Weekend
Honger naar de Britse bal
Kerncentrale moet straks een van de allerveiligste ter wereld zijn
rr
Auteur
\S0iM
m-srts
DE STEM
De kerncentrale in Borssele is
voor vier maanden uit bedrijf
genomen. Een heel leger ingeni
eurs is er nu bezig de veiligste
kerncentrale van de wereld te
bouwen. Dodewaard is gesloten
en Borssele renoveert. Op de
steiger klinkt Mozart uit de ra
dio van een Duitse werkploeg.
Zware shag en Die Forelle, Ne
derlands nieuwste stroomfa-
briek is in aanbouw.
a"e Sn'PPerS Wn Le°P?'
ZATERDAG 12 APRIL 1997 H
De verbouw van de Bol van Borssele!
Door Cees Maas
wee witte voetstappen om je voeten
op te zetten. Ik sta in de kleine sluis
van de kerncentrale. Iets piept en
detecteert me op wapens of weet ik wat, ik
word onschuldig bevonden door het machine
en een glazen deurtje flapt open.
Iemand van PTT Telecom sjouwt een bos grij
ze kabels ergens heen. Ploegjes werkers heb
ben allemaal verschillende kleuren helm op.
De voertaal is Duits en maar een beetje Beve-
lands. Met een klap ben ik in een andere we
reld.
Op onzichtbaar glazen deuren kleven grote sti
ckers van meeuwen, zodat de diertjes er zich
niet tegen dood vliegen. Ze houden hier van
vogels. Ik ben in de kerncentrale in Borssele.
Ik kom voor, met een afschuwelijk woord, het
Project Modificaties. Een abstracte term voor
verbouw, voor aanpassingen, voor onder
houd. In werkelijkheid is het een gigantische
klus. Er is 467 miljoen gulden uitgetrokken
om de hele centrale te beveiligen en aan de
meest moderne eisen te laten voldoen. De in
1973 gebouwde centrale wordt in een nood-
Een van de turbines wordt voorzien van nieuwe onderdelen.
tempo gemoderniseerd, zodat een der veilig
ste kerncentrales van jde wereld ontstaat.
Naar de ideeën van nu.
Zelfs aardbevingen kan de nieuwe centrale
hebben. Omdat veel trillingsgevoelige appa
ratuur, muren en leidingen, met dempers en
andere maatregelen gezekerd worden tegen
bevingen. En wanneer de Westerschelde op
mocht drogen, of er iets anders fout mocht
gaan met de inname van koelwater voor de
kernreactor, pompen ze koelwater op uit 48
meter diepe waterputten.
De jaarlijkse stop vanwege de splijtstofwisse
ling wordt gebruikt voor dit karwei. Ze heb
ben 120 dagen de tijd en het schema moet
worden gehaald. Want elke dag dat een cen
trale als deze stil ligt en niet kan leveren kost
veel geld.
Verstuikingen
„Kijk," zegt de man die me begeleidt, „wat
verstuikingen en verder niets." Ik kijk ver
wonderd om me heen maar zie nergens een
verstuiking. Die heb ik trouwens nog nooit
gezien. Hij wijst. Ik lijk wel blind. Het blijkt
een groot bord te zijn. Een mededelingenbord
in twee talen, waarop de vorderingen vermeld
staan. Het aantal ongevallen dat tot nu toe is
voorgevallen op de werkvloer, die verstuikin-
Grote drukte op de parkeerplaats duidt op de verhoogde activiteit.
gen dus, en of de klus op schema ligt. Ze zijn
twee dagen voorylezeurwe. Tic ob
Dat stemt de twee heren die me binnen in een
kantoor ontvangen om me mondeling van al
lerlei informatie te voorzien, nogal tevree.
„We zitten nu op dag 46, we moeten er nog 73,
en daarvan zijn er 45 bestemd om te testen.
Warm en koud," zegt het Hoofd Nucleaire
Productie.
„Dus elke dag dat we winnen is een meegeno
men dag," voegt de Chef Splijtstofwisselbu-
reau er aan toe.
Ze vertellen trots him verhaal. Deze weten
schappers zijn fier op het uitvoeren van een
klus, die werkelijk reusachtig van omvang is
en technologisch van een niveau dat in Ne
derland nog nooit is vertoond. Dat is natuur
lijk ook mooi voor een technoloog.
Ze vertellen er met een bevlogenheid over die
veel verder gaat dan de normale betrokken
heid van een werknemer bij de verbouw van
de winkel van zijn baas. En de veiligheid is er
welhaast tot religie verheven, hoor ik. Een
werkploeg die bovengemiddeld stofjes in de
ogen krijgt kan op bezoek van een inspecteur
rekenen die bezorgd doch dringend zal vra
gen of de veiligheidsbrillen toch wel goed
worden gebruikt.
Zestig ton lood is hier naar binnen gesjouwd
om verwerkt te worden tot bescherming tegen
nucleaire straling. Ook zo iets.
Op het bureau staan drie vuistdikke mappen.
Het draaiboek voor het Project Modificatie.
Alle handelingen, van uur tot uur, staan er in.
Welke ploeg wat doet, en waar die ploeg zich
op dat moment bevindt. Het is gepland. Welk
schroefje er in welk gaatje moet worden ge
schroefd, wanneer en door wie dat moet ge
beuren. En er zijn duizenden en duizenden
lasjes te leggen en andere verbindingen te
maken.
Naast de regelkamer bijvoorbeeld, het ziet er
daar uit als een gigantische telefooncentrale,
staan mannen als mieren in een onderzeeboot
tachtigduizend lasjes te maken. Tachtigdui
zend plugjes op tachtigduizend pinnetjes te
zetten. Elk stukje schakelbord dat klaar is
wordt getest, voordat de technicus aan het
volgende blokje mag beginnen. Dikke bossen
kabels, als grijze plastic wormen verstoppen
ze de kabelgoten. Het ruikt hier naar soldeer.
In de jaren tachtig al, begonnen de voorstu
dies om deze stop te kunnen uitvoeren. Nu het
karwei aan de gang is komen dagelijks zo'n
1200 technici de poort binnen. Zestig procent
is Duitser. De werkers verblijven zolang in al
lerlei recreatieparken in de omgeving. Per
dag gaan er 250 warme en 500 koude maaltij
den door, meldt de beheerder van de kantine.
t, v .-.r
Buiten klinken onophoudelijk oproepen. In
het Nederlands >©n in het Duits.;1 Gf ade heer
blablabla van Siemens naar de telefoon wil
komen. Dat er voor de poort een vrachtwagen
geladen met blablabla wacht om binnen ge
lost te worden.
„Je wordt weieens gek van al die mededelin
gen de hele dag rond. Dat getoeter in je oren,"
zegt mijn begeleider.
Kansenverkleining
Maar wat gaat er nu eigenlijk gebeuren?
Waardoor wordt de centrale veel veiliger en
gaat hij tot de meest veilige van de wereld be
horen?
De kans op serieuze ongevallen wordt nog
eens ruwweg twaalf keer verkleind, zo wordt
me verteld. Er komen grotere noodstroomag-
gregaten, die gaan werken als de normale
stroomvoorziening uitvalt. De modificatie is
eigenlijk een pakket van zestien belangrijke
wijzigingen in de systemen.
De regelkamer, het hart van de centrale,
wordt totaal vernieuwd. En niet eenmaal,
maar tweemaal. De tweede regelkamer is in
gebouwd in de simulator. Maar op dit mo
ment is die tweede al klaar en traint het een-
tralepersoneel er al op nog voor de centrale is
aangepast. Gewenning aan de apparatuur en
de aangepaste procedure is het belangrijkste
argument. Er worden allerlei storingen nage
bootst zodat het personeel zich daarop kan
voorbereiden.
Mijn tocht door de centrale doet me duizelen.
Ik verdrink in woorden als drukontlastings-
syteem en veiligheidsomhulling. De nieuwe
centrale wordt explosiebestendig, hoor ik.
Een exploderende LPG-tanker op de Wester
schelde zal geen ernstige schade kunnen ver
oorzaken. Aha.
Maar ik begrijp het niet. De kerncentrale in
Dodewaard is gesloten, en deze moet in 2004
dicht, heeft de Tweede Kamer besloten.
Waarom dan nog voor een kwart miljard gul
den verspijkeren aan iets dat toch geen toe
komst heeft?
Omdat het in de wettelijk vastgestelde plan
ning staat. 2004 Is nog ver weg en tot die tijd
moet er alles aan gedaan worden de veiligheid
te verhogen als dat kan.
Afgesproken is dat elke tien jaar een toets
wordt gemaakt. Dan wordt gekeken hoe alles
nog veiliger kan. In die tien jaar blijft Borsse
le bij de top van de veiligste centrales van de
wereld en dan komt er weer een toets. In 2000
is de volgende toets, voor het traject tot 2010.
Het besluit voor deze modificatie was dus al
genomen voor het besluit tot sluiting van de
centrale viel.
En, veel mensen binnen de Centrale zijn zelf
iRogitassg Piet overtuigd zitjnivamfeêfl daadwer
kelijke sluiting; Nederland heeft met Borssele
een veilige centrale met de laagste kiloWat-
tuur-kosten van Europa, zeggen ze. En wan
neer straks de energiemarkt in Europa open
gaat zodat er tussen de stroomleveranciers in
de lidstaten concurrentie kan ontstaat, heeft
Nederland met deze ultra-moderne centrale
misschien een troef in handen die goedkoper
stroom kan leveren dan veel concurrenten.
Het zijn allemaal opties die deze voorstanders
van kernenergie koesteren. En aan elkaar en
anderen doorvertellen.
Met het verstrijken van dé tijd kan de politie
ke mening veranderen, het zal de eerste keer
niet zijn. En er is het werkgelegenheids
aspect. De kleine en kwestbare Zeeuwse eco
nomie kan het zich niet permiteren 500 ar
beidsplaatsen te verliezen. Veel van de hoog
opgeleide centralemensen zullen echter weer
snel aan de bak komen, maar elders. Borssele
is, zeker nu Dodewaard dicht is de enige plek
met ervaring in de nucleaire industrie. En het
is de vraag of Nederland dat moet prijsgeven.
Zeggen deze voorstanders.
Maar ach. Ik loer door een opening in een
wand en zie de enorme propellors van de tur
bines. Ze liggen er uitgekleed bij. Als ijzeren
torren zonder schild tonen ze hun ingew:
Identrunridn -M .3 sr
Het knettert van het lassen in die loods,
genlijk is het simpel. De reactor wordt he
door het nucleaire proces, het koelwat
wordt stoom dat door dikke buizen naar
turbines gaat. Die gaan daar van draaien i
hup, je hebt energie dat opgevangen won
en als stroom door hoogspanningkabels ki
bels overal naar toe gaat.
Ik mag niet in het nucleaire gedeelte. „Het
daar zo druk nu met werk, daar kunnen
geen toeristen bij hebben," zegt mijn bef
leider.
Tijd dan maar, om te gaan. De sluis weer
het bezoekerspasje terugbrengen naar de b
waker. Na de herrie en de drukte binnen
het buiten ongewoon stil. Ik hoor de Schel
ruisen en ruik het natte gras van de zeedi
Ik heb zin om een liedje te zingen, waaroi
weet ik niet.
Op de kruin van de dijk bekijk ik de centra
le nog eens aandachtig. De bomvrije bol va
Borssele ziet er stoer uit. Een busje met teel
nici draait de poort uit. Bewakers prate
wat in portofonen. Bijna zevenhonderdd»
zend manuren slokt dit karwei op. Van v
weg nadert een mensje op een fiets. Ik mo
gaan.
I erhriivers zoeken lezers. De in slordige le
een viaduct gekalkte mededeling 'Greet, ik
I is niet alleen expressie van een individur
!l maar is veeleer bedoeld als boodschap
„oen van een niets vermoedende Greet. Dal
maar aoed beseft dat er ergens een verlege
!,ng rondloopt die zich in haar bijzijn niet du
«reken, maar wiens gemoed zo overloop?
I Ir haar bereid is tot waaghalzerij.
De in het vuil van de achterkant geschrevf
schuwing op een stadsbus 'ik kom overa
knmt voort uit de woede van een schrijver,
nnatteqeliik potentiële volgende klanten t
den voor teleurstelling. Ondergekliederde
ren uitkijktorens vol schots en scheef dor
gekraste namen inclusief bezoekdata en sc
ken met generaties lang ingekerfde bijna
scheldwoorden voor impopulaire docenten
evenveel bewijzen dat schrijven meer wil
een uiting van trots of creativiteit. Zonder
succes bij een lezend oog, werd er niet z~J
pathologen, maatschappelijk werkers en
qeschoold verliesverwerkingsvolk is het
mee eens. Zij adviseren, als de wekelijkse
ken tot niets meer leiden, hun verward clië
de pen ter hand te nemen om de ellende
te schrijven'. Papier is heilzaam, een laatste
geloven zij, maar wat zij uitgevers, journe
leraren Nederlands aan doen, beseffen ze
resultaat van hun therapie verdwijnt namel
dossier of schoenendoos; het gaat in
en de ontvanger wordt serieus om comme
vraagd over uitgeefbaarheid, schrijfstijl
meend talent.
Dagboeken zijn niet bestemd voor vreem
probeert de kantoorboekhandelaar wijs ti
In zijn uitstalkast liggen immers voor dit
schikte, in linnen gevatte schriftjes voorzier
Elke uitgeverij-secretaresse heeft echter in
venla een speciale oude schaar. Want sleu
ken zoek in de dagelijkse post. Dagboek;
weren voor zich zelf te boekstaven. Zodra,
met de neerslag van hun leven vol raakt,
allen het bijzondere van hun bestaan in dr
len zien. Léautaud, Warren en Oltmans, of
boek nu geheim heet of openbaar, ze blij
gehouden te hebben voor de drukpers.
Af en toe lukt het een geheimschrijver zij
bereiken. De eerste drie uitgevers zenden h
script met vriendelijke woorden retour,
vierde hapt toe op zoek naar continuïteit ir
bieding. Het verhaal is weliswaar nog niet
gaaf, maar heeft iets. En o wee, als een c
talent ontdekt, heeft die ook het voorkeui
een volgend misschien wel perfect boek ei
Meer dan 50.000 km kabel moeten in de kerncentrale worden gecontroleerd en event:vet
FOTO'S JAAP «VOLTE»!
vervangen.
VERVOLG VAN VORIGE PAGINA
De Trent Bridge Inn, zo vindt het kwartet uit
West-Brabant, is een fraaie pub. Patrick Hin
ten houdt er in dit van traditie doordrenkte
land zo zijn eigen gewoonten op na en bestelt
om te beginnen een pint of Guinness, het don
kere Ierse bier. Wat hem betreft mag pas de
tweede pint met lager of bitter worden ge
vuld. Het viertal valt overigens amper op te
midden van de lager lads, de jongeren, die sa
men met een eveneens groot aantal ouderen
de pub vullen. Allen volgen op het grote
scherm in de Trent Bridge Inn de laatste mi
nuten van Chelsea-Arsenal, waar Dennis
Bergkamp de uitslag op 0-3 bepaalt.
Even daarvoor hebben Guus Paulissen, Pa
trick Hinten, Jurgen van der Velden en Pa
trick Hopstaken in een kantoor bij het sta
dion hun toegangsbewijzen voor de Trent End
Upper opgehaald, die ze een week eerder tele
fonisch hadden besteld en met een credit
kaart betaald. De overdekte zitplaats op de
tribune achter een van de doelen kost zeven
tig gulden, daarbij inbegrepen de zeven gul
den voor de reservering.
„Ja, dat is duur," menen ze, „maar waar tref je
nou zo'n sfeer aan?" Ook aan de winkels waar
dassen, shirts (onder meer tenues met de naam
en het nummer 15 van Van Hooijdonk) en an
dere Forest-parafernalia te koop zijn, kunnen
ze niet voorbij zonder iets aan te schaffen.
De pub verlaten ze twintig minuten voor de
aftrap van het degradatieduel Nottingham
Forest-Southampton, dat niettemin ruim
25.000 toeschouwers trekt.
Tegenover de Trent Bridge Inn ligt een wed
kantoor dat goede zaken doet. Wie tijdens de
wedstrijd nog wil inzetten, kan terecht bij de
bookmakers in de catacomben van het sta
dion. Uiteraard kan er op de uitslag en rust
stand worden gegokt. Maar op het standaard
formulier kim je ook voorspellen in welke mi
nuut er een doelpunt valt. En voor elke pond
die deze mooie zaterdagmiddag wordt ingezet
op de eerste score van Pierre van Hooijdonk
voor de reds uit Nottingham, betaalt de book
ie er drie uit.
In de 66e minuut van de wedstrijd knalt de lan
ge uit Welberg de bal achter de keeper van
Southampton en bolt het net van de goal aan de
Trent Riverside. Helaas voor Forest is aan Van
Hooijdonks schot een handsbal van de Welsh
man Dean Saunders voorafgegaan. Iedereen
die op Van Hooijdonk gokte, is zijn inzet kwijt.
Niet veel later vliegen er twee koppels eenden
over het stadion. Ulrich van Gobbel, de Bre-
danaar die rechtsback is bij Southampton,
lijkt de vogels uit de lucht te willen halen,
want hij schiet de bal vanaf eigen helft met
een grote boog in de handen van de keeper
van de thuisploeg.
Het niveau van de wedstrijd is bedroevend.
Southampton scoort in de achtste minuut en
het elftal van Nottingham loopt de rest van
het duel, met de schrik voor degradatie in de
benen, achter de feiten aan. In een van de
laatste minuten wordt het 0-2 door een doel
punt van invaller Evans.
Daarna wordt Pierre van Hooijdonk in het
strafschopgebied van Southampton on
gehaald; trainer-speler Stuart Pearce a
niet en verzilvert de penalty nar"®s
De toeschouwers die denken dat da
soelaas biedt, worden in blessuretijd uii
droom geholpen, andermaal slaat tva
en de uitslag is 1-3. Het f-woord en a
tards zijn vervolgens niet van de lucti
De NAC-aanhangers op Trent End zijn i b
dachte al bij de wedstrijd van IfJLjli-
dag, als de geelzwarten aan de Rat
straat aantreden tegen PSV. Na nog
zoek aan de pub - de chauffeur
cola - vangen ze de terugreis aan.
ze 's nachts om drie uur. Het dagje n
Ground heeft bijna 24 uur geduurd.
René den Ouden heeft dit geluk gesmaak
meegse firma SUN, mondjesmaat actief i
gebied, heeft zijn potentiële kwaliteit oi
Zijn eerste roman 'Dans van wederkeer' is
uitgebracht. Ten onrechte. De ingrediën
pen. Amsterdam, begin jaren tachtig, Rav
drank, seks, onmogelijke liefde, Parijs, zelf
vredesdemonstraties. Wie in die tijd bewu
hoofdstad wandelde, herkent nogal wat
linckscholengemeenschap in de Gabriël M
bij het Amerikaanse consulaat, het Barlae
sium met alle interne ruzies en het net w
gue rakende studentencorps. Toch is het
voor een lezer met die herinneringen m
onhandige verteller, te nadrukkelijk sentir
weinig diepgang. Den Oudens verhaal is
W om te lezen, maar van te weinig
spaarzame vrije uren voor te reserveren o
gen nog te herinneren. SUN heeft van D
een schrijver gemaakt, maar het vak zal
nog moeten leren.
Die kans heeft los Leenders niet meer.
paar jaar geleden op 33-jarige leeftijd
Zijn nalatenschap bestond uit een koffer
paar door uitgevers geweigerde romans
en gedichten. Normaal zou dit spul op
stoffen en bij een volgende verhuizing als
ran belang weggegooid worden. Leen
echter actieve vrienden en familie. Die h
papieren doorgebladerd en kregen het
waarde in handen te hebben. Ee.
Wolfsklauw werd daarom in het leven ge
ze Rosmalense privé onderneming bre
verzamelde werk van Leenders uit. Zijn
^nstelijke, surrealistisch aandoende rom
een stilzitter' is het eerste product,
het is aardig en misschien zelfs rechtvaar
woltsklauwvrienden Jos Leenders uitge
in druk verschijnt, overleeft, ook al is
Aan de jaren noeste schrijftafelarbeii
yrs worclt op deze wijze achteraf nog zi
«ar wat is dat voor een soort verder lev
™nd zijn boeken leest? Daarvoor is de k
j 0[sbeperkt. Een stapel onverkochte
keider, een enkele bibliotheek die he
0ge" boek een paar jaar op de planke
nan ^^Journalisten die de familie
JMachtepis in ere te houden in w
tod?1 beSCh"ift' 's dat het eeuwige
toeken moeten gelezen worden, maar
wi als minstens kwaliteit vereist. En
n de lezers ook alles onder ogen
M,„n)etf b«am, afgekeurd is of nooit
scrint e'd' Het nimmer voltooide laa
non i '!an Camus is daarom een Paar 9
staan jarvan roar een paar regels
Jan t0!ale particuliere correspor
rijt- 0 z'in in dikke delen en met gen
ïers «gebracht.
fiTnWil'en Selezen worden, maar
e bepalen of iemand een auteur
kr
