Een felle en gevaarlijke diva
De Appel kristalhelder in klassiek 'Eindspel'
Blok Steel: dynamische dans- en rapvoorstelling
Sigrid Koetse speelt Maria Callas bij Toneelgroep Amsterdam
JEISTBM
'Slippers' van Ayckbourn]
vanavond in Etten-Leur
DE STEM
Heerlijk
Driftig
Fairport
I Russisch
DONDERDAG 24 APRIL 1997
Door Marjan Mes en Ton Verbeeten
„Ik moest er lang over naden
ken. Als iemand zo beroemd is,
moet je daar dan mee op het
podium gaan staan? Zelden
heb ik echter iets gespeeld dat
zo is aangeslagen. Stapels post
van mensen, die het mens niet
eens kenden, en soms zelf ook
nog nooit van mij hadden ge
hoord. Ook van uitgesproken
Callas-fans natuurlijk."
Sigrid Koetse, 61-jarige sterac
trice bij Toneelgroep Amsterdam,
zei dat in deze krant toen ze zes
tig was geworden, veertig jaar
aan het toneel was en zojuist on
derscheiden met een ridderorde.
Ze blikte toen onsentimenteel te
rug op haar carrière en onder
meer ook op het ongekende suc
ces van de voorstelling Callas,
waarmee zij drie seizoenen lang
volle zalen trok.
Een temperamentvol actrice die
de temperamentvolle, uitzonder
lijke kunstenares Maria Callas
(1923-1977) met allure neerzette.
Nu is Sigrid Koetse weer terug
als de legendarische operazange
res, in het Amerikaanse stuk
Masterclass van Terence McNally
en opnieuw vonkt het en is Koet
se de grote diva. Zingen doet zij
zelf niet; dat doen wel drie, jonge
klassieke zangers in deze voor
stelling.
In de herfst van haar carrière gaf
.Callas masterclasses aan de Juil-
liard School in New York. Haar
stem had aan kracht ingeboet
Sigrid Koetse speelt de operadiva Maria Callas in de voorstelling 'Masterclass' door Toneelgroep Amsterdam.
foto janswinkels
maar de belangstelling voor de
grootste operazangeres van de
eeuw was nog steeds ongekend.
De auteur baseerde zijn toneel
stuk op deze legendarische mas
terclasses, waarin Maria Callas
zangstudenten genadeloos wees
op hun muzikale tekortkomingen
en vooral met zichzelf bezig was.
Sigrid Koetse maakt er samen
met de sopranen Esthelle Linssen
en Eveline Karssen en de tenor
Arnold Bezuyen een heerlijke
voorstelling van. Zij zijn de solis
ten, musici met een stralende
présence op het toneel.
In contrast daarmee staat de rol
van Jaap Dieleman, die de bege
leider van de masterclass speelt.
Iets wat hij in het dagelijks leven
ook doet, naast zijn baan als re
petitor bij Toneelgroep Amster
dam. Min of meer zichzelf is hij
als de bescheiden begeleider, die
zijn stem verliest en op zijn kruk
je zit te trillen van bewondering
voor La divina Callas.
Het was vanzelfsprekend dat Si
grid Koetse, zelf een absolute
Callas-fan, opnieuw de rol van
het betreurde idool zou vertol
ken. „Vanaf het eerste moment
dat ik haar in 1955 hoorde, ben ik
platen van haar gaan kopen.
Klassieke muziek, vooral opera,
is heel belangrijk voor me."
„Een leven zonder muziek kan ik
me niet voorstellen. Als ik zelf
een mooie zangstem had gehad
dan had ik het wel geweten. Ik
had daar graag mijn toneelcar
rière voor op gegeven, want niets
gaat boven de zangkunst. Abso
luut de allerhoogste kunstvorm."
Voor Sigrid Koetse, veertig jaar
lang coryfee bij de belangrijkste
gezelschappen van het land, was
de overgang van het Publieks-
theater naar Toneelgroep Am
sterdam indertijd niet moeilijk.
„Het was een zeer bijzonder iets
dat zo'n jong onorthodox gezel
schap nog op mijn weg is geko
men", aldus Koetse, in het dage
lijks leven een opvallend chique
geklede dame, die alleen daar
door al opvallend contrasteert
met haar jonge collega's van 's
lands grootste maar minst forme
le gezelschap.
Koetse: „Ik geniet nog elke dag
van de vrijheid die dit gezelschap
mij biedt. De artistieke leiding
geeft je zoveel vrijheid om je rol
zelf in te vullen, ook in het geval
van Maria Callas. Heerlijk is dat.
Het bevalt me ook uitstekend dat
je nooit lang tevoren weet wat er
hier boven je kop hangt. Dat
avontuurlijke, die verrassende
repertoirekeus, in een sfeer van
grote openheid; dat ligt me heel
goed."
Koetse: „Ik heb hier nog vier jaar
te gaan en ik denk wel dat we het
met elkaar volhouden. Het was
voor mii heel goed om op latere
leeftijd nieuwe figuren te leren
kennen. Juist de mensen van wie
je dacht, dat je er geen binding
mee hadj Je weet maar nooit in
het levenl" De triomf en het geluk
in het léven van Maria Callas
vormen maar een heel klein deel
van de voorstelling Masterclass.
Zo'n 'klas' voor getalenteerden
betekent:werken en dat maakt
de diva, driftig benend over het
voortoneel, snel duidelijk. Haar
wijsvinger priemt in de zaal, haar
donkere ogen (Koetse met donke
re lenzen voor haar eigen blauwe
ogen) schieten vuur. Met felle
stem deélt ze mee helemaal nie
mand te zien met 'iets wat ik ima
go noem'.
Haar eerste slachtoffer, de so
praan Sophie de Palma (Esthelle
Linssen), ontbreekt het zelfs
pijnlijk aan imago en kennelijk
ook aan persoonlijkheid, inzet en
mogelijkerwijs aan talent. Met
een compliment, nietszeggend en
daardoor dodelijk, wordt ze weg
gestuurd.
Dan volgt een indringend inter
mezzo. Callas roept de herinne
ringen op aan grote momenten
van opkomst en neergang in haar
carrière: 'Ze zeiden dat ze niet
van mijn klank hielden. Dat was
het niet. Ze hielden niet van mijn
ziel.' En ze herinnert aan haar
ongelukkige, uiterst gepassio
neerde liefde voor Onassis.
Dan komt zelfbewust in een lan
ge, felrode avondjurk met goud
brokaat de sopraan Sharon Gra
ham (Eveline Karssen) op. 'Gaan
wij hierna nog ergens naartoe?, is
onmiddellijk Callas' snijdende
commentaar. 'Dit is een master
class, niet het bal van Assepoes
ter.'
Zo - hard voor zichzelf, hard voor
het talent van anderen, vol scher
pe humor, maar ook intens gedre
ven, roekeloos en gevaarlijk, zo
als Callas was, zo speelt Sigrid
Koetse haar en beiden zeggen
met recht: 'Io dato tutto a te!Al
les heb ik je gegeven! Het publiek
reageerde bij de première met een
donderende ovatie.
'Masterclass' van Terence McNally
door Toneelgroep Amsterdam (re
gie Gijs de Lange) met Sigrid Koet
se als Maria Callas is op 29 april in
Tilburg, 22 mei in Roosendaal, 24
mei in Breda.
Carol Linssen, links, als Clov en Eric Schneider als Hamm in Eindspel van Samuel Beckett. Toneel
groep De Appel speelt Eindspel in regie van Yoshi Oida. foto pan sok
Door Ton Verbeeten
Eric Schneider en Carol Linssen
spelen Hamm en Clov, meester en
dienaar in Eindspel van Samuel
Beckett, uiterst licht en zuiver.
Boeiender en adembenemender
zag ik nog geen voorstelling van
deze klassieker. Christine Ewert,
als Nell, en Luc Boyer, als Nagg,
voegen zich naar de lichte toets,
die alles behalve luchtig is. Het
spel, kristal als het is, twinkelt,
maar is ook doortrokken van een
diepe melancholie.
Eerder, in het voorjaar van 1991,
zag ik een Eindspel in regie van
Leonard Frank. Bert André
speelde een ingetogen Hamm.
Hans Kesting klom in de rol van
Clov als een klipgeit in en op het
uitbundige decor van Jan Ros.
Zijn gedrag overstemde het spel
van Bert André.
Veel gedoe en lawaai kenmerkte
de voorstelling van Eindspel die
Het Oranjehotel, als gast van
Theater van het Oosten, in Thea
ter aan de Rijn in Arnhem bracht.
Dat was in het voorjaar van 1996.
Het ontbrak de hoofdrolspelers
Ad Knipsels (Hamm) en Dimme
Treurniet (Clov) aan subtiliteit.
De toonzetting van Eindspel bij
Toneelgroep De Appel is donker
en sober. In het decor van Tom
Schenk ontbreken de vensters die
Clov op een trapje en op verzoek
van Hamm uitzicht geven op de
woeste en ledige aarde en, aan de
andere kant, op de grijze en roer
loze zee. Tom Schenk duidt de
vensters aan met lichtbundels.
Het ontbreken van vensters be
nadrukt de geslotenheid van de
ruimte waarin Hamm, blind en
kreupel, in een leunstoel op wiel
tjes in het midden troont en de
beenloze (een ongelukje met de
tandem in de Ardennen) Nell en
Nagg zich slapend in hun vuilnis
bakken terzijde ophouden. Bo
vendien is er een loze ruimte tus
sen het speelvlak en de roestbrui
ne bakstenen muren van de Ap
pelstudio. Alleen Clov komt bui
ten deze begrenzing wanneer hij
naar zijn keuken gaat.
Terwijl ik naar het superieure ge
zeur van Hamm luisterde en zag
hoe Clov gedurig zijn ergernis
onderdrukte, overviel me de
stoutmoedige gedachte, dat al
leen wijze oudere, in het theater
gepokte en gemazelde acteurs de
kracht hebben om Becketts on
vervreemdbare, maar vervreem
de personages werkelijk gestalte
te geven.
Het meesterschap dat de gerijpte
Eric Schneider vorig seizoen
toonde in De toneelmaker vindt
zijn voortzetting in de rol van
Hamm in deze voorstelling. Elke
beweging van stem en lijf is ge
richt op het langzaam maar zeker
omvatten en daarmee onthullen
van de onzegbare kern van de
man, die nukkig op weg is naar
het einde.
Carol Linssen, bedrijvig het
schoeisel poetsend dat in het
werk van Beckett zo opvallend
aanwezig is, draaft als een gebar
sten knikengel om hem heen. De
volstrekt naïeve blik waarmee hij
Clovs verwondering over eigen,
heuse gedachten uitdrukt maakt
hem tot de volmaakte tegenspe
ler.
I Toneelgroep De Appel speelt
'Eindspel' van Samuel Beckett. Op
donderdag 1 mei in het Chassé
Theater in Breda, 27 mei in de
Stadsschouwburg Eindhoven en op
28 mei in het Theater a/d Parade
Den Bosch.
woe tot
AMSTERDAM
Cirque du Soleil - 'Alegria' - acrobatiek, dans en theater -
dionplein (t/m 27 apr)
ANTWERPEN
Een ideale echtgenoot - door het Nieuw Ensemble
Raamtheater - woe tot zo 20.00 uur (t/m 27 apr)
Torch Song Trilogy - door KNS - Bourlaschouwburg -
20.00 uur (vr ook 13.30 uur)(t/m 25 mei)
DEN HAAG
Miss Saigon - VSB Circustheater - di t/m za 20.00 uur, zo 14,00
20.00 uur (t/m 10nov)
TERNEUZEN
Urbanus - Zuidlandtheater - 20.00 uur (29 en 30 apr)
DONDERDAG
BREDA
Djazzex - Modern Jazz Dance Company - Chassé Theater 20 30
ETTEN LEUR
Slippers - blijspel met o.a. Hetty Verhoogt - De Nobelaer - 2015
MIDDELBURG
West Side Story - musical - Stadschouwburg - 20.00 uur
ROOSENDAAL
Eindeloos - musical - Schouwburg de Kring - 20.15 uur
VRIJDAG
BERGEN OP ZOOM
Ajuinen en Look - cabaret van Thomas van Luyn en Mike Bodde
Maagd-20.15 uur
ETTEN LEUR
Fred Delfgaauw - Mozart - De Nobelaer - 20.15 uur
ROOSENDAAL
Vincent Bijlo - Niet Zeiken - cabaret- De Kring - 20.15 uur
TILBURG
Nee, nee en nog eens nee - Lenette van Dongen - Schouwbur
20.15 uur
BREDA
Blok Steel Poodle Naked - dans/live muziek. - Chassé Theati
20.00 uur
Titus Andronicus - Het Nationaal Toneel - Chassé Theater -20,30iK7nog"gewoon op zijn Engel:
- voorbespreking 19.30 uur
ETTEN LEUR
Creme Fraiche - A la minute - De Nobelaer - 20.15 uur
MIDDELBURG
Het Verbond - door Burrp! - Stadsschouwburg -15.00 uur
ROOSENDAAL
Fred Delfgaauw - Mozart - De Kring Kerkstraat 1-20.15 uur
TILBURG
Boot 7 - Gerard van Maasakkers en de Vaste Mannen - 20.30 uur
ZONDAG
TERNEUZEN
De Wereld van Mathijs -kindermusical -Zuidlandtheater -15,00u iteratie haar spijkerpakkej
irken van Indiakatoen, militair#
's en Afghaanse bontjassen
lacht te parfumeren,
ra Matthews, die daar op hel
an het projectiedoek ontdane'
ioscooppodium stond te zingen
iet zijn nieuwe groep Plainsong
ras een onverbiddelijke ster. Eer;
lar eerder had hij met zijn vori!
band, Matthews' Southeri
(omfort, de wereldhit Woodstock
escoord, een nummer van Jonil
fitchell dat in zijn bewerking al-I
reer heel anders klonk dan de
over van de 'supergroep' Crosby)
itills Nash Young.
MAANDAG
BREDA
Theo Maassen - Neuk het systeem - Chassé Theater - 20.30 uur
DINSDAG
BREDA
Brigitte Kaandorp - reprise - Chassé Theater - 20.00 uur
MIDDELBURG
Schakels - toneelstuk - Stadsschouwburg - 20.00 uur
ROOSENDAAL
Mama Carlota - Toneelgroep Ivonne Lex - De Kring - 20.15 uur
TILBURG
Master Class - Toneelgroep Amsterdam - Schouwburg - 20.15 uur
WOENSDAG
MIDDELBURG
Mussen en Zwanen - Stadschouwburg - 20.00 uur
u,dsentiment kan wonder!
contrasten blootleggenl
eer Iain Matthews van|
,ond op het podium van De,
nue in Breda staat, kijkt
enkele tientallen bemiddel!
levensgenieters op hu
tjes. Het merendeel van
rekent op deze doorde-
-ge dag zeven tientjes pet
„avert af, om de ooit wereld-
•roemde folkrock- en counj
wock-zanger nog eens te
„n optreden, tussen de viei
en van hun diner door»
leTkan raar lopen in een ar-j
estenleven.
„_a is het de tweede keer iij
dertigjarige carrière dat dJ
Intse singer/songwriter Bred<|
udoet. En wat een verschil,
ijfentwintig jaar geleden stond
atthews - die zijn voornaam Iarj
threef - hier in een bioscoopzaal
„1 hippies. Er was geen sprake
chic dineren. Het was 1972,
jals er al gegeten werd, ging hel
m een macrobiotische koek. Ol
plak hash-cake. De halfvolle'
aal van het Grand Theater zag
iwieso blauw van de cannabis!
ampen. Die vermengden zielf
met de doordringende geu
patchouli, het favoriete reuk-:
-atertje waarmee de Woodstock!
[rap 25 jaar oud had de, als Iarj
latthew McDonald in Lincolns-:
ure geboren zanger/gitarist zijij
heldere zangstem geleenc;
lan de oudste formaties van he|
log altijd legendarische Fairpor
invention. Had hij sindsdierl
ier (solo-)albums in de Ameri-:
raanse, Britse en Europese hitpa.;
ides gehad. En stond behalve da
:rder genoemde hippie-hymne
Hetty Verhoogt en Hugo Metsers III in 'Slippers'.
FOTO WILBERTO VAN DEN BOOG
Van onze kunstredactie
Slippers, een van de grootste suc
cessen van de Engelse blijspelau
teur Alan Ayckbourn, wordt van
avond in De Nobelaer in Etten-
Leur gespeeld als vrije productie
door Eddy van der Schouw Thea
terproducties.
De vier hoofdrollen in deze Britse
komedie uit 1965 worden ge
speeld door Hetty Verhoogt, Gas
ton van Erven, Mary-Lou Steenis
en Hugo Metsers HI. Zij zijn gere
gisseerd door Eddy Brugman.
Het draait in de ingenieuze intri
ge om één groot misverstand: een
jongen en een meisje willen met
elkaar trouwen, maar dan moet
zij wel een eind maken aan de re
latie met haar oudere vriend,
waarvan hij denkt dat het haar
vader is. De oudere vriend vei®
derstelt dat de jongeman de mi»
naar is van zijn vrouw. Uiteind^
lijk blijkt een paar slippers
verwarring te kunnen ontknopi
Tot nog toe was de leukste f
beste Nederlandse versie nog
tijd de allereerste, uit
Toneelgroep Centrum, met
Dresselhuys, Guus Hermus, «1
roen Krabbé en Ina van der Mo]
len.
Als vrije theaterproductie tfö
het zes jaar later in nagenoef
zelfde bezetting nogmaals
speeld, nu met Willeke Alberti 1
de rol van de jonge vroui
Twaalf jaar geleden kwam er of
nieuw een vrije productie,
Luc Lutz, Trins Snijders, Di
de Lint en Liz Snoyink.
Door Marjan Mes
Het dansers- en choreografenduo Blok
Steel - jong, mooi, sterk en energiek - ver
tegenwoordigt meer dan wie ook in de
moderne danswereld het supersnelle leven
van deze tijd. Hun voorstellingen bestaan
uit razendsnelle, flitsende en acrobatische
bewegingen, waarbij de buitelingen niet
zonder lichamelijk risico blijven.
Op zaterdag 26 april presenteren Blok
Steel samen met vijf andere dansers en de
rapgroep Poodle Naked de zeer eigentijd
se dansvoorstelling Pull the Plug en Any
body in Breda.
De Nederlandse Suzy Blok en de Engelse
Christopher Steel (die altijd opviel door
zijn kaalgeschoren hoofd) werken al acht
jaar samen en hebben op menig dansfesti-
val de liefhebbers verbaasd met hun ge-
r
durfde choreografieën en originele uit
straling als danser.
Suzy Blok: 'Hij is klein, sneller. Ik ben
langer, dramatischer. Op het toneel zijn
we uitdagend en stralen we iets liefdevols
uit. Ik ben serieuzer, donkerder, zwaar
der.'Steel:'Ik ben clownesker.'
Kijken naar Blok Steel betekent niet al
leen kijken naar opzwepende dans met
sensuele momenten, maar ook kijken naar
de grenzen van de fysieke vermogens. Zo
als in Anybody, een stuk uit 1995 dat in
een aangepaste vorm opnieuw op het pro
gramma is gezet. De acrobatiek vindt hier
plaats op en om een ziekenhuisbed op
wieltjes dat ook gebruikt wordt als tram
poline.
Flauwe grappen zijn er ook. Een man
wordt tot vrouw omgebouwd, maar als
zijn borsten zijn lek geprikt, krijgt hij een
opblaasbare fallus voorgebonden. Het zijn
hilarische ziekenhuisscènes, die ook te
maken hebben met het ernstige motoron
geluk dat danser Mike van de Lagemaat
een aantal jaren terug overkwam. Kruk
ken en een rolstoel komen er ook aan te
pas.
Lagemaat" „Uit respect voor het lichaam
duurt de voorstelling niet langer dan drie
kwartier. Langer is niet vol te houden. De
hip hop van Poodle Naked heeft zo'n po
wer, als je daarmee een samensmelting tot
stand wil brengen, moet je keihard wer
ken. Dat doen we ook: we rennen ons de
benen uit het lijf."
„Als we het podium opgaan, weten we nog
niet precies wat we gaan doen. Er ligt wel
een aantal dingen vast, maar we reageren
voor een groot deel op de raps van Poodle
Naked. Dat vereist dat we heel geconcen
treerd zijn, want je gaat zó op je bek. Juist
die spanning maakt de voorstelling inte
ressant. De adrenaline straalt er vanaf."
Het resultaat is een dynamische rap- en
dansshow waarin de rappers Rockattack
Ten, Kid Crash en Rollarocka (eerder de
Haarlemse hip hopgroep Gotcha!) aan het
slot ook nog even virtuoos hun kunsten
mogen vertonen. Anybody werd in 1995
gemaakt voor het Springdance-festival.
In Pull the Plug staan de snelheid van de
jaren negentig, de overvloed aan informa
tie en de snelle constructie en deconstruc
tie van relaties centraal. De dansers zijn
kleurrijk uitgedost en bouwen aan een
puzzel van blokken waar ze overheen bui
telen. Grapjes met mobiele telefoons en
sprays moeten het moderne leven dichter
bij brengen.
Hiphopper Ten: „In popmuziek is origina
liteit de maat voor kwaliteit. Je moet iets
maken dat helemaal van jou is. Ieder mens
wordt echter gevormd door alle informa
tie die hij de hele dag van alle kanten
krijgt. Welbeschouwd is de hele evolutie
van de mens gebaseerd op sampling, na
doen wat anderen al voor je hebben uitge
vonden en daar zelf iets aan toevoegen.
Sampling is een belangrijk kenmerk van
hiphop en iets waarmee Blok Steel zich
ook bezighouden. We herkenden elkaar
daarin."
I Blok Steel en de rapgroep Poodle Naked,
zaterdag 26 april in Het Chassé Theater in
Breda en op 7 mei in Schouwburg Tilburg.
»Het eneri
dansduo BW'
Steel komt w
vijf dansers
de hip
groep poC
Naked naart\-
da FOTO DIANA6'
'oor Tom Smeets
ïj noemt zichzelf „een kleine zé
(e muziek". Renze Ferwerda, tl
jonder meer van Conny Vandenl
:r.
1 eigen beheer heeft hij zijn dei]
gracht, Over de grenzen. Daarin
Hes waar hij van houdt: zingen,I
eizen.
[tor iedereen die naar de liedjel
Knzen luistert zal het snel di
(lenze Ferwerda pakt graag zijn
tana komt in allerlei variaties s|
öjn liedjes terug.
IHet is ook echt zo", zegt hij in
Ft centrum van Breda. „Ik reis!
eizen heerlijk. Ik vind het ook
[e grensstreek te wonen. Omdatl
ben. Ik houd van andereJ
Won al lang in Brabant, maar
Nr ook in Amsterdam gewoc
Poortestad. Toen vond ik het 1
fver de markt te lopen en alle cul
jen, alle eetculturen. Dat vind il
aar hij zingt niet alleen maar
ermen, hij belicht ook kritisch
rn he medaille. Hij zingt bijvo
Pensen die alsmaar op reis zijn,
[en buren niet kennen. Dat gel
pemzelf. „Ik ken m'n eigen bur
oh het belangrijk dat ik ze ken
uurlijk wel zo dat het met de eni
°et «en ander niet."
'1 buren zijn soms een bron v
;oor hem. „Boven me heeft eei
oond die zich helemaal opsloot
aar was geen contact mee te ki
P ren geleden voor Conny Va
r je geschreven dat geïnspireei
jl ogen. Er zijn er die gaan in ht
or, niet metend waarom, niet 1
poor,.,"
I» e levensverhalen zitten som
i 1 concludeert hij. „Ik heb e
wat die heeft meege
L heeft in de oorlog
TRb P gezeten. Die vrouw
L nze' a!s je te eten hebt, dan b
Lt hier al dertig jaar en verb
Lr over wat wij in Nederl,
Jgek 6n ^aar zi3 heeft geen tik
■On ?en ze Msmaar meer h(
lp vraag 'wie is Renze Fe
