'Paradijs ligt vlak naast hel'
DE STEM
Pamela Anderson
weigert seksscènes
Graficus en hulpverlener Jan Montyn is altijd onderweg
Script woordblinde
taxichauffeur
succes in Hollywood
Geld Prins Bernhard
Fonds naar project
vrouwenliteratuur
TROS en EO beboet
voor Kook TV Plus
D1
Brand New Heavies
Tuatara
Sharon Shannon
Leslie Dowdall
Gids
i i
WOENSDAG 30 APRIL 1997
Door Koos Tuitjer
De graficus Jan Montyn
bracht een bliksembezoek
aan Nederland. Vijf dagen
waren precies voldoende
om de opening van twee ex
posities bij te wonen, elf le
zingen over oorlog en vrede
te houden en vrienden te
ontmoeten. Inmiddels is de
72-jarige kunstenaar terug
in z'n Thaïs atelier. Maar
vandaag of morgen zal hij
ook weer onderweg zijn om
elders humanitaire hulp te
brengen. Een gesprek op
Montyns Amsterdams
adres.
Twee hoog, vlak achter de Albert
Cuypmarkt, huurt hij nog steeds
woonruimte. De inrichting herin
nert aan de periode, dat hij - 25
jaar geleden - de etage betrok.
Onder meer een Vietnamposter
aan de muur, luchtige stalen meu
bels en een dubbel matras op de
vloer. In deze pijpenla is de we
reld stil blijven staan. Een won
derlijke gewaarwording als het
om Jan Montyn gaat. Want die is
zo onrustig als stromend water.
Jan Montyn, graficus en hulpver
lener. Een man met een verleden.
Gereformeerd opgevoed, matroos
bij de Kriegsmarine, een razende
patiënt in een krankzinnigenge
sticht en er toch bovenop geko
men. Daarover zwijgen, weigerde
hij. De schrijver Dirk Ayelt Kooi
man luisterde twee jaar naar zijn
verhaal en schreef op wat hij
hoorde. Dat boek - Montyn - is
vijftien jaar later nog steeds in
roulatie.
Oorlog geselde zijn jeugd. De ge
selingen van andere oorlogen pro-
beert hij voor anderen op te van
gen. Jarenlang begeleidde Jan
Montyn kindertransporten uit
Zuid-Oost-Azië naar Europa en
Amerika. Nu waagt hij zich nog
steeds aan gevaren. Hij bezorgt
medicijnen op plaatsen, waar
hinderlagen dreigen, 's Nachts op
pad en je overdag schuilhouden.
Vijf etmalen heen, drie etmalen
terug. Te voet.
Protesteren
Deze acties houden Montyn bezig
sinds de Vietnamoorlog. Jan
Montyn: „Tegen die walgelijke
oorlog kon je hier in Nederland
alleen maar protesteren. Maar
daar kwam voor mij verandering
in, nadat ik een KLM-manager
die in het gebied werkte, ont
moette. 'Jij bent beeldend kunste
naar', zei hij 'Dan heb je vast wel
tijd om kindertransporten uit
Vietman te begeleiden'."
Om die conclusie moet hij nog
steeds lachen. „Ja," zegt hij, „zo
wordt er over kunstenaars ge
dacht. Maar ik heb in elk geval ja
gezegd. De volgende dag lag er
een ticket bij mij in de bus."
„Het gaat daar nog steeds door,
met de ellende. Ik ben ook nooit
meer gestopt. Nu zijn er de medi
cijnentransporten. Ik doe dit voor
de mensen van Artsen Zonder
Grenzen. De verkoop van mijn
werk loopt nog steeds erg goed. Ik
heb dus geld om mijn inzet te be
kostigen. Voor het goede doel reis
ik veel naar Europa en Amerika,
jk houd lezingen om de mensen
nier in het geweer te brengen. Dat
*Jan Montyn: „Reizen is werken. Ik heb de ruimte nodig om te
kunnen werken. Onderweg zie je het anders, objectiever.
FOTO THEO VAN ZWAM
werkt. Altijd vraagt er wel ie
mand: 'Wat kan ik doen?' Op die
manier kunnen wij weer medicij
nen kopen.
Uitnodigingen voor het houden
van lezingen, krijgt hij onder
meer via het project Schrijvers
Op School. Jan Montyn: „Mijn
boek, of beter óns boek, wordt
nog steeds gelezen. Op veel scho
len speelt het ook een rol bij het
vak maatschappijleer. Montyn is
onderhand aan zijn negende druk
toe. Bovendien verscheen er ook
nog een editie in de Buikreeks, al
leen al goed voor 35.000 exempla
ren."
„Het verhaal dat ik op scholen
ophang, gaat over keuzes maken.
Ik vertel a l'improviste. Als ze
vervolgens vragen hebben, ant
woord ik ze recht voor de raap. Ik
heb het over seks, liefde, oorlog,
vrede en mijn werk. Maar mijn
publiek zijn geen kinderen meer.
Ik merk dat de schooljeugd die ik
bereik, echt betrokken is bij de
materie."
Zelf heeft hij een dochter van te
gen de twintig. Haar middelbare
school was een Franse school. In
middels studeert ze in Nederland.
Jan Montyn: „Ze kwam op haar
zestiende naar Delft. Wilde koste
wat het kost technische natuur
kunde studeren. Dat heeft ze noch
van mij, noch van haar moeder,
die vertaalster is. Het gaat heel
goed. Ze is nu derdejaars."
Grappig
„Het grappige is, dat zij hier
steeds met mijn boek geconfron
teerd wordt. Zodra mensen in de
gaten krijgen, dat zij mijn dochter
is, is het eerst: 'God, leeft-ie nog',
maar dan beginnen ze meteen
over het boek."
„Ik heb haar heel vroeg mee geno
men naar de kinderkampen in
Zuid-Oost-Azië. Ze wist dus waar
ik mee bezig was. Ik heb haar in
Frankrijk eens gevraagd, of ze het
niet erg vond, dat ik zo voortdu
rend onderweg was. En of ik dat
werk maar liever niet op zou ge
ven. Weet je wat ze zei? 'Dan kijk
ik je nooit meer aan'."
Je bent na zo veel jaar nóg steeds
onderweg.
„Dat is nu eenmaal de wereld. We
zijn altijd onderweg."
Maar denk je onderhand nooit:
nou blijf ik eens thuis om voor
taan lekker voor me uit te gaan
zitten staren?
„Oh, maar dat doe ik vaak ge
noeg. Dan pak ik een kratje pils
en dan ga ik heerlijk onder een
palmboom zitten."
Maar denk je dan nooit: ik ben het
nou wel zat met al die oorlogen en
ellende?
„Als je het zat bent, los je het pro
bleem nog niet op. Natuurlijk
raak ik morgen liever werkloos.
Maar kijk: ik woon nu in een ge
bied, waar paradijs en hel heel
dicht tegen elkaar aan liggen.
Dan loop je nooit weg. Je bent er
een deel van geworden."
„Het is heel simpel, waarom je dit
allemaal doet. Leven is een love
story. Als je van iemand houdt,
die ziek is, loop je toch ook niet
weg?"
OK., dan nog één keer: zou je je
Gravure van Jan Montyn
op je 72e dan eindelijk niet eens
uitsluitend op je kunst willen
storten?
Jan Montyn (verbaasd): „Ik doe
niet anders. Mijn vak is mijn be-
staansbron. Ik kan er godzijdank
van leven. Iedereen die mijn werk
koopt, maakt dat leven mogelijk."
„Onderweg teken ik. Wat dan
ontstaat zijn bijna klassieke teke
ningen. Trouwens volgens de
kunsthistorici ben ik ook een
landschapsschilder pur sang.
Soms aquarelleer ik ook op reis.
Dan gaat het om een directe ver
slaggeving van wat je mee
maakt."
„En verder maak ik mijn etsen. Ik
schilder met puur zoutzuur op de
plaat. Heel spontaan, in vijf se
conden soms. Dat is nou mijn ma
nier van schrijven. Ja, gewoon
zoutzuur, een heel ordinair goed
koop product. Overal ter wereld
te koop. Heel gemakkelijk dus."
Hoe zitje in Thailand?
DE MEEST interessante cd van
The Brand New Heavies is en
blijft Heavy Rhyme Experience
Volume 1 uit 1992, een fraaie fu
sie tussen de vlotte jazzdance
van de Heavies en de vurige raps
van mensen als Gang Starr,
Main Source en Kool G. Sinds
dien is het vergeefs wachten ge
weest op Vol. 2. (De combinatie
tussen de twee stijlen zou in
middels ook wat gedateerd
overkomen.)
The Brand New Heavies zijn na
Heavy Rhyme... verder gegaan
op de keurige jazzdance-toer.
Brother Sister uit 1994 was bij
voorbeeld een aangename, maar
tamelijk gelikte cd. Van de nieu
we plaat Shelter kan hetzelfde
gezegd worden. Goed, zangerer
N dea Davenport is vervangen
door Siedah Garret. Het verschil
valt echter amper op want bei
den hebben een mooie soulstem.
De nieuwe cd opent met zomer
se, swingende klanken. De aan
dacht wordt dan nog even vast
gehouden maar vervolgens
glijdt de muziek al snel langs je
heen. Het is weer grotendeels
brave jazzdance, bijna gladde
soul. Alleen een funky instru
mentaal nummer (Once Is Twice
Enough) doet je tegen het einde
even opveren. Voor de rest is het
muzikaal behang, van een gede
gen kwaliteit, dat wel, zodat The
Brand New Heavies nog altijd
zijn te prefereren boven Sky Ra
dio. (FFRR/Mercury)
PAUL VERLINDEN
VAN DE leden van het gezel
schap Tuatara ken ik alleen Pe
ter Buck van naam. In een ander
muzikaal leven is hij gitarist bij
REM. Met de muziek van REM
heeft die van Tuatara niets van
doen. De cd Breaking the Ethers
laat instrumentale klanken ho
ren die je zou kunnen omschrij
ven als een mengeling van jazz
en etnische klanken. De saxo
foon en de akoestische bas ne
men een belangrijke plaats in,
net als tal van exotische trom
mels en dito percussie-instru
menten.
Breaking the Ethers is ietwat
plechtstatig van sfeer. Er zit
weliswaar een zekere meesle
pendheid in, maar toch heeft de
muziek iets mijmerends. En om
dat er zo nadrukkelijk voor een
arsenaal aan bijzondere instru
menten wordt gekozen gaat er
de nodige pretentie van de plaat
uit. Die pretentie wordt evenwel
niet waargemaakt. Veel verder
dan het redelijk bespelen van
dat rijke instrumentarium komt
dit gezelschap niet. Breaking
the Ethers klinkt tamelijk ste
riel en gekunsteld. Afgezet tegen
die inmiddels vele, vele platen
waarop wel een geslaagde syn
these tussen jazz en etnische
muziek te horen is, moet dit
hobby-project van Peter Buck
dan ook als op plaat overbodig
gekwalificeerd worden. (Epic,
Sony)
WIM VAN LEEST
SHARON SHANNON heeft bin
nen de traditionele Ierse muziek
een de reputatie opgebouwd van
een vrouw die mooie dingen kan
doen op de accordeon. Als muzi-
kante was ze te horen bij Arca-
dy, The Waterboys, Sinéad
O'Connor en Adam Clayton van
U2 en met Each Little Thing is
ze aan haar derde solo-plaat toe.
Op die plaat worden Ierse tradi
tionals vermengd met nieuwge-
schreven repertoire dat in de
zelfde lijn ligt, maar ook met
iets rockender werk, Argentijn
se tango-klanken, Chileense en
Mexicaanse muziek en zelfs met
house. Het resultaat is een hele
innemende plaat met een prach
tige, door Kirs y McColl gezon
gen uitvoering van Libertango
van Astor Piazzolla, het num
mer dat jaren geleden de grote
doorbraak voor Grace Jones be
werkstelligde. Zo'n doorbraak
ligt voor Sharon Shannon niet
in het verschiet, maar ik kan me
ook niet voorstellen dat ze naar
zo'n status hunkert. Sharon
moet het vooral hebben van mu
zikale intimiteit. Die intimiteit
is niet gediend van hevige be
langstelling, als er maar genoeg
publiek is om in alle rust aan
een mooi oeuvre te werken. Aan
de inhoud van Each Little Thing
te oordelen zijn de omstandig
heden waaronder Sharon Shan
non momenteel werkt heel pret-
tig.(Grapevine, CNR)
WVL
ZOU HET waar zijn dat Ierse
zangers en zangeressen zoveel
meer soul in hun lijf hebben dan
andere Europese vocalisten? Le
slie Dowdalls solo-debuut No
Guilt No Guile is het zoveelste
argument dat voor die uitzonde
ringspositie van de Ieren pleit.
Ze legt immers haar ziel en za
ligheid in haar muziek.
Leslie Dowdall zong voorheen
bij het redelijk bekende bandje
In Tua Nua. No Guilt No Guile
laat haar niet alleen horen als
een zeer bekoorlijke zangeres, ze
etaleert ook haar niet geringe
songwriters-capaciteiten. Het
eigen werk vormt samen met Sa
turday Night van The Blue Nile
en If You Want ME To Stay van
Sly Stone een constistent geheel.
Muzikaal gesproken doet Leslie
zo nu en dan aan Annie Lennox
denken, al stopt ze veel minder
effectbejag in haar zang. Verder
tref je redelijk sober geïnstru
menteerde, licht elektronisch
getinte muziek aan.
No Guilt No Guile is een sterke
plaat met schitterende num
mers. De cover van Saturday
Night bezorgt kippevel en het
inmiddels op single uitgebrach
te Wonderful Thing laat horen
dat Leslie in haar eigen compo
sities eenzelfde diepgang weet te
leggen. (Grapevine, CNR)
WVL
Londen (afp) - Een woordblinde taxichauffeur uit Londen
heeft 9,4 miljoen dollar gekregen voor een filmscript dat hij
ooit aan een klant vertelde. Uiteindelijk bereikte het verhaal
de Hollywoodproducent Lighthouse Productions, die Miche-
le Pfeiffer en Hugh Grant benaderde voor de hoofdrollen.
Het script vertelt de belevenis
sen van een taxichauffeur die
zijn geluk beproeft in een gi
gantische onroerend-goedzaak.
Als hij ontdekt dat terroristen
bij de deal betrokken zijn, lukt
het hem op het laatste nipper
tje uit de zaak te stappen.
De gebeurtenissen rond het
script zelf doet échter ook aan
een Hollywood-succestory
denken. De Londense taxi
chauffeur Colin Hayday (53)
vertelde de spannende geschie
denis aan een klant, de recla
meman Jo Reynolds. Opgeto
gen zette deze de ideeën van de
woordblinde Hayday op pa
pier. Hayday kreeg toevallig de
directeur van Lighthouse Pro
ductions in zijn taxi.
Na een korte onderhandelings
periode sloten de partijen een
contract af.
Amsterdam (anp) - Het Prins Bernhard Fonds heeft in het eer
ste kwartaal voor ruim 2,6 miljoen gulden aan subsidies ver
strekt aan 116 projecten op het gebied van beeldende kunst,
monumentenzorg, podiumkunsten, culturele vorming, letteren,
wetenschap en natuurbehoud. Dit heeft het fonds dinsdag be
kendgemaakt.
Jan Montyn: „Ik heb daar twee
plekken als pied a terre. Mijn ate
lier ligt 500 kilometer van de
grens van Laos. Het is een grote
kale ruimte, aan een achterstraat
je in een dorp aan zee. Het is een
weg zonder asfalt. De zee ligt 800
meter verderop. Afgelegen tot en
met, maar je kunt er evengoed
lekker stappen."
Kloosterruimte
„Daar ontstaat het meeste van
mijn werk. Het atelier is eigenlijk
meer een kloosterruimte. Er staat
een bed, een werktafel en een
pers. Meer niet. Ja, ik heb ook een
fax. Maar geen telefoon, die wil ik
niet. Soms ben ik er drie dagen en
soms twee maanden. Maar als ik
in Zuid-Frankrijk ben, ben ik
evenmin onthand. Daar heb ik
ook een atelier."
„Maar ik behoor dus.niet tot het
slag kunstenaars, dat in zijn ate
lier blijft zitten. Wat moet ik
daar, afgezien van het drukken.
Een beetje in de materie gaan zit
ten wroeten? Dat is niks voor
mij." „Reizen is werken. Ik heb de
ruimte nodig om te kunnen wer
ken. Onderweg zie je het anders,
objectiever."
Je exposeert overal ter wereld.
Hoe organiseer je dat, terwijl je
toch altijd onderweg bent?
Jan Montyn: „Ik regel alles vijf
jaar vooruit. Met het recht om de
zaak desnoods één jaar vooruit te
schuiven. In Bangkok heb ik ove
rigens ook een galerie. Die is er ei
genlijk alleen voor Thaise kunste
naars. En voor één Nederlander
dus. Maar ze vinden daar dat ik
bij hen hoor."
In het Kunsthuis 13 in Velp exposeert
Jan Montyn nog tot en met 4 mei.
Het grootste deel van het budget
ging naar projecten in de sector
wetenschap en letteren. Een pu
blicatie over vijftig jaar Holland
Festival kreeg 30.000 gulden en
een bloemlezing van negen delen
over vrouwenliteratuur tussen
1550 en 1850 was goed voor
120.000 gulden. Het bestuur vond
een hoge subsidie gerechtvaar
digd omdat dit onderwerp tot nu
toe onderbelicht is geweest.
Op het gebied van de beeldende
kunst gingen veel beurzen naar
Nederlandse kunstenaars om hun
werk in het buitenland te expose
ren. Op het terrein van de po
diumkunsten zijn subsidies gege
ven aan diverse festivals: het Over
het IJ festival (opera van Donizet
ti), het Internationaal Kamermu-
ziekFestival Groningen en het So
nic Acts festival 1997 in Paradiso
Amsterdam.
In het kader van de monumenten
zorg gingen er subsidies naar de
restauratie van de Nicolaaskerk in
Amsterdam (100.000 gulden) en
de Stichting federatie Oud-Ne
derlandse Vaartuigen (75.000 gul
den). Verder kreeg het Nationale
Park Hoge Veluwe een subsidie
(70.000 gulden) voor de inrichting
van een nieuw bezoekerscentrum.
Voor Otterpark Aqualutra is
100.000 gulden gereserveerd.
Hilversum (anp) - Het Commissariaat voor de Media heeft
TROS en EO een boete van 30.000 gulden opgelegd wegens
sponsoring van het televisieprogramma Kook TV Plus.
Volgens het Commissariaat is
Kook TV Plus namelijk een con
sumentenprogramma. Bij een
programma dat informatie geeft
over producten, mag volgens de
Mediawet helemaal geen sprake
zijn van sponsors. Er verscheen
echter een zogenoemd billboard
van de Plusmarkt. Een billboard
is een aparte vermelding van een
sponsor tijdens het programma,
los van de aftiteling.
Tros en EO, die gezamenlijk ver
antwoordelijk zijn voor het pro
gramma, vinden Kook TV Plus
een educatief programma. In dat
geval had een dergelijke vermel
ding wel gemogen.
Pamela Anderson
Los Angeles (rtr) - De Ameri
kaanse tv-ster Pamela Lee An
derson, onder meer bekend van
haar badpakrol als strandwacht
in Baywatch, weigert seksscènes
in de kabel-tv-film Hello, she
lied. Filmproducent Private Mo
vie Co. beschuldigt Anderson
van contractbreuk.
FOTO ANP
Haar advocaat betoogde voor de
rechter in Los Angeles dat de
filmster seksscènes moest spelen
onder de douche en op een bil
jarttafel.
„Problemen met naaktheid heeft
zij nooit, maar wel met de seks-
taferelen in deze film", aldus
haar verdediger.
