Wilde planten op grote schaal uit natuur geroofd
'Moei
nodig
O-Eu
Bezuiniging bedreigt bijzondere plantenverzameling in Leiden
Aids
So-ja-
so-nee
Kruidenboeken
Snuffelpaal
Beatrix-planten
Diepvriesplanten
Aantal vei
in Zeelanc
Begraven in grafheuvels
zeldzaam in Bronstijd
DE STEM
LIJF LEVEN
Koolhydraten
Krapper budget
WETENSCHAP kort
Water in atmosfeer planeten
Dit jaar vier shuttlevluchten
Voer voor astronomen
Nasa-technieken naar industrie
Robot naar asteroïde
De Spleiï]
schoen*
w
Pleidooi Kok
'Zweepslagen
voor rokers'
i i i i i
WOENSDAG 28 MEI 1997 E4
Door Wim Wormser
Zowel particulieren als handelaren
maken zich op grote schaal schuldig
aan de roof van wilde planten uit de
natuur. Orchideeën zijn zeer geliefd,
maar ook water- en moerasplanten
staan stevig in de belangstelling van
de dieven. Dat blijkt uit een enquête
onder zestig opzichters van de Vere
niging Natuurmonumenten waarvan
de resultaten gepubliceerd zijn in het
maandblad De Levende Natuur.
Een groot aantal soorten wordt meer of
minder regelmatig geroofd uit de 270
terreinen van Natuurmonumenten. Op
vallend bloeiende soorten hebben de
voorkeur. Vooral in het zuiden van ons
land wordt veel schade door planten-
diefstal gemeld. De slanke sleutelbloem
lijkt op de primula's die men in de win
kel kan kopen, maar is als wilde plant
zeer in trek. Hij komt in kleine aantallen
voor in Zuid-Limburg en enkele Bra
bantse terreinen. In sommige terreinen
keren de dieven elk jaar terug, zo meld
den opzichters.
Van de zwaar beschermde orchideeën
staan vier soorten in de Top Tien van de
meest uitgestoken planten. Veertien op
zichters meldden dat putjes in de grond
de plaats markeerden waar vroeger be
paalde orchissen voorkwamen. De plan
ten maken weinig kans in hun nieuwe
omgeving, want orchideeën zijn meestal
erg kieskeurig jegens hun omgeving.
Gagel staat vooral tegen de kerst in de
belangstelling. Uitgezonderd de enkele
terreinen die nog een knipvergunning
voor het struikgewas aan bloemisten
verlenen, wordt er veel clandestien ge
roofd.
De dotterbloem voert de lijst van de
meest gestolen waterplanten aan. In een
Brabants terrein werd waargenomen dat
in een poel alle waterviolier werd ver
wijderd. Vervolgens werden de planten
teruggevonden op een markt, vijftig ki
lometer verder. Iemand die werd betrapt
met vuilniszakken vol slangewortel, ver
telde dat deze bestemd waren voor medi
cinale verwerking.
Ook mossoorten zijn gewild. Op grote
schaal verdwijnen kussentjes mos in
kerststukjes en veenmossen in het
grondmengsel voor tropische planten.
Grappig genoeg blijft het rendiermos in
ons land buiten schot, terwijl het in
Scandinavische landen grootscheeps
commercieel wordt geoogst. Een ander
verhaal zijn koningsvaren, jeneverbes,
draadgentiaan en bremrapen. Enkele ke
ren gingen hele populaties daarvan met
de rover mee en bleef de terreinbeheer
der met de kale plek zitten.
Enkele soorten werden minder gemeld
dan verwacht, zoals zonnedauw en val-
kruid. Dat zijn plantjes die een genees
krachtige werking hebben en vroeger
wel regelmatig werden uitgestoken.
De twee onderzoekers, dr B. van Tooren
en ing T. Pelsma, vragen zich af hoe te
rughoudend een beheerder dient te zijn
bij het verspreiden van informatie over
vindplaatsen van zeldzame soorten. Bij
voorbeeld in het geval van excursies
komt het nog wel eens voor dat geshow
de planten enkele dagen later door on
verlaten worden uitgestoken.
Het nut van een herbarium
Herbaria zijn ook van belang
bij het onderzoek naar ge
neesmiddelen tegen kanker
en aids. Het NCI in Amerika,
een van de belangrijkste on
derzoekscentra ter wereld op
het gebied van kanker, ver
zamelt al een jaar of acht in
het wilde weg planten in het
tropisch regenwoud en test
die dan op de aanwezigheid
van werkzame stoffen.
Het Rijksherbarium is hier
zijdelings bij betrokken voor
het determineren van moei
lijke planten. Het NCI had
schors verzameld van Cal-
lophyllum, een boomsoort op
Noord-Borneo die tot de
hertshooiachtigen wordt ge
rekend. De boom bleek een
werkzame stof tegen aids te
bevatten. Onderzoekers wer
den onmiddellijk weer het
veld in gestuurd, maar het
bos waar de boom stond was
toen gekapt. Callophyllum
bleek ook nog eens een be
trekkelijke nieuwe, zeldzame
soort. Wat een pech!
Een herbanum-taxonoom
van de Harvard-universiteit
wist echter welke soorten
verwant zijn aan Callophyl
lum en ook waar die familie
leden staan. Ze zijn onder
zocht en ook daar zit de
werkzame stof in, in grote
concentraties zelfs. Nu staan
al klinische tests op het pro
gramma met deze stof.
Weet u nog? Om betere soja
bonen te krijgen, hadden on
derzoekers soortvreemde ge
nen in de sojaboon inge
bracht. Hun redenering:
waarom zou je die lange om
weg volgen van generaties
lang sojaplanten kruisen?
Wat een heisa is er rond die
genetisch gemanipuleerde
sojaboon geweest! Bijna ie
dereen had ethische bezwa
ren. Maar of je voor of tegen
bent, is niet louter een ethi
sche kwestie. Want er zijn
wel degelijk gevaren. Je kunt
in een laboratorium vreemde
genen inbrengen in sla, bij
voorbeeld om een krop te
krijgen die bestand is tegen
vraat door slakken. Maar
wat als er sla 'ontsnapt'? Als
er zaden in het veld komen
en zich daar kruisen met wil
de slasoorten als de Kompas
sla? Als dit soort ontsnappin
gen op grote schaal voor
komt, heb je kans dat de na
tuur op zijn kop gaat staan.
Dat is - als het verder met de
gezondheid snor zit - het
werkelijke gevaar van deze
genetische manipulatie. Je
weet niet welk effect die
soortvreemde genen hebben
op de stabilitiet van de soor
ten in het wild. In Leiden is
kortgeleden iemand gepro
moveerd op een onderzoek
naar deze uitwisseling van
genen tussen cultuurgewas
sen en wilde planten. Een be
langrijk hulpmiddel daarbij
waren de collecties uit het
Rijksherbarium met in de
natuur gevonden bastaarden
tussen wilde en cultuurplan
ten.
INFORMATIE
Wie nadere informatie wil omtrent
artikelen in deze bijlage, kan
tijdens kantooruren bellen naar:_
076-5312344 of 076-5312272.
Schriftelijk reageren kan ook.
Het adres daarvoor is:
De Stem, redactie Lijf Leven,
postbus 7229,4800 MB Breda.
Eindredactie: René van der Velden.
Het Rijksherbarium in
Leiden, gesticht in 1829
en inmiddels een van de
tien grootste collecties
van gedroogde planten
in de wereld, dreigt door
bezuinigingen in de pro
blemen te komen. Moe
ten we daar met zijn al
len wakker van liggen?
Door Peter Janssen
Wellicht bent u zelf wel eens aan
een herbarium begonnen. Leuke
hobby. Maar op een gegeven mo
ment gooi je zoiets weg. Stofvre-
ters zijn het, die gedroogde plan
ten. Af en toe valt er nog eentje
uit een boek, jaren geleden daar
in gelegd om te drogen, maar
stilaan vergeten. Weg dus met de
handel. En waarom zouden ze
dat bij het Rijksherbarium in
Leiden dan niet doen?
Heel simpel. Omdat we er profijt
van kunnen hebben. Zie bijvoor
beeld de stukjes op deze pagina.
Maar er is meer.
Herbaria als dat in Leiden -
waar ruim vier miljoen gedroog
de planten worden bewaard -
zijn van essentieel belang bij het
onderzoeken van de biodiversi
teit op aarde. Biodiversiteit, dat
betekent grof gezegd de veelvor
migheid van het leven op aarde.
En veelvormigheid is heel be
langrijk, indachtig het principe:
het een kan niet zonder het an
der. Alles hangt met alles samen.
De ene plant is afhankelijk van
de andere en dieren zijn afhan
kelijk van elkaar en van de plan
ten. Met elke boom die wordt ge
kapt verdwijnen niet alleen de
dieren, schimmels en mossen die
hij herbergt, maar ook de scha-
duwplanten die hij tegen het
licht beschermt en de dieren die
weer van deze planten afhanke
lijk zijn.
En dan kun je natuurlijk zeggen:
wat interesseert het mij dat de
hazelaar verdwijnt, of de drie-
teenmeeuw of de geringde aard
worm of de klokjesgentiaan,
maar dat is toch een beetje kort
zichtig. Elke plant die ver
dwijnt, of vooruit, bijna elke
plant die verdwijnt, wijst erop
dat er iets mis is met de omge
ving waar ze staat. En toevallig
is dat op zo'n dichtbevolkte pla
neet ook ónze omgeving. Boven
dien kunnen andere disciplines
profiteren van de kennis die het
Rijksherbarium vergaart. Kwe
kers, bosbouwers, ecologen, evo
lutie-biologen en zelfs geologen.
Een herbarium beperkt zich ui
teraard tot planten. Maar plan
ten zijn ook van eminent belang.
Ze staan, zeg maar, aan het be
gin van het leven. Planten zetten
met behulp van zonne-energie
water en koolzuurgas om in
koolhydraten, waaruit vrijwel
alle andere organismen hun
energie en bouwstenen halen.
Om een goed begip te krijgen
van de plantenwereld, moeten
we allereerst inventariseren hoe
veel soorten er eigenlijk zijn.
Daar zijn alleen schattingen van:
ongeveer 400.000 soorten algen,
misschien 25.000 soorten mos
sen, zo'n 15.000 soorten varens,
een slordige 300.000 soorten
bloemplanten en nog veel meer
soorten schimmels.
Een groot deel daarvan - zo'n
twintig procent van de bloem
planten en negentig procent van
de algen - is nog onbekend en
het percentage slecht bekende en
slecht geclassificeerde soorten is
nog veel hoger.
Er is dus nog werk zat aan de
winkel.
Het Rijksherbarium wordt ech
ter in zijn bestaan bedreigd door
een bezuiniging van meer dan
vijftig procent.
Het instituut is onderdeel van de
universiteit en daar is men meer
gespitst op studenten-aantallen
dan op de kwaliteit ^an het her-
Een oud herbarium uit de barok.
Het oudste herbarium in Lei
den is dat van Luca Ghini, dat
is aangelegd in de eerste helft
van de zestiende eeuw. Ghini
was hoogleraar medicijnen en
plantkundige, een combinatie
die toen zeer veel voorkwam.
Hij is het die begon met het
drogen van planten tussen pa
pieren. Zeg maar dat hij het
herbarium uitvond. Voor die
tijd werd de naam herbarium
ook gebruikt voor geschreven
lijsten van planten.
Van de herbaria uit vroeger
eeuwen is niet veel meer over.
De weinige die het Rijksher
barium heeft, zijn daarom we
reldtoppers. Ze zijn cultuur
historisch van bijzondere
waarde. Maar ook weten
schappelijk hebben ze belang.
Ze zijn aangelegd voordat
Linnaeus in de 18e eeuw de
planten de namen gaf die we
nu nog gebruiken. In die tijd
werden ook kruidenboeken
geschreven met de plantenna
men die toen gebruikelijk wa
ren.
Voor ons zijn ze dus onlees
baar. Maar dank zij die oude
herbaria (en de experts die de
opgenomen planten determi
neren) zijn die kruidenboeken
te 'vertalen'.
Een tak van de Calophyllum, die een werkzame stof tegen aids
blijkt te bevatten. foto's jacques peeters
Dat komt onder meer doordat de
universiteiten zelf met een
steeds krapper budget moeten
draaien. De enige hoop is nu ge
vestigd op minister Ritzen die
onlangs van de Koninklijke Aca
demie van Wetenschappen het
advies kreeg de drie Nederland
se herbaria - Leiden, Wagenin-
gen en Utrecht - samen te voe
gen tot één Nationaal Herba
rium en daar jaarlijks twee mil
joen aan te geven. De drie uni
versiteiten zouden daar samen
nog eens 8,6 miljoen in moeten
steken.
Een koopje, volgens de directeur
van het Rijksherbarium. Een
nieuw Nationaal Herbarium zou
mondiaal van groot belang kun
nen zijn voor de plantkunde en
de natuurbescherming.
Honderden amateur-plant
kundigen struinen jaarlijks
Nederland af om planten te in
ventariseren. Al hun gegevens
gaan in databanken bij het
Rijksherbarium. Door te letten
op veranderingen in de gege
vens kan de invloed van men
selijke activiteit op de flora
worden gemeten. Dat is nood
zakelijk bij natuurbehoud en
bij milieustudies. De wilde
flora fungeert dan als snuffel
paal.
Dreigt een plant uit te sterven,
dan kunnen eventueel maatre
gelen worden genomen. Want
misschien is het milieu wel
grondig verstoord. Soms lijkt
het er juist op dat een plant
het hier lekker doet. Het
Deens lepelblad bijvoorbeeld,
een plantje dat eerst alleen
langs de kust voorkwam en nu
in grote delen van het binnen
land.
Maar als er al vreugde was
over de toename, dan was die
van korte duur. Het Deens le
pelblad is een zoutminnende
plant en de uitbreiding volgde
precies het patroon van de Ne
derlandse wegen. De plant gaf
een indicatie van de verzilting
van wegbermen door de glad-
heidsbestrijding.
Toen het Rijksherbarium eind
vorig jaar een nieuw gebouw
betrok, werd dat door konin
gin Beatrix geopend. Het in
stituut bedacht haar met ge
paste cadeaus.
Zes 'nieuwe' planten werden
direct of indirect naar haar
genoemd. Zo hebben we nu het
Beatrix-mosklokje, een pad
destoel die in 1965 in de kas
van een rozenkweker werd ge
vonden en die kortgeleden als
nieuwe soort werd geïdentifi
ceerd.
Een nieuwe varensoort op
Nieuw Guinea heet nu Varen
van Oranje en een varen op
Borneo heeft de toevoeging
Eerbiedwaardige Koningin
gekregen.
Koninginnesatijnzwam is de
naam van een paddestoel die
in Drenthe is gevonden, een
boom op celebes kreeg als
soortnaam Majestatis en twee
orchideeën uit Azië kregen de
toevoeging Juweel voor de Ko
ningin en Vreugde van de Ko
ningin.
De grootste liefhebbers van
herbaria zijn de rupsen van de
tapijt- en de tabakskever. Ze
lusten er wel pap van. Vroeger
werden ze weggepest met
kwikchloride, maar sinds een
jaar of vijftien gebruikt het
Rijksherbarium een milieu
vriendelijker methode, die
voor de smikkelende rupsen
evenwel net zo desastreus is.
De planten gaan 48 uur in een
diepvries waarin het dertig
graden onder nul is. Iedere an
derhalf jaar zijn ze opnieuw
aan de beurt. Twee medewer
kers van het instituut hebben
er ieder een halve dagtaak aan
om de dozen met de 4,15 mil
joen gedroogde planten naar
de diepvries en terug te bren
gen.
In de tropen is die vriesmetho-
de niet voldoende. Daar zijn
de insecten zo agressief dat ze
de planten tussen twee vries-
beurten door toch nog op kun
nen vreten.
Oude collecties die vroeger
met gif zijn behandeld, zijn
daar nog intact, terwijl mo
derne collecties, die alleen
werden gevroren, goeddeeels
zijn opgevreten.
De infraroodsatelliet ISO van de Europese ruimtevaartorgani
satie ESA heeft waterdamp ontdekt in de atmosfeer van de bui
tenplaneten Saturnus, Uranus en Neptunus. Omdat die planeten
te koud zijn om zelf waterdamp te produceren, veronderstelt
ESA dat ze dat water van elders in zonnestelsel hebben opge
pikt.
De ISO-kunstmaan vindt trouwens water overal in het heelal
meldt ESA in een persbericht. Dat is op zichzelf niet verbazing
wekkend: zuurstofatomen die ontstaan als gevolg van de kern
fusie die de sterren brandende houdt, verbinden zich gemakke
lijk met volop in het heelal voorkomende waterstofatomen tot
watermoleculen.Ook het water op aarde is oorpronkelijk in het
heelal gevormd.
Omdat water onmisbaar is voor het ontstaan van leven, aldus
ESA, duidt de alomtegenwoordigheid ervan in het universum
erop dat ook voor het leven gunstige omstandigheden overal
moeten (kunnen) voorkomen.
Door het vervroegd afbreken van de vlucht van space-shuttle
Columbia half april en het opnieuw inplannen van deze missie
heeft het Amerikaanse bureau voor ruimtevaart Nasa enkele
wijzigingen aangebracht in het vluchtschema voor de rest van
dit jaar.
Er volgen nog vier shuttle-ruimtereizen. De hernieuwde vlucht
van Columbia staat begin juli op het programma. De geplande
wetenschappelijke experimenten op het gebied van micro
zwaartekracht worden dan alsnog uitgevoerd. In de eerste helft
van augustus volgt dan space-shuttle Discovery. Die brengt een
wetenschappelijke satelliet in de ruimte voor onderzoek van de
atmosfeer, die ook weer mee terug wordt genomen. Bovendien
wordt dan geëxperimenteerd met een Japanse robotarm die str
aks wordt gebruikt bij het internationale ruimtestation ISS.
In de tweede helft van september gaat Atlantis omhoog. Die
brengt weer een bezoek aan het Russische ruimtestation Mir. In
de tweede helft van november maakt Columbia de laatste ruim
tereis van dit jaar.
Dan worden weer onderzoeken uitgevoerd op het gebied van mi
cro-zwaartekracht en wordt opnieuw een wetenschappelijke sa
telliet uitgezet en later weer binnengehaald.
Astronomen zullen al hun kennis over sterren en zonnestelsels
opnieuw op hun juistheid moeten bezien. Dat is een van de con
clusies die wetenschappers hebben getrokken naar aanleiding
van het beschikbaar komen van de gegevens van de Europese as
tronomische satelliet Hipparcos. In juni verschijnen dikke cata
logi, zowel op cd-rom's als op het Internet en in druk. Deze be
vatten de resultaten van vier jaar aftasten van het heelal door
deze satelliet.
Er zijn nauwkeurige posities berekend van 120.000 sterren en
iets minder precieze van nog eens een miljoen andere. Hipparcos
werd in 1989 gelanceerd door een Europese Ariane-4-raket en
bleef vier jaar metingen verrichten aan de sterrenhemel. Twee
ontdekkingen zijn opvallend: enkele sterrenstelsels bewegen
zich in de richting van ons zonnestelsel om ons over één tot acht
miljoen jaar te passeren, en het heelal moet groter zijn dan tot
nu toe werd aangenomen.
Sommige sterren bleken ouder dan de schattingen over de leef
tijd van het universum. Die is nu opgeschoven naar circa twaalf
miljard jaar.
Het Amerikaanse bureau voor ruimtevaart Nasa heeft het als
een van zijn doelstellingen gemaakt de hoogwaardige technolo
gieën die zijn en worden ontwikkeld, aan de industrie ter be
schikking te stellen. Begin mei werden weer tientallen high
tech-uitvindingen uit de ruimtevaart gepresenteerd tijdens een
symposium in Californië. Nasa besteedt jaarlijks vijf miljard
dollar aan de ontwikkeling van nieuwe ruimtevaart-technieken.
Vele daarvan worden ook voor de (Amerikaanse) industrie ge
schikt gemaakt.
Bij die nieuwe technologieën is onder meer een systeem om afval
te verwerken van metaalbewerking, de productie van elektroni
sche halfgeleiders, van fotografische laboratoria, de voedselin
dustrie en ont-ijzing van vliegtuigen.
Andere ontdekkingen zijn nieuwe, hittebestendige materialen
voor remmen van vliegtuigen en auto's, nieuwe soorten magne
ten, nieuwe optische sensoren, nieuwe kunststoffen voor ge
bruik in motoren, lijmen, medische apparaten, warmtewissel
aars en sportmaterialen, nieuwe constructie-materialen, en
nieuwe systemen om dikte, stijfheid, kwaliteit en poreusheid te
meten.
Een robot haalt in september 2003 monsters van het oppervlak
van de asteroïde Nereus, die in 1982 is ontdekt. Het Amerikaan
se ruimtetuig vertrekt in januari 2002 met een Japanse raket, zo
heeft het Amerikaanse ruimtevaartburau Nasa meegedeeld.
De terugkeer van de landingscapsule is voorzien voor januari
2006, enkele weken nadat een andere Amerikaanse robot met
monsters van een komeet moet terugkomen. Het is voor het eerst
sinds de maan vluchten in de jaren zestig en zeventig dat mon
sters van hemellichamen naar de aarde worden gebracht.
Van onze verslaggever
Mensen uit de Bronstijd begroeven maar een klein deel van hun
doden in grafheuvels. Nog geen vijftien procent. Dat conclude
ren archeologen van de Leidse universiteit, die honderden graf
heuvels in Limburg en de Brabantse en aanpalende Belgische
Kempen onderzocht hebben.
wen en kinderen bijgezet."
De meeste mannen stierven tus
sen de dertig en veertig jaar, te
vergelijken met nu dik zeventig-
Er zijn resten van een vrouw van
zestig gevonden. Meer dan de
helft van 'de kinderen stierf in
het eerste levensjaar.
Over het waarom van de graf
heuvels is weinig bekend. 0™
niet hoe de toenmalige Kempi-
sche zandboeren over de dood
dachten. Misschien vereerden ze
goden, wellicht betekende het
cremeren het losbranden van de
ziel uit het lichaam, oppert drs-
Theunissen. „Het waren in eik
geval bijzondere plaatsen, die
grafheuvels. Anders zouden W
niet eeuwenlang bewaard en ge
bruikt zijn. Toen namelijk de ur
nenvelden kwamen, werden die
vaak tegen de rand van een graf
heuvel gelegd. Het kan een vor®
van voorouderverering geweest
zijn."
Wat er met de andere doden ge;
beurde, is niet duidelijk. Ook 8J
zullen wel verbrand zijn, en
resten uitgestrooid over het lw
of wie weet in een rivier.
Grafheuvels en cremeren zijn
hier bekend vanaf 2200 voor
Christus, zegt Liesbeth Theunis
sen, die komend najaar hoopt te
promoveren op de zuidelijke
grafheuvels en nederzettingen.
„We hebben de periode tussen
1800 en 1100 nader bekeken, de
midden-Bronstijd.
En dan heel speciaal een graf
heuvel vlakbij haar geboorte
plaats Knegsel. „Die is zes eeu
wen in gebruik geweest en er
zijn maar zestig mensen begra
ven. Eén dode per tien jaar. Als
je aanneemt dat daar minstens
drie boerderijen bij gestaan heb
ben, je houdt rekening met de
gemiddelde leeftijd, dan kom je
op hooguit vijftien procent be
gravingen in zo'n heuvelmonu
ment."
Het waarom zal waarschijnlijk
van praktische aard geweest
zijn. „Plaats was er genoeg,
maar het opwerpen van een heu
vel kost tijd en energie. Dat von
den ze niet iedere dode waard
kennelijk. Misschien ging het om
familiehoofden. Mahr er werden,
waarschijnlijk later, ook vrou-
Van Bommel-dealer
OOSTBURG (zondags open 14.00-18.^
4 katernen
ge Binnenkrant
Binnenland
Buitenland
Beurs
Economie
Sport
Zeeland
Grote Gids
A2
A3/A4
A5
A6
A7
B1/B4
C1 tfm C4
D1 t/m D8
RTV-programma's D7
w
Van onze Haagse redactie
Den Haag - De Amerikaanse pi
hebben gisteren gepleit voor m
den- en Oost-Europa. Zij dede
denking van vijftig jaar Mars!
zaal. De plechtigheid werd bijf
en 37 Europese regeringsleiders
Clinton was in zijn herdenkings
rede weinig concreet. Hij stelde
dat de lijn van de Marshall-hulp,
die in 1947 een begin maakte met
de wederopbouw van het door
oorlogsgeweld geteisterde West-
Europa, nu moet worden doorge
trokken naar de voormalige
Oostblok-staten.
„Toen konden niet alle landen
deelnemen," aldus de Ameri
kaanse president. „We kunnen nu
voor het eerst een onverdeeld en
democratisch Europa bouwen."
Tijdens een lunch met Clinton en
de Europese regeringsleiders op
paleis Noordeinde had koningin
Beatrix ook al gepleit voor een
verdere samenwerking met de
Midden- en Oost-Europese lan
den. Volgens haar heeft de soli
dariteit die na de oorlog in het
Westen groeide, zich nu naar die
landen uitgebreid. Zowel Kok als
Clinton legde in de Ridderzaal de
nadruk op de noodzaak van par
ticuliere investeringen in de
voormalige Oostblok-staten. Vol
gens hen is hulp aan deze landen
van essentieel belang. Niet alleen
voor de verdere ontwikkeling van
hun democratisch gehalte, maar
ook om van hen een rechtsstaat te
maken.
„De nadruk moet liggen op de in
frastructuur als de sleutel tot het
smeden van banden tussen de
volkeren van Europa," zei Kok.
„Schattingen van de benodigde
fondsen komen tot honderd mil
jard dollar. Alleen al vanwege de
enorme omvang van deze behoef
ten zal het grootste deel van het
geld van particuliere inves-
Van onze verslaggever
Middelburg - Het aantal verslaa
groeien in Zeeland. Vooral het
vorig jaar toe.
Het Zeeuws Consultatiebureau
noemt de drugsproblemen in A
rassend hoog'.
Landelijk mag het aantal alco
holverslaafden vorig jaar licht
gedaald zijn, in Zeeland nam dat
licht toe, meldt het jaarverslag
Jeruzalem (ap)-Roken is een
zonde en moet bestraft wor
den met 40 zweepslagen. Dat
is althans de mening van rab
bijn Ovadia Yosef van de ul
tra-orthodoxe Israëlische
Shaspartij.
De rabbijn, die zaterdag een
nieuwe religieuze wet tegen
het roken afkondigde, gaf
ook de tabaksindustrie ervan
langs.
Shas heeft tienduizenden
aanhangers onder de Sefar
dische joden in Israël. Iro
nisch genoeg zijn veel van
hen, onder 'wie Yosefs eigen
protégé parlementariër Arieh
Deri, stevige rokers.
