Weekend
'Nee, niks over nadenken, je krijgt alleen deze ene kans, nu of nooit'
Liberaal
'Het
is wel
degelijk een
kansspel: als het spel
instort, heeft de onderste laag
geen kans gehad om winst te maken'
DE STEM
E3
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiin
Piramidespelen werden tot voor
kort weggelachen. Tot ze Alba
nië opbliezen. En in Suriname
beginnen ze ook al te groeien.
Reden om de spelen eindelijk se
rieus te nemen. En opeens be
gint elke instantie uit alle
kanonnen te vuren om ze te ver
bieden. Justitie, politie, politiek,
fiscus, gedupeerden en zelfs de
concurrentie wil de piramides
doen afbrokkelen. Of wordt
daarmee de burger een kans op
een fortuin ontnomen? Onze ver
slaggever zette de zaak op een
rijtje. „Spelen? Het enige waar
je mee speelt, is je toekomst."
ZATERDAG 29 MAART 1997
an opleverings-
ng op MBO-
iige kennis
mnemerij,
contacten
gt, na een door
lleverings-
aan de kopers,
welke gebre-
opleverings-
jelichting aan
n standpunt,
iruik van de
zakelijke
g en afwerking
de zgn. service-
in hoofd-
ulatorische
n tijdens de
)efinitief
ontwikkeling;
roleren en
n bestek-
inifi
n van
aannemers;
;ken.
uw sollicitatie,
tgoed bv, ter
3000 CN Rotter-
153 53 11. Uw
innen 2 weken
tatieprocedure.
1NVQ0RZIENINGEN
GEHANDICAPTEN
NOORD-BRABANT
REUVELSLAAN 14
CH ROOSENDAAL
0165 - 562666
paat 93, 4651 XD
•kvoorzienings-
groep van maxi-
trzijds een aan-
groepsbegeleid
te laten sluiten
ding geven aan een
Denproject.
bezit van een
rstandelijk
veel creativiteit en
iaal 6 CAO DTG
rst, zorgmanager
iting Dag- en
itreuvelslaan 14.
ner: OVOS. 97-03
Heden vertekent verleden. Wie zich nu zonder veel
problemen twee vakanties, een weekje tussendoor
en een paar long weekends permitteert, kan zich
nauwelijks nog de tijd van uitsluitend het schoolreis
je voor de geest halen. En als hij dat wel doet, grote
kans dat de lange zomerse logeerpartijen op de
boerderij van oom en tante hem niet te binnen wil
len schieten. De rijkdom van nu, kleurt de armoe van
vroeger.
Herinnering is een onbetrouwbare gids. Omdat Ne
derland nu staat voor vrijzinnig en liberaal geloven
niet alleen buitenlanders, maar zelfs autochtonen
dat het hier nooit anders geweest is. Dat er reeds ge
neraties schoolkinderen in hasjwalmen opgegroeid
zijn, dat het woord van dominee en pastoor al de
cennia het ene oor in en het andere uit gaat en dat
de Griekse beginselen net zo goed de Hollandse
zouden kunnen heten.
Een misverstand. Zelfs Amsterdam, het Sodom en
Gomorra van vrijdenkerij en libidineus gedrag, was
in de jaren zestig geen vrijplaats voor homoseksue
len. Er waren een paar etablissementen waar nich
ten zich veilig konden voelen. De eigen sociëteiten,
op de Zeedijk het Mandje en in de Leidsepleinbuurt
de Fiacre, een ontmoetingsplaats voor acteurs, me-
diavolk, dansers en ondernemende studenten.
Rond urinoirs hing wat opgewonden en geïnteres
seerd manvolk rond, dat zodra er een uniform in
zicht kwam, angstig een straatje omliep. Onder de
toonbank van durfallerige sigarenboeren lag een
stapeltje prikkelliteratuur. Naturistenbladen vol ech
te kerels. Forse biceps, stoeren petten boven een
blote tors, maar de edele delen netjes verpakt in
badkledij. En in de donkerte van parken en bosscha
ges gebeurde heimelijk wat. Niet zoals nu op be
schutte parkeerplaatsen langs de grote weg, waar
vanaf de schemering de ene na de andere zoekende
heer in alle openheid aanlegt, quasi de benen strek
kend een paar meter vigileert en vervolgens in het
struikgewas verdwijnt. Het ging werkelijk onopval
lend. Wie niet wist, waar hij zijn moest, zag niets bij
zonders.
De eerste georganiseerde dub homoseksuele stu
denten had de grootst mogelijke moeite een zaal
voor zijn maandelijkse ontmoetingsfeest te huren en
einsjgljjy® Regressief,katbolifike.stqdftntgr-
vereniging bereid gevonden was de eigen kroeg ter
beschikking te stellen,,weigerde een deel van het
vaste barpersonéef op die avond dienst.'Bang om"
zelfs achter de omheining van de toog niet veilig te
zijn voor geil schennende handen.
Homoseksualiteit was tot dertig jaar geleden een
heus taboe, Gerard, toen nog van het, Reve had met
zijn openlijke affichering van zijn geaardheid een
emancipatoire functie. Het COC, niet voor niets een
letterwoord waarin het begrip homoseksualiteit op
geen enkele manier voorkomt, gaf een gedegen cul
tureel blad uit, Dialoog, waarmee geziene figuren
als dezelfde Van het Reve, de geletterde uitgever Jo-
han Polak en de spraakmakende weekbladjournalist
Jan Rogier bewezen dat flikkers ook tot niveau in
staat waren, Nederland, en zelfs Amsterdam, was
nog niet toe aan acceptatie van wat indertijd verhul
lend deviant gedrag genoemd werd.
Buiten de grote stad was het nog erger. Ton van
Reen, chroniqueur van het katholieke Noord-Lim
burgse, beschrijft dat nu, na zijn 'Roomse meisjes',
'In het donkere zuiden' en 'Het winterjaar', in 'Bran
dende mannen'. Een meeslepend verteld verhaal
over twee jongens in de Peel. Alle benauwenis, alle
ontkenning en aile tragiek die het leven van de dorp
se homoseksueel bepaalden. Niemand die het the
ma durft te bespreken, ledereen beseft dat er iets
aan de hand is met de jonge André, de vrijgezelle
import-beambte Christiaan en de getrouwde oom
Chrit, maar iedereen ontkent het feitelijke probleem
en kijkt de andere kant op tot het te laat is. Ook de
homoseksueel zeif. Die duikt onder in een nauwe
lijks geconsumeerd huwelijk, past zich aan en groeit
zodoende scheef.
Het is geen fantasie die Van Reen hier beschrijft,
maar de gruwelijke werkelijkheid van toen. Een op
feiten gebaseerde herinnering. Want hoeveel tater
volledig voor hun homoseksualiteit uitkomende
mannen hadden in die tijd niet een wettige, vrouwe
lijke, echtgenote? Albert Mol, Leen Jongewaard en
Hans Warren, om het opsomminkje slechts tot een
paar bekende kunstenaars te beperken.
Zoals vrouwen nu soms pas na jaren huwelijk en eni
ge kinderen ontdekken meer van de andere kant te
zijn, zo dachten homoseksuele mannen in die tijd
dat hun geaardheid niet veel meer was dan een
jeugd-, misschien beter jongensbevlieging. In het
echtelijke bed zouden ze over deze fase heen-
groeien, hoopten ze en voorspelden deskundige
psychiaters. Jarenlang is er nog, internaatsvoorbeel
den in de hand, gediscussieerd of de gerichtheid op
het eigen geslacht niet aangeleerd was.
Het liberale Nederland van nichtenkit, cruise plaats,
dark room, herensauna en escort-tules is deze sfeer
van afwijzing vergeten. Niet verbazingwekkend na
tuurlijk, in tijden van vrijheid verdwijnt het beeld van
slavernij en onderdrukking, maar het kan geen
kwaad die periode opnieuw te belichten. Niet alleen
omdat het goed is terug te kijken en gerechtigheid
te doen aan diegenen die onder de bekrompenheid
van eertijds geleden hebben, maar vooral omdat on
der het mom van nieuwe gelijkheid het liberale ge-
dachtengoed onder vuur ligt.
Andere culturen denken anders en het tolerante Ne
derland heeft daar alle begrip voor. Terecht in theo-
rie'maar zodra dit betekent dat hier geaccepteerde
waarden opnieuw bevochten moeten worden, is het
f i ln Z'oht. Allochtone leerlingen die weigeren zich
te laten onderwijzen door vrouwelijke leerkrachten
«ie mogelijk homoseksuele onderwijzers bedrei
gen, moet desnoods met harde hand geleerd wor
den hoe hoog het Nederland' van nu emancipatie
van vrouwen en homo's in het vaandel heeft. Ruim
denkendheid is prima, maar zodra die de liberale
warden aantast, moet zelfs de tolerantste geest
(,™arte kousen hullen. Desnoods fundamen-
ter bescherming van de vrijheid.
stgoed-
telijk
nden.
n woningen.
Een piramide is
gezichtsbedrog
Door Max Steenberghe
Als hij niet kaal was, zou vader
met de handen in het haar zitten.
Want wat moet je met zo'n zoon?
„Echt geen stomme jongen: VWO qfgemaakl,,
en in afwachting van de universiteit wilde hij
reizen. Zocht dus geld." Zoon werd benaderd
door een kennis van een vriend van een ken
nis, die hem uitnodigde voor een informatie
avond. „Als je maar niks tekent," had vader
hoofdschuddend gezegd, want vaders geloven
maar zelden in geld dat uit de lucht komt val
len.
„Toen hij thuiskwam, zag ik het al aan zijn
gezicht. Had dus getekend. Wat hij tekende
weet hij niet eens precies. Alleen dat hij nu
zes mille op tafel moet leggen, wat over een
paar maanden tienduizenden guldens ople
vert. Zomaar. Je zou zo'n jongen toch..."
Hoofdschuddend kijkt hij naar de familiefoto
aan de muur.
Pa liet het er niet bij zitten. „Niet alleen voor
dat jong, maar ik kan opdraaien voor zijn
schulden en daar heb ik niet mijn hele leven
voor kromgelegen." Hij ontbood de kennis
van de vriend van de kennis die hem het sys
teem uitlegde: als zijn zoon een nieuw lid aan
bracht, kreeg zoon 1150 gulden. Van het
tweede nieuwe lid krijgt hij hetzelfde, maar
van het derde lid 2950. En als de nieuwe leden
nieuwe leden aanbrengen, kan zoon weer
beuren. De rest van het geld gaat 'naar bo
ven', hoger de organisatie in. „Mooi hè, en
geen piramidespel," sprak de kennis trots met
een tabel in de hand. „Wacht," zei pa, en be
gon de zaak anders uit te tekenen. En hield al
gauw een piramide omhoog. „Nou, die vent
zag water branden. Hij schaamde zich. En te
kende zelfs een papier om mijn zoon te vrij
waren."
Dat liep dus goed af voor de zoon, hoewel hij
twee dagen later weer een aanbod kreeg om
goud-opties door te verkopen. Hoe meer ver
koop, hoe groter de winst. Maar nu stonk hij
er niet meer in. En daarmee is hij een van de
weinigen die de danse macabre van het pira
midespel ontsprong. Want honderden, dui
zenden, honderdduizenden Nederlanders
hebben naar schatting vierhonderd miljoen
gulden uitstaan in piramidespelen.
Allen zijn gouden bergen beloofd. Een enke
ling zal ze ook krijgen. Het merendeel kan
naar de centen fluiten. En als ze pech hebben,
ook naar al hun spaargeld, hun auto, hun
huis, hun toekomstig loon, hun vrienden, ken
nissen, familie en wie ze nog meer uit hun di
recte omgeving bergopwaarts wilden helpen,
maar uiteindelijk de put induwden.
Kettingbrief
Piramidespelen zijn variaties op de aloude
kettingbrief. Jaap koopt voor vijftig piek een
brief met vijf namen van Joep. Joeps naam
staat onderaan de rij. Jaap maakt 50 piek
over naar de bovenste naam, schrijft de brief
twee keer over, maar laat die bovenste naam
weg en zet de zijne onderaan. Joep schuift
daardoor een plaatsje naar boven. Als Jaap
zijn twee brieven verkoopt, heeft hij zijn ei
gen geld terug, en is het wachten tot hij op
zijn beurt bovenaan is gekomen, waarna hij
zestien keer vijftig piek krijgt.
Een helder spel. Maar even zo helder was het
verzoek in de vertelling, waarin een man zich
liet belonen via de velden van een schaak
bord. Op het eerste vakje wilde hij een
graankorrel, op het volgende twee, op
het daaropvolgende 4, dan 8,16,32,
64 enzovoorts. Het leek beschei
den, het kwam bij het 64e vak
neer op de wereldop
brengst. En zo loopt
ook elk piramides
pel vroeg of laat kapot: de onderkant van de
piramide verbreedt zich razendsnel, waar
door je binnen twintig ronden al heel Neder
land als lid zou hebben. Dat kan niet, er ko
men geen nieuwe leden, het spel stort in en de
mensen aan de top gaan er met het geld van
door.
Het voorbeeldspel heeft bestaan, heette Coin
Liberté, en werd in 1994 voor de rechter ge
sleept. Volgens het openbaar ministerie was
het een kansspel, ontbrak dus de benodigde
vergunning en werd kansspelbelasting ontdo
ken. Maar tot aan de Hoge Raad werd Coin
Liberté vrijgesproken: bij een kansspel is de
speler afhankelijk van het lot, en hier kon hij
zijn winstkansen verhogen door brieven te
verkopen.
De Eindhovense getuige-deskundige prof. dr.
B van der Genugten, hoogleraar aan de KUB,
vindt het nog steeds een gemiste kans. „Want
het is wel degelijk een kansspel: als het spel
instort heeft de onderste laag geen kans ge
had om winst te maken," zegt hij. Alsof hij
boodschappenlijstjes maakt, zo tovert hij re
kenvoorbeelden te voorschijn. „Onzin," con
cludeert hij. „en dan was dit nog een vrij net
spel."
Agressief
Want het kan ook anders. Zoals bij het spel
Titan. In plaats van een inleg van een paar
tientjes tot een paar snippen wil Titan meteen
5990 gulden. En vreemd genoeg stikt het van
de klanten.
Echt vreemd is dat ook weer niet. Titan werkt
ongemeen agressief op de mensen in. Nie
mand wil met naam in de krant, omdat ieder
een voor geheimhouding tekende, met een
boete van minimaal elf mille. Maar vier spre
ken we er, en het verhaal is elke keer hetzelf
de.
„Je wordt viavia benaderd. Meegesleept naar
een motel- of andere zaal voor informatie. De
complete BMW en Mercedes-folder staat voor
de deur. Wie binnen wil, moet eerst het zwijg-
contract tekenen, omdat 'deze kans niet voor
iedereen is, alleen voor slimmerikken als
jij'-"
Binnen steken mannen met staartjes in
strakke pakken verhalen af met een
hoog Tjakka-gehalte. 'Wie wil er
rijk worden? handen om
hoog!'. In sneltreintempo
racen ze door het sys
teem heen (- dat van
zoonlief -) met
moeilijk han
teerbare
getal
len
Het gaat te snel voor aantekeningen, het is
niet na te rekenen. En dan moet je tekenen."
„Wie geen geld heeft, heeft geen probleem: je
kunt ter plekke een lening afsluiten. Aarzel
aars worden apart genomen. Krijgen drie,
vier bulldozer-types aan tafel. Eentje staat
achter je en blaast in je nek. Allemaal hebben
ze hun pen klaar, allemaal praten ze op je in,
en overal om je heen wordt geschreeuwd en
gejuicht als weer iemand is toegetreden tot de
familie. Nee, niks over nadenken, je krijgt al
leen deze ene kans, nu of nooit. Nou, na zeven,
acht van die uren teken je."
Handgranaat
Zo gezellig is het echter ook niet In de familie.
In Oss kreeg een marketing manager een
handgranaat onder zijn BMW 735i. In Oister-
wijk werd een manager beroofd van de op
brengst van een avond in De Druiventros te
Berkel-Enschot: 180.000 gulden. Detail: de
overvallers bleken ex-bodyguards van Titan.
Toen Coin Liberté ondanks de vrijspraak toch
werd opgeheven - wegens de slechte publici
teit - kwamen door een overval 60.000 che
ques voor 20 miljoen gulden in het criminele
circuit. In Sluis werd een manager gegijzeld
door de concurrentie: hij moest oprotten. De
burgemeester wil de bijeenkomsten in zijn ge
meente verbieden.
Maar dat kan niet. Nog niet. De spelen zijn
moeilijk aan te pakken. Toen destijds Golden
Ten als kansspel was aangemerkt, verdween
dat spel als sneeuw voor de zon. Maar pirami
despelen zijn geen kansspelen. En dus kan de
politie niks doen. „Het is geen oplichting,
want iedereen tekent vrijwillig, en het ligt
volgens de organisatie aan henzelf als het
geld niet terugkomt," aldus de Eindhovense
politiewoordvoerder Gilsing.
Belangengroep
In Friesland bleek dat zo frustrerend dat bri
gadier Olijerhoek uit Harlingen namens het
korps informatie-avonden organiseert. „Dat
is uitgegroeid tot een belangengroep. Via een
vragenlijst verzamelen we informatie. Door
wie ben je benaderd, waar was de bijeen
komst, wie was er, hoe werd je behan
deld, wat heb je getekend, hoeveel
heb je betaald, en hoe en waar en
aan wie."
Nee, Olijerhoek is zelf
geen speler. „Mag niet:
in ons korps mag je
niet op het werk
werven. Lach
aar,
agenten
zijn
gewilde spelers, onze deelname betekent im
mers dat het vast wel eerlijk is. In Amsterdam
deed de politie op zo'n schaal mee, dat agen
ten niet meer bij elkaar in de wagen wilden.
En de Mokumse poltie mag dan ook privé niet
meer spelen."
Directe aanpak is er niet. Olijerhoek: „Ze in
timideren wel, maar blijven altijd net binnen
de wet." Wel deelt hij enthousiast de info van
zijn vragenlijst rond: „De belasting en de
ECD (Economische Controle Dienst) zitten te
popelen". Fiscuswoordvoerder Van Zon grin
nikt: „Als we een aanslag kunnen opleggen,
zullen we dat niet nalaten." Kansspelbelas
ting kan niet, maar als de leden nieuwe con
tracten verkopen, is dat een activiteit, dus
werk, dus wordt loonbelasting ontdoken. En
over het schenkingsrecht is het laatste woord
ook niet gezegd.
Waardepapieren
De ECD boekte deze week succes. De dienst
bewaakt onder andere het bankverkeer, vast
gelegd in bankwetten. Wacht eens, de spel-
contracten kunnen geld opleveren. Dus zijn
het waardepapieren. Het zijn effecten, vond
de ECD. En pakte meneer Arie Stok op, uit
vinder van het Orpiton-spel, wat met een in
gewikkelde goud-constructie werkt.
Stok moest zich voor de economische politie
rechter verdedigen wegens overtreden van de
WTE en WTK (Wet Toezicht Effectenverkeer
en -Kredietwezen). Dinsdag deed de rechter
uitspraak in een veel pagina's tellend vonnis
vol 'mitsdiens'. Nee, volgens de letter van de
wet waren het geen effecten, al opperde de
rechter zelf een wetswijziging. Wel kreeg
Stok een boete van 25 mille wegens het 'be
drijfsmatig invorderen van geld' en dat mag
zo niet volgens de WTK. De officier dook on
middellijk de papieren in om te bestuderen
hoe hij deze kierende deur nu verder open kan
wringen. Dat moet hij ook wel, want ook mi
nister Zalm zei nu definitief een wet te willen
die de spelen verbiedt.
Watervlug
Dat zal niet meevallen, want de wet moet wa
terdicht zijn, en de spel-organisatoren zijn
watervlug. Er zijn honderden, duizenden va
riaties mogelijk, en mede daarom liet De Ne
derlandse Bank een officiële waarschuwing
uitgaan tegen als 'beleggingsclub' opererende
spelen.
Dat de spelen een smet op de geldhandel wer
pen is ook een doorn in het oog van de Vereni
ging Consument en Geldzaken, een club met
6000 leden. Deze lanceerde eveneens een
plan: gebruik de colportage-wet. Die eist dat
handel bekrachtigd wordt met een duidelijk
contract in tweevoud, dat binnen acht dagen
kan worden opgezegd. Van de Titan-contrac
ten bestaan geen kopieën en de originelen
gaan allemaal in de BJViW-kofferbak. Een
informatienummer raakte overbelast
toen binnen drie dagen 800 meldin
gen binnenkwamen.
De spelen zijn inmiddels ui
teraard ook het internet
opgegaan. En al is er een
waarschuwing-site
TEKENING MATT RIJNDERS
(www.worldonlme.nl/~withaar/) er zijn ook
cyberspace-spelen: bij www.Vanilla.de wordt
de speler uitgenodigd zijn geld te 'accumul
eren'.
Eerlijk is eerlijk, zeggen Van der Genugten,
Olijerhoek, de fiscus, de ECD en iedereen: er
zijn ook mensen die wel scoren. Niet alleen de
vage figuren aan de toppen, maar ook een en
kele 'burger'. Johan is er zo een. Johan is in
valide en woont - hij vindt het zelf een goeie
grap - in een flat met uitzicht op het belas
tingkantoor. Johan speelde mee in het Duitse
Jokerspel, een open kettingbrief-variant. Hij
pakte het professioneel aan, bleef de door
hem opgezette piramides volgen. Als iemand
zijn brieven niet snel kon doorverkopen,
kocht Johan ze terug en probeerde een andere
vriend of kennis. Hij maakte eigen formulie
ren, antwoord-enveloppen, kon dagenlang
rondbellen om te kijken hoe de stand was en
zag zijn moeite beloond: in driekwart jaar
kwam ruim een ton binnen. Maar toen waren
zijn kennissen op en bloedde zijn piramides -
hij had er zo'n twaalf lopen - dood.
En dat blijft het gros overkomen: een doodlo
pende weg. Vandaar ook dat - wederom deze
week - ruim honderd gedupeerden zich na
een Internet-actie achter de Enschedese ad
vocaat mr. J. de Jong van Lier schaarden, die
het inleggeld van één klant terugkreeg en dat
zelfde nu bij in totaal vijf spelen wil probe
ren.
Suriname
Zo trekt langzaam de mist op rond de pirami
de-spelen, al blijft een gerucht onbevestigd:
dat een gigantische piramide zich in Surina
me aan het ontwikkelen is. Hier is het nog
niet opgedoken.
Maar een van de meest centrale vragen blijft
open. Waarom? waarom stinken mensen in dit
soort spelen? Het woord piramidespel klinkt
al verdacht, en wie gelooft er nog in een sys
teem waar je door enkel papier te verspreiden
rijk kunt worden?
Een rondgang langs de psychologische facul
teiten van vier universiteiten levert niets op.
De wetenschappers weten het niet. Het zal
met goklust te maken hebben, met hebzucht,
met naïviteit. „In de open vormen heeft het
iets weg van een loterij, als je geluk hebt, zit
je bovenaan in de piramide, en kun je scoren.
Heb je pech, dan zit je onderin en dan vang je
niks."
Het spel klinkt te mooi om waar te zijn. En
ben je eenmaal binnen, dan komt blijkbaar
intimidatie om de hoek kijken, en kun je niet
meer terug.
Politiman Olijerhoek: „Toch kan dat goed
lukken. Wij Nederlanders zijn te braaf. We
hebben getekend, en dus doen we mee, terwijl
het wettelijk niet meer is dan een intentiever
klaring. En ook die geheimhouding is niet
wettig."
Of de spelen uitgebannen worden, blijft een
vraag. Want het publiek wil het, tegen beter
weten in. En allemaal tegelijk.
Ook de echte piramides werden door massa's
gebouwd. Maar die zijn vrijwel allemaal jam
merlijk omgekomen. In de koningsgraven lig
gen slechts enkelingen begraven...
