine zaal, 20.45 uur) in Breda. Van
af 7 juni in De Brakke Grond in Amsterdam in
het Holland Festival.
0
1
ANTWERPEN
West Side Story - Stadsschouwburg - 20.00 uur (29 mei t/m 1 r
Ontoereikend Adres - door Nieuw Raamtheater - Raamtheati,
Zuid - 20.00 uur (29 mei t/m 1 jun) "I
In Godsnaam - door TIL - Het Klokhuis - 20.00 uur (zo 15.00 Ui,rY
mei t/m 1 jun)
De Schipbreukeling - door Tom Van Bauwel - Theater de Zuiik
20.00 uur (t/m 31 mei) w
BERGEN OP ZOOM
Hans Liberg - de Maagd - 20.15 uur (30 en 31 mei)
BREDA
The sound of music - door Koninklijk Ballet van Vlaanderen q»
Theater - 30 en 31 mei om 19.30 uur, op 1 juni om 14.30 uur
DEN HAAG
Miss Saigon - VSB Circustheater - di t/m za 20.00 uur, zo 14.00 yil,
20.00 uur (t/m 10 nov)
Professor Bernhardi - door Nederlands Toneel Gent - KNs
20.00 uur (zo 15.00 uur)(29 mei t/m 1 jun)
ROTTERDAM
Eindspel - toneelgroep de Appel - Schouwburg (29 en 30 mei)
TERNEUZEN
Balletschool Liliane Butler - Nature - Zuidlandtheater - za 19.30
zo 14.00 uur (31 mei en 1 jun)
DONDERDAG
BREDA
Introdans - Barokprogramma live muziek - Chassé Theater - 20
uur
Kuituurtjes - cabaret, schrijfster Manon Uphoff, folkrockbandfn
bid A - PARA - 20.30 uur
EINDHOVEN
Hans Liberg - de Vier Jaargetijden - stadsschouwbrug - 20.15 ua
VRIJDAG
ETTEN LEUR
De Stille Kracht - toneel - De Nobelaer - 20.15 uur
OUDENBOSCH
Hans Dorrestijn - Dorrestijn viert oud en nieuw - Fidei et Arti-a
uur
ZATERDAG
BREDA
De ijsman kome - Theater van het Oosten - Chassé Theater -1]
uur
ZONDAG
BREDA
Balletgroep de Cirkel - dans - Chassé Theater -15.00 uur
Faces - toneel - voorpremière Holland Festival - Chassé Theater-I!
uur
EINDHOVEN
Haye van der Heyden - Mussen en Zwanen - stadsschouwbi
20.15 uur
MAANDAG
BREDA
Koppen - door Het Zuidelijk Toneel - Chassé Theater - 20.45 uur
DINSDAG
MIDDELBURG
Hans Liberg - De Vier Jaargetijden - Stadsschouwburg - 20.00 uur
WOENSDAG
EINDHOVEN
De ijsman kome - Theater van het Oosten - Stadsschouwburg-20
uur 1
Theo Maassen - cabaret - Neuk het Systeem - stadsschouwbur
20.30 uur
MIDDELBURG
De Stille Kracht - toneel - stadsschouwburg - 20.00 uur
TILBURG
Muziek is weten", schreef Ma
thijs Vermeulen, „muziek is g
loof. Muziek is het enige, b
trouwbare, openbarende geloo
Muziek is de altijd definitieve z
kerheid. Nooit ervaren wij vreu
de of smart, liefde of lijden, du
delijker, dieper, dringender, w
zenlijker dan wanneer muzie
spreekt over vreugde of sma
liefde of lijden. Nooit graven
dieper in de aarde, in de ziel of i
het verschiet dat Hemel heet,
in God, die altijd het toekomen
is, dan wanneer muziek ons dez
geheimen opheft en binne
voert."
Matthijs Vermeulen, componis
essayist, criticus. Muziek
voor hem een waarheid, het ulti
me baken. Ze nam hem in bez'
toen hij veertien was, eensklap
m een flits - het moet een wel
haast mystieke beleving zijn ge
weest. Muziek zou de allesbepa
lende factor blijven in het leve
van een fascinerend mens, gedre
ven, compromisloos en regelma
tig verzeild in conflicten, ge
hoond zoals hij zelf hoonde, jui
chend over de schepping maa
ook lijdend aan het leven. E'
Schakels -toneel met John Kraaijkamp e.a. - schouwburg -2D, M steeds, bij alle tegenslag en te
genwerking die hij in zijn streve
naar erkenning van zijn muzie"
ondervond, onwankelbaar ver
trouwend op wat zijn ziel he
dicteerde.
Op zijn negentiende heeft Ver
meulen genoeg van zijn geboorte
plaats Helmond en wat hij late
zal typeren als het duistere Zui
den. Met vijftig gulden van ee
Helmondse maecenas durft hij d
sprong naar Amsterdam te wa
gen. Hij heeft een muziekoplei
ding voor ogen, maar een officië
le studie zit er niet in. Wel is con
servatoriumdirecteur Daniël d
Lange bereid de jongeman grati
lessen te geven.
Het valt nauwelijks te bevatte'
met welk een vaart Matthijs Ver
meulen zich weet te ontwikkele"
tot een factor van belang in he
muziekleven van de hoofdstad
Weliswaar niet als componist, zo
als hem voor ogen stond, maar al
vlijmscherp criticus. Eerst bij D
Tijd en De Amsterdammer (de la
Matthijs Vermeulen
(1888-1967) is dit jaar
centrale componist in
het Holland Festival. I
de maand juni worden i
het Concertgebouw in
Amsterdam zijn zeven
symfonieën en het groo
ste deel van zijn kamer
muziek uitgevoerd. De
opwaardering van de in
Helmond geboren com
ponist, die tijdens zijn
leven weinig bijval voo
zijn eigenzinnige werke
ondervond, krijgt ook
gestalte door de publica
tie van een uitvoerige
biografie van musico
loog Ton Braas.
Door Johan Otten
Prins Claus vindt dat het Hol
land Festival moet blijven. Dat
schrijft hij in het boekje dat aan
staande zaterdag verschijnt bij
de openingsvoorstelling van de
vijftigste aflevering van dit eve
nement.
„Ik ben van mening dat juist het
Holland Festival met zijn vaak
baanbrekende, moderne en veel
zijdige karakter voor ons kunst
leven behouden dient te blij
ven", aldus Claus, beschermheer
van het festival. „Vernieuwing is
steeds weer de grote kracht van
het Holland Festival geweest;
zonder te ver vooruit te galoppe
ren en het publiek achter zich te
laten", schrijft hij.
Het jubileumprogramma on
39 verschillende producties
89 voorstellingen in totaal. 1
de beschikbare 89.000 kaarl
zijn er al bijna 40.000
Het boek Een Nederlands 11
der. Vijftig jaar Holland Fesii
is geschreven door Jessica
ten en uitgebracht door Walt
Pers. Voeten beschrijft on
meer hoe het grootheden als
hn Gielgud, Pierre Montei»,1
thy Berberian, Pina Bausch
(een jonge, debuterende) Luo
no Pavarotti verging op het
tival.
Naast prins Claus leveret
Hans Abbing, Jan Blokker
Abram de Swaan een 1
Van onze kunstredactie
Theatergroep Delta, gespeciali
seerd in voorstellingen over de
Moluks-Nederlandse relatie en
de Molukse historie en cultuur,
speelt op donderdag 12 juni in de
kleine Chassé-zaal in Breda de
voorstelling Riwayatku... toen, en
wat nu?
Op basis van interviews met een
twintigtal eerste generatie Mo
lukkers heeft de toneelschrijver
Pieter Vrijman een script ge
schreven, dat verder werd vorm
gegeven en geregisseerd door
Anis de Jong. Hij is ook acteur en
oprichter van theatergroep Delta,
het enige nog gesubsidieerde et
nische toneelgezelschap in ons
land. 'Hoe lang is het nu al gele
den? Vind je het goed als we een
ogenblik zwijgen? Zal ik een ver
haal vertellen? Wat moeten
doen? Een verhaal ve:
Goed, een verhaal. Laat vroel
weer onder ons komen. Nuf
dens het eten? Vertel toch!'
De theatervoorstelling Rivisfl
ku confronteert het publiek c
de herinneringen van de
Molukse migranten in Ne®!
land: hun gevoelens op het
ment van vertrek vanaf de
lukken in de jaren vijftig, f
varingen bij hun aankomst if"
derland en het moeizame int#
tieproces daarna.
In een toepasselijk, half-no£
gisch toneelbeeld van Vs!
Sturkenboom wordt er ge:
door Martijn Apituley, - -j
Goudsmit, Gita MoeJWj]
Maureen Parinussa en RuaV
husula.
boor Johan Otten
Achthonderdveertig pagina's dik
biografie van Matthijs Vermeu
Ion Braas op tafel. Wat zijn g
(Probleem is geweest bij het samei
van dit vuistdikke levensverhaa
weglaten, het comprimeren. Er t
overstelpende hoeveelheid materi
be taal van Vermeulen is bijzonde
et is moeilijk om die samen te
aarin heb ik een balans moeten
vmden."
Ton Braas (42), musicoloog en kc
gent, woont in Laren en is getrou
Udüia Vermeulen, dochter van k
ermeulen en Thea Diepenbrock.
ende een jaar of tien heeft hj ziel
j beziggehouden met de compc
be mens Matthijs Vermeulen. Hij
eerde op een proefschrift over
ek van Vermeulen en tekende
gens voor de meeslepende biograf
e geweld van zijn verlangen,
Wacht door De Bezige Bij.
s jong muziekstudent maak
„.^kennis met de muziek va,
.^Vermeulen. „Twintigwas ik,|
,,erste Cellosonate hoorde. Dj
r e nde cello-toon, de piano
