Weekend
Dat een zeug haar biggen opvreet, voorkom je door een konijn in het hok te zetten
Mijmeringen in
het jaar 2005
Kippenleed
Kalfsleed
HOE LANG MOGEN ZE LEVEN?
Licht
DE STEM
PE STEM
De varkenspest als breekijzer
voor een beter varkensbestaan?
Joep Dohmen las de plannen
van landbouwminister Van
Aartsen, zag het dierenleed in
Venray en sprak met de dieren
beschermers. Een verhaal over
het leed van honderden miljoe
nen schepsels.
Uitgelekt
Intensivering
Apen
2-3 jaar
18 maanden 6 maanden
5 maanden
7 weken
1 dag
nar
6 weken
melkkoe fokzeug
meststier batterij- fok- kistkalf
kip konijn
mest- mest- mest- mest- kuikens
varken kalkoen konijn eend haantjes
i i i i i
ZATERDAG 3 MEI 1997
<é&h.
Door Dirk Vellenga
Reken eens even uit hoe oud je zult zijn in het
jaar 2005. Ja, heb je dat? Dan weet je welke
leeftijd je hebt, als je een trein voorbij hoort
schieten die van Parijs naar Amsterdam gaat. Hij
buitelt met zo'n 300 kilometer per uur door het
Prinsenbeekse knikkerkuiltje, je ziet niet meer
dan een vage schim.
De trein zorgde acht, nee tien jaar tevoren al
voor een oorverdovende herrie. Er werd vele ja
ren gedebatteerd, gespit, gestort en gebouwd
en en passant gingen we een nieuwe eeuw bin
nen. Je staat daar te kijken in het weiland in
2005 en je bent vele jaren ouder en wijzer ge
worden En je schudt je hoofd. Je denkt: hoe
heeft iemand die blunderbaan kunnen beden
ken? Waarom zijn we er met z'n allen ingeston
ken?
Niemand kon in het midden van de jaren negen
tig over de horizon van de tijd kijken. Niemand
kon vermoeden dat de West-Europese mens in
een proces raakte dat hem een hele andere kant
uitstuurde dan iedereen dacht.
Het begon zo. De mens reisde, hij pakte twee of
drie keer per jaar zijn koffers en ging naar
Madeira, Bermuda en Australisch Nieuw-Gui-
nea. Hij trok lijnen over de hele aarde. 'Vorig
weekend wandelde ik nog op Jersey, morgen zit
ik in Rome.' Europa had geen grenzen meer, zijn
land was niet langer onafhankelijk, zijn gemeen
te was opgegaan in een groter geheel. Met zijn
elektronische speeltjes kon hij aankloppen in eik
dorpje van de wereld.
Mondialisering, globalisering, bedrijven gingen
allemaal internationaal werken, ze hadden En
gelse namen en gebruikten Engelse slogans. Je
wist niet meer wie je baas was en voor wie je iets
maakte. Thuis stortte de televisie hem in oorlo
gen en rampen in vreemde landen.
Er werd gesproken over de kosmos alsof het een
met het blote oog zichtbare koepel was. Plane
ten en kometen werden bekeken ais passerende
schepen. Gegoochel met lichtjaren bracht het
ontstaan van de aarde heel dichtbij en de ge
boorte van de mensheid was eergisteren. Laatje
opnemen in het tijdloze universum, fluisterden
genezers. Vlieg mee met de engelen, riepen pre
dikers.
De mens vergrootte zijn schaal. Hij raakte, [os
van huis en aarde en ontdekte dat het hem niet
gelukkig maakte.
De grote omslag kwam op die zondag toen Ne
derland helemaal lamgelegd werd. Aile andere
verkeer was verboden. Het was zo stil op die
morgen dat sommige kerkgangers dachten dat
de Heiland terugkwam op aarde. Maar het was
iets anders. Onze guldens werden opgehaald
door financiële vuilniswagens. Mensen stonden
met tranen in de ogen langs de weg. Ze zwaai
den naar het geld dat vele eeuwen van hand tot
hand was gegaan.
Ze voelden zich bestolen. En zo was het ook in
werkelijkheid. We zouden nieuw geld krijgen,
euro's. Nieuw geld dat koud was, niet stonk,
niet eens een geurtje had. In Nederland en De
nemarken werd het ingevoerd. De rest van Euro
pa zou later volgen, maar niemand had enig
idee wanneer dat dan was.
De geldwagens die uit Brussel kwamen, haalden
de Nederlandse bankgebouwen niet. Ergens on
derweg verdwenen ze in het niets. De helikop
ters zochten nerveus de wegen af, maar de die
ven waren spoorloos. Later doken zakken met
euro's op in Oost-Europa. Voor de Europese po
litie iets kon ondernemen, waren de euro's al
omgezet in Mercedessen.
De mens ging in zijn huiskamer zitten en ween
de, De schaal was te groot geworden, Hij ver
langde terug naar zijn eigen centen, zijn eigen
dialect, zijn eigen familie, zijn eigen buurt.
Waarom zou hij steeds maar ver van huis moe
ten? Hij was tevreden met wat er in zijn tuintje
groeide, je kon er goed van „eten.
De mensen wilden dat de koning terugkwam,
net als dat eerder was gebeurd in Roemenië en
Albanië en eigenlijk ook in Duitsland (keizer) en
Rusland (tsaar). Ze hadden het hele jaar door
een Oranje-gevoel en waren maar wat graag
onderhorig aan Koning Alex en Koningin Emily.
Op de plaats van Schiphol kwam een nieuw pa
leis met een kolossale tuin, waar de onderdanen
op zondag vrij mochten wandelen.
Nu sta je in het gras en zie je hoe de supersnelle
trein vaart mindert nabij het Pierre van Hooy-
donk-stadion. Hij remt uit alle macht. Verderop
sukkelt een kudde varkens over de spoorbaan.
Glanzende, kerngezonde, roze beestjes, die vro
lijk knorren. Je kijkt naar de trein. Wat is-ie lang.
En wat is-ie leeg! Er zit niemand in.
Je loopt terug naar je dorp en denkt: 'Konden
we de tijd maar terugdraaien.'
Het ellendige varkensbestaan
Door Joep Dohmen
De Venrayse varkensfokker stond
in de biggenstal en demonstreer
de zijn handwerk. Hij maakte
een sneetje in het achterwerk van een krijsen
de big en rukte er twee teelballetjes uit. Daar
na brandde de zoon van de fokker heel handig
het staartje af. De hond at het op en de fokker
gooide de balletjes naar de zeug, die ze veror
berde. Een andere big gilde. „Verdoven is niet
nodig," zei de varkensfokker. „Dit voelen ze
toch niet."
Het was toen de varkenspest in volle hevig
heid de Peel trof, dat minister Van Aartsen
van Landbouw zijn hart liet spreken. De var
kenssector moet, zei hij, veranderen van een
intensieve naar een meer extensieve vorm.
Van Aartsen noemde de Peel, waar hij op
werkbezoek een eindeloze rij varkensstallen
had aanschouwd.
Venray en omgeving is de Randstad van var
kensland. Het is de gemeente met de meeste
varkens van het land: 468.444 vleesvarkens,
zeugen, beren en biggen. Er staan lange rijen
stallen waarin de beesten hokken. Venray telt
veertien keer zoveel varkens als mensen. De
omgeving van de plaats is tegelijk de meest
verzuurde regio van West-Europa. De var
kenshouderij'is uit de hand gelopen.
De minister kondigde aan dat hij daarover
eens met de boeren en de politiek wilde pra
ten. De bewindsman zag in de ellende rond de
varkenspest óók een kans om de problemen
rond gezondheid, milieu en dierenwelzijn in
de varkenshouderij aan te pakken.
Details legde Van Aartsen neer in een vertrou
welijke discussienota, die prompt uitlekte via
het Agrarisch Dagblad. Van Aartsen wil, zo
blijkt, gefaseerd strengere maatregelen om de
huisvesting van varkens te verbeteren. De
mestafzet wordt geregeld in contracten met
een looptijd van vijf jaar. De aan- en afvoer
van dieren moet zonder tussenkomst van der
den gebeuren en de varkenstransporten moe
ten diervriendelijker worden.
Als het aan de minister ligt, komen er buffer
zones om de verspreiding van ziekten als var
kenspest te voorkomen. Nieuwe bedrijven ko
men tenminste een kilometer van andere be
drijven te liggen. Van Aartsen wil ook een hef
fingensysteem: wie veel varkens vervoert of
verplaatst, neemt meer risico's en moet een
hogere heffing betalen. Van Aartsen wil dat
de varkenssector in 2005 de maatregelen heeft
ingevoerd.
De Dierenbescherming mag meepraten over
de nieuwe opzet van de sector. De reactie van
woordvoerder Bob Nieman van de Dierenbe
scherming is voorzichtig. „De minister wil iets
gaan doen aan de leefomstandigheden van de
varkens en de manier waarop ze getranspor
teerd worden. Veel meer staat er niet in zijn
plan. Maar het is goed dat er over nagedacht
wordt."
Nieman noemt de nota van Van Aartsen een
'prachtige kans' om de Nederlandse varkens
een beter leven te bezorgen. „Het varkensbe
staan moet drastisch verbeteren. De toestand
is miserabel. Er is sprake van dierenmishan
deling op grote schaal."
Woordvoerder Geert Laugs van stichting Lek
ker Dier - niet uitgenodigd voor overleg door
de minister - is somberder. Hij noemt de plan
nen van Van Aartsen teleurstellend. Laugs:
„We hadden na de eerste woorden van de mi
nister even de indruk dat hij serieus werk zou
maken met het verbeteren van het welzijn van
de varkens. Na het uitlekken van zijn nota
stellen we vast dat het welzijn hoegenaamd
geen rol speelt. Uitgangspunten zijn het te
gengaan van besmettingsrisico's en het terug
dringen van mestproblemen."
Het is, zegt Laugs, verontrustend dat varkens
volgens de minister gehuisvest worden in
Groen Label-stallen. Dat zijn stallen waar op
een technologische manier een oplossing ge
zocht is voor het ammoniak- en mestpro
bleem. Dichte stallen met lopende banden en
luchtfilters. Laugs: „Een poepfabriek met
leefomstandigeheden die niet wezenlijk bij
dragen aan het welzijn van de dieren. De
maatregelen leiden niet tot extensivering,
maar tot intensivering van de sector."
De stallen moeten voldoen aan de eisen van
het Varkensbesluit. Dat dateert van november
1994 en is opgesteld in overleg met de boeren-
organisaties. Lekker Dier en de Dierenbe
scherming constateren dat de regels van dat,
voor de sector soepele, besluit niet nageleefd
worden.
Dat blijkt ook uit controles van de Algemene
Inspectie Dienst (AID) van het ministerie van
Varkens zijn groepsdieren. Ze hebben een natuurlijk scharrelgedrag, hebben ruimte nodig. Het korte leven dat de mestvarkens nu rest,
slijten ze in smalle, donkere hokken op koude roostervloeren die hun poten kunnen vervormen. foto jaqueline james
landbouw. Die toonden medio vorig jaar aan
dat tachtig procent van de varkenshouders
hun zeugen in te kleine hokken hield. De be
drijven lapten massaal de voorschriften van
het Varkensbesluit aan hun laars.
Minister Van Aartsen gaf de varkenshouders
toen een half jaar de tijd om orde op zaken te
stellen. De AID kreeg opdracht gedurende die
periode - tot 1 januari 1997 - niet meer te con
troleren.
Of de hokken inmiddels wel voldoen, is de
vraag. De varkenspest kwam er tussen en daar
is de AID sinds februari druk mee. „Gecontro
leerd is er nog niet," bevestigt een AID-
woordvoerder. Laugs: „In de nieuwe plannen
van Van Aartsen moeten de varkenshouders
nu in 2005 aan de strengere eisen van het Var
kensbesluit gaan voldoen. Dat is weer uit
stel."
De afstand die Van Aartsen tussen nieuwe en
bestaande varkensbedrijven wil, leidt, vol
gens Lekker Dier, tot intensivering en ver
plaatsing van bedrijven. Laugs: „Wat ik Van
Aartsen maar niet hoor zeggen, is dat er we
zenlijk minder varkens in Nederland moeten
komen."
De totale Nederlandse veestapel telt ruim 70
miljoen dieren, waarvan 14,4 miljoen varkens.
Het aantal dieren dat de bio-industrie ver
bruikt, is echter veel groter. Zo'n 400 miljoen
per jaar. De industrie laat de beesten maar
even in leven. Vorig jaar werden alleen al 300
miljoen kippen en kuikens geslacht.
De misstanden in de varkenssector zijn illus
tratief voor de situatie in de hele bio-indus
trie. De basis van die industrie is gelegd in de
jaren zestig toen consumenten meer en goed
koper vlees wilden. Bedrijven werden met
steun van het ministerie van Landbouw uitge
breid en geautomatiseerd. De Rabobank stak
er miljarden in en is nu in feite de grootste
varkensboer.
De Dierenbescherming pleit al jaren voor in
voering van een varkensvriendelijk systeem.
Varkens zijn groepsdieren. Ze hebben een na
tuurlijk scharrelgedrag, willen buiten wroe
ten in modder, hebben ruimte nodig. Het kor
te leven dat de mestvarkens nu rest, slijten ze
in smalle, donkere hokken op koude rooster
vloeren die hun poten kunnen vervormen.
Fokzeugen worden vastgebonden en kunnen
hun hele leven geen kant op tussen de ijzeren
hekken. Het castreren van de biggetjes, zoals
door de fokker in Venray, is gebruikelijk in de
branche. Omdat vlees van geslachtsrijpe man
nelijke varkens een vieze geur kan versprei
den, worden de biggen na de geboorte zonder
verdoving gecastreerd. Het Varkensbesluit
laat dat toe. Alleen varkens ouder dan vier
weken moeten verdoofd worden. Maar in de
praktijk worden biggen gecastreerd als ze
twee weken oud zijn.
Volgens de Dierenbescherming is het een pijn
lijke ingreep. Nieman: „De beesten krijsen zo
hard dat sommige boeren oordoppen dragen.
Er zijn geluiden tot 60 decibel gemeten."
Pijnlijk is ook het knippen van tandjes en
staarten. Dat gebeurt omdat de biggen elkaar
bijten. Uit verveling en bij gebrek aan wroet-
mogelijkheden op het beton. Het Varkensbe
sluit zegt al twee jaar dat knippen niet routi
nematig mag, maar enkel als daar 'aanleiding'
toe is. De meeste varkensboeren knippen ge
woon door.
Het welzijn van de dieren ontmoet tot nu toe
weinig begrip bij de sector. Het is een harde
branche, waar varkens geen schepsels van
God zijn, maar hompen vlees. Varkensboeren
zijn gevoelloos geworden voor het gegil. De
normen zijn in dertig jaar bijgesteld. De sec
tor denkt nu zoals de varkensfokker uit Ven
ray. Volgens hem bomt het niet wat hij in zijn
te kleine hokken fokt, als het maar geld ople
vert. „Als het moet, fok ik apen," zei hij.
En de consumenten van de varkenshaasjes,
koteletten en frikadellen? Die zijn boos over
een bericht dat in Hilvarenbeek zwerfkatten
wellicht worden doodgeschoten omdat ze het
varkenspestvirus kunnen verspreiden, en zijn
doof voor het gejammer en gekerm in de stal
len.
Maar zo ruw was de varkensfokker uit Venray
ook weer niet. Want huppelde daar niet heel
leuk een wit langoor-konijn in het hok van een
zeug die op het punt stond te werpen„Baren
de zeugen hebben nogal eens de neiging de
eerste de beste big te verslinden,zei de var
kensfokker. „Als ze iets willen verslinden,
kunnen ze beter dat konijn van vijf gulden op
vreten dan een big."
Kippen zijn de grootste slachtoffers vai
de bio-industrie. Driehonderd miljoe
worden er jaarlijks in Nederland
slacht; legkippen en vleeskippen. H(
slechtst ziet het eruit voor haantjes vj
het legras. Die leven een paar uur ei
verdwijnen daarna in een plastic zal
met koolzuurgas. De dood kan een ha!
uur op zich laten wachten. Sneller is eei
machine die de levende haantjes ver
snippert.
De hennetjes van het legras verhuizei
als ze 21 weken zijn naar een legbedrijl
Het is een onnatuurlijk leven in
pelde legbatterijen: minieme hokjes var
draadgaas. De hennen kunnen niet
hun vleugels uitspreiden.
De batterij maakt het natuurlijk gedraj
van de kippen - een stofbad en scharre
len - onmogelijk. Opsluiting maakt
agressief, ze pikken elkaar dood als a
de kans krijgen. Met een warm mei
wordt daarom de (gevoelige) snavel al
gesneden. Zonder verdoving. Na drie
honderd eieren gaan de hennen naareei
soepfabriek.
De bio-industrie heeft onderwijl i:
speeld op de veranderende consumen-
tenbehoefte en 'scharrel'-eieren
dacht. De omstandigheden voor schar-
relkippen zijn iets beter, maar niet goed
genoeg. Beter af zijn de legkippen dit
een vrije uitloop naar buiten hebben.
Vleeskippen leven kort. De kuikens
worden in zes weken vet gemest,
tienduizend lotgenoten zitten ze in
schuur zonder ramen. Vleeskippen li
den aan chronische stress en groeien
hard dat een deel vroegtijdig bezwijk!
De rest belandt in de slachterij waar
met een snelheid van honderd beesten
per minuut elektrisch worden verdoofd
Als het goed is. Door een te zwakkt
stroom worden, volgens Lekker Dier,
miljoenen kippen onverdoofd geslacht
en als ze pech hebben levend gekookt.
riMuad
Melkkoeien zijn melkmachines, maai
worden het minst slecht behandeld dooi
de bio-industrie. Ze lopen in een wei
mogen jaren leven. Om de melkproduc
tie hoog te houden wordt ervoor
dat de melkkoeien elk jaar een kalf krij
gen. Een pasgeboren kalf wordt bij de
moeder weggehaald. Als het een vrou-
welijk dier is, wordt het opgefokt tol
melkkoe.
Stiertjes vergaat het minder goed. Ze
gaan naar een mesterij waar ze meestal
een ellendig kort leven slijten in
piepkleine kist, een methode die oi
meer in Engeland verboden is.
is nauwelijks mogelijk, contact met an
dere kistkalfjes is er niet.
De kalfjes staan of liggen op een rooster
in het schemerduister. Omdat consu
menten denken dat blank kalfsvlees lek
kerder is - wat niet zo is - krijgen dc
kalfjes een ijzerarm dieet. Dat
voor permanente bloedarmoede. In het
voer zitten wél grote hoeveelheden anti
biotica, nodig om de beesten op de been
te houden. Een half jaar na de geboorte
worden de 150 kilo wegende kistkalve
ren, die nauwelijks kunnen lopen, het
slachthuis ingejaagd.
Dikbillen zijn vleesstieren, gekweekt op
erfelijke afwijkingen, die van het run!
een vleeskolos maken. Ze zijn bedacht
vanwege hun grote opbrengst aan bief
stukken. Dat gaat ten koste van hun or
ganen en ze zijn daardoor bevattelijks
voor ziekten. Een dikbil-kalfje wordl
vanwege zijn afmetingen gewoonlijk
met een keizersnede geboren. Als het er
uit gehaald is, gaat het rechtstreek!
naar een mesterij en kan de moederkot
een nieuwe dikbil werpen.
Dansen is plezier voor twee. Leraren en veert
qen geloven dat nog. Docenten vanwege h
ring en broodwinning, gevorderde brugpiepe I
dat het een van de weinige mogelijkheden
zonder gevaar voor politiek correcte terec
ging, met tastbare opwinding seksueel te b,
ren Voor de rest van de mensheid is dans o
te kijken. Vanuit een veilige schouwburgs
beschermend met glazen volei
Vroeger
veraffe ci
vanachter een beschermend met
tafeltje.
Dansen is hogeschoolwerk voor specialiste
trainde balletters, ver doorgeoefende ziivei
ren, verveeld ervaren nachtdubontkleedsters
pep en speed gevulde doorhalers. De lol
dans ligt in de waarneming. Gedeeld gend
verdwenen. De danser verricht, al dan niet I
voldoening, zijn prestatie en de kijker schou-
Als het hem bevalt met een glimlach, maar
onder de Indruk van de inzet en de lang vol
den lichamelijke arbeid.
was dat anders. Bij kleine kinde
culturen is het nog zo. Een kring d.
gen verzamelde zich. Om feest te vieren of
wen. Een eerste of een stel begon. Langzan
volgden anderen, werden in de kring gei
stapten er weer even uit om lucht te krijger!
toe en hervatten het bewegingsspel. Dans1
doeld om de eigen emotie uit te drukken, j
Na eeuwen van beschaving werd dans to'
sierlijkheid. Koningen, vorsten en pausen
verluchtiging van hun ontvangsten dansen,
eigen hofhouding en naderhand door de
specialiseerde en bekwame leden daarvan,
pressie meer van enig eigen doorgeleefd
maar vastgelegde codes en patronen. Era-
en bij voorkeur ingewikkeld.
Toch was de afstand tot de tijd van eigen
niet onoverbrugbaar. De Zonnekoning da
mee. Zijn maitre danseur en tevens hofer
ensembleleider Jean-Baptiste Lully ontwier
ten, componeerde de muziek erbij en tikte
staf op de grond de bewegingsmaat. Zo h
toen hij een keer per ongeiuk op zijn ei
stampte met zijn stok, het meteen het eind
loopbaan en leven betekende. Hij overleed
zelf toegebrachte verwondingen. De gel
was tragisch, want de uitvoering waarop h
luk plaats vond,, werd georganiseerd om h
van Lodewijk XIV te vieren.
Lully zorgde ervoor dat zijn koning, moch
drang voelen, mee kon doen. En dat gebeu
Hij was ongeveer de laatste waarlijk gi
vorst die het tot dansroem bracht. In de
eeuwen was die nog alleen weggelegd
neelkledij verklede namaakprinsen en hu
Het staatshoofd betaalde nog slechts en
amuseerd.
In recenter jaren is dans tot een serieuze k
uitgegroeid. Choreografen bedachten na
tijd van hofcultuur en daarop volgende pe
mysterieuze, groot geënsceneerde
nieuwe vorm van uitdrukdans. Geen i
van de danser, maar een bedoeling van d
per. Verlatenheid, mislukte relaties,
seksualiteit, milieuproblematiek, onmo
van contact, het is allemaal in dans tere
men. Duncan, Jooss, Bausch, Van Manen,
ne, Graham, Béjart. Kylian, Van
Schayk, zij allen staan voor serieuze dans
benemende thema's. Wie een avond n
gaat, krijgt in atletische lichaamstaal de
blematiek voorgeschoteld.
Niet echter bij een nieuwe ster aan het
ment, een jonge Engelsman die in Den
bij het Danstheater en wiens naam de
dig dekt. Paul Lightfoot, Lichtvoet. En I
humoristisch is zijn werk, zonder dat het o
wordt. Het blijft serieuze dans, maar met
oog, zodat publiek en uitvoerenden wee
samen genoegen kunnen beleven.
Lightfoot is 31 en schrijft pas sinds 199
danks heeft hij al vijftien balletten op zijn
thema's zijn niet lichter van aard dan di
zwaar op de hand zijnde collegae. Ook bi
broze wereld en kwetsbare mensen. Maar
minste zelfspot in, komische elementen,
ting, grapjes, en normaal i
uitzichtsloos leven. Zijn nieuwste'r
twee weken geleden in première in Den
zaal zat afwisselend ademloos mee te
tuchtig te lachen. Wat hij
Rimsky-Korsakovs Spaanse fantasiemuzie
de, zweepte op, sleepte mee. Het was tl
tig feest en ernstige inhoud. Een verlokker:
van vreugde en spel, doorweven met
van nimmer beklemmende dreiging.
'Shangri-la' heet dit ballet en het v
een idyllische, alleen in de verbeelding
Plek. Dat is zijn werk ook. Een hemel
waarvan iedereen weet dat hij niet
die zo verlokkelijk is dat het de moeite
er naar te verlangen. Niet uitzichtsloos
hoop op beter, maar simpelweg om t
sleur en somberheid met wat 'fantasie
ken. Lightfoot is een vormgever van draa
beid. Eindelijk weer dansplezier voor ied
