stratief
Weekend
nTJES
P-
u
Het drama van een koude nacht in april 1912
zzzzrzJ
Verlies
1
J
E3
Vijfentachtig jaar geleden was
de Titanic bezig de Atlantische
Oceaan over te steken. Op 14
april 1912, even voor midder
nacht, liep het drijvende paleis
op een ijsberg, binnen drie uur
verdween het onder de golven.
Waardoor blijft de ondergang
met de Titanic zo tot de verbeel
ding spreken? Omdat de ramp
voor vrijwel elk doel is te ge
bruiken. 3700 meter onder de
zeespiegel ligt het troetelschip
van alle zwartkijkers.
Titanic: 1500 doden
X RO
B526168cs
Hand is het bedrijf
geneesmiddelen,
ir opent Boots de
laar gemotiveerde
len?
unende functie
ndelijk team;
geleidt in opdracht
;edure. U kunt ons
v brief met pasfoto
naar:
>phialaan 1a,
070 - 363 39 68.
•ief ref.nr. aJ2436-
i-admin.
sn?
resse heeft;
s adres en tel.nr.;
igen waarop u
fivatie en persoon-
dan opleiding, leef-
op een zorgvuldige
avens en een snelle
jllen in Breda plaats-
ii a.s.
el waard om weg te
>ewaren. Een strijk-
i kunt u als particu-
len met een waarde
mder dat het u iets
et een trefwoord in
ieuwsblad/De Stem,
[volgende uitgave
rdt het Kleintje au-
uitgave geplaatst,
aan deze voor-
het helaas niet
j gratis Kleintjes
weigeren.
et. te laat of foutief
ij niet aansprake-
mlaatst in De Stem
een totaal op-
op zaterdag
d
en
met t
,tis geplaatst.
m/v
111
ZATERDAG 19 APRIL 1997
Altvan belang bestaat uit twee. Ja of nee, wit
of/art, man of vrouw, dood of ieven, winst of
Ve's. En het verschil zit in één kans. Er is im-
mt geen andere mogelijkheid dan positief of
petief. Is de waarde niet plus, dan is ze auto-
«ch min. Waarom dan toch het enorme ver-
sein reactie of waardering?
Wap de beurs speculeert, weet dat het resul
ts met vijftig procent waarschijnlijkheid te
«pellen valt. Er bestaat slechts keuze uit
wi: of verlies. Een geoefende belegger houdt
da rekening mee. Toch dreigt hij met zelf-
mrd uit wanhoop als de koersen instorten.
Spsupporters zijn hossend opgewonden als
hutlubje wint. Ze worden niet gehoord noch
gen als de tegenstander met de punten aan
deal gaat en dat ondanks het feit dat ze tevo-
reeeds terdege beseft moeten hebben dat de
kadaarop levensgroot is,
Heerschil tussen winst en verlies is de reken-
kiige afstand tussen 50,01 en 49,99. leder-
eeveet dat, maar niemand houdt er rekening
mi Want verliezen wil nu eenmaal niemand.
wt is waar het om draait. In het kapitalisme,
in sport en in de liefde. Verlies betekent mis-
luhg. Ook al valt te berekenen dat de kans er-
open groot is als die op winst.
Dalculerende burger houdt overal rekening
mi dekt zijn risico's af en bedenkt van tevoren
hce voorkomen dat hij schade oploopt als zijn
«scenario onverhoopt mocht falen. Behalve
alst om echt, persoonlijk verlies gaat.
Ves leidt daarom tot buitensporige reacties.
Wiet, rouw en gedichten. Uit het hoofd ge
il haren, gescheurde kleren en pagina's ver-
ij papier. Want wie verloren heeft, wil zijn te-
etelling van de daken schreeuwen. In de
te dat hij door een lotgenoot gehoord en on-
feund wordt.
Biels vol zijn er geschreven over verloren lief-
d veroverde verloofdes zijn hooguit aanlei-
d tot puberversjes, kinderlijke schlagertek-
s en sentimentele brieven. Rouw, teleurstel-
li en liefdesverdriet vormen een vruchtbare
tem voor kunst. Vooral voor poëzie. Want
seef Jan Arends niet terecht: „Om pijn te
sijven heb je weinig woorden nodig"
Iny Michaëlis wilde door de aarde verzwol-
i worden, want 'die in mijn armen sliep, kent
iniet rtieer'. Hans Warren, de Zeeuwse en zo-
mde verondersteld nuchtere bard, is niet veel
jewekter. Liefde is als een zeepbel en van-
ir dat nakijken, dromen, maar vooral dérven
waarde uitmaken. En voor Marsman werd de
innering aan een voorbije liefde een vloek:
ap met het donker, vrouw slaap met de
:ht'.
•lies is ongewoon, lijken de gedichten te be
ren. Waarom er anders zo vaak en zo heftig
ar geschreven? De jiddische memme is het
.'t de dichter eens. Zij wil haar kinderen niet
rijt. Hoe oud ook, ze horen bij mama. Al zijn
veertig, de oermoeder verwacht dat het kind
elke beslissing haar raad opvolgt, zich voor
t slapen gaan bij voorkeur in persoon maar
•snoods telefonisch bij haar afmeldt en de we-
•lijkse was aan haar door. niemand te overtref-
n zorgen toevertrouwt. Het verlies van volwas-
nschap accepteert zij niet. Judith Herzberg,
et de hoogste lof gelauwerde dichteres, be-
I drijft ir Juli het gevoel van mislukte memme:
ik ben mijn jongen kwijt goud gaf ik voor ge-
tsel /mijn nest zit me te wijd."
I o klein en ingetogen is bet verdriet, het gemis
1 an de zich verlaten voelende ouder doorgaans
I liet. Wie zich in de steek gelaten en dus be-
igd voelt, denkt met in de eerste plaats aan
:elfbeheersing. Bedreiging wordt met dreige-
I Wen beantwoord. Zdals in De Onbeminden
'an Francois Mauriac, nd na jaren weer eens op
I iet repertoire bij het Zuflelijk Toneel. Een vader,
zijn vrouw, twee
kwaadwillig verlaten
dochters en een buurjo gen. De knaap heeft vu-
'sop het oudste meisje
"want uit teleurstelling,
"ij zich na de echtsch
die dochter. Die wil hij
Vader ziet daar niets in,
woede en verdriet heeft
.g vastgeklampt aan
liet kwijt, maar zoals een
[®ndig ouder beta; nt, zegt hij dat niet. Hij i:
torgd over haar toe ;omst en vooral over die
loch er, suggereert hij. Want
ir erpreteren als verraad.
Vfcler vertoont immers niet
jaloerse verlatene, hij
drigt niet op hoge toon, hij
rustig argumenterende
htzelfde. Alle vier verliezen
ondanks zijn impliciete
in. Ze wistn vooraf dat het kon ge
lijk al het langst.. Toch
teloren ingedekt. Met open
w ren ze geen bordkarton-
i de val. Verlies komt na-
de.
I "ie zou het huwelijk
I Mereen trapt erin,
I ta gedrag van
1 schreeuwt niet, hij
speelt de redelijke,
oudere. Het effect
bet eind. Ook
Suren. Vader natui
Wt. niemand zich
lopen ze, als
ton toneelpersonen.
Wntig jaar kan zien
onverw; ht. Zelfs
te verliezen is immer
kans erop onder
wie het al
OQ<
ankomen.
nand. De angst om
zo groot dat niemand de
durft te zien.
Binnen drie uur verdween de Titanic onder de golven.
Troetelschip van zwartkijkers
Van onze verslaggever
Mevrouw Millvina Dean boekte
vorige maand een bootreisje
van New York naar Londen.
Haar tweede Atlantische oversteek. Zo op het
eerste oog geen bijzonder feit. Dat mevrouw
Dean niettemin de wereldpers haalde, komt
doordat ze haar eerste oversteek in 1912
maakte, op de Titanic. Ze is een van de weini
ge nog in leven zijnde personen die de ramp
met het schip hebben meegemaakt.
De aandacht voor de vakantieplannen van
een oude vrouw is niet het enige teken van een
onverzadigbare belangstelling voor alles wat
met de Titanic te maken heeft. In de loop der
jaren zijn honderden boeken en artikelen ver
schenen over het schip en de ramp. Er bestaan
films, opera's, theaterstukken en tv-docu-
mentaires over de ondergang. Auteurs hebben
het verhaal gebruikt voor hun verhalen en ge
dichten.
Waarom lukt het toch maar niet om die koude
nacht in april 1912 te vergeten?
In de jaren direct na de ramp is al die aan
dacht goed te begrijpen. De Titanic was op
haar eerste reis en werd gezien als het toon
beeld van technische vooruitgang. Door de
modernste techniek was het schip 'onzink-
baar'. Het was dan wel niet het snelste schip
ter wereld, maar zeker het grootste, meest
luxe en comfortabelste. Aan boord waren rij
ke en bekende personen; velen van hen verlo
ren het leven nadat de reddingsboten volgens
het principe 'vrouwen en kinderen eerst' wa
ren bezet. Bij die redding ging trouwens zo
mogelijk nog meer mis dan bij de ondergang.
Na 85 jaar is de belangstelling voor de Titanic
nauwelijks afgenomen. Een tentoonstelling
met uit het wrak opgedoken prullaria trekt
grote aantallen bezoekers, hoewel er weinig
te bewonderen valt aan bruin uitgeslagen ser
vies en bestek waarop de naam Titanic niet
eens is aangebracht. Er bestaan verenigingen
met tijdschriften van en voor Titanic-enthou-,
siasten. Het WorldWideWeb biedt sites met
de nieuwste ontdekkingen, meningen en ver
klaringen. Met de modernste techniek blijft
de bekendste technische ramp zo elke minuut
actueel.
Musical
Maar ook voor mensen die geen bijzondere in
teresse hebben voor ijsbergen en stoomsche
pen, is het schip niet te vermijden. In de kin
derafdeling van de boekwinkels ligt het ver
haal van een teddybeer die de ramp overleef
de en er verschijnen kookboeken met de me
nu's voor de passagiers. De nieuwe Broad-
way-musical van Joop van den Ende is aan
het schip gewijd. Als decor en thema is de on
dergang van de Titanic onverwoestbaar.
Steeds meer boeken verschijnen over de
rampzalige nacht in 1912. Het schitterende
verhaal van de Noorse schrijver Erik Fosnes
Hansen over de leden van het scheepsorkest is
inmiddels ook in het Nederlands vertaald. De
titel van dit boek, Koraal aan het einde van de
reis, verwijst naar een van de mooiste me
ningsverschillen over de ramp: wat speelde
het orkest in de laatste minuten? Beryl Bain-
bridge's boek Every Man for Himself, over de
verveling en overvloed tijdens de vijfdaagse
reis en de onwerkelijkheid van de plotselinge
ondergang, won dit jaar in Engeland de Com
monwealth writers prize.
Niet alleen bij de kinderboeken, kookboeken,
musicals, romans of klassiekers treffen we
steeds meer nieuwe publicaties aan over de
Titanic. In een uitvoerige reconstructie van de
ramp en de gang van zaken bij de rederij ko
men Robin Gardener en Dan van der Vat tot
de conclusies dat er opzet in het spel is. Niet
de Titanic, maar haar zusterschip de Olympic
is 85 jaar geleden gezonken in een poging ver
zekeringsgeld te bemachtigen.
Onwil
Het is de onwil om te vergeten die zich bij het
lezen van al die boeken sterker opdringt dan
de geur van verse drukinkt en nieuw papier.
Kennelijk kan de ramp door iedereen voor
vrijwel elk doel worden gebruikt. Die vast
stelling vormt de kern van mogelijke ant
woorden op de vraag waarom de ramp nog
steeds zo populair is.
Allereerst is het verhaal van de ondergang ei
genlijk te onwaarschijnlijk om verzonnen te
zijn. Het grootste en modernste schip ter we
reld zinkt op zijn allereerste reis. Aan boord
bevinden zich mensen van alle rangen en
standen. Arme emigrantenvrouwen hebben
een veel grotere kans de ramp te overleven
dan mannelijke miljonairs. Er breekt geen
paniek uit onder de passagiers en het
scheepsorkest blijft tot het einde spelen. Met
de dood voor ogen laten veel mannen zonder
morren vrouwen en kinderen in de reddings
boten gaan. Schaarse plaatsen in de sloepen
blijven onbezet.
Aan boord van de Titanic zien veel mensen
een geheimzinnig schip aan de horizon, dat
echter verdwijnt en geen hulp biedt. De kapi
tein blijkt een hele serie waarschuwingen
over ijsbergen naast zich neer te hebben ge
legd. Op de gekozen route zijn ijsbergen in
april vrij zeldzaam. De technische voorzie
ningen konden het schip gemakkelijk drij
vende houden bij een frontale botsing, maar
helaas veranderde de stuurman op het laatste
moment de koers in een poging de schade te
beperken. Veel meer mensen zouden zijn ge
red als de overlevenden in de reddingsboten
hulp aan de drenkelingen hadden geboden.
Wat er met de Titanic gebeurde, is zo onwaar
schijnlijk dat het wel echt gebeurd móét zijn.
Voor auteurs biedt de Titanic daardoor een
ideaal decor voor hun verhalen. Men kan dan
immers al die onwaarschijnlijke aspecten van
de ramp gebruiken zonder dat de lezer denkt
dat het allemaal wel heel erg toevallig is. Bo
vendien kennen de lezers de tragische afloop.
In een roman over de Titanic kan dus een vol
strekt ongeloofwaardig drama als decor voor
de belevenissen van gewone mensen worden
gebruikt. Dat maakt de ramp ook tegenwoor
dig nog zo aantrekkelijk voor auteurs als
Hansen en Bainbridge.
Kapitalisme
Het kelderen van de Titanic is niet alleen een
geliefd romangegeven, het ongelukkige schip
is ook het troetelkind van iedereen die meent
te weten dat de wereld er slecht voorstaat.
De Titanic was de grootste technische presta
tie van de westerse wereld. Het schip was gi
gantisch, modern, onzinkbaar en in recordtijd
gebouwd. Het symboliseerde de macht van de
mens over de natuur, het vermogen van het
kapitalisme om alles met technische middelen
te beheersen en ook de Britse overheersing
van de wereld. Maar het grootste schip ter
wereld zonk vrijwel direct na een aanvaring
die de koers van de ijsberg nog geen millime
ter veranderde. De elite van de Engelse zee
lieden bleek niet eens in staat reddingssloe
pen goed te gebruiken.
In die koude aprilnacht in 1912 ging dan ook
niet alleen een enorme hoeveelheid staal, hout
en mensenlevens verloren. Wat werkelijk on
derging was een tijdperk van ongeremd opti
misme en grootheidswaanzin. Niet het uitbre
ken van de Eerste Wereldoorlog, maar de on
dergang van de Titanic markeert in die visie
het einde van de negentiende eeuw. Voortaan
had elke pessimist gelijk: technische vooruit
gang is slechts schijn en overmoed wordt af
gestraft. Veiligheid is een illusie en alleen de
ondergang is zeker. Onderdeel van dergelijk
clichés is uiteraard ook de grenzeloze naïve
teit van de passagiers en een orkestje dat de
moed er nog probeert in te houden als de helft
van het schip al onder water is verdwenen.
Vooroordelen
Een mooier voorbeeld dan de ramp met de Ti
tanic had de geschiedenis eeuwige pessimis
ten niet kunnen schenken. Dat de Olympic
nog vele jaren gewoon bleef doorvaren en de
Britannic op haar eerste reis niet zonk, willen
zwartkijkers uiteraard niet horen. De behoef
te aan somberheid is ook hier groter dan de
wens zaken positief te benaderen.
De toepassingsmogelijkheden van de ramp
zijn echter niet beperkt tot voorspellingen
over het einde van de wereld. Vrijwel ieder
een met een duidelijke opvatting kan de Tita
nic gebruiken om eigen vooroordelen te be
vestigen. Er bestaan dus boeken waarin de
stelling wordt verdedigd dat de ramp een
straf van God is. Het rompnummer van de Ti
tanic (390904) kan men met veel goede (of
kwade) wil opvatten als het spiegelbeeld van
een kreet tegen de paus ('NO POPE'). Verder
kalkten arbeiders tijdens de bouw in Belfast
teksten op de romp als 'Zelfs Christus kan dit
schip niet tot zinken brengen'. Een dergelijke
godslastering kan volgens sommigen niet on
gestraft blijven. Gelukkig reageert de Heer
niet altijd op deze wijze, maar bij de Titanic
was de maat kennelijk vol.
De gedachte dat de ramp het gevolg is van een
doortrapte wisseltruc om verzekeringsgelden
te incasseren, is hier al genoemd. Daarnaast
bestaan er al veel langer speculaties over het
feit dat de Titanic op haar eerste reis al direct
het record voor de snelste Atlantische over
tocht wilde breken. De rederij zou op die ma
nier veel sterker staan in de harde concurren
tiestrijd om passagiers als de Titanic de zoge
naamde 'Blauwe Band' zou voeren. Al die
verklaringen zijn terug te voeren op de simpe
le stelling dat het kapitalistische streven naar
winst de oorzaak is van de ramp. De Titanic
en haar beide zusterschepen waren echter
juist gebouwd om niet met snelheid maar met
betrouwbaarheid winst te maken. Het laten
zinken van het vlaggenschip van de rederij
lijkt niet direct in dat streven te passen. Voor
de echte gelovigen toont dat uiteraard slechts
aan hoe doortrapt kapitalisten te werk gaan.
Ook de opvatting dat 'de kleine man altijd de
sigaar is' laat zich desgewenst uitstekend be
vestigen met de gebeurtenissen op de Titanic.
De kansen om de ramp te overleven waren
voor de mensen in de tweede en derde klasse
duidelijk het slechtst. Dat op een reusachtig
schip vooral de emigranten in de lager gele
gen dekken minder kans hebben om red
dingsboten te bereiken, is duidelijk. Evenzeer
is echter duidelijk dat er geen belemmeringen
bestonden om de hogere dekken te bereiken
en dat de neiging om in een volstrekt vreemde
omgeving bij elkaar te blijven veel emigran
ten noodlottig is geworden.
Relatief meer vrouwen en kinderen uit de
derde klasse slaagden erin de ramp te overle
ven dan de mannelijke miljonairs uit de eerste
klasse. Vrijwel kansloos waren de mannen uit
de tweede en derde klasse. Hun overlevings
kansen liggen zelfs vér onder die van de be
manning. Verder waren de veiligheidsvoor
schriften voordelig voor de rederijen en ver
zuimden politici en ambtenaren hun taken bij
het aanpassen van die regels. Met dergelijke
gegevens kan iedereen elk vooroordeel beves
tigen.
Onbeantwoord
In de loop der jaren is de Titanic uitgegroeid
tot een symbool dat voor vele doeleinden kan
worden ingezet. Over het daadwerkelijke ver
loop van de ramp is genoeg bekend om de
hoofdlijnen van het drama vast te leggen.
Maar daarna is alles speculatie en interpreta
tie. Waarom werd bij de oplevering van het
schip volstaan met een proefvaart van slechts
acht uur? Waarom voer de kapitein zo snel?
Waarom werden niet alle plaatsen in de red
dingssloepen bezet? Waarom werd het schip
zo snel opgegeven? Waarom duurde het zo
lang voordat er noodsignalen werden uitge
zonden? Waarom annuleerde de financier van
het schip op het laatste moment zijn deelna
me aan de reis? Was er inderdaad een ander
schip in de buurt? Waarom brak er geen pa
niek uit? Waarom keerden de reddingsboten
niet terug om drenkelingen te helpen? Waar
om is het logboek niet in een sloep meegege
ven?
De rij onbeantwoorde vragen is eindeloos.
Net als bij de moord op John Kennedy kan ie
dereen het verloop van de geschiedenis ge
bruiken om de eigen vooroordelen te bevesti
gen. En net zo min als die novemberdag in
1963 zal die koude aprilnacht van 1912 uit
onze herinnering verdwijnen. De Titanic is en
blijft het symbool van overmoed, traagheid,
pech, domheid, hebzucht en onzekerheid. Het
had allemaal zo makkelijk anders kunnen lo
pen.
In 1908 gaf de rederij White Star op
dracht drie gigantische passagierssche
pen te bouwen. Met ongekende luxe,
comfort en betrouwbaarheid zouden de
ze drijvende paleizen een vaste dienst
tussen Europa en de Verenigde Staten
gaan onderhouden.
Het eerste schip, de Olympic, liep in
1910 van stapel, de Brittanic vier jaar
later. Het middelste schip was in 1912
gereed en kreeg de naam Titanic. Met
een lengte van bijna 270 meter en een
breedte van 28 meter konden ze elk 2600
passagiers en 900 bemanningsleden ver
voeren. Door een wat andere indeling
had de Titanic van dit trio de grootste
capaciteit. Bovendien keek men bij de
inrichting niet op een paar centen: een
zwembad, een gymzaal, restaurants,
rooksalons, leesruimten, liften, tapijten,
kroonluchters en palmen.
Op 10 april 1912 verliet de Titanic Sout
hampton voor de eerste reis naar New
York. Na korte stops voor de kust van
Frankrijk en Ierland begon de volgende
dag de oversteek. Voor de 5100 kilome
ter tussen Ierland en New York dacht
men slechts enkele dagen nodig te heb
ben.
Aan boord van de Titanic waren 1300
passagiers en 900 bemanningsleden. Het
schip volgde de gebruikelijke koers en
voer met hoge snelheid. De snelheid
werd niet verminderd toen de eerste
waarschuwingen voor ijsbergen kwa
men. Op zondag 14 april, even voor mid
dernacht, schampte het schip een ijs
berg. Hoewel het met een dubbele bo
dem en waterdichte schotten was uitge
rust, zonk het schip snel. Er waren 705
overlevenden.
De reddingsboten boden plaats aan 1178
personen. In de meeste sloepen was
plaats over, maar ze keerden niet terug
om drenkelingen te helpen. Een passe
rend schip pikte de overlevenden op.
